r-^.

■aM

•.%:^

aRovm» a".

!♦ y^\x •

<^

)L

r

^

I

}L

LL
H98Z6B

YLRICHI HYTTEM

EQVITIS GERMANI

(JPERA

QVyE rp:pp:riri potver^nt omnia.

EDIDIT

EDYAllDYS BOCKING.

VOLVMEN I.

LIPSLE

IX yEDIBVS TEVBXERIANIS.

A. CIOIJCCCLIX.

ffllrirljs bon Pnlti^n

Sdjriftcn

ricriiiiticvivlu-ii

CEHuar^ jS0rinn0.

-■"n/^sii^^

tiricfi- non 1500. bis 1520.

PniHi un^ llfrlaj] luin p. (!3. (Jcnbncv.
1859.

EPISTOLvE

YLEICHI HYTTENI

EQVITIS

ITEM

AD EA-^SDE^SI DEQYE EODE^I
YB ALIIS AI) ALIOS SCRIPT^.

COLLEGIT RECENSVIT ADNOTAVIT
VARIAQVE QV.E AD HVTTENI MTAM LmUOSQVE SPECTANT SCRIPTA

ADIECIT

EDYARDYS BOCKING

IVR. VTRIVSQ. ET rHILOS.D. .\A. LL. M. IX VXIV. LITT. BON N. IVR. PKOF. PVBL. OKD.
BORVSS. REGI AB IXTIMIS DE IVKE CO.VSILIIS.

VOLVMEN PRIVS.

LIPSLE

IX .EDII5V.S TEVBXEKIAXIS.

^

A. CIOIOCCCLIX.

"<-

VNIVERSITATJ LITTERARLi: lENENSI

TERTIA SJ:CVLAPJA CELEBRANTI

D D D

EDVARDVS BOCKING

/7/7 rctrrc/tili, i/ilftslrcs. //rdliosi. amplissimi.

Quod Vcstiis notninibiis hanr Huttcni scrip/orum c/itioncm
cxornarc ausim , homo ptcris/juc \'cs/rum nominc tantum notus,
qui univcrsitati ^'cstrcc ncquc atumnus ncquc socius uinquam (ifl-
scriptus fucrim, non vcrcor forc qui adrogantice rcum mc facian/
aut tcmcri/a/is inmotJcs/a-quc inco(/i/an/icr. Hu//cnum Vo/jis offcro,
scrip/a Gcrmaniccc lit/crtatis cvangcticccquc vcritatis adscrtoris accr-
rimi qucr rcpcrirc potui omnia . non tcnuitatis mc(c tucuhrationcs.
Huttcni quir/cm mancs , cum J^cstra acadcmia c Vittcn/ycrqcnsi cvan-
gclii arcc novum titfcrce mcntis ac cogitationis scminarium nasccrc-
/ur , in Tigurini tacus .sccrc/issimo rccessu diu quam vivo tdwr/u/is
vcri/a/isquc indcfcssum studium in patria Gcrmanica /crra fcrc
omncm invidcra/ , quic/cm altam capiclnint : cuius animus fcrvidius
inpctuosiusquc quam Gcrmanorum mansuctudo fcrrc possc/ /o/um
pro civi/i ccctcsiasticacpic patri(e salutc .■ic.sc dcvovcrat , cius cor-
poris rcliquias angulus iltc loi]aiy.Q^ iam multos annos, cum Ic-
ncnscm fittcrarum univcrsitatcm magnanimi principcs condcrcn/.
c.viguo tumuto condncba/. Idcm vcro Hu//cnus u/ alia humanitatis
ggmnasia quce potuit frcqucntarc sotcbat . ita Vcstrum opinor im-
primis si fic/ i pofuissct . non adissct solum scd pr(ccipuc c/iam
amantiuscpic coluissct. (Juamvis nullam . (pi<r Vcs/rce acadcmiic non
pturimum dehcai, disciptinam vcf scicn/iam mor/alcs colant , vcl <dj
id Huttcnum Vcstra gloria ct Vos ipsos Huttcnica c.v impa-
vi</o vcritatis s/udio conjn/ra/a laudc <lignos cssc iu<fico , quod ptii-
losopliice t/icofogicrqiic , sivc fue divcrsir scicnti<r sunt sivc una

Viii revercndi, i/ihisfres, /jraliosi, antplissiini.

Quod Vest?is iiofninibus hanc Huttcni scriptorum cditioncm
exornare ausim , homo plcrisrpic Vcstrum nominc tantum notus,
qui iiniversitati Vcstrtc ncquc alumnus ncque socius w?iquam ad-
scriptus fuerim, non vcreor forc qui adroganiice reum me faciant
aut tcmcritatis inmodcstccquc incof/itantire. Huttcnum Vohis (tffcro,
scripta Gcrmanicce lihcrtatis evangcliccequc vcritatis adsertoris accr-
rimi quce repcrire potui omnia , non tcnuitatis tncce lucuhrationcs.
Huttcni quidcm mancs , cum Vcstra acadcmia c Jlttcnhcrgcnsi cvan-
gelii arcc novum liherce mentis ac cogitationis scminarium nasccrc-
tur , in Tigurini lacus .scc?'etissimo recessu diu qua?n vivo lihcrtatis
vcritatisque i?idcfcssum studiu?n in patria Gcr??ia?iica tc?'ra fcrc
o??mc?n i?ividcrat, quictc?n alta?n cajtichant: cuius ani?nus fcrvidius
inpctuosiusquc qua?n Ger??ia?toru?n ??ia?isuetudo fcrre posset totutn
pro civili ecclesiasticaque patrice salute sesc devovcrat , eius co?-
poris relir/uias a?igulus ille eoTj^iizog ia?n ??iultos annos, cu?n lc-
?icnsc?n littcrarutn utiivcrsitatcm tnagnanitni pritici/tcs coudcrctit,
c.riguo tutnulo contittchat. Idctn vcro Huttcnus ut alia huttianitatis
ggtnnasia quce /totuif frcquettlare solehat, ita Vcstrtitn opittor itti-
prittiis si fic? i potttissct , non adissct solutn scd /rrcecipttc ctiatn
a??ta?tiitisfpue coluissei. (Juatnvis tiullam , qu<e 1 cstrcc acadc?nice ?ion
plurimtun debcat, discipli?ta?n vcl' scictitiatn tnortalcs colatit, vcl oh
id Huftettum Vestra gloria ct Vos ijjsos Huticnica c.r itt/pa-
vido veritafis studio conparata laudc digttos cssc iudico , quod phi-
losophice thcologifcquc, sivc hce divcrste scictttiie sutti sive utia

c(ulciiiqHC divcrsis nominibus UilpcUafu , Vcslri cuUorcs scmpcr cf-
fcccrunl ul cl vere lifjcralia sfudia ct vcrum liljcrlalis sluflium,
quuntlo rcliqua (tcrmania non liabchal, locum lulum fcliccmquc invc-
nirenl. Supervacanca ^ si morluorum nomina cvprimcrem^ verba
facerem; inmodcste loqucrer si Vos vivos adhuc futinam diuj nomi-
nalim conpcllarcm. Hoc unum addam , Iluttcniunorum opcrum lit-
tcruriorum cditorcm eadem Vobis offerendo et ut benignc accijnatis
cni.ve orando nihil nisi officium meum me faccrc. nam apud Vos cum
Goctllingitis Vesler (sed ct meus estj plutcos bibliotheca; lenensis
ea qua est ine.vhausta humanUatc mihi aperuissei, primum illorum
operum, in quorum studio iam plures annos consumpscram , eden-
dorum consilium a me caplum est. quarc sinite, viri lenenses , Vobis
pompam ducenlibus hisce vcrbis mcmct obviam ire ecce voiiis VE-

ST/iVM HVTTEyVM.

Deus ter optimus maximus el Vestram academiam et Vos ip.sos
eiusdem scecularia iam tcrtia celehraturos summo semper honarum

artium litlcrarumquc bono fclices cssc fuciai!

Dabam Bonmc ad Rhcnum

III. JSon. Aug. a. CIJI3CCCLVIII.

ED1T0KI8 PK.EFATIO.

ricniuinis iiitcr. alia lilnTldlis vcrilalisijiic cl oriiamcnta cl incilamciila
iii [irimis lluUeiii scripta j)r;Estanda cssc imilloniin ante mc j)rutlciitimn
bonoruiiKjue virorinii scntcutia fuit. (juotl (lchilum adliuc solutum iioii
esse ante hos fcre novem annos, cum illorum qiiot(juot j^otui excmj^la
eonlegere cffijiissem, ne deforme venustorum olim memhrorum Miincliia-
imin corjHis legeutis sive miseralionem sive iiidignationem inrisionemve sem-
j)er moveret, non sine (juodaiii jHKlorc animadverli. indignum est enim
nostra gente (juod iie heronm quidcin suonim inonumenta , qni egregiis
facinoril)us aninios quo(jne rtcrmanorum , nc servircnt iufjue aliena j)ote-
state niisere consumcrcntiir , slrcmic fortitcr(juc ah cxlrcmis jiericulis de-
fenderiml , quantum jier tein|.)oris haud averruncandam iram ac voracita-
tcni oiiiniuuKjuc humanorum ojicrum dcstrnendonim vim ct cupidilatcm
ticri jiotesl , intcgra conscrvata ad [)ios crga |)alriam sciisiis iii nosti-atiiim
aniinis cxcitandos conlirmandosqiic [iiihlicc |ir()|ioiMiiitur. Extcrorum jio-
jinlormn siciii paullo ciiltiori Ilutlciiiim iiitcr siios numcrare liccret, vix nl-
lum tam ncglcgcnlcm cssc crcdidciim (|iiin scri|tla laiiti viri jiro captu divcr-
sorum ordiiuim alias alitcr cdila inlcr crudilioris vitce necessitatcs haheret :
nos Hutteni et Lutheri etiam scrijila . (jiii nisi jiro nohis ingenii armis pu-
gnassent, Germani non esscmiis, iii sordihus disiccta contemptaque iaccrc
jiroiii iii (jiucstum ac cornijiti pecuniarum (■onradciKlarum insaiia (|ua-
dain ciqiidilalc, (|iia lucc a-tas indics graviiis lahorat, non sinc accrho iioslro

XII KDiToms i'i! rrATid.

(l.imiio |icr|H'linmr. sacriis acdos, immo nilciilia jialalia siim|)lnosc, iioii
[liclalis causa arliliciosc a'(lificarc ca(lcm(|iic prcliosjssima sii|)cllc(lili splcii-
(]i(lis([iic oscillis (|iiasi ^lamiiiniijo sacrificandiim csscl varic oxornare adau-
(•to(|nc sacrilicnlornni liislrionalinin siipcrlio ac prococi fasln ct iiisolcnlia
pra-miis lioiioril)iis*pliaIcris(pic proposilis iiiliccrc, iiolciilcs cl dclrcctanlcs
aut jKcnis mnltarc ant niaiiu mililori ut rrc(piciitciit adii^crc. iiciilcclis sprc-
lis(pic Iionarnm artium littcraruiiKpic ac ])liilosopliia' studiis diviiia linma-
iia(pic cdiclis dccrclisvc ordiiiarc oiimia , (piasi dc maniliiis pcdilms^pic rc-
i;('iidis, 11011 dc aniniis iniicniis^pK! ad vcritalis (livinaH|nc mortalilms a doo
iiisiia' ralionis (■o<inilioiicm. amorcin, usiiin diiccndis aoorotiir, lias (piidom
(•oiisimilcs([uo (|ua' inulla' simt su|icrslilioiics cliam |)ioiilissimi viri illi ul
(>Iiristiaiiio doctriiiio contrariiis fortissiinc ormi rc|)rclioiidoruiit: atlamon lio-
dic([uo iiregos coriiin siinl quilnis m;iior istiiis inodi |)orvorsio piotalis ciira
osso vi(l(!atur ([ii;im iil iiilcriiis lcmjiliim doniini c\tru;int cidciiK^iic cl;ir!iiii
lumoii iiiducanl , id ([uod nisi nienlibus uioril)US((U(' oxcolondis conririnau-
dis([U(' licri iion [lotost. at([iio lioc i|)suui ut liorol iii (iriniis nnltonus
uostor oinnibus at (jii;inli iui^onii viribiis conisiis csl , idciiKpio dc robns
jmblicis ocolesiasticis(jue, de luagistratibus ac sacordotiis, uiodo reclc iu-
terpreteris, o;i posteris tradidil (juio non ('.crmanis soluui sod populis priu-
cipibusque oiimibus iitilissimii cssc ;ib univcrsis iudicalmntur qui verltati
student neqiie omuia lui j)osse [)0(iiiii;i, li;iiic dcum esse, Clirysiuui, non
panpereui (^.bristuiu coli deber^! iiisliloriis siiis auimis persuasorunt. Rem
itaque desidor;itu oxoidatmjuo jiorfaciloin, sod quic uoii siiio multis diffi-
cult;itil)us, laboribus, disjicndiis jiorfici polost, liouo auimo adgrossus co
aiuantiori prosecutus sniu (juo niitgis Ifutteiii iugenii aniuiiijuo inagnitudi-
nom, constantiani, simjilicitatem, candorom in dies adniir;ibiir. coemptis
commodatisve subsidiis paullo instructior fiictiis siiinid iiicdilnm ;ml obli-
vioue S(;'imllum lateret, el itiuoribus f;i(lis cl iimicoiiim iii jirimis liuma-
nilate liberalissimc adiutns oa diligciili;i i|ii;i (icr rci domcsli(;c scbolasli-
ci(juo munoris cur;is Iiccb;it, pcnjuircndiim siisccjii. i;iiii si (niorum ;imi-
coruiii ([ii;iiil;i libcr;ililat(' lmm;inissiiiic ;i(liiitus ossciii , moritis landilms ox-
tollorcm, gloriio iiic;c i^isc v;iims pr;cdiciilor lccloribus vidoar, uoque voro
Ilullciiiaiioriim opcrum colloctorc ot oditorc digiuim osso iiidico do adiii-

KIHTriHIS [>Ii KFATIO. XIII

toribus ;ulinineiitis(iiie ac df iortrina sna noii gratnlari sijji grato aninio.
Scripta iinibus uti coutigil oninia iudicilnis Inm priori volumini priemisso
tuin singnlis totins operis partiltns aduolatis diligenler receiisui. l>e eon-
silio meo liuinsqne editionis ratione paiicis defnngar Hntteni (jiue eoiKjiii-
rere potiii scripta omnia tam edita quam iiiedita , qnalia sunt in liis duo-
biis vobiminibus liaud contemnendo nnmero, qnain potero castigatissime
ita edam ut ex ipsis btterarnm forniis (jnid al> ipso Hntteno, (jnid eidem
ab aliis et qiiid ab a'(iualibus bominibns de Hntteno scriptnin essct in-
tnentibus adpareat. quos libeilos sive iiicerta sive falsa cnm inaioium
uostrornm tum bnius femporis bominnm indicia Hntleno adscripserunt,
eos nbi ad rein facere videbniiliir miimlioribiis Hllerjs repeleiidos cu-
rajjo. Iiiter ortbograpbi* leges eaiii |ii;e celeris (d»sei\avi, iic .(i) ;iiiti-
(luissimis integrioribusve quos adirc (l;ituiii csscl foiilibns, nisi niii ope-
rarinn lantum peccata corrigenda esseul , fiicile rcccdcrem : ceternm lia-
rum rerum curiosis rationem reddcl ;idnol;itio. iii (|ii;i l;iiiicii s;cpe nii-
mero etiam librariorinn (;per;nnmvc meiidis (|ii;e v;iiiis ciiisdcni nbii cxciii-
jilis iuter se dislingueudis iiiservireut locinn dare visiim esl. parcs nbiiiue
eorundem verborum formas reprsesentare nou licnil . ciiin etiain sa^culo
decimo sexto scriptores vcl doctissimi non perpetuo e;i(lein verba iisdem lit-
teris neque oninia semper suis litteris scripsisseiil , sed iiiter c et /, r et qu.
c et (C vel ce , i et y. /' et ph , n ct ini , s cl l's . I cl // similiterque in-
ter ali;is lilteras incerti llnctnasseiit. iiinllo iiiiniis caiii niibi licentiam
snmi)si iit stribligines non nnlbis, v. c. coninnclioneni tic niiliciis ante vo-
calcm p()sil;iiii, lollcrcin aut contra Hutteiii consnetudinem verbo e)ii»i
insUiin iibi^inc [(iciiiii adsiguarein, (inasi ipse scriptornm a ine edendornm
auctor esseni: siios etiam egregia corpora u;evos babere n;ituralis lex esl.
Non ita anxius fui, si G<irmanice scriptas eas(|ne Latinas partes exceperis
qnas aut ipse primum aut ex ipsis mauu scriptis exemplis exbibeo, in si-
gnis interpiinctioiiis (luain vocaiil c(iiniiiode poncndis iiinlilibiisqiie rcicien-
dis, ne lectorcs riidi liodieiiiie insolild verboruni partiiimqne oralionis dis-
tingueudornm niorc, (ino ipso v;ildc iiiccrlo varioqne cum Hntteiii scripta
prodieruut et oper.T et ipsi ctiain scriptores uteliantnr, molcste iiipedi-
rentiir: ii;iin et Hutteni stibiin in coniiii;ilibns punctis^inc ip v. clViiiulcii-

XIIII KIIITOlilS 1'H.KrATIO.

(lis liiryiorcni riiissc (|iiain iiodic l'('i'niiHis iniillis cxcinplis didici. c(|nid(Mii
in liis (|ii(i(|iic ichiis |ir(» rcli^ioiic mca iil sanctissiino illo vcrilaiis (idlorc
nc(iiiid iiidi^iiiini coninitlcrcin scdiiio stiidiii. niiani in hisloriis cxplican-
dis, in \itis hoiniiiniii pcr ha-c sciipla (•onnicinoialoiinn hrcvitcr ciiarraii-
(lis, iii lihiis (|iioiMini incntio racla cst vctcriini(|iic scri|iloriiin <|na' adfe-
niiiiiir vcrhis adciiratiiis indicandis aliisvc lci;('iitiiini iiipcdiinciilis toliciidis
consmn|tsi o|>(»ram. loniiiorcm innlio(|iic lahoriosiorciii cain liiissc (|uaiii
pro tcimilatc prorcctiis scciiriis lcclor a^stimavcrit , (picm lamcii pcr (pias
incultas iicc raro corriij)las ctiam vias inihi sa^pinscidc |)crrcptaiidmn liic-
rit pro aMpiilatc siia rci^ntarc iiihco . Iioc c(pii(lcm non lam iit (picrar (piam
iil a'miilos cxcitcni fcliciorcs inycimc profilcor: iiaiii cariini (pio^pic dif-
ricidlatiiim uon iiulla a'stiinalio faciciida cst . (|iiihiis frc(jiiciilcr iiipcdiii
solcnt (pii cx liorrida lihronim lihclloniiiKpic dc siugiilarihiis laiiliim
locis. pcrsonis caiisisNc scriptorum silva cos ipsos criicrc sihi voluiil.
midc nolilia rcriim maximain parlcin pcr sc \ ilissimanmi . (pia laincn a'yre
sapiciis lcctor carcal . commodc pcli possinl , (pios^pic cliamsi (pii siiil ido-
iici didiccris, friislrancam coiKpiircndi opcram dahis. Si(piis tandciii (iiiarc
(lcrinani scriploris icli(piiarum (lcrinaims cdilor noii (lcrmanicc scripsc-
rim cx mc (pucral, lioc liahcat i'cs|)oiisum sihi: tpiamvis mihi (jiioquc (lcr-
maiiicc (piani Latinc scriherc ccrtc facilius ccdat, llnttcimm taincii plcra-
(pic siia Jialiuc scripsissc , iiO(pic milii i.atinanim lillcrariiin iyiiorantiam
iiilcr («(MMnanicas (juihus iiloricmur dolcs nnmcraudam vidcri; alxpic iit non
doctis soluiii ita iicc incnidilis hoc cx('inj)lum olfcrri, (jiionnn siijnod csl
nullcnianoriiiii lihroriim dcsidcriuni, ipii cxj)lcant ajuid iios iioii dccMMint:
Ciiicca vcrha, uoii ita frc(jiicntia , j)lcra(juc fcrc oiniiia , ciim iiitcr iiostra-
tcs iiiulli (pii l.alina lcgcrt; didictMMint illa j)aruiii inlcHciiant, Latinc in
iiolis a(ls(Mipsi. iliillcui s^ripla iia cdcrc niilii [)ro|)osni, nt iidcr puros
lustoriaium ac lillcrarum (lci nianicaruin foiilcs (ju;c rccij)crcnliir j)cr inc
uoii iiidi<;na (;ss(Mit . cl iit ajuit alias (juoijnc nationcs .Iluttcnianuin sidiis
siio lumiiic, (juod .Vuj^lis fcrc j)aliiiiui. (iallis sahitarc, .\iisoniis gcutihns
(jiiasi cx ipsanim anli^initalihus rcfid^cns adj)aicl)it . sj^lcndidc rulilarct.
Digcrctur aiitcni. si dciis vitam dahil milii ncc lihri rcd^Miijitorcm ci dc-
scrciit iii (pioruni honorcin iililitatciii(|iic j)ul)licalnr. totuin oj)iis in scj)1(MI1

KniKiIilS I'I{.KFATIO. XV

partos sivc voluinina . ijiimMini diio prinra Episliila^ coiitiiientia iii upcra-
rioruin inaniltus sunt; niox scqiictur iani elaltoratmn volunicn Dialnyornin :
ununi deinde expleltunt Orationes cuni rlidascalicis liheliis. alind (".annina;
sextum dabitiir Ei)istolis obsciirnniiii viiwiriiin siiiiililiiis(|uc scriptis (pia' iinn
nisi a nugatorihus ipsis sive nou intcgris iudicilnis nugatoria esse concla-
niantur, cum renascentinm litterarum atcpie liistoriarnm exeuntis mediae
(piam vocamus .etatis ul»criiun fontcs iiijiic siipra ipiam credi solct pini siiit.
seplimo denique volumine Indices cum conmentariis meis conin-clicndam.
Superest ut de Ilutteni effigie verba faciam. qiiam ad Alltcrli Iliireri
exemplum in regio Berolinensi clialcograpliicarum pictiirarum iniisco ad-
.servatum ad dimidiam fei'e partem redactam, qiianivis non in eo solum a
Dureriano opere diversa sit quod dexteram capitis partem coiispicicndam prje-
liet, tainen exliihcmus, feliciore ali(|iiaiid(» imitatione cxprcssum cxcniplnm
tertio volumini, uhi poterimus addituri, cmn pr;esertim aliae omnes qu.e
sive liguo sive cupro vel chalyhe Hutteni faciem ex|>rimere volgo credim-
tur imagines. ca-^jue etiam ipsa- (pia' lihris vivo aiictoic piihlicalis aildilic
sunt, aut ad Stol/.enhergensis Llrici Hulleiii (pii nostri Steckelhergensis
Ulrici cognatns fiiit picluram (qualem iKHlieipic sociclas hisloricorum Fran-
coni;e infcrioris Vir( iliurgi possidct aiil cx veriorihii.- (piidciii iiostri llut-
teni imaginum cxemplis sed lam misere descriptie sint ut liuiiis faciem
ementiri onnies diceii(he sint. Berolinense vero cxcmphim cum aliis Dn-
rcriaiiis (lciincationihiis inultis cf. Hcllcri lihniiii ■Aih. Hiircr. Lips. 1S31.
8". toin. II. ]J. 17. sqq. 05. post suinmi picloiis oliitum Andreas frater
eius >"orimhergensi ciiidam palricio vendiderat, posl ciiius gentcm sa*culo
XViiJ. cmorluain aliiis (piidani >'orinihcrgensis iiain iic(pic hiiiiis possesso-
ris nomen prodidil Ilcllcrus preliosa illa folia conparavit eademqiie deiiide
ah liuins hominis vidiia llcllcriis iiummo imo iil videtur cmil ; luiii is quip
sihi non rctinchal . iiilcr (pi;c ipsa (pio(pic iiiiiic Ijcroliiiciisia ilhi foli;! fue-
rimt , migraveruiit in scrinia .Norimhergeiisis loannis Alherli a Derschau
mililum pradccti et post liiiius fuiicra in horrea >'agleriana ; Xaglero dc-
iii(pie siicccssil (|iio(l iiiine illa l'oli;i li;i!)cl iiiiisciim rcgiiiiii. Nc^pic hoc
cuiquam iustam movehit suspilioneni, quod picluris recentiori manu sui)-
scripla nomina iit ipsa eliam depicta capita forfice exsevla aliis foliis pa-

XVI KniToius pr.+:kati().

pvraceis glutiiir adhiliito adfi.xa smit , qiiani iiiiseraliik'in illa folia sortcin
pariter lere omnia et ea etiani de qnoiMim integritate veritateque nulliuii
onmiiio (imi aliis cerlis imaginibiis institiil;e conparationes duhiiun relincuut,
iam lloreute illa Norica geiite [»alricia perpessa siint: nani praeter lioc iiile-
rioii pictuiie inargiiii adgluliuatum receulins scriptuin Ulrichi ab Jintten
Udmeu ideiu iiomeii Hutt(»iii extat ab ipso Diirero aversae foUi pagime iii-
scriptiun, (piod eliani nuiic intra particulani ex recentiore folio ^\e pictuiie
fundo cxsfM lam ubi verteris labulam coiispicias. Oteriim Durerianuin illiid
caput. eliamsi (pi;e de pirturis dicere et (piasi in alieno foro litigare co-
actiis riii pHriim beiie ex[)osita essent. lateor taiilam verilatis llutleniaiue
iii me coiilem|>lauleni vim liabere , ul miila miiii diibitalio sii|)ersit quiii
hoc inmm ex omuibiis ([uotquot vidi. vidi aiileiu (iiue exlare scio omiiia,
veriiin Hulteiii ca[)ul , hffic Hutteni vera facies sit. Ifa([ue veheinenler opla-
rim et s[)ero etiam fiiturum esse iil leclores iii lioc Hutleuianorum scripto-
rum exenqilo meo veri lliilleiii iugeiiii haud dcformem desci i[itionem iii-
esse cognoscaut.

Vale, lector, el Huttenum ama.

Dabam Bonn;e ad Rhenum
Idibus decembribus

a. clo. Ij. C"CC. LViii.

INDEX BTBLIOrrRAPHTCVS HYTTENIANVS.

In Eob. Heilum Elegia. I. 1506.

DE LAVDIB • ET PRAECONIIS INCLITI | ATQ VE TOCIVS GER-
MANIAE I celebratiir. Gymnafii litteratorii apud ) Erphordia Eo-
bani Helli Franco|bergii eiuHle litterarise coniajnipuiationis alumnuli |
luueis Ephebi Carme. | ruccifiuis horis ) deductum ]

loannes Dornheim Venatorius j Ad Lectorem |

Pallas erat quondam multis venerabilis oris | 0 SMftidnMt.

15 M. 40. (A 6 m. B 4 SBU. C 5 M.^obev C 6 58U,, tetjitcg tccv.) 25 Sei=

tcii mif bev ooUen ©citc. Sie bcibcn x^ovtctjitcn ©citen entl;a(ten:.
IN EOBANVM HESSVM VlVAClSSljmi Ingenii adolefcentem j Vhichi Hiit-
teni Elegia | Si qua teuet uuiiquam u. f. tv. 18 ©iftic^cn, nnb
EOBANI GRACIARVM ACTIO [ EXTEMPORALIS j Ergo vale loiiguiu

u. f. \X). 3 SDifticf^en.

afJitctfeitc bcg tctjtcn S8t. fdjlief^t:
Formatura Typico Charactere Erphordie ] apud Magiftros Vuolphii j
Sturmer diiigentia ] Anno Cln-ifti | M.D.VII.

(X)a§ tuMt iniv benul3te li:vennMav o|cl)bvt bcv ^cnaev Unit,i. ^yibi.j

Laus Marchiaj. II. 1507.

1.
publij. IJigilautij. pacillarij. .;^iuugie | poetc ct muih. ab J}Uuftvi|]tmu
jjiincipcm Ji<iad)imu. ^aiti lio-|maui impcrij c?lvcl)icamcvariu ct Clcctojcm ^ikXat-
djtoucm ^raulicm;|burflcuCcm. S'tcttiucufcm. Pomcrantc |^a|fubtc $'d)lamijuii3 tiu=|
rcm. purtjflrautil tlurcmburflcufcm ac llufltc })2tnctpcm. cirranfk;|pl)OJtiiauc ujbts
at) (Dbcram. ct (iJijmuanj Itttcrarij iutro^uctiouis; ] (JTcrcmouiaritqj obfcruataru
ticfcri|)tto. J

Ouabvat toon etwa 4" .s?bt)e, 3" 23veitc, bavin ein einfbpfii]ev 1'lbtev iu nntcu ab=
t^cvuubcteiu ©(^ilbe; anf bev 53vnft ein ©c^ilb^cn.

20 m. obev 5 33oc)cn 4», ficjuievt a t)i» n. (a nnb 1) ie C m., c unb D ie 4)

35 ^eitcn per ©eite.

i)Ovbev|eite beg i8t. Dij (18.j fcf)(ieftt:

mc t)t ccptfti. ct quos fcmcl amafti fcm^ ama ct fouc. | €jttra-

tii in offictua l)ouo?au6i uirt (JTouralit fJaumflartit ) tlottcuburflij in vibe

<irrauc|)l)02iiiana ati ©tieram. c^uuo J ab Jlncaruatiouc ^aluatozia uoftrr.

JW.p.Dij.JJ^ibus ] /cbntarijs. D ij

1

2 * INDEX. II. LAVS MARCHI^. 1507. III. DE VIRTVTE ELEGIACA EXHORTATIO, 15U7.

WMt bcv iKiid). bc-S ^l. 18, Ocjvnnt imb aiif bcv iBovbevf, bc5 581, 19, fdilicfit bic
]. cj. Laii.s Marc-lihe i^on 20 riftictHMt, niit bcv Ucbcv)c(nift;
f tialrtcus IJuttenus pl^agigena JJu-jl^annts lll)agij 4\ffticampiani ^ifcipullus ^ti
§tctoii l)utns Itbzi.
ajcvbevf, be» (etUcu (20,) 5Bf, fc^ticpt niit (5cnvab 58auuujavt» Xvucfcvjcicficu, bie
iBuchftabcn C (fai"t tvie G au§febcub) B auf ciucm cjvopcu fliccjeubcu 58anbc,
(©c^rocvUc^ cviftievt hieoou ciu anbcvC'§ Gvcmplav al-j ^ai miv oovlicoieube, jc^t ber
^vc^taucr Uuio,:58ibl, j^ucjc^ijvivjc, vou AV. K, Tentzel i, ^, \1i)b. ihv gcfc^cuftc.)

2.

5ttbvucf bev cianjen Scfivift II, 1. iu
AUCTARIUiM NOTITIiE | UNIVERSITATIS pagg, 1 ... 20. JU (J.' C. Beck-
manni) NOTITIA | UNIVERSITATLS | FRANCOFURTAN^ , | Una cum |
ICONIBUS 1 &c. 8 3ei(cu | francofurti ad viadrvm, | Impensis Jeremi^ Schrey&
JoH. Christoph. Hartmann, I MDCCVII. \ foP,

(Da§ ©cite 19 bc§ Auctarii ftel^eube ©cbic^t .<nuttcu§ hat im jivcitcu 'Sovte bcn
fon i8uvd{>avb beibcfjaUeucu 5)vucffch(cv tantigrado ftatt tardigrado,)

3,
Jac, Bnrckhard Vit, Hntt, III. p, 25... 27. (9cur §,5 ©cbicht, n>ic N", 4, 5.)

4.
G. C. "F. Mobnike, Ulr, Hnttens Jngendleben, Greifswald 1816. 8°. p.

CliXIX.OLXX.

5.
E. Miincli, Hutteni Opp. I. (1821. 8".) p, 5. 6.

a.

©cutfc^ iibcvfe^t in

^■. ^Riiuc^, ^uttene ^itQCiii^^it^bmi^jcn. ©tuttg. 1838. 8". obcv (mit ncuem
'ritcl al'3 2tc 3(ul;V) ©*tvab, .f?ali, 1850, 8», ©, 3,., 5,

De virtute eleo-, exliort. III. 1507.

1.
^abulo (irebetifl pl^ilafoplji fa^lcratici, cu lolumis Aefticapiani Epiltola. |

Aai't blattjivofun- i>o(^fc^nitt, SavficliuuiH bev (fcbcstafcl.

18 m. cbev 4'/. fi>,y\\ 4". ©icjnatuv A bi-3 C. (icbcS 0 m.)

®ic 23ovbevfeitc bes v>ovIe^tcn ^Slattc» fc^ticpt:
Imprella Erancphordio \sic] per honertos [ viros Nicolau Lamperter
& Balthafar | ^Murrer. Anno.M.D.Vij.

S:ie 2 vorletitcn ®citcu ent(}aiteu bic ohue u^citcrc Sch(nf!an',ciiic fchliei^cubeu 28

S)iftic^cu bcr
Vh'ici Hutteni adolefcentis de | Virtute Elegiaca exhortatio.

jRucffcite i)tl Xitcl^ u. bie be§ lejjtcn ^iBtattcl leer.

INDEX. III. DE VIRTVTE ELEG. EXHORT. lf)07. III A. ELEGIA AD TREBELIVM. 1508? 3*

2.
^obulo (^fbdis pl)il0fapl)i fa-lcratici cu loannis Aefticampiani Epiftola.

gaft blattijioiiiev .'ooljfcijiiitt bcv (ScbeStafcl, itacf} III. 1., atcv vol^ev in bev 3^id))uing.
14 m. ober 3y, 33ogcn 4». (A 6 2311. B n. C jcbcr 4 «U.)
SKiicffcite be§ 1. u. bie bc§ teljten 53Iatte» tccr.

©ie de virtiite exhortatio becjinnt lutt bcr llctcrfctjrtft aiis ITI. I. anf bcr !Kitte
bcr 9Scrberfcite be» oorlettcn 23fattc§ (Ciij) n. fc()Iicfet anf bcv cvftcn .<paffte bcv x>ox--
te^ten ©eite. Taruntcr:
ImpreHum Liptzk per lacobum Thanner | Herbipolitanu. Anuo dui
Millefimo | quingentefimo{luo;|decimo.

3.
Mohuike, H.s Juffendlebeu S. clxxi. . . clxxiv.

Miinch, H. Opp. I. p. 7. 8.

a.

©eutfcft iii

SLRiind), .^uttcn-S ^ugenb -Xic()tnitiicn ^- <3.

Elegia ad Trebelium. III ^. 1508?

gfrmnnni ^rcbclij tl0tioni | |iloctof fourcoti l)umonia|res literasin ce-
leberr. & florentin", | Achademia Fracophordenlfi ad Oderam profitetis |
Epigramaton & | carminu Li|ber Pri-|mus. | IVVENTVTl. | Franc-
phordum pete Marchig : iuuentus | Huc mox vt venies tuum videbis]
Lauro Trebelium facra decorum : | Qui Vates legit : & facit Poetas. I
HOMO HOMINI LVPVS. [

36 ©({. 4". ©tgnatnr A...F (je 0 iBtt.) 30 „ScUen anf bcr i>ol(eu ©eite. 0()ne
Gotumneniiberfc^riftcu unb Seitcnvi()(un;V SJiicffcite bco (etUen 53(atte§ (eer.
Dfiiidfeite be§ Jitctg: valerianvs siphridvs svltz | veltensis. lectori. | Quifqs
amat latias: Phoebi quoq^ dona: Camoe-nas [ Et colit u. f. \v. 2 ©iftictjen.

Sann IDEM AD EVNDEM. 1 1 5)iftic()0U. I ANDREAS MANOVIVS CVSLi|nENSIS : LE-

CTORi. I 3 ®iftid)en. |

Aij»,..A43. 3Sorr. : reverendiss. in christo PA|tri & dno : dno Theodoro de'

Bulou Lubufia§ ec|clefi§ Pr^fuli & Antiftiti digniflio Hermanus | Trebelius No-

tianus \ Poeta Laureatus. S. P. D. | batiert Fracophordi Oder^ VII Caledas

Apri|lis Natalj noftro. | Anno Chriftiano. M. D. IX.

23(. F 4'' uac^ 13 ©cf)(uf^biftic()en eine§ ®ebic^t§ au Jrebctius von eberhardvs

VERBERivs DANTiscvs (,,Candida fydereo fulgebat Cyuthia coelo n. f. W.) fotgt:

VLRicvs HVTTENVS HER|manno Trebelio Notiano Poet§ L. | 9 S^iftic^cu, begin=

nenb Accipe ab Hutteno bladam Notiane falutem: fc()(icficnb Cui nent fatales

fila fecunda de§.

©arnac^ j^tviei e(co;ifc^c @ebic^te bc» andreas manovivs cvs-jlinensis pomera-

INDEX. IV. QVERELARVM LIBRI DVO. 1510.

Nvs \mb 1 rifti(^en be*; chokvs poetarvm rei| public^ literariae Aduerfarijs.
raiui KiNis. unb mendae hoc lihello emacv|landae hae svnt bi^ Jiiv 2ior=
bevfcitc be^i (e^tcn ^-Stattes, fcblictienb mit homo homi.m lvpvs.

Qucrelarum libb. II. IV. 1510.

1.

tJlrici guttnii niiuftria ojiiims poftac in Durtcfiu iToct) ] ConraUm

©rtpcCuallicnrcm tn Pomfrunta, ct ftliu j ctus i)cnninflum tJtr : JJuvis tiocto:c3
(Qucrclaru | libjt ^iio p:o tnftgnt quatiam tuturia ftbi | ab illi» facta. |
gcrntonnus ^^rcbclius tI(Jtio|»us pocta l^aurcatus iu pcrfona iclTtj. | tlumcn
Picrijs iueft pctis: | iTtbcrtas : antmus • cclcbjitafqj : | «iltaicftas quoqs : rcflia
eL fotcftas : | (Ct fuut rurtt ticum facrt Poctac : | €\)axi j^jincipibufiii , rcjiibufqj :|
^mmo ( oertt loquar • ner oie ficto ) | tics cft mai;imtt , mui;imus |)octa j ^tt
cur ^olfius ifttt ncfcicbam ? | (Cl)cu : numina , fcrrccq^ Vurcac | Pcbcbunt : molio
qucm fcro : poctam • | pijs ou|picibu9 |

4t) iMl. -I". fiiVucvt 5t bi'J 3,

@otf}i|(t)e !i'cttevn.

SdiluH aur bcv iHn'bcv)citc bcj iM. 40:
C (!:Kcn(ftt funt l)acc /raucopl)ojtiij cis | (Tlicram pcr Jloanncm iOanaiu rontcrl
jttucu tJlrtci <t)ultcnt : :?lnno a llirflijnco partu poft -ilt. ct qulu}]cntcfimum|
pccimo (Ccf : iltavimiliano ct Jltard)io|nc Jload)imo. | l'alc lcctoj i3cuc

ct boui coufulc. I

(5:vcuiv(ave biefc» rvuct'-o fiubcu fic^ iu bcu i^ibliothcfcu ]\i 'i^cvliu, ©ottin^en,

Qireifc-ivalb, iBvc^lau (?), uub im In-itifdjcu 9.'tufcuni ju Voubcu ciu oou .v^uttene

eicjucv A")anb buvc^covvivjievte? uub cvcjau^itc?-.

2.
Molniike, Ulv, Huttens Klagen gegeu Wedeg Loetz uud desseu Sohu
Heuuiug Z?vci Biicher. Greifswald im Verlag von Ernst ]\Iauritius.
1816. H". iS m. 508 ©eitcu u. 4 ©citeu Regifter.
!i!atciuifct) uiit a) bcutfdjcv Ucbcvfc^unci gcijeuiibev.

3.

Miiuch, Hivtt. Opp. I. p. 16... 76.

a. b.

Bie llebevf. SUiot^uifcS aud) in SDiiittcft, A>.§ 3»9f"^'®id)tu»9f" ^- 11...96.
®ie (Jlcgie an beu Ajcrjog 53uftav X. vou *^^omiucvu (I. 5.) ift latcin. unb beutfc^ bev-
auSgejeben ooii

9[)^olmifc iu '©vcifewalb. 5(vd)iv>. '-l^b 1. .^x-ft 1. ©. lU6...1-'4. (iJrcifsiu.
bci DJauvitiuS 1816. 8«.

INDEX. V. TJE ARTE VERSIFICAKDI. 1510. 5*

De arte versificandi. V. 1510.

Vitux giittfnt \>c ^rtc Dfrfificon^i | ITibcr t»nu6 ^croic^ cflrminc nb
j0-|onncm ct itlcionbJn ©ftljcnias JDolmcrono^ Ciinitcg. | |II)ilippu9

QEngclb:ccl)tU0 | iluttnu ceiuratus n^ l^cctorcm. | ( rsolAcn fi 3)iftid)en.) | pijs
lUifpicibus.

3'/2 23l\jcu cbcv 14 iM(. 4".

@otf)ifc^e Zv))?a\.

n. 12. ®. 1. fdiltcpt:

C :ilpu^ pl)aci-i)unt l^ofpitcm fuittcnpurflcufcm | JJbibus j/cbjuarij, ubfolutu fin-

ccritcr citra iuuitiia. |
C (Si:aratum iutiuftria olficidfiffimi uiri | f uoljtflaufli illonaccufis |"ipfc foclicitfr,

ric rcbicaticn an bic 'o. ^l^ftbcn ift baticvt:
(Cj f uittcmburflo p:itiic ^alcnHas Sanuarij ttouo tn;|cuutc nnno poft miUcfimu
ct quiujjcntcfimu uuticciino. [

I;ic Oiiiitfcitc be« tel3ten 2^fatte:o ift lccv.

(^orbeng bejeic^uct bicfe ^lneij. ' Wittenberg^.-w 1511. 4".' (<v vcvivcrtifclte ben

Srucfovt unb bcn, »c bie rebication gcfci^viebcn ift.)

2.

VLRLjCHI DE HVTTEN | EQVITIS GERMANI. | STICHOLOGIA
VT 1 COMPENDIOSA | ITA NON IN.|FRVGIFE=|RA.

■i;iter in atanbeinfaf^uug. (A G m. B n. C jc 4) ay^ 'iio<\(n obev 14 ^li. 4".

9?iicffeitcn be^ 1. u. bc» lei3teu iM. Iccv.

Bl. A ij bei]|innt insigni poetae eoisano hesso (;hki|stophorv« hegendorf-

FINVS I LYPSICVS. S. D.

'^a?) cARMEN HEEoicvM | vi.Rici HVTTENi. ] fiiUt bic Iet?tcn lC/j '-8U. Dic 9ianb=
lemmata l)at biefc '}im<\. nict)t.
331. 14\ fc^ticfjt:

C Liprise ex sedibus Valentini Schunian ) Anno domini Millefimo
quin;|genterimo octauodecimo.

3.
Ar.s uerfiticatoria Hulderiflii Hutteni Pai'i{'ii.s. Ex oflicina Roberti Ste-
phani e regioue lchohio (lccretorum. Anuo mdxxvi. viii. Iclus
Octobris. 8". (3o an» Maittaire Annal. 11. p. ()81. ^:|ian.5ev U. l\ |)iittcn
©. 9.)

4.
Parisiis ap. Robertuin Steplianum. 1528. 8". ( So Burckhard, Vit. Hutt. I.
p. 72.J

5.
De AUTE VERSIFICANDI I canneh Heruicum ., j)er Kitlderichmi \ B.tiUenum.l

6* INDEX. V. DE AETE VERSIFIt ANDI. 1510.

llem I "OTTIZ. NEMO. | llem ) exegoria in ebrietatem | per Eoba-
nwn Jie/fiim. \ Norimb&rgce apud loan. Vcircmm. Atino \ m. d. xxxi.

16 m. obcv 2 iBojjcn 8".

?RM\. be§ 3;itel§ tecv. Tann 17 (Scitcii Ars uersif. @. is. (^vivivamin bc§
c. M. K. |Coiiradvis Mutianus RufusJ ad ckotvm rvbianvm. ; bauu ^'/2 <£citcn
NEMo. Untev bicfcm hel. eob. hessvs. I de Ebrietate. ti ^ifti^en. I^anit
4 Seiteu in ebkietatem exegokia I per H. Eobauum Hefsum. [^licBeub ivic
bic fviil)cvcu (gtiicfc mit fixis. 3fiiicf|. bci: ^l. 16. lccv.

6.

Ars uerfificatoria Hnlderici Hutteui. Parifii.s. E.k ofiicina Roberti 8te-
phani. m. d. xxxii. ix. Calencl. lan. 8^', (80 ininun-, ,'outt. <B. 9.1

7.
Hulderici Hntteni, Ars verfiticatoria cnm commentariis Roberti Vallenfis
Ruglenfis. Parifiis 1534. 8". ( 3o iMni',cv, •^>utt. <B. 10.)

8.
Ars uerfificatoria. Parifiis 1535. 8". ((go @CLn\ii, '^iictjcvlcviccn.l

9.
AKS VER-|filicatoi'ia Hul- derici Hiiteiii. | (t^ticnnes rrurfcvjcidKn.) |
PAEISIIS. ! Ex officina Roberti Stepliani. | M. I). XXXVI. |

1 3?0s^cn cjv. 8". 15 avabifdi va^^inicvtc ©cilcu, bcn Hcfu-u Icvt bcv .^^utt. ©divift

cutlialtcub.

©. 15 fd)licBt:

EXCVDEBAT ROB. STEPHANVS | PARISIIS , ANN. M. D. XXXVI. | III. ID. lAN.

10.
■COMMEN.|TARIVS IN AR|tem verfiticatoria Hiildcrici | Huteni, cu
Methodo prima;|rum c^ mediaru fyllabarum. | atq; fpecierum carmims
a Ro|bcrto Vallefi Ruglenfi vtcun|que seditus ad loanneLam^ibertum
Lexoueum Collegij | Geruafiaci Gymnafiarcham. | PARisiis. | Apud
Prigentium Caluarin | In claufo Brunello; ad infislgne Geminaru Cyp-
paru. I 1 o :( 7. I

40 mit avab. ^'^ahlcn tc',ciduu'tc '^ll. 8". miu. litct in ^Hanbcinfafenncj.

( ric rcbication ift jiiCvicbcn Ex Pedibus Geruafiacis quin:|to Idus laiiuarias. Anno

redemptionis liumaufe. | 1529. |)

11.
VLRICHI DE HVT?|TEX, EQVITIS GERMANI^ DE | arte tierfificaloria
Garmen lieroicum.
in

VLRICHI I HVTTENI EQVITIS | GERMANI OPERA POETICA, ^C. (Fraiicof.)

1538. 8". ^iMl. S 4 big T 3.'' fd)lief?cub:
Syncerilcr cilra pompam, \ zelo uirlutis. \ finis. | Anno m. d. xxxviii.

ISDEX. V. DE ARTE VERSIFICANDI. 1510. 7

12.

PROSODIA I LATINA, CYI XOXXVLLA DE | MODVLATIOXE 0RAT0.'|RIA
ACCESSE^JRVXT. | -f \ Aiithore lodoco Willichio. \ addita est hvtteni
ARS I VERSiFiCATORiA. | fl^rucfev^eicfien ?.'iic^ac( 53Iiim^.| | lipsiae, |
M. D. XXXIX. I 4 '^cvjcn tlciii 8o. ;'lni (5itbc anf bcv Siiirffeitc :

L.IPSIAE, EXCVDIT MICHAEL | BLVM , MENSE FEBRVARIO, j AuUO a re-

ftitiita lalute, | m. d. xxxix.
I^ie ars vers. obue 33cvr. n. (5omincntav 6. 42.. .58, ©^Iub:
Synceriter citra pompam , | zelo uii-tutis. | finis.
13.
ARS VER-|fiiicatoria Huliderici Hutteni. | (ii>ccf)e(5ficinc5rvncfevv);

PARISIIS I Apud Chriflianum Wechelum, fub fcuto Bafilie/ifi: cf-, | fub Fe-
gafo, in uico Bellouacenfi. M. D. XLI,

1 iu^ijen 8". 10 mit avaO. ■^nhWn bc^cidmctc Scitcn. l'tit albin. !L'cttcvn ^cbvuctt,
cbiie iHHV. u. (.5einmcutav. SdiUciU: fixis.

14.
De arte verfificaudi carmen Heroicum | per Hulderichum Huttenum. |
Item ''OTTIZ. Nemo, Item Exegoria in Ebrietatem per Eoltanum Hef-
fum. Norimbergce apud lohan Petreium, Anno M. D. XLII. 8".

2 ^^c.jcn H». %. (V. Fixis. .Oiiict)'. bcsletUcu :Sr. lecv. (So $aujcv,_.Onttcn. S. 10.
isjl. oben Oiv. 5.)

15.

De arte Uerllfican|cli carmeu Heroicum, per | Hulderichum Hut;|tenum. (
ilem ] OTTIZ. XEMO. ] llem EXEGORIA IN ebrietatem | per Eoba?ium
He/fum. I (Scululum) \ Xorilllbergse j apud lohan. Petreium, | Anno

M. D. XLVII. j

2 3?L\jen fleiii 8". Tic ars vers. iMt. 2...10^
Diiicffeiten bel evftcn unb bec- (el^teu iMattcc (ecv.
16.

C0MMEXT.4RIVS \ IX ARTEM VERSIFICAT0;=|'fOOT Hulderid Hutleni, cum
perhreui accefsivne \ priinarum Sf mediariau fyllabarian, atque fpecie-\rum carmini.s , d
^oberto Xallenfi Ruglefifi editus : \ ac denuo ab eodem auclus , Sf recoynitus.

Prseterea adiectura eft ad fiiiem, coin-|pendium de accentibus, & periodis, fiue |

claufularum punctis.

S^vucfcv^icirtieu luit I L

P.imsiis , I Ecc officina louiinis Lodijici Tdetani, ex \ aduerfo <'ollegijI{emenfis. j 1 5 4 7. |

'.10 pai]iuicvtc Seitcu 8". min.

17.
lODOCI I WILLICHI ORTHO-jgraphise inftitutiones, Item de Pro|fo-
dia Latina libellus, cui nonnulla | de modulatione oratoria | accefle-
runt: | Ex poftrema autoris re-|cognitioue. [ addita est hvtteni | Ars
uerfifcataria. ] BASILE^E. |

8 '^ INDEX. V. DE AKTE VEKSIF. 1510. VI. AD MAXIMILIANVM C.ES. EXHORTATIO. 1511.

8 SCi^cii fl. H". n...h.

!Dic Ars V. B. (109J...124. (111 i)t x^or XI. nad) 110 gcja^lt) iRM\. be^ lettcn iBI.:
BASILE^ , I per loannem Oporinum , | anno m. d. li.

18.
ComiiientarillS 1 In artem verfificatoriam Hulderi-|ci Huteni, cuni
perbreui acceisione ( primarum <^ mediarum ryllaba-jrum, atque Tpe-
cierum carminis, a j Roberto VallonCi Ruglcnri editus: ( ac denuo ab
eodem auctus & re-jcognitus. ] Vrcvterea adiectum cst ad finem compen-
dium de | Acceniibus Sf iieriodis , fiue claufularum puuclis. ] ( riucfeiJi.) 1

LVGDVNI, I .4PrD TIIEOB.iLDVM | PAGANVM. | 1500. |

71 pac^inicvtc Seitcn 8».

19.
SELECTA POETICA | qvibvs contixentvr j GE. SABINI PRAE-
CEPTA 1 1 1 VLRICI DE HVTTEN | p:Qvrn8 fkanci | ars veksifi-

CATORIA I EIVSQVE NEMO |||||| COLLEGIT SVAQVE ADIECIT | CARMINA |

10. HENR. ACKER. ] rvbolstadii, \ svmtv lo. mart. CxOllxeri, |
AxNO mdccxi. (Schioav:, nub vctt) gcbvuctter litcl.t

1 33ogeu uut l'iO pavjinicvte Seitcn 8".

©. 35... 62. Ars versiticatoiia.

©. 63... 72. Nemo.

20.
De arte uerfificandi liber unus carraine heroico. Lipsise , cbne ?tn^eige be?

3aI)V5. S. Catal. Bibl. Chrift. II. p. 104. (So %<mtx , >b\\\\. ©. 10. a. G.)

21.

Tic Ars versif. mit bcr X)ebicalicn:
Miincli , Hutt. Opp. I. p. 83 . . . 96.

iCB<xi llitMinc^ 1. c. p. 82. mtt folgcubcm faijcn ivolltc, liat ev cbne ,3»i-'"icl felbft
nicfit bcbacf)t: ,,8) lu den Operibus Poeticis, welclie mit den iSchriften des De-
cius Ansonius Burdegalensis Lugd. 15:37, ohne .Jahrzahl [!], zusammengedruckt
worden, steht die Ars versificatoria zuletzt."' (5iuc Voeuev ^lui^ij. bee Ausonius
t»on 1537. giebt c» meine§ ^Sif^cn? nu(h nicfrt. '\'iitudi bat cffcitbav bie gvauf:
fnvtev ?ht5i3. bcv S^utt. Opp. poetica |f. itntcn Jiv. L.| bc^cid^itcit u^cllcn.)

Ad Maximilian. cxhortatio. v I. 1511.

AD mV\U MAXIMILIANVM CAESA. | Aug. F. P. bello in Ve-
netos cuntem, Vlrici | Hutteni Equitis, Exhortatio.

ctUHv 4'/j," bcbcv, 4" Incitev .<>ol>fd)ititt, bcit rcppclablcv ntit ^cv 5?tcitc in ccv

^.Uittc; iit ccit 4 (vrfcn jc 1 2Bappcii-

Tavuntcv 3 riftichcn.

14 m. 4". fA H m. B n. C je 4 5?ll.), cbnc iMatt^ n. Scitcn^iMcn. 30 ^cilcn

auf ber inMlen ©eitc.

INDEX. VI. Al) MAXIM. C.KS. EXHdRT. 1511. VII. XEMO ( l). 1.512? 9^

SSoibeiieitc be^^ letiten 3?[atteg f^licf^t:

Viennae Pannonise apud Hieionyinu Vietorem, [nicfit Vietoiem ,] | &

loannem Singveninm. Menle lanuario , | ANNO. M. D. XII,

5)ie iRucffeitc bc5 Xitelbtattc? bejiinnt ioachi.mvs vadianvs, ...|... Georgio

Tanftetter 1 1

(S. A 2b. A 3«. entt}alten iCnbmuiuii-^Jcfirfitc -^tbhaufcvc- n. isiDiaii'^.

33l(. 3''....10»'. bie Exhortatio an ben ^aifer.

23{(. 11... 13«. (C". bil C 3».) ija§ Heroicum qvod gekmaxi nec virtvte, [ nec

Diicibus ab Primoribus degenerauerint , (

531. 13''. Hutteni, Vienna ingredientis Carmen. iHuf Ccr i.Hntcl3leu 3. cn^iiicnb;

bavunter Ex Coutubernio Vadiani, .Alarii, & Aperbacchi. | Sinceriter citra pom-

pam. I (5§ ioic\t Magni de Eck Carni Decafticon. u. bcv obenaucjecjcbeuc ©c^hlB-

5:ic iRitcffcite \^C'> lcl^tcn --yiattc-^ ift (eev.

C-Jltlc biefc Stiirfc fiitb fpatcr uiUi^cavbcitet: vc^i. nntcn ^^cv. XX.)

[(Sinc 3(u§C(a(-c vcu 1514. 4". nnvb eft aufcjcfiitnl, cvifticvt icboit fciinH-vlidi: bic

ba^ Ciitat uidit blefs abijcfrfiviebcu iiabcn, ftitl^cu c» auf fatfrfje rfivonok\iifrf^e i-ov:

augfe^itngcu : eiuc xHnfiibvnitci uacb l'(tttopfie fcune irf) nid)t.]

Nerao (I). VII. 1512?

.tiaubfd)viftcn bc» cvftcu Okuto tcnne irf> ',nHi:

A.
ber ajiituc^nev .'pof; uub Staati-bibliotbct Cod. Lat. 10751 =:Pal. M. 751. J^ou
ben 'Dvucfen inituntcv abUHnc^cnb.

B.
bcv ®tn%avtcv 'inbl. Philos. et Theolocr. -jiv. 11. 4". 3d)Cint .?(bfd)vift bc» S^vu^
dt^i -Jiv. 3. yi feiu.

1.
VLRICI HVTTENI NEMO.

(ravtiutcv ^i(b be^ Nemo iu ciiicut Cnabvat ooit ctiva 5" ,^i>t)C, 4" SBveite.)
lOANNis M. HERBiPOLiTAE w pcrfoHu '^cminis Hexafdchon.
Frons g, [quod] keta parum , caimt album , fqualida barba,

Cur rnihi fit queris, concipe plura breui.
Gens malefida ftiis , oblrudit crimina nobis

Omnia, fic damni fum, ferus auclor cgo.
Neminis inqi caput, ficuti mala condil Apjjclla
In gallum, peccans cum fceltis omne ponit.

1 -ik\3en obev 4 331(. 4". obitc ©ioiuatnv u. iMatt; obcv 2citctua(>lcu.

n^iiicff. bc§ Iitel'3 \)Cit bie 7 riftirfnnt: lucvs de nemixe ex odissea | homeri.|

l\aibarus ille Qyclopn Sfc.

3^ic fotvjcnbcu 5 3citen cittballcu c>ic AH riftirf)cu bc;? (cvftcn) ■.'icnio; frfitieficno

D//.S aufpicibu.i.

58(. 4''. AD FABivM zonarivm | CrifopoUtaiu ftudiofilf. ado-\lefcentem \ Ardel el

koidus fequitur u. f. tl\ 4 I)i)tid)CU Ultb Expre/fu?n Erffordic in cdihits \ ^lrihi-

lite \ [Stribilita = ,ftud)citinciftcv?| i\>iiv^buvoicv Univ.-^nbl.

10* INDEX. VII. NEMO {l). 1512?

2.

Jlcunnis 11cad)liu pijOKcnifid § .§- '"»^'3 inJftoJis atnj triu Itnguaru. \)(-
brat|ff. ©rfff ft l^atiuf nirt ^oftiffimt romfMa.fut ti|tulus ^ffnira profli}mnafmata
fum ^n. ®un. | arflumcnto |

C 3ofDfu3 Ulrifi iOuttcni farmrn • quob ttfmo tlfrribitur • ni nonnUis ^^ntonii
Sunifij iKonaftf;[rifri5 farminib" pufroni inftttutiont oppitio qj | tlionfis |
C Pe fomociitani utilitatf Jloanis | cJllurntfl. Hurf. ^fi:aftici)on. | u. f. a\ ncrfi
22 3cilcu aiif fci iitclicitc.)
22 m. -i". iZ 8 -^ll. 18 4 ^U. € C. -^ni. D \ ini. )

Die Dtiicffeite be» litclid bcjjittnt C cSlntoni.i iiunnifij ilTonaftcriffta arflu|mf-
tum tn l)dc ^cud)ltn comctita |

:){iicff. bci^ lcl3tcn i3 iMattc- uacf) s ^cilcii: C Jlocus tif nfmiuf fi: obt)fffa |
l^onifrt. I Die 7 S^iftic^cn; banu folyt uacfi bcv Uebev)cl)vift C flrifi ^uttfni
ttfmo ba» cvfte bcv 48rifticbcu, loclcfee bic fcKjcnbcu 3'/, Scitcu fiiUcu, fd)lic;u'ub
C jiFinis. raviiadi C <Ciuf^cm fpiflramnta ati iTnbilum cBonarium (!ri)n)fopo|lt-
tam ftu^ioftrfimum | aliolffffntfnt | C i\r&ft ft ^Jlonitias (u. f. n\ 4 Tifticbcu)
C /inis I

iMl. C 11 bie a :3 (7 iMl.) cuibaltcu ©ccirfitc bcc- luuuiciu^^; aut Sdilitffc
C iTiuis I C (Ciifurnm in olfifina litfraria inliuftvij | nirt probatiqj optfifis
<il)fD^onci I ^c po^nc c?^nno ^omint. Jlt. [ B, '^"iti. ^"fi;to tton. | iXpriUs. j
Coflnofff tf ipfum : ct nc i^utii nimis |

ric ikn-bcvf. bc-j (cl3tcu '■i^l. ift lccv; auf bcv :)iiicff. ift ciu .i>ol^frfiuitt, cineu iH^
frf)of mit bcni «vuuuuftab uni> ciitcu CvOcu->;i;ciftlirficn uiit ciucui bcfabutcu ^vcuy-
ftabc bavftcUcub. i^Jolfcubuttkv ^ibf.

3.
tllrici guttfui Hcma.

(33ilb bcs 5icnio iu ctu\v o" bobcnt, ^V/j" bvcitcm Cuabvat, abUH'irf)eub ocu bcin
in 'Jiv. 1., ofine Oic Oovtij-jcu Uini^cbuiti^cu oon ',cvbvorf)cucm (^cfrf)ivvc u. bijL, abcv
mit bcu ilJovtcn qvis | fecit? | nemo oov bcv verfitcn .''Janb, unb bcu i^cvfcn
Omia Nemo poteft [ Nemo fapit ola p fc : | Nemo maet fem|i : | crimine Xemo|
caret. | iinter betn vec^lcu (ilnbcoicn. Untev bem ipifbe:) m. ioaxnis. m. hekbi-
POLITAB I in perfona Neminis Hexaftichon. | Frous (f lajta paru : caput albu :
fqualida barba : | Cur mihi fit queris : concipe plura breui. | 5)ie anbeven bei-
bcu riftic^eu ftclSeu auf bev ^iiicffcite, luclc^e ciucb bic 7 bc§ locvs de nemine ex
ODYSSEA I HOMEKi. | cutbalt. Xu 48 Diftic^eu bc» 'Jicmo fiillcu bic fcloienben 5
©eiten, f(^IieBenb Diis. aufpicibus. Tie lelUe <£eite bat bie 4 Tiftirficn ad fa-
BivM zoxakivm I Crifopolita ftudiofiff. adolef-|centem. j uiib bavitutev: Expref-
fum Vuittenburgii iu redib. i. g. [ anno. m. d. xvi. i Ajtud Auguftiuianos. |
1 '-ln\jcu obcv 4 '«11. 4". cbuc Siiiuvitnv itnb ^SeuffcvuujV (,rcv i. g. unvb un^^I
^ohaiiu (^Jviiubcvi^ fciu. :isil. -.)iv. 4.)

4.
tJlrici gutttui l.lcma.

('-8ilb bc5 'Jicmo faft bie cjanje Ouavtfeitc fiiUenb, iiber bcm ^cpfe aitf ciucm
bveiteu fliegenben iBanbe ne mo; ba^ jerbrod)ene ©ercite &c. iim i^u l)cr.

VII. NEMO (l). 1512? VIII. VIR BONVS.

1513. l 1

1 5?0i]en obcv 4 m. 4". o\)\k ©ivjnatuv unb in^uffcvnna. tic ^Hiictf. fc^ litclbl.
entl)alt ba» .Spcvaftic^LMl bc» m. ioannes. m. hekbipolitae | in perlbna Nemonis
[sic] Hexaftichon. 1 uub bic 5 evftcn bcr 7 3^iiticf)cn bc^3 locvs de nemine. ®ev
^Jiemo fc^licftt mit Diis aufpicibus. auf bcv vovtclptcn ©citc; bic fcl^tc Iiat ba§
(Jpijpimm AD FABivM zonarivm unb fdHicfU EXculTum Vuittenbergi in officina|
loannis viridimontani. Anno | m, d, xviii. I Apud CoUegium Nonu. |
(Tic Il)pcn bic|c-3 civiinbcvgifdicn 2vucfc3 fiub flcincv al-i bci Otv. 3.)

5.

Biirckliardi Vit. Hutt. III. p. 39... 43.
(Olbovuct au^i 5iv. 2.)

6.
Miinch, Hiitt. Opp. 1. p. 150... 152.

^^^^i 1

Vir bonus. VIII. 1513.

1.
tUlrici ^uttcni tx \ cqucftri ojttinc c^tiolcfcntis [sicl (forlmcn cmuncttffimum mojcs
l)omi|uum tttmtotium iucunlic complc|cten5 cui (tttulus inc bouus : (bic letUvcu 4
Scilcn finb vott) gebvucft.) j Ge : B : Herbip : ad lcctorein | Edidit Huttenus
lector tibi u. f. lo. 4 voth cjcbvuiJte ®iftid)en.

IVa •booicu obcv (i 'M. 4". ©icjnatuv Aii Aiii 22 3ctlcn auf bcv Scitc.
atiirff. bc^ litcl^.: bfattcjvof^eg iMlb beg vir bouus.

3:a§ @ebid)t fiillt bie ff. 7 ©eiteu. 3tuc^ in beffcu befoubvev Uebevfc^vift ftcf)t
Wicbev Adolefentis tv§ fd)fiefet finis S3f. b^: elegiacvm petri schotti ar-
GENltinenfis cuius argumentum eft: vtmore | aliorum artificfi fcholares querant]
& pceptores & doctrinas | nobiliores. | 11 3)iftid)en, bcven 2 Ict^te anf bev 33or=
bevf. be^ lei^cn ^fattes ftef)en; bavuntev Impreffum p loanne Knappii Erphor-
die 1 Anno virginei partus Tredecimo | fupra fefquimillefimum | Idibus Au-
gufti. I Xavuutcv in eiuem fc^UHU-jcu Cuabvat bas ivcifje ^eidjcu +K
O^nc bas l5-picjvamm uub ba§ (Stcijiacnm:
2.
Ojjp. poetic. Hutt. 1538. 8^ foll. S...S i\ Ex hoc Ubro in scquentes
transiil carmen :

3.

Delitia; poetarum Gennanorum . . . Par,s III. Collectore A. F. G. G. flano

GruleroJ. Francof. 1612. 12". p. 803... 807.

4. 5.

fl. C. FifcherJ Opuscula selecta et rariora varii argumenti; olim a Mar-

fchallo iam vero...publici iuris clenuo facta. Ff. et Lps. 1742.

•i". p. 94... 100. Idem liber prodierat lenai a. 1738. 4".
6.
Mohnike, Hutteus Jugendleben. 1816. 8". p. clxxv. . . clx.kx.

12 IMIKX. VHI. VIK BO:>iVS. 1513. IX. IN PEPERICORN. EXCLAM. 1514.

7. ^

I\IiiiKli, Hutt. Opp. I. p. 157... 160.

n.

Dcutf^ iii
?,l{unc^, ^utteus ;3iii5eni)Md)tuni^cu. ©. 161... 1G6.

In Pepericorn. Exclamatio. IX. 1514.

1.
In rceleratil";?iiiuun luannis Peporicorni vitam Vlrici ab Hutten Equi-
tis Exclamatio.

„1;ic OviijiualauiHjabc ift i.^cvinutl>lid) ^icicnioic, Cic bcv icKjCubcu flciucu Scltcn;
t}cit ((j 'dlL 8".) beigcfiigt univbc. S^icfclbc hat fotcjcubcu litct:
Baptifati euiusdam iudaei loannis Pepercorni Hallis oppido Magdburofuris
diocefis : ante arcem divi Mauritii : in Coemeterio iudeorum lento igne alTati.
Et dum ad carniticinam traheretur : ignitis a carnifice forcipicibus in ipfo
itinere cruciabiliter (fed merito) lancinati atque concerj)ti hiftoria : cuin per-
petratorum et confefforum ab eo fcelerum brevi et vera narratione.
ULRiCHi DE HVTTEN fuj^er cadcm re Epistolae et oxchimatio heroica."
(©0 kicic()uct bicfc» uiiv bis jctU tvot^ allC'C' ©uct)CiK' nnaiiffiubbav gcblicbcuc ©tiid
"^Hiu.^cr, .'outtcu ©. 25.

2.

IN 8(JELERATLSSL'|mam IOANXIS na^ErvICORNI | uilam, \/r. ahRut.

'Eq. Yixclamalio. [ in

Hntteiii Opp. poet. 1538- 8". pagg. Q 3^ . . (^ o^
?avau-> iu

3.

Delitiai poetarum Gcrmanorum. Part. IIL p. 795... 798. icbod) uiit Otu;-"

la^niui bci- bcvt v^ovanftcbcubcu Ictvaftirf)':' Ad lectorem.

4.
:\Iuncli, irntt. Opp. II. p. 396... 399. (niit jcncui Icfvaftirfion.)

Tic Wcfctnct)tc bC'? ■iM^^ffcvfovn, abcv ol^iic \-nittcii;c Inncfc iiub 0cbict)t fiubct firf) iii

il.
Pic flffci)id)t ouiiti bckttutuufj ^cs | ;ictanfftcu ^ubcu, ;icnauut ^sohauiux^ '^vfcffcvtoni.

(ravuutcv cin faft blattc(Voficr .'oot^frf)iiitt, oic ©rf^lcifuiui bCiS %^\. \\\x ;Kirf)tftatt

bavftcllcub.)

1 2309011 obcv 1 2MI. 4". :1iiirff. bc-:? litcle iiub bac-' IctUc -.IM. fiiib Iccv.

b.

Tie i-\cfd)td)t viii) iH-fcuntuif:; i^cv ;ictaiifftcu O^nbcu ^u,s>aUc, vov faut iUori^^en
^lh\x<\l auff ttcii ^\ubenfird-)l)off luit i-|liicu^cu ^aiuuMi ;U"i'i!Kn, i?avuad) c^t-
bvatcu. Uil4) ;Vu Cuavt. 2 iHt.
?luf bcni litclblatt ift ciii .f)oUfrf)uiU, bcv bicfcii ^iibcu am '^^fabt v^ovftcllt.

'V>^\\in, beutfrf)c 3(uu. I. p. ;5(i7. JJv. 780. cf. De^f.lllv. v. .V). o. 25.

IXDEX. X. PAXEGYRICYS IN LAVDEM ALBERTI MOGVXT, 1514. 13*

r.
Dos irt lier \)od) t\)nvs\x i3alj£l, il» t\\ Cofuria pa-.pc, iuirinn Dorto: Cutljtr gc-
frtugcil ili. ' t^^ 1 ( Jitel in SeiftencinfafnnivV ) [iuMi ^c^t)»*""??' iKlMMnanu-^.]
10 inv^eii (ooev 40 ^U.) 4". 5C bia i^ fioiii- s- 1- et a. (1521.)
I m. mi ti§ C ent^alten ^^t^f.g @ei*idne.j

Panegyricus. X. .1514,

1.

IN LAVDEM REVERENDISSIjMI ALBERTHI AECHEPISCOPI

[sic] I Moguutini Vlriclii cle Ilutten j Equitis Panegyricus. | (rvtvnntev i^ai.
ii?appen be§ (ivjbifc^cfs- ?lllnecf)t in viuabvievtev (iinfatiuuoi von S^cpptiUvicften.)
30 2*11. obcr TVo ®ccjcn 4". ficjnievt A bi^ F (C 8 m. F 0 23U.)
SdUief^t inmittcn ber vcvletistcn Seite: Plncaeriter citra pompam j zelo uirtntis. |
Tiibiugae apud Thomam Aiishelmum | Badenfem. Meiife Februarlo. | Anuo
M. D. XA^ *

,^U. l** bi-? Aiil'' C"ie Tebicaticn ad clarissimvm eqvitem eytelyol fum de
Lapide Siieuum, n. f. 1V>. 1 1 1 1 Ne me cunctatorem uoces diutius , n. f. W.
ric ©citcn be» ©ecic^ts [)abcn mcift 25 ,3cilcn.

2.
DESCRIPTIO REDITVS 1 illystris pkincipis ac | Domini D. lo-
achinii II. Marclii;|onis Brandenburgenfis &c. \ depulfis Turcis | Anno |
M. D. XXXII. I Autore Georgio Sabino. | paxegyricvs de illvstris-
si;]mo principe ac DOMi;|«o D. Alberlo F,lecfore Card. [ Archiepifcopu 'Mu-^\
yunlino 4'C- \ Autore Ylrico ItluUeno. | (ravuntev cin illtebaiUcu niit bev Umfct)vift

lOACHIMVS • II • MARCHIO • BRAXDEXBVKGENSIS ^

30 iMl. cbev TVa i^Cvjen A...H (G 2 iMt.)

•.?lm (Snbc bev vcvlc^ten S. (bie leiUe ift lcev): Viteberga? apud Georgium ]

Rhau. Anno | d. m. xxxiii.

I^ie cvften 2V3 Scitcn be§ '^cgen^ C entfialten bef^ Sabinu^ 'Sf. au cen mainji-

fd)en i?an^lev Qh]>h liivf ; es fcK^t bcv !pane^\)rifu§ i^nttenc^ fcf)licfeeub nne yiv. 1.

Syucieriter &c.

:l

IN LAVDEM REVE^JREXDISSIMI ALBEKTI ARCHE'[sic][/>//ro/j/ Jloytoi-

ti/ii. \lrichi de Hh/. E^. [ Ger.^Paneyyricus. |

in Hutteni Opp. poet. 1538. 8". foU. N...Q3» mit .§>ntten5 (nid)t bti Sabinu-o)
vt^vicf. Untev bem '^>aneo;l>vifn?: Sjnceriter citra pompam , | zelo uirtutis.

4.
[Simonis Schardii] tertiys tomvs | 0RATI0NV]\I j AC elegiarvm
FVXEBRl-|r,t/, pROSEQVEys CELEi;RAiio-\nem memorice, uun tantiun illuf'
trifsimorum Prin:\cipum , qui prioribus Tomis omifsi fuere, fed <$" Co\mi-
tum celebriorum Germaniw. Varia rerum ciim \ ad Genealoyias , tum histo-
rias Principum Ger \mani(f fpecdtntium . cuynitione , | refertifsimus | (5eiev=

14* INDEX. X. PANEGyRIC. IN ALEEUT. 1514. XI. EPISTOLA ITAI.I.1C. 1516.

abcnts, ^^ancn-3 unb diciki rvncfciicict}cn) || FHANCOFFHTI AD MOENrM,\
M. D. LXVII. I m. 83^..106'' ben l}nttcnfcf)cn i^anegDvifuS oftne i>nttcn§ unb Sa=
binu§' Sviefc entljaltenb. 3(m ©c^hlfie : .Synceriter eitra pouipam | zelo virtutis.
Gbenfo

5.
Delitise poetarum Gennanorum. Part. ITI. p. 758... 795. (1612.)

6.
Miincli , Hutt. Opp. I. p. 272... 310. fanit i>uttcn» i^ricf an (^itclwolf \>. ©tein
(obuc bcii bc§ v5abinn-J),

sn,

^vuctiftiirfc be§ ^liaue^t^vifu» fiub beutfcft iibcvfefct in Y. Sdnibavt, ^nttcn. 'i\s\. 1791.
obev 1813. 8». ©. 227... 238.

^pistola Italise. XI. 1516.

1.

EPI I STOLA AD I MAXiMlLT^|anum Csefarem | Italip fietitia. | Hulde=:|
richo ] de Hutten equ. Authore. | jS I

:|;ite( in Sciftcneinfafenug.

1 Doppclbovjcu obcv 8 m. 4". Diiictf. bc^? ^itct? nnb ba>? lebtc 2?iatt Iccv. Si^^

natuv A bi§ A v.

.81. A ii : HVLDEKiCHVS HVTTENVS | eq. Nicolao Gerbellio.. || Tres nuper dies

perdiili u. f. \V. ©atnni: Bouonia} fecundo Calendas | Auguft. Anuo. M. D.XYI.

3}ic 5 fol;}cnbcn 5>?U. cntlHiltcu bic l5-^^i[tel bev italia maximiliano | caesari.

nad) bcffcn lcWcni inn-fe ftcl}t: xtXoa Bouonire.

(\hfuvtcv SvucfV)

2.
QVAE IN HOC LIBELLO NOVA | HABENTVR | Epla Italig ad
Diuii Maximilianii Csef. | Aug. Vlriclio Hutteno Equite Germano |
Autore | Relponrio Maximiliani Aug. Helio Eo-'|bano Hellb Au-
tore I Addita funt Hutteni de eade re Epigram|mata aliquot nup
ex vrbe Roma mifla : | Siipto ex his tempoiv raotib9 Argumeto |
LECTOKIBVS [ Et que videtis ante vila funt nufquam ] Et qug
legetis ante lecta funt nufquam | Quictiq? perlegetis ifta lectores |
Breui libello fcripta qu^ damus. pallim ] Legenda vulgo : perdar. &
raifere viuam | Si lecta non amabitis : Satis dictura oft | E. H. |

litcl iu l)iibfd)cv GiufaBunci.

16 2311. 4". (A 6 m., B 4,' C (> -m.) Oiiictfcilcn bc3 litd^ unb bc;^ lc(5tcn 'IMat^
'tcs (eer. 25 bi§ 26 ^cKen auf bev x^oUcn ©citc.

3(nf bcv 23ovbcvf. bc§ (etjtcn 93(atte§: Matheus Maler Iraprimebat Erphur-
die I in Doringis Anno. M. D. XVI. [ Menfe Nouembri. | nnb bavuutev
S)vucferjeici)cu 5.lta(cv§.

IXDEX. XI. EPISTOLA ITALI^. 1516. *XI.* PROGNOSTICON AD LEON. X. P. M. 151(1. 15*

^ie Epiftola Italife unb GobaU'? Relponforia ftcticu aucft iu bev

3.
XHiuvJtuvijcv Sammlun^3 v^om' 2. ^Svvn. 1519. 4". (f. uiitciuKv. XX. f.j Piij^ .. S^

4.

Hutteui Upp. poetica. Ff. 1538. 8^. p. H 7^ . . K 2\

\
5.

Delitiae poetar. Germaiior. (1612.) III. p. 707... 724.

6.
Muucli, Hutt. Opp. II. p. 273... 292.

*

(IJob. A^eifeuS Refponforia ift iii fciucr bcr bvci ^(u^ijcibcu bcr Uperum Helii
Eobani Hessi farragines duse auf;;;cuc>nuucu.)

'in a^ u u ii i
Prognoi't. ad Leon. X. P. M. * XI. * in annum 1516.

1\?

(3d>tvevUct) in cincm @e|.\vvath'uct evfdncncn.

1.

^ug§buvc(ev ©ammluu;^ i^om 2. ;^an. 1519. 4". (f. nnten^iv. XX.) L^...Lij''.

2.?

„6-§ i[t aud) eincv Safeler 9tu§vVibe be» Nemo beivjebvuctt. 2}(m (iixt>e ftet)eu
folv^enbc Q^erfe:

Verte rotas fortuna leves, res vertitur in te
Scilicet, et iacta est alea , verte rotas."
©oMiinch, Hutt. Opp. II. p. 266. , bev feltcu eine 9ictij vic^tig abfc^rieb; u>ic auc^
feiue yioixi iiber 2 5(uvj»buVvVH' ^tuScjabcu bcr (fpigratumc uou 1518. uub 1519._
40. (iu Hutt. Opp. I. p. 164.) faffc^ ift. 3(f) vermute, bafe dMwi) ftatt einer
93iaiu5er %n^. bcr Febris ciue 5?afe(cv bes ^liemo auiicfii(nt bat. f. Oir. 5.

Aula. 17. Sept. 1518. 4". f. uutcu XVII. 1.

4.
Aula. Aug. Viud. a. 1519. 26. O.IJavv 4". (f. uutcu XVII. 4.) Ffijb ...Ffiijb.

5.
Febri.s. Apud auream Moguntiam. .s. a. 8". (f. imtcu XXI. 6.) ii3lt. 6".. .7'».

6..
Hutt. Opp. poet. 1538. 8". 33U. Dij Diij.

7.

Delitiae poetar. Germanor. 1612. 16". IIL p. 662. 663.

16* INDEX. *XI.* PROGNOST. IN ANN. 1516. XII. PHALARISMUS. 1517.

8.
Miinch , Hutt, Opp. II. p. 267. 268.

^Teuticft in
(Sdnibavt, Syxdkn ©. 222... 226.

Phalarirnius. XII. 151'

A.
Dialogus Huhh-ici Hutteni | Equitis aureati.

^b|ct)V. bcv illoftcvbibl. (viitficbclu, it\iutou SdnviM/. 0 'J^U. 4". Tic .'Oviub ift bcv
l}uttcufcf)cn iu oiclcn -i^ncliitabcn ahulid), iin cjau^cu minbcv fcft nnb ;ilciiiifcvuii;i;
am .■Ifanbc abcv ftcbcn cin^clnc (iovvcctnvcn, UH'lct)C von .ypnttcnc' \">anb ',u fein
fcticincn.

liin uon >VMittcn fclbft buvcl)iiicfcl)Cuc-5 unb covvivvcvtc» (i-vcmptav be^ ~Jcr. 5 ju bc^cict);
uenbcu I^vucfee bcfitjt bic ^iivi^ev Stabtbibliotbef. Tic Uutcvfc()vift be» 3)vucf5
()at bev 35f. buvct)ftcic^cu nub bafiiv aefctU Vlrichi Hutteni Piia |unebcv buvc()=
ftvic()eul Equ: Germ: Plialarifmiis Dial: i>ie(e (iovvcctuveu fiiib uuv uic^t nac^=
at^mnuoisunivbicjc Umaubcvuuijcu bcv ^omiuata in ^^iinctc unb Kcinev in gvofec
■J^ncdftabcn.

1.

^^ PHALARISMVS | dialogvs hvtjtenicvs. |

Xavnntcv cin fc^bucv iji-^^f^lrf^^itt, bic (Svmovbnucj ijaufen» luin vV^uttcn bitvct) bcii

^evp^lj Ulvic() im iHH^^limTiev ■Kalbc v\>vftclTcub. fTcv .C^o(5fd)ititt ifl bcvfclbc une

bev in bcv fo;i. 3tccfclbci\icv Samlniiji, abcv oi^nc Umfc^viften an ben 4 ©eilen.)

(5 -iMl. 4".

iHnbcvfcitc bcc- lctncn '^l. fc()(icfit: finis piialarismi hvtteni=|ci cuni Priuilegio.

Menfe Martio AN. M. [). XMI. |

3iitctfcitc bcg 6. 53(.: A^ntten» 23vnftbi(b, bavuntev mit weifjauSiicfpaitcu 'i^ncfjftabcu

im fc())vtavjen ge(bc: • vlrichvs • de hvtten • eq • germa •

l^icfcv rnicf ift in ■^iair^cv (>>nttcn in (it. .'oinf.) itid)t an;-(cfiibvt, lool abcv

2.
>r» PHALA|RISMVS DIA|LOGn^S'| HVT|TENICVS. 1 <^ iacta

EST ALEA I

Zxtd iu ,jicvlid)cv Vciftcucinfafniiui (uid)t bcn .'i>ol:;fd)uitt u^ic -3iv. 1. cnlbaltcubj.
UcbviiicuB mit -Jiv. 1., eiuiije topoi5vaplnfd)e -JtbiocidiuuAcn abvicvcdiuct, .lan^ i'tnn--
cinftimmenb; bev <£d)ln6 ift Incv fo gefcbt:

piNis PHALARiSMi nvTTENici | (Jum Piiuilegiu. MenCe Martio AN.
M.D. XVII. j uub iibcv ,s>ultcu'3 ■inuftbilb ftci>t: Exoriare ahquis nostris ex
oinbus nltor.

3.
|)l)0larifmU9 | Pialoflus ^uttemcus. \
4 -^311. 4". Tvud in ojotbifdicv >5d)rift.

tNDKX. XIT. PHALARISMVS. 151'

17

<Bdm ^ev iefeten ©cite: /hus |)l)alarifmt ^uttcntct cntn |JrtuiUflto. | ^enfe.
Jlartio. ^uno. M f • Jtiij.

4.
^ PHALA|RISMVS DIALOIGVS HVTTE|NICVS. \ ^

9 -M 8".

35ag ©eipvad) bcginut auf bci ;Hiicffeite be§ ZiUU utib fcf)lie6t auf bev beg 9. St. fo:
, ^ ExQi-iare aliquis noftris ex offibiis viltor. [ finis phalaris|mi

HVTTENICI. I lACTA EST ALEA.

5.

Aula. Paris. 1519. 4". f- uutcu «v. XVII. 5. uub oku B.

6.

fJt^ttlttrifmua Pift|L0Gvs hvtItenicvs. [ ^ | iacta est alea. |

Davuuter eiu jievt. Ajctjfct^u., ber t). 2uca§ au ber ©taffetei, wovauf ba§ SBilD bev

Suugfrau mit bem tiube , oer Ocf)fc ju be§ Gwaugelifteu giifeeu.

10 m. 80.

iRiicffeite beg litelOt.: vlkichi de hvtten | Equitis Germam Phcalanfimis |

Dialogus. I luterloquutores. chakon , mer|cveivs &c.

©c^IuB i^orbcrfeite beg 10. i8(atte§: phalarismi | hvttenici 1 finis. ] A- \

ANNO. M D. XIX. ] Saruuter iUfluctte: ciuc il)vcu ^raif bcv Stvafu^ lic.icubeu

Tlmn ^jeitf^eube ^-vau.

7.
f. g. @tecfelbci\icv ©ammUuuv @ev^t. 1519. 4". f. iiutcu lliv. XXIIII.

8.
Meuschen. CoLurgi. a. 1735. 4^ p. 68... 77. (f. uuteu ^Jh. 09. j

9.
Miinch, Hutt. Opp. II. p. 196... 212.

©cutfc^ : " j,_

^te nttd) uolflct ctn fd)ar|ffs kiinftlictjs gc^id)t uo ftnc «Ijrannf ] tJnl< ct3lid)f
flraufamcn, unmcnfd)lid)f flcfd)td)tc, (Crftlid) | burd) bcn (!:ruucftf un l)od)bc-
rtim|.tc l)crn 1^lricl)c ] uo ^)utten gckrontf f octcn un ©rator jm laltcin fccr air-
Ud) bcfd)jibf, iiarnad) tmrd) [ anbcrc, jn K} tcut^fct), mt ftd) Has ] l)at fd)iAc
U)oUc, brad)t, €ine [ .jctien luftifl unnb niit3-|Ud) 3U lcfenn. [

Saruutcr bcv .SDoI',fc()uitt, bie (Svuiovbuu^ i^vufeuS vou .S^utteu, tuie ')lx. 1.

8 58tl. 4". , *, . .

;itiicffeite bes litetblattcS: -Dorrcti tn tias nad)uolflcn^e btid)Un l)err 1 Hlnd^s

Don ^utten.

©. 4. bccjiuut ba§ ©efprad): 1»»nlierrclicr catcrcurius. €l)aron. £i)rait. et c.
aiiictfcite beg 8. >8(attc§ fchlicHt: |5i|i flcfeflnet »n lcb ab etn «tjran.

^JJiiind),i:*utteneaucicvU>fene5BcvfeK. 3. Xl}l. C^i^evl. 1823. 8'Vj ©. 205. ..220.

18* IXDKX. SIII. DE DONATIONE CONSTANTl NI . 1517.

De donat. Constantini. XIII. 151

A.

V. Hutteni ad Leonem | -X- ""'' Pont. Kbo. [ de Conrtantini | Dona-
tione. [ M. D. XVII. I

Ms. Spulatin. Vimur. 4". foll. 1123... 1134.

fol. 1124.: M. D. XVII. [ Vlrichi Hutteni iu lilht^lluni Laureiitii , coutra
effictjam et ementitam Courtauti;|ui (louati(Uiem , ad Jjpouc.m | •X* jxiuti-
ficem maxi;|mum, prefa;|tio.

©Acint blof:! 5(6)chvift 1.1011 ^ir. 1.

Donationis, | qufe Constantini dicitui' prinileginni : | Barthcilonioo Pin-
cerno n. f. u\

.s>-mbfct>v. fcv StabtbiLn. \\\ Ixux ■.iJr. 1 |-in. 4".

Stimmt iit ihvcit cvftcit <">o -JMl. mit .iJv. 1. fo iibcvciii, baf; bic ^lbiocidiiiiiiic» f>ift
lutv bcit (^K^bvaucf) bcv ?lbtitv^ititi]cit uiu> LnthO;]vavbifdic WlciiUi^tcitcit bctvcffcii; ift
aud) uu>( uiiv ^lbfdivift voii

L
DE DONATIONE CONSTAN=[tiui quid ueri haheat, eruditorum f|Uo-,|ruudam
iudicium , ut iu uerfa [ pagelha uidehi.s. |

50 5BII. 4", loovHui ba§ fctitc Icev. s. 1. et a. A>uttcii§ Prajfatio aii $?co X. (SU.

Buj''. ..^nj'' ift baticvt: Ex arce Steekelbcro: , Calen. Decemb. Anno poft niille-

fimu & quingentefimri, dccimo feptimo , itiib bcv i^viicf tft , Unc idi ;]laiibc, aii:

fan^§ 1518. in bcv fd)i.n"fcvf(^cn Officin \\\ '.Uiaiii; ^icmadit.

S)ic iliiicffcitc bc§ 3:itclblalte'? (Htt:
Hoc iu liheUo luec coutiueutur. [ Douatiouis , (puE Courtautiui (Hcitur
priuilegi;|um, Barthohimoo Piuceruo do moute ar^lduo ad luhum. II. Pont.
Max. interprete. [ Laurentij Vallenfis patritij Romani coutra ip;|fum,

ut falfo creditii & emeutitum priuilegiti ] declamatio , cii Vdah-ici Hut-
teni ecj^rritis Ger|maui ad Leonem. X. Pont. JMax: prpfatioue. [ Nicidau.s de
Cusa Tit'. fancti Petri ad uiucuha de | douatioue Couftaiitini. [ An-

toninus archiepifcopus Fh)reutiuus de eadem re. [

Sd)fuf5 aiif bcv ;riiirffcitc bc§ 40. iMattc;i:
RAPHAEL VOLATERRANVS [ iu uita Couftantiui i\ragui fic fcrihit. [ De
dono Conftantini, aut coucenioue apud mdlos ex=jtat autores , praeterqi
iu libro decretorum, idqj iu antiquis | uoluminihus miuime contiueri autor
eft Antoninus pr3e;|ful Plorentinus in Chronicis. [ FINIS.

(iBagenfcif, Ufr. M. SS. Oliivub. 182:3. 8». ©. 208. fpvidit oon ciiicv i>on bicfcv

uevfc^icbeneu 5fu§ijabe; ev l;attc abcv offcnbav iiitv ciii bcfcclc>j l<vciiiplav bcvfclbcn

vov fic^.)

2.
D0NATI0[«?5, qiiu; Conffuntini (liciftir priiiilegium : 'Bur\fhohmeo Vin-
cerno de monfe urduo ud | \ulium. II. Vont. M.ux. interprete. \ LAV-

INDES. XIII. DE DONATIONE CONSTANTINI. 1517. 19*

RENTII Yalke, patritij Ho^nani, confra [ ipfnm , nl falfo creditiun 4"
ementitum priui\legiu declamatio : cn, Ylric/ii llulleni equitis \ Germani
ad Jjeone. X. FontMax. j^rcefatione. \ NICOLAVS de Cusa Tit. fancti
Fetri ad iiin-\cula, de donatione Conftantini. \ ANTONINYS a/c/iie-

pifcopus Florejiti7ius , \ de eadem re. [ , R. r. D. Hieroni/mus Vau-
lus Catt/ialamis , iiiris vt7'i\nfque doctor , ac cubicularius Ale.randri. A'I. |
Font. Max. de eadem donatione. [
9Vi 3?i\i|eu (A...K, retUrei- \>on 4 'M., beveit U\}ti§ leer ift) 8».
33(. K 2^ 11. K 3 entf}alteui»ie ueu f)iu5ugefomnieue ^tumevfuucj be§ ^ievou. ~).hiuIu-J.
s. 1. et a. (Dev Tvucf ift jcbccli Basllete ai^nd Valeiitinuiii Curionem, uiabv;
fc^einfic^ 1522, gemacht. )

3.
Ortvini Gratii fascic. rer. expet. Colouife 1530. fol. [\. untcu 'Jiv. 54, i.)
§utteu-3 iHHrebe foll. LXIllI'-.. .LXV1\
4.
Eiiisdem libri eil. Londin. 1690. fol. ff. uutcu Oiv. 54, •>. )
vol. I. No. 14. p. 128... 13K cntlialt .s>utteu§ Pra-fatio.

5.
[Shnonis Sc/mrdii] DE IVRIS-jdictione, avto-|ritate, et praee-
minen;Itia imperiali, ac potestate Ee|cleriartica , deque luribus
regni & Imperij , uariorum | Authorum, etc. | basile.\e. ( fol. '}t. (5.:
. BASiLEAE, EX 0FFJC1N.4 \ lohannis Oporini , Aimo Sutntis \ /V z> ixr/ \
Menfe Martio.
^utteus prrBfatio p. 728... 731.

G.
DTATRIBE \ EJenc/itica \ DE IMPER. \ CONSTAMINI M^ \ Baptifmo, Do-
natione, & Lega-[tione ad Goncilium Nicsenum | | Inftituta contra Ccefarem
BaruniitMi Cardin. ||| a | BALTHASARE [ GUALTHERO S. [ Lingg. Profefs. pnb. ||
jENiE [| ANSO CU U C XllX. [1618.] | 12". p. 95. ..118.

JJiicffeite be§ Iitefb(atte§: AUCTARII | Syllalms. \ I. | Donationis Conftantinian»
Exempl. ( e Graeco ^ Bartholomseo Pincernate | translatnm. | II. Oratio TJlricl
Hntteui EQ. Franci | itQOOLfiLCCnrj ad Leonem X. fub | Dat. 1517. | III. D.
Lutheri STtiiiQiaig fnmmaria de | Donat. Conftant. ejusque oppn-|gnatore ma-
fculo , L. Valla. | IV. Oratio Vallje ad Imperat. Reges, | Principes. | V. Ora
tio Filiorum & | propinqnorum ad | Imp. Conftantinnm. ( VI. Oratio S. P. Q.
Romani ed [sii] eundem. [ VII. Oratio Sylveftri Pa-|pa; ad eundeln. ( (V...VII.
cura L. | Vallse ele-(gantinnne ( delineatse. (J IIX. Judicium de Donat. Con-
ftant. ( Hieronymi Cattalani Alex. Papse ( Cnbicularii, & Nicolai de Cnfa |
Cardinalis, &c.

7.
De donatlone Gonltantini c. Hutteni prajfatione. Lugd. Bat. ex officina
lac. Marci. 1620. 4".

. 2*

20* i.Nnr.x. xiii.de donat.coxsta.vti.ni. 1517. xiiii. epist.ad cow. xevkxar. 1518.

£o Buickhard. MS. Guelferbyt. fol. 206». isc)!. Burckh. Yit. Hutt. I. p. 119.
not. b. xinb '^-^iu^cr, U. l?. .f>. S. 60.

QovbcnS- Scricon bcv bcutfdtcn T^icfitcr YI. ©. 627. f. bat Lugd. Bat. 1640. 4»,
Sicfc ^abvcl^atn fchciut abcv rvucf- cbcr Scftvcibfcblcv ju fcin.)

s.

3Iunch, Hiitt. Opp. II. p. 410... 41 9.

■^ -.• "*• -

^.cutid) lu

9Jiuncl), §.-0 au^crlejciic Scrfc. 1822. 8. I. @. 17... 24.

b.

„3u Herberts Typographical Autiquities njivb ©. 321 bcmcrcfct, oa^ bic Decla-
matio Laur. Yallae de falfo credita et ementita Conftantini donatione niit
.iputtcns 3"«i9"ii"3^l*vift m £'ce X. in ba» (Jujiilifcftc iibcrfcjt, iu ciner ©annn=
hmo| von me£)vcvu abntic^cn Scfiviftcn ju London by Thomas Godfray, cbnc ^abr,
iu U. ,volic beraueiiefcmmcu feo." ^'au^cr, Ufv. v. .f?uttcn 2. 08.

Epist. ad com. Keuenar. XIIII. 3. Apr. 151S.

1.
EPISTOLA AD ILLVSl^EEM VI|RVM HERMAXXV.AI DE XEVj
VEXAE COMITEM HVTTE|XIAXA, QVA COXTRA | CAPXIOXLS
AEMVLOS I COXFIRMATVR. |

4 m. 4«, bag lefete lccr. s. 1. & a.

5^v:r '.Prief becjinnt auf £ier 3tiicffcitc be» litclbfattce unb fc^IicBt:

Moguntiae III. nonas Apriles Syn=|ceriter . citra poiupam. |

(SOtaiu^cr rrucf?)

2.
EPISTOLA AD ILLYSTREM YIKYM : HERMANXYM DE XEYYENAR | COMI-
TEM HYTTEXIANA | QYA COXTRA CAP= XIONIS AEMY^jLOS CONFIR
MATVR. I

4 ^Bll. 40. jHiidffcitc bec- crftcu uiib bc5 IctUen -^BIattcc^ leer.

J)cr 33rief fchlicBt: Moguntise III. No;|nas Apriles Synceriter, citra pompam.

Tcr rrucf ift minbcr fcbcu unb riditii^ alS- lUr. 1.

3.
EPISTOLAE TRIVM ILLYSTRIum uiroR, , ad HeiinHUuuiu eomitem X^^ueii
arium. | Eiufdem refponforia uua ad lo. Reuchlinum, & al-| tera ad
lectorem. ] ITEM, LIBELLYS ACCYSATO|torius [s.cj fratris lacobi de

Hochftraten, contra Ocidare [ fpecidum lo. Reuch. | DIFFAMA-

TIONES EIYSDEM [ lacobi. j ITEM, DEFENSIO NOYA IO-|auuis

Reuchliu ex urbe Roma allata , idq^ paucis ab | hinc diebus. |

Tarunter eiu ba^ fclu. Slhipv^u l}altcnbcr ^iittcr.

28 >i?U. eber 7 2?cacu 4", fiijnicrt a...g.

ric rliiicfftitc bc§ litelblattc-S becjinnt mit ;")ieuc^lin§ 'Biief an "•.itcucnar.

^uttcn» Q?vief c 4^ . . . diij^

INDEX. XIIII. EPIST. AD COM. NEUENAR. 1518. XV. NEMO (ll.) 1518. 21

Scvbcvfcitc bc§ Kijitcu 'J^lattce: ^ Colonia; apud Eucharium Ceruicomum,
An-|no. M. D. XVIII. menCe Maio.

4.
EPISTOLAE I TRIVM ILLVSTRIVM Vl|rorum, ad Hermannum Comi-
tem [ Nuenarium. | Eiufdem refponloria una ad loannem Reuch-

li|uum , & altera ad Lectorem. ] ITEM, LIBELLVS ACCVSAltorius Fratris
lacobi de Hochftraten. contra | Oculare fpeculum Ibannis Reuchlin. |
DIFFAMATIONES EIVSDEM | lacobi. [ ITEM, DEFENSIO NOVA

IO|annis Reuchlin ex urbe Roina allata, ] idqj paucis ab hinc diebus. I

28 ^yu. cbev 7 sBoj^cn 4", fiipiicvt a...g.

^iiirffcitc bcs Xttelblattcs iH-icf 9icii(filinji an -.'icucnviv.

^utten» 33vief c ^*» . . . diii».

inn-bcvfcitc bc§ k^Un ^fattcs fd)licfU: Ex Borromago Imperiali vrbe. Cse-

farc ] Max. semiliano Regnante.

5.

Herm. von der Hardt Hist. liter. reform. Ff. et Lips. I7J7. fol. (f. un=
tcn Oiv. 66.)
.t>utteul 3?ricf: part. IL p. 145... 147.

6.
9Jcuc 2?ibtiot(}cl: | \)on fcltcncu uui> fcl)r fcltcucn | 2?itdicrn | &c. | .^>crau5ge=
iicbcn I vou I ^ernl^arb g-ricbcrid) ^ummcl, | SfJcctor bcr ®taMfd)ulc ^u 3llt=
fcorf. I 3Jreitcr «aub II 9{iirubcui ||l 1777. | 8^

.t)utteng 33ticf ift aue iKv. 4 ab^cbvmft ®. 165... 171.

7.

Wagenseil, Hutteni Opp. Tom. I. Lps. 1783. 8". p. 102... 107. No. xv.
©arau»

8.
Miinch, Hutt. Opp. II. p. 425... 430.

n.

Tcutf^ in
?^{iiud), §.§ au^crtcfcnc i^crfc- 1822. 8". 1. @. 17... 24.

Nemo (II.) XV. 1518.

OTTIS ♦ NEMO

;3n In-eitcm 'Sanbe iibev ber Hattjjvcfieu VinU (b. I). uac^ bev vec^ten ©cite be5
^.8cfd)aucv§) cjcfefivten ^XQnx bc§ {auflbavtis^cn 'licmo im ©(^lcppmantet. OJal^e bct
voc^tcn ©c^ultev be§ 5iemo ftct)t VL •

12 mt ob. 3 53ov5cn 4", fivviicrt A...C. Jiitdfeitc bc^J Icl^teu ^>?lattc« lecv.
;)iiicffcitc bc-? litctMattc?: C. M. R. AD CHOTVM RVHIANA^M | Epi. de

22* INPEX. XV. NEMO (llr.) 1518.

Neniine Hutteniano. | 4 rifticl>cn.

m. Aij^ bis A hc i|t Kvbnutt iiait B]iijh: VLRICHI DE HVTTEN |

EQVITIS GERMAXI AD CROTVM RVbianvm IN NEMINEM

PRAEFATIO. I

m. Bnj** ini Cij» bic 78 Xiitichcii bc-i Oiciiu\ fdUici^ciib Ovrig ikeyev Nemo

dicebat.

m. Cijh bil C 4»: VLRICHVS DE HVTTEN EQ. | lulio Pflugk Equiti

Salutem. | fdUicfU: Auguftp Vindelycorum. IX. Kaleii. | Septembris. |

C ImpreHum AuguftjE in officina | ]\Iillorana. | MAXIMI-

LIAXO AVSTEIO C^SARE.

2.
OTTIS > NEMO

iBilb Jvic i'ir. 1.

(i^bcnfaKj 3 3?coicn, fi;Viicvt a...c. ?(ucf) im iitniiicu mit Oiv. 1 iibcvcinftimmcnb ;
jcbecf} t"tnbct ficfc bicv nicbt bcv Sciilup Impveflum Auocuft.Te u. f. a\, unb bcv Bci\}
ift cin ncucv. :-\n (cicbtcvcv UntcvfcbcibiuuTi l^cn ~Jiv. 1 ftcbcu bicv bic Scitcnan:
faui^c ccn

No. 1. No. 2.

pag. 4. aduenicnti

5. quoties fua ftudia

6. eft, T]uo ifti

7. ter, ac nulla

- 14. qu§riti.s titulis

- 15. IUe eg-Q fum uemo: de

- 21. inopia. Ipfe

- 23. gos aliquot , inter

blanda aliqua
prsedicant, fuam
gatoriu eft, quo ifti
ctanter, ac nulla
qusefitis titulis
Ille ego fum Nemo , de
Germani , adhuc
dixeris , de quo

OYTIS : NEMO

► ^■«■ift blattvjvcf5C:o iMlD bcc vccbteijcfcbvtcn, imbemantcltcn, i^Cijcu .^^cvniBC mit ciucm
■Kcbcf ficf) ircfnenbcn 9Jcmc, bcm cinc (5u(e anf bcm ^cpfe filU. 5)a5 VL- finbct
ficb Incv nicfu.

10 ii^ii. 4". ficjnicvt A (H iMt.) B (4 m.). Dliicffcite bcs Ictten 2?fatteB fccv. ^(nf
bcv :1iiicffcitc bc§ Iitc(b(attCtt bac- (?viinramtn SDJutian?; bic fcfjjcubcu 9 Scitcn bcv
^Pvicf an C5vctu§; V/^ Scitcn ba?- @cbicf)t; bavanf ber '.Kvief an ^^ffuijf, fd^licfjcuc
AuguftjB I Vindelycorum . IX. Kalen. Septembris. | ImprelVuiu

Lipfire in officina | Scluimanniana. |

4.

^OTTISv I ^NEMO)-

?ciftenciufaf;nmij; fcitwavte Sciufcn n. f. n\; untcn 2 tv,u-^cf, ba§ fvcbcnfdie 2?h-h?=

pcufc^ifb fHittcnb.

12 m. cb. 3 3?c^cn 4". ric £citcn 4... 23 finb paLilinicvt. ®. 2. 2)iutianc' Opi-

gvamm. ©. 3... 13. :Brief an Crctu^. ©. 14. ..10. ba-i @cbi*t. @. 20. ..23.

bcv inicf cin X^ihic^i. 5>avuntcv: BASILEAE APVD lOANNEM FHO-IbENIVM

MENSE SEPTEMBRI. | ANNO M. D. XVIII. j

3fiiirffcitc bce letUcn ^tattc» ba^J v^vcgevc fvcbcufdjc T^rucfcv^cidicn.

INDEX. XV. NEMO (ll.) 1518. 23*

5.
OYTIE. 1 NEMO. |

T^avunlcv m cincm l^^on ToVVcUinicn cini-icfaf^tcn T.nabiat ihmi ctwa 2" SPvcite, V/^"
Syol}C Ocv Cbcvtlicil cinCiS vittcvniaKiii j-icflcibctcn .f^nabcn, niittcn anu cincm axci'
beffenavticjcn 33iumcn:itvciv3C l)cvan;H;\cn>acl}fcn, UHldtc i^cv^iciinuT; anf bcv .'){nctfcitc
be§ rct^tcn 23tatte^ uncbcvl)olt if't.
12 33((. ob. 3 -yoj^cn Hcin 4". [ioinicvt A bic-. C. unparttnicvt.

@. 2. ®, [wl <|t. H. (lJ> CrfltUm I RVBIANVM EPIG. DE Ne|miNE HVTTENIANO |

Omen r.-/cl adoft u. f. 10.

©. 3... 13. C Dlridji JlC i^UttCll | cquitis Germaui ad Crotum Kubiauum in |

neminem pra»fatio '

©. 14...19. : Nemo loquitur. | Quifquis ades u. f. tV).

©. 20. ..23. :. Vlriclius de Hutten eq. lulio | rFLVGk eqviti salvtem. |

3(m (Jnbc bcr ©. 23.: Bafileje apud loannem frobenium | menfe Septembri.

Anno I M. D. xviii. |

Qui l)'diilid}cx i>iacfibvncf von lUv. 4.

6.

OYTI2 . NEMO

iBilb ganj ncii) 9tc. 1 unb 2.

12 m. obcv 3 iH^cjcu a...c.

Diiicffcitc bc» "JiteKUaltc» 9Jtutian§ (^-pij-jvamnt ; bic foliicnbcn 11 ©citcu bic praj-

fatio auCSvotuic; SV^ ©eitcu ©ebic^t, bann bcv 5.Micf an ^pflui]? fcfjlieficnb anf bcv

23ovbcvfeite beg 12. Sfattes. CSolumncniibcifcbviftcn oou S. 3. au linf'5 NEMO,

vcc^t§ HVTTENIANVS.

5(uf ber 3Sovbevfcite bcg letjteu 58(attcg [terjeu bie 4 ©c^Iufnfife" i><^^ 93vief§ an

Wn^> i^«"n IVz 3"^^ tiefev: LOVANII IN | seclibus Tlieodorici Marti|ni

Aloftenris Men|fe octol). Anno | M. D. | XVIII. | ^ | ravnntcv 1% ,^oU

tiefev: CVM PRiviLEGio im|pekiali |

3{uf bcr ^iiicffcitc bc§ (cl5tcn iMattc^; baa 8^1^)^" "^cs 3)vucfcv'5, ciu 5)ovpc(anfcv

sunfc^cu THEODO. 1 MAKTIN.

EXCV. I UEBAT.
baviibcr h ieph afkipa [x/c], vccl)t§ Semper fit ti])i nixa mens honefto.,
Uuf§ Sacra hsec Ancora non fefellit vnq^., bavuutcv Sacra Ancora. |

Ne tempeftatum vis auferat, Ancora facra. | Quo mentem figa.s , eft
iacienda tibi | Ev oiv(p cilri^tici \ TloXlcinia iv oivn Kv^iaaiv

xia vccvKysi.

7.

ADVD JNCLYTAM } BASILEAM. |

(^•infafuiujil nnc 'Div. 4.

14 m. 4". ©. 2. cKiicffcitc be§ Xitcf§) bi§ 26 (n^iicffcitc bc§ oovtct^tcn 33fattc3t)

paciiuievt. iBovbcvfcitc bc-3 fctUcn ^T3(atte§: BASILEAE APVD 10; | FROBE-

NIVM MEN|SE lANVARlO, | ANNO m7 IK XIX.

D^iicffcite bci; lct,acu iHattc-S rvucfcv',cicf)cn n>ic ',Uv. 4.

24* INDEX. XV. NEMO (ll.) 1518.

8.
OTTIS. NEMO.

3ii (Hnfafeunii, uuldjc uiiton ba» .Sei^en | tvcigt [wal)r)ct)cinlicf) ^C'^- ©e§er§
iHMi .'pai^cnau, nict)t 3'-''l). <Sd)bffer» toon -Diainvl

12 '-811. 4". ^tiicffcite bes le(3tcn leer. (jecvliner fcnigl. 33ibl.)

9.

Norimberg. ap. loa. Petreium. 1531. 8". f. oben V. 5.

10.
Hutteni Opp. poet. 1538. 9{ii(ffeite Q 5h. m (^nbe R. 5(uc^ ba§ (^tigranim TOu-
tiang unb bie praef. an (5rotu» ncbft beni 33rief an '^^flngf entl)altenb.

11.

Norimberg. ap. loli. Petreium 1542. 8". f. oten V. 14.

12.
0TTI2 NEMO. | vlrichi de hvtten | eqvitis germani |

FacetilTlmum ac Fertiuillimum | carmen tle Nemine. | Cum praefatione ad
Crotum 1 Rubianum. j Rofeochij \judouicus Dyelz excudebat \ Anno M. d1 xLilll.|

13 m. 8". Apalbboc^en, fiipi. A bi§ C. 9iiicffeite bc§ le^tcn 23Iatte§ Icer. 9{iicf=
fcitc beg litcl» SJJutiany (^piiiramm; bec 33rief an (SrotuS fiillt 13 ©eitcn, ba-5
(S5ebic{)t 0, bcr 93rief an Wn(\i 4.

(gin fd)i3ner 5lbbruct v^cu l'iv. 1.

13.
Norimberg. ap. loa. Petreium. 1547. 8". f. cbcn V. 15.

14.

Delitiaj poetar. Germanor. 1612. (f. 9ir. 61. untcn) III. p. 798... 803. nur bas
(55ebic^t.

15.

LUSUS POETICI I EXCELLENTIUM ALI-|QUOT INGENIORUM, | mirifice
exhibentes [ Neminem, Nihil, | Aliquid, Omnia; | u. f. w. | Collectore
& Editore | Alberto Molnar Ungaro. | hanovi^-:, | Typis & <cre Thomge
Willerii | & loannis Le Clercq. | MDCXIV. ] 8".

9cur ba» (fpigramm, ©. 4, unb ba§ ©cbic^t S. 5... 10.
16.
Amphitheatrum | Uornavii. 1619. fol. (f. untcn '.Ur. 63.) p. 757. 758. nuv $iit=

ten& (55cbic(it.

17.
HULDRICI HUTTENI | EQUITIS GERMANI | S ATYRA , | NEMO , | Be
ineptis iui fpeculi ftudijs, | & verje eruditionis | contemptu: | tmnc primum
in lucem retrucla. \ (Silicuftamjel, baumavtii^.) | LEYDyl-;, | Apud GER.vnnvM baktiens.I
Sub figno Mercurii. | clo lo c xx.
. 47 bejifferte ©citen 12". SctUe ©eitc tccv.

^tiicffeite bcf^ litclblatteS bajj mutianifct)e Cpicjranmi, anfauvjenb Omen adest.

INDEX. xV. SEMO (ll.) 1518. , 25*

©. 5... 28. Ad Croiion Rubianum in \ neminem Prcpfatio.

©. 28... 38. 5kmc.

©. 39... 47. iBricf au ^i^fhtoif. 3(m (Sube fixis.

18.

HULDERICI HUTTENI | EQUITIS GERMANI | SATYRA | NEMO, | De
ineptis fiu faeciili ftudijs , | & verse eruditioni.s [ contemptu : [ JSimc pri-
mum in lucem retracta. \ (3)vucfcr^ei(^cu.) | LEYD^E | £x officind J.\cobi

MaBCI. I Clo lo XXIII. [

26 m. 12". 47 pagiuierte Scitcn.

Dfiiicffcitc b€6 JitelS lecr; ©. 3. ..28 bic pra-f. nn (Srotu?; S. 28. ...38. bas @e=
bicftt; ©. 39... 47. ber ^erief au W^i^t
19.
Xemo et Xihil fciir. M. ScMngaftf. Jenje , Jnmptu Jo. Bielckii. 1694. 8".
(Sc Burckhard, Vit. Hntt. III. p. 4. iiot. k. p. 95. not. 1.)
20.
Jo. Henr. Acker, Selecta poetica. EndoUt. 1711. 8". f. ebcu V. 19.

21.
Herm. v. d. Hardt Hist. literar. reform. 1717. fol. ( f. uiitcu ■Jir. f>(V) cuthalt auf
3 iPorbll. :,u pars I. bic prsef. <i\\ (irotu^, bae iMittcufchc (^cbicftt uub Dcu 5Hicf
an 'Wv-^y!^ {\\\6:ii 'Diutiaus (ipigramm).

•22. 23.
floa. Christian. Fifchcr] Opuscula .selecta et rariora varii argnmenti. lenje
1738. 4". Ff. et Lps. 1742. 4". p. 106... 128. (allc 4 Stiictc cuthaltcubl.

24.
Wagenfeil, Hutt. Opp. I. 1783. 8". No. xx. bie pifefatio au (Motu^-, No. xvm.
bcr 23ricf au "t^ftiuif-

25.
Miinch, Hutt. Opp. II. p. 302. ^Jhitian^ (fpic|vamm; p. 300... 315. bic prfef.
i\\\ {\xi!i\\'i\ p. 310... 320. ber D^emo; p. 527... 530. ber iBricf c^w '^iUu^X.

llJic^t I)icrk'r vjetun-cu bic bcibeu Sdiriftcu cou jc 1 i^Oi^icu 4":
tluUns ^tprenfis refpoutict | tlcmtni tUtttcnbcrflcnfi. [ nuUus mc flcnuit potcr: matcr
inil)i nuUa | ijoc comunc milji l)c 3ouc ].inUas l^nlict. '

2;aruutcr ciu ^^^aw^ fccf)aartcr ■iiJalbmcufd}, ciu auf bev (h-be ftclicubci. ©(fiilb mit

bcr 3fie(^teu mteub. Sd^Iicfst iumitteu bcr Sorberfeite be? Iet?tcu :i^lattc§: J.-tpfioe

imprclTit lioltfodnflus /tlonaccii. l.ol9.
Crcufattu ttcmtuts a^uerfus [ tluUum ^tpfcnfcm. [ ttcmo nullt fno. [ (9 ^eiku.lj

i\b ^cctorcm. [ (»cvafti*ou) ; Sdilicfu auf bcr ;,)iiicffcitc bcc- 4tcu ^^lattc?-:

C fipfinc ci: w\cl>ibus Duolfgoufli ^lonoccnfis. ilnno 1519. |
a.

rcutfcf) :
3)iiinc() in (5'v(}eitcvun;3en. 3(arau. 1820.

26 iMiKx. XV. yy.Mo (^ii.) 1518. xvi. tkivmphvs capnionis. 1518.

.<i>iitteiig 3iU3cnocic()tuncicu 1838. obcv 1850. 8". ®. 137... 151. bic Suciguuuoi an
(5votug; to. 152... 158. bcv iiiicmaub.

h.
,,Tu 3?evbiev fii^vt tn fcinev a?ibltoif)ef cine ?(vt Ucbcvfet^ung baocn [rcnbcm
TJemo] an: Les graiuls et merveilleux faits cle Nemo iniitez en partie doi
vers latins de Vlricli de Hutten et augmentez par P. S. A. Lion. Miiee Bon-
hoinnie. 8"."

5U\3Cl &c\d). bcv fom. Sitcvatuv. 5^b.III. S!\(<\n. unb 1'?',. 1786. 8». ©. 160.

Triuraphus Capnionis. XVI. ' 151

1.

€rtupl)U5 I poc. Htud)lini | HABES STV|diose lector, ioIannis

CAl'NI0|nis viri prscrtantilTimi Encolmion. Trinmpliauti illi ex | deuictis
Obfcuris viris, Id [ eft Theologiftis Colo|nien. & Fratribus de ] Ordine
Prsedicatolrum , ab Eloutherio | Byzeno decanjtatum. |

Sciftcuciufafuiuii, untcn Ofuiiclfnabcn , bic fic^ iim eincn iibcv cincv in-unncn'bff=
uum^ (T) vitcftiUi-^J (iCj^cnbcn l?uabcu '^cvvcn. (Sicfctbc 6"iufafnini\ ftnbc i^ auf
victcn auS(Himfcl)Cu r-vucfcn, it. a. aucti bcr 2. -Kn^. bcv IUustrium virorum
epiftolaj ... ad loannem Reuchlin. Hageuoa! ex oft'. Thorape Anshelmi 1510.
Maio. 4"., ciuij^cu anbvcn Srf)viftcu OicucfiUn^?, Ji.UmplHiiniVS unb 'l^ivcftH-imcvS.)
22 mi ob. 5'/2 aH\-5Cu 4". fiijivcvt A...E (E 6 iMf.) nnb 1 .'|Scl-,fc(initt iu oivon
qucvfoUc, beu trivphvs capniois (unc anf bvcitcm iMuibc in bcv cbcvcu ?3tittc
bc§ «ilbc§ fte(}t) bavfteKcnb.

aUicffcite be§ litcia M§ @. Aij'': praefatio | ELEVTHEEII BYZE|ni in se-
QVENS ENcoMi|oN, TRivMPHANTi cA|pnioni decantatum , ad Principem | ac
populum (jormanorum | pra-fatio. | Ecce vobis TRijumpliii Capniois,
o Germaui u. f. lo. 3)auu bi^i @. E 6' bcv Iviitmvl^vjcfaui^, ivclc^cm folgt:
AVTOR THEOLOGiSTis ] Laqucum funiite Theologiftje. Vi|ginti ainplius funt in
infamiam ac [ perniciem veftram coniurati inS nos viciirim lierbam fume-
imis., iromit ba? @au;^e f^IicfU o. C it. ,\. (^af? abcr bev ©viid eiu au»^cl=
mifcf)cv tft, ',cii]eu auficv bcv Iitclcinfafntn;-i aucf) bic X\>pcu iiub ba« JBaf^cv^cic^cn
bc§ ^^?af.ncv^.) 3iiicffcite bc^; Id^tcn il^Iattcs tccv.

fSiefcv ©vitcf ift fc()V fcltcu; fcf)OU fcit bcm 1(5. Osabvbunbcvt nnvb faft nnv -[liv. 2.
cbcv 3 cvirabut itub jicbvaudU. ■Jludi ■l.^au-,cv (A>uttcu S. 56 bcfd)vcibt -.'tv. 1.) un-
vic^ticj, uid)t au'5 ■;)(utcvfic. |

2.
JJottnnis tlcud)ltu ntri clariiyimi | (Cucomion : Criumpl^antt tUi cr, | Pcuictis ®b-
fcuris niris : xi\ cft | (H^colcifltftis (Colontcn. ct ^catrtlbus \)c otVxnc Prctttcato|rum
ab €lcutl)crio piicjno ticcantatum.

22 m. obcv 5% Sogeu 4". fiiinicvt A bi§ E (E 6 55U.) s. 1. ct a.
"JiltdfeitC bc» litc(§ bi§ Aii*' bic prrefatio Eccc vobis.

©. Aiij» bi§ i^ovbcvfcitc bc3 (ctUcu U3Iatteg bcv IviumplH^icfau;-; itnb ba§ '.)iad)>rovt
Laqueum fumitc bic- herbam fumemus, ivovuutev: Maximiliano Auftrio Eoma-

INDEX. XVI. TRIVMPHVS CAPNIONIS. 1518. XVII. AVLA DIALOGVS. 1518. 27*

norum ac Germa|noruin Imperatore luuictif.s. Rerum lia|benas Moderante. |
aiucffcitc bc§ IctUen SlMattcg lccv.

(5(ucf) bicfci S^vucf, tuclc^cv tnaucf)c vn" ^f)eit gvobc Jivuiffclitev l)at, uiclc^e in
9iv. 1. fic^ uicfit fiuben, ift ciu ani.l)ctuufrf)cv [nne bie 23evi}Ici^unrt von loa. Franc.
Pici de reformanrlis moribus oratio, Hagenoje, cx sedibus Thom;e An.slielmi.|
Anno M. D. XX. Menfe Marfeio. | 19 55U. 4". , n>elct)C aitc^ bic Xitctcinfafning
iH>u Oiv. 1. I)at, idc^f]. B«Pf 9(ng§b. iBu^bvnrfcvv^cfcfn II. ©. 200. ^ih'. V. fcf)vicb
il)u ivvii^ bcv Slncjsbuvgcv Officin a>iiltev» ^u.)

3.

Hutteni 0])p. poet. 1538. 8". pagrg. K 4" bi^ N^ cntI)aU_ii^ovv., @cbict)t nnb ytacl)=
u-^ovt; obuc (ycucvaltitcl.

4.

DclitifB poetar. Germanor. 1612. III. p. 727. ..757. (f. nntcn 0(V. 01.) cnthall
nnv bci§ @ebicl)t.

5.
Vita lo. Reuchlini ... a lo. Henrico Majo. Ff. et Spira' , Impensis Cliph.
Olffen,.. Dnrlaci a 1687. 8". p. 479... 508.

3(IIe 3 (Stiiifc entbaltcnb. aiuii battc nuv Jtv. 2. i>ov ficli uub hiclt -:)iv. I. fiiv ciu
vevfd^icbcnc^ @cbid)t.

().
Herm. v. d. Hardt llift. literar. reform. 1717. Fol. II. p. 148... 156. ?iac
3 ©tiirfc au» Ocv. 2. mit bcin (noc^ inuncv bcbcntUrf)cn) r^ufat^c narf) bcv Xitcl=
iibcvfrf)vift ULRici huttkni opus.

7.
Miinch, Hutt. Opp. II. p. 359... 391. .<>ic'^n anrf) ciu (uirf)t jvin^ flctvcncs) Jyac^
fiuiilc bc» 23ilbc» Triumphus Capnionis.

Aula Dialogus. XVII. 151!

A.
MS. f. nntcii -)iv. 5.

1.
VLRKJHI DE HVTTEN j EQVITIS GERMA|NI. AVLA. DIjALO-
GVS. I AD LECTOREM. | Res eft noua Lector, res eft incuda | lu-
fus perurbanns & facetus : difpe|ream nifi legilTe voles. Vale. | CVM
PRIVILEGIO I IMPERIALI. |

Xitct iu brcitcv tI)Ovfovinii)CV (.^iufafning , iu bcvcn Auf?i-\cftcU bic ^''ibvcc-vil)! mdxviii.

10 iBlI. ob. 4 iH\icn 4" fignievt A bio. D. :1Ciicffcitc bc^o litclji uub bcv- lcl^tcn

5>viatte§ tecv.

9311. Aij* bi§ Aiij^: vlrichi de iivttkn kq. ad henkichvm |'Stromeru Auuer-

bacchum Medicum. In Aulam | fuam Prrefatio. |

33(1. Aiija bi-3 Diij^ bev Jialog, fc^Ueftenb: finis. | Synccritcr, citra pompain.

Quod bcue vertat. |

28* INDEX. XVII. AVLA DIALOGVS. 1518.

•^H. Diij* bia D 4»: ... I Prognofticon ad annum. m. ii. xvi. ad Leonem. x. \
Pont. Max. Carmen Heroicum. | Saruntet: Quod bene vertat. | tbXoo. \ ap
LECTOKEM, LiBRARn. ] Expectarc te iubemus lector, ab eodem Hutteno elu-
cubratum | ttjg ^s&tjg k'yv.(6iiiov ["'c], ideft EbrietatLs laudem, opufculiT modis|
omnibus facetum atq^ elegans, quod propediem liis eifdem ty=|pis excufum in
lucem dabimus. Vale. | In officina excuforia Sigifmundi Grimm Medici, |
& Marci Yuyrfung. Anno virginei partus ! m. d. xviii.. die vero. xvij. | Sep-
tembris.

[^lJan^er, .^ntten S. H3 f. boicftvcibt bicfcn nictit icbv fcltcncn rvuct uni^-nan, ui*t
CM§i iMiitopfic.]

♦) r>iH Die librarii einc futtciud;e Ebrietatis lau.lem PcrbciBCii , ifl cin iiuJdcmachtcv orvtlnim.

2.

VLRI=|CHI DE HVTTEN | EQVITIS GERMA;|XI. AVLA. DIA;|L0GV.S. | AD
LECTOREM. | Res eft notia Lector, res eft> iucunda | lufus perurbanus
& facetus: difpere:!am nifi legilTe voles. Vale. [ CVM PKIVILEGIO | IM-
PERIALI. 1

litel in Jciftcneiuf^iiiiiiig; linf^ fcfinialevc Seifte.

14 9311. cb. 3'/2 2?L\3cn/iupuert A (6 3?a.) bie C .Oiiicffcitc bc>5 tctjtcu '«lattcl

lecr. Scbtiefet nacfi bcm l^ialcj (ba? Prognofticon ift nid»t anf;;icuemmcu) mit

ber ?tnfunbicjung bcr Ebrietatis laus au§ '?tr. 1., auf bcr i^crbcrfcitc bc? IctUeu

■3?tatte§: q Liplise ex sedibus Yalentini Schuman | Anno domini Mille-

fimo c[uin;igentefirao octauodecimo. j

l^ic SlUi^abe eine» rrnde? Lips. 1718. 4". bci i^t^-Sl^^t' ©cfcfc. bcr fem. Sit. III.

<B. 1*0. beruW u^el nur auf ciuem ^rrnrffcWer ftatt 1518.]

:\.

VLRICHI I DE HVTTEN, EQVITIS | GERMANI, | xWLA | DIAL0GV8.

AD LECTOREM. ] Ees eft noua Lector, res eft j incfida , lufus perurba-

nus, & 1 facetus, difperea nifi legiffe | uoles , Vale. j
'Xitcl in SlrabcffcucinfafuiitvV

32 iBU. cb. 4 a^cv^en 8'\ (faft unc ftciu 4". ausfcl^cnb), ficjnicrt a bis d uub i^cn
S. 3 bi§ 63. am aufuncu (>ctumncnraubc mit arabifcficn 3'fK'i'it V^i^linicvt.

©. 2: lOANNES FROBESIVS , TROMAE MORO , | REGIO APVD ANGLOS CON-:SILIARIO,

s. D. LvciANvs falfiirimus fcriptor u. f. u\ IJafilefe. | Idib. Nouemb. m. d.xviii.

©. 3... 8. §uttcn§ praifatio xm Strcmer.

®. 9... 63. ber Dialcoi, fcftticHCub Aula- tinis. | lo. kkobenivs, lectobi s. | Ex-

pectare te u. f. w. bic 5lnfiinbij^unv\ bcr Ebr. laus, frfiticpt: Vale. Bafilese ex

oflicina noftra. Menfe Nouem|bri. m. d. xviii.

:>tiicffcitc bc§ Ictjtcn 9?fatte§ ba» c^rcfKre frcbenfcfic rrucfcv^cidKu.

4*.

3n eiucm I)bfcfir. i^cr:,cicftuiffc bcr I>uttcnfcf)cu rrucfc iu bcr 2iiicner .sjcfbiblictbcf fiu=
bct ficl> a) Aiila, Pialogus. Auguft. Vindelicor., S. Grimni 6 Nov. 1518. 4". unb h>
Aula, Dialogus. Aug. Vindelicor,, S. Grimm 6. Nov. 1518. 4". Acced. Caruicn he-
roicum in prognofticon ad annum 1510. ad Len)i. X. Pont. — ^\A l^altc bcibc OiC=
ti',cn fiir cine ungcnanc.

INDEX. XVII. AVLA DIALOGVS. 1518. 29''^

4.

VLRICHI DE HVT=|TEN EQVITIS GER|MANI. | AVLA. | DIALOGVS. [ AD
IiECTOREM. I Res eft noua Lector, res eft iucuda | lufus perurbanus & facetus:
difpere=|am nifi legifTe uoles. Vale. [ CVM PRIVILEGIO | IiMPERIALI. |

litel in bveitcr SeifteueinfaBuUi].

24 5811. ob. 6 53o^jen 4". fignicvt Aa tn§ Ff. ^iid:|citc bc§ litcl^j unb bivJ tctite

Slatt leev. SnljaU mt 9tv. 1.

3iiicf)eitc be» uovlc^tcn 53Iatte§: C Denuo impre/fa in officina Sigifmundi Grim

me|dici atq^ Marci Vuyrfung Auguftae Vin; |delicorum. Anno Salutis. | m.d.xix.

fepti|mo cal'. Apri|les. |

5.
TJLRICHI I DE HVTTEN^ EQVIJTIS germani, I AVLA | dialogvs. I
PHALA|RISMVS | hvttenicvs. | dialogvs [ febris dialo. hvt-

TEN. I £3" AD LECTOEEM. [ Res eft noua Lector, res eft | iucilda, lufus
perurbanus , & | facetus , difperea nifi legifle j voles, Vale.
ravnntcv 1" l)ol)ce, 2" bveitcs :^ciftct)eu mit 2 ©cf)u>anen; bann
g^ Sub Scuto Bafilienfi venale comperies. [in auC»vcn l<vv. comperies.]
Xitd in sicvlic^cv Sciftcncinfafenuiv oben fct)uialc;i l'eiftc()cu, nntcn cin avc()itcfto=
nifc^c:?, linf» cin brcitcvcg arabcffcufbviuiijCij, ivovuntcv ciu 3inifou niit bcn ibo=
ren; vec()t» 5 i?opfe in @cc()»ecfcn.

00 ®eiten 4". ficjuicrt A l>ig G (G 0 m.) nnb l^on ber aiiidfcitc bc^ litcle (nj
an mit rom. BUfcvn pacjiniert, fcboc^ fiub mancfte ©eitenjal)lcn in nntcrfc()icblic^eu mir
worliecjenben (Srv. verfc^ieben fel)lerl)aft be;ieic()net, j. 53. a) xli (ftatt xlih) , lx
fel^tt; b) II (ftatt xlh), lix (ftatt lvii), lvi (ftatt lx). ©. lix. nnten C Apud
inclytam pakrhi. vniuerfitate, opera Petri Vidoue | calcograpliiaria! artis
peritilfimi. Anno a Chrifto. m. d. xix. |

2e^te ©cite: etiva 3" l)ot)C5, 21/2" brcitcs 23icrccf, 2 ©rcifc ciu Sc()ilb, uun-auf
ber Saf(cr ©talj, I)altcnb, untev u>clct)cm: CONRAT. RESCH
©. II. gvobeng ©c()vcibcn an Xl)oma3 DJiorns.
©. III .. . VI. |)uttcnS ^orrcbc an ©trouu'r.
@. VII... xLi. rcr 3)iatoi5, fct)Iicf3cnb C Aulai tinis.

©. xLii. (11.) . . .Liii. "^U^alavifmu», fc^licfsenb: C finis'phalarismi hvttenici.
@. LI111...LIX. Febris [jrrma], fc^ticf3Cub: C febris dialogi finis.

C*in jct^t bev 3iivc()cv (£tabtbibtiot()cf get)briijc» (5-rcmvtar bicfc» 3)rucfc§ t)at ^utteu
eivjent^cinbic} burct^corrigicrt unb auf bcr ®c()tuf5feitc nutcr ba» 33uc()brucfer;;eic^en
gefc^vicben £x xov v.aQnov ro SivSqov \ ytvdaiia).

6.
Vlriclii deHutten: | Equitis Germani : | Aula | Dialogus. | Ad lectorem : I
Res eft noua Lector : res eft iucunda : ] lufus perurbanus : et facetus :
dif-|peream nifi legiff^e uoles. | Vale. | Bononig In edibus Hieronymi

de Benedijctis. Anno M. D. XX. Menfe Febr.
28 m. f(ein 8«., bie ©cite :,n 28 3ei(cn.

(,So .'pbfd^v. iHn-^cic()u. bcr -Wicncr .'oofbibl.J

30* INUEX. XVII. AVLA DIALOGVS. 1518.

7.
Ulrici de Plutten Aula dialogus. lulius Dialogus viri euiuspiam eruditil-
limi, fertiuus fane ac elegans, de lulio II. V. M. ImpreHum jMediolani,
per Zanotum de Cartellione , anno domini, 15-21. in 8". — liber eximia;
raritatis. —

(So Brunet jMaiuiel dn lihr. Snijpl. 11. (Pari.s. 1834. 8".
crnJ Hibl. Pinellian. vol. III. p; 7729.)
Aula, Dialogus. Mediolaui , Zanotus da Castelione. 1521. 8'^

{Bo s^i>iii)i-. ik\\ddim\?- bcr ii.Uoncr A>i>tlnbl.l

8.

AVLA, DIALOGVS | VLRICHI | DE HVTTEN, EQVI=|tis Germaui. | AD
LECTOREM. ( Res el"t «|naii noua Lector, res eft j iucunda, lufus perur-
banus & face;|tus: difjieream, nifi legilfe | uoles, Vale. | ^ | AR-
GENTORATI APVD | Theobaldum Montanum, | Anno 1559. \

32 m. ob. 4 i^ovieu tl. 8». ^){iicf|eitc bcs litc^^ imb bc-5 oorlct^teu ^Blattc^, fo=

unc ba-^ tct3tc iMatt tccv. SdUicfU Anlte P^inis.

9.
AVLICA VITA, I Et oppofita Imic | VITA PRIVATA; lll(|(||| ... edita, (
Ab 1 llEKHico PKTREo iir.ttDE\fnmo, Sc/tohe Francofurlcnfis ad \ Mu;num Rc
clnre. 1 (iHn\^icniiuvJ | ^-vm Pkivilegio Caesar. | Fra/icofurli ad Mte-
num. I Anno m. d. lxxvii. (

11 imforiicvtc m. unb Shvicu A bi.% X. S". m. l...l(14 niit avabifdicu „^alMcu
foUicvt, uub 4 uufotiicvtc m. , bcvcii tct?tcs auf bcv iunbcvfcitc l^at: imi-kkssvm
FRAN-(coFVRTi AD MCENVM , A-(i)n«l loanncm Feyrabendt, expen-(ris >Sigifinnmli
Feyer-(abendts. ( (T)vudcv'^cid)cu.) ( Anno m. d. lxxvii.

53tt. 1...35. Cnrialinm miserire ab Aenea Sylvio Picolomineo . .. perferiptns.

fd^ticfunib Ex Prnck, pridie Calcnd. ( Febr. Anno Salntis, | 1445. (

'IMt. 30... 41. Epiftola Henr. Petrei ad Bernh. Hntten. in Franckenbergk.

baticvt IJarilese Ranracornm, Anno m. d. lxxv.

m. 42... 44. iiJibiuuUii iu efcjiifdicui "Fcvcnu. au (^5co. Vubu>. A^uttcu vou Henr.

Petreins

93lt. 45... 47. .s^uttcuc- pricfatiu ait 3tvoutcv.

5>3tr. 47^.. 73" Anla.

33tr. 74^: Anno Domini, m. d. xviii. ( Lj^pfiu' excndebat olim A'alenti-(nns

Schnman, Cum pri-(nileorio Impc-jriali. [ric -vil^licid)cu :)faitbuotcu fiiibcu fid)

abcr iu obiger 5iv. 2. f3uttlid) uidit.j

10.
AVLICA VITA, I Et o^pofita liuic ( VITA PRIVATA: [((([( edita, ( Ab [
Ilenrico Petreo Herdefiano. | (DHcircuj [ Cvm Privilegiu Cj^sarko. ( 15 Fran-
coforti ad Mopnum. 78. |

12 mi u. 276 foriicvte u. 3 iiitfoliievtc mi 8".

231. 200" uutcn: impressvm francoforti [ ad moenvm, apvd Iohannem (
Feyerabendt, Impenfis Sigif-(mnndi Feyerabendt. ( 1578. [
®ev ()evi)ct)bvigc 3ur>art ftiiinut utit :)iv. U, ift abcv ucitcv ©au.

INDEX. XVII. AVLA UIALOCiVS. 1518. 31

11.

Dialogus Aula. Lipfise 1590. 4^.

So bcv fcfn-iftt. i?atalOii bcv vivofU)CV',i.\}l. ^Sibi. ju 'iScimav.

12.

In Nomine Jesu! | AlIASVERl FritschI | AVLICVS | PECCANS, WWW Accp/J'il\
LILRICI DE HUTTEN, | Eqvit. Germ. | DIALOGUS de aula. ] An/e cen/imi
qvinqvaginia annos \ Editus. \ OSTF.ROT).^, \ Sumtibus BARTHOLDI FURMANNI, | Bi-
bliopol. I KudolstadI, | Literis rnHISTOPHORI hLElSCHERI, \ Anno M. DC. XXXII. |

4 9?l(. it. ©citcit J...184. W\

®ic Aula, ol)UC prtff. u. f. \\\ , tnlbct bic Appendix ©. 120... 184.
:.■: y
Aula. Lip.s. 1718. 4" V f. obcu Oiv. 2. am (viibc.

13.
Mmich, Hutt. Opp. IIL p. 12... 58.

p. 12. 13. Jyvobcu» 53vicf <3,\\ IliomaS; SQcotu».

- 14... 17. 2?ovvcbc <x.\\ «Stvomcv, uub

- 18. ..53. bcv Tialo;-\ luit fclw uiuiciui;icitbcv 'inMiut.uiitii bc-J 3iivd)cv (_^-r. Ocv. 5.

(yine alte gu ©tva^^iivc^ cvfd)icucuc l?cut)'ct)c Ucbcvfci^unj^. ?

b.
U. v». .V)uttcn§ CSkfpvad) iibcv ba§ .^oflcbcn, au§ bcin J^at. im.mi 'i.. 5L
®d)n6avt, in 'ir»cntfd)c aiiouat^.fd)vift. 33vaunfdnv. 1792. 8". @tiid VIL ©.
235... 271. [Non vidi.j

3Scgcn bc-> matcvtcllcn iinb littcvavhiflovifdicn riiifammcitbauiv? mit .Viiittcu^^ I^'ia=

(oci; fiitb ()icv bicfc bcibcit Sc(n-iftcii aiu^ufiilivcit:
C AENEAE .SYLVII LIBELHLVS AVLICOKVM | MISERIAS CO=|PIOSE EX=|
PONENS. I C LECTOK LEGE EME ET | PROBAP.IS. | C EX OFFICINA
LITE|RARIA lOANNIS | SCHOEFFERS | MOGVNTI=(NI .% | Iite( in !i?cifteueiit=

fafeuncj. 22 m. ob. 5% 33o3cn 4". fi.viicvt a . . . d .(1) bis d jc 0 m.) 3{iicf fcitcit

be§ 2;ite(§ nnb bc§ (ctUcn 93t^e§ (ccv.

m. 2. 3. ©tvomer^ Debication aii fciitc ,}vcuitbc, oaticvt: Mogri=|tiaci VI. CA-

LEND, IVLIAS. Auno fupra natalem | dominictun. 1517. |

m. 4...2P bc§ D(en. <£l)(vinii ©djvift, bat. Ex Pruch Pridie Calen. Dccembris.

Anno doraini | 1 4 4 4 inditioue 7. | ravuntcv Stroiucr? Putfd)u(biiiiung n)CC(en

nngcuaucr 3?er>ifiou bcr ©d)rift.

IM. 21''; C Excufum eft hoc Aene§ Sjluii opufculum , Per | loannem Schcef-

fer, Typographu fane g ac;|curatri, Maguntiaci, vbi diuinii inuetum | ftSneis

typis exctidendi libros pmo | natum, Pridie Nonas lulias. An=[no poft chrifti

natalem. mdxvii .*. | "r^aruntcv bic bcibcu fd)bffcvfd)cu 'il^avpcnfcbitbctcu uub baitn

C^mcnbatioucn, 8 ^^eiten.

33(. 22^ C M. Valerij Martialis ad feipfum de beata | vita Epigramma. | 13

SSerfe, baruntcr Tsloa avv Ssa v.aL [lovaaia |

S^icfc atic^ iit 5cr. 0. 10. abijcbrucftc ©c^rift bce 3(citca§ ©w(v>in'3 ift fd)ou frii()

bftcr» iito rctitfd)c iibcrfctU, ^. i\

32* IXDEX. XVII. AVLA DIAL. 1518. XVIII. EP. AD PIRCKH. VIT.E SV-E KAT. REDD. I5l8.

(Ciicas $'tluius von l)o;|fcn, |)ofleuten v\xl\ iitcncrn | ticr ^nxfUn. fcrtcntfd)t
iurd) 1 i)crr tPoljf .^affn. [ (iHlb ctucij ^^uin luvuicv vcitcubcu :)iittcvo.,) | mdxxix. |
6 jBcv^cu 4". ^ bi§ jF. s. 1.

ein Dvucf bicfev Ucbcvfctniucj u>av fc^ou fviihcv (ctuia 1512?) cvfcl)icucu.

AA^LA, I DIALOGVS I GVLIELMI lN.|rulam Menapij Greuibnigenfis. |
Quo libello partim refelluntur & deriuautur, par;[tim atteuuantur, cri-
minationes in aulam Aeneae | Syluij & Vlderici Hutteni. | Nunc primum
iu lucem seditus. | (©rucfcrfcf)i(b mit festina lente.) | Colonise , imprimebat
Melchior Nouefianus-, \ An. a Chrifto nato, M. D. XXXIX. |
8 ^BojiCu u. 1 3?f. 4». ficjuicvt A...H.

Epift. ad Pirekheymer XVIII. d. 25. Oct. a. 1518.

vitse luee rat. redd.

Mr<. f. i)iv. 1.

1.

VLRICHI 1 DE HVTTEN EQVITIS AD BILI=|bakUim Pirckheymer Pa-

tricium Nojrimbergenfem Epiftola vitse | fuse rationera ex;|ponens. ] Ali-

quid inel't noui lector, iucundi | aliquid. Lege ac Vale. | CVM privilk-

Gio I IMPERIALI. I litcf iu ^ilciftcuciufafjuui}.

3 Soijcu 4". fivjuicrt A...'C. 9iiicffcitcu be» 'litel» uub be» lc^^itcu ^tattcs teer.

©c^hifj auf bev ^rbcvfcite be§ lc^tcu 33(attc»: optiine. Auguft§. viij. Caleii.

Nouembr. Aiiuo. m. d. xviii. | t s X o a. | lu officina excuforia Sigifinundi

(jrim Medici, & | Marci Vuyrfuug. Auguftte A'iudelicoiv. | Anno. m. d. xviii.

die vero. vi. | Nouerabris.
(Siu ber ^Si'"-"'^';^' Stabtbibllctfjef ijcI}Ovi(}C§ (Svcmplar biefe» Drucfc^ T^at am dimbt

Povrectiu-cu oou §uttcn§ cigeucv .^^ixnb, wctc^c jum If^cil bm-d) biiK' 3?cf(^neibe=

mcRCv i-\clittcu Inibcu.

2.
VLRI-ICHI DE HVTTEN EQVIjtis ad Bil^aldii Pirckhey;|mer Patriciii
Norimber|genfem Epiftola vitse [ fug rationem eXi|ponens. [ Aliquid ineft
uovi lector, iucuudi | aliquid. Lege ac Vale. | Cum pi-iuilegio | Imperiali. j

[cHi DE bU ponens. uub bic jwei fetitcu B^iltftci^ fiiti^ votf^ i^cbvucft.] litel in

fieifteueiufaBumv 18 ^IBU. obcr 4'/2 ij^ogcn A...D (D 6 tMl.,). :1iiictfcitcu bc^ litelg

nub be^ fctjten iBtatte^ lccv.

©c^fuB anf bev i^ovbevfeite bce lct^tcu --i^lattco: tem optime. Auguftoe. VIII.

Calen. Nouembr. Anuo | M. D. xVlII. j zeloa \ Iterii excufa in offi-

cina Sigifmundi Grim Medici | & JNIarci Wyrfung Auguftg Vindeli-

coij. I Anno. M. D. XIX. die vero j xxx. Aprilis.

:\.

Discursus Epistolares. Y(. 1610. 4". (f. uutcu Jiv. 60.)

©. 14... 38. bie Epiftola qua vitaj fua? rationem exponit.

EPIST. AD

PIKCKH. 1518. XIX. AD BELL. C. TVRC. EXHORT. 1518. 33'

4.

Burckliardi Vit. Hutt. part. I. 1717. 8". (]. unten ?iv. 07.)

©. 1...00. A>iittcn'3 epiftel.

@. 63 .'..•240. -JMivctbavbg CH^nimentav ba^^u.

5.

Wagenseil, Hutt. Opp. I. 1783. S^ Xo. xxiii. p. 1+5... 173. (f. Jh. 71.)

6.
Miiucli, Hutt. Opp. III. p. 70... 100.

a.

\Uxi(i)B tton ^utteu fiiuf O^ebeu u. f. uv vcu @ottio6 %i:olpb Ww^ntx. 1801.

80. (f. unten Div. 75.)

S}er ^Svief ftcbt S. 395... 456.

b.
I;ie SteUe §. 73. med. bie §. 82. a. 3[. (>at ©cetbe in '$!jarnbcit nnb S^icfttnnvj' 17.

28u(^ a. (S. annuiti^ benii^t.

A. U U U li l

Ad bell. c. Turc. Exhort. XIX. 1518.

rem ocn ijutten buvc^covviijievten (ivemvHav, iu 9ir. 3. bcniie.t, habe i* oevoicben;^ na*:
vjefcvf^t: auf bev 3iivcf)ev Stabtbiblictt^ef ift e§ uidit mcbv anf^nfiubcn.
1.
VLRICHI I DE HVTTEN EQVITIS GEEMANI | ad Principes Germani»,
vt bellum Tur|cis inueliant. Exhortatoria. \ Publico Germanise concilio
apud Auguftain ( Vindelycoriim^ Anno domini. | m. d. xviii. [ maximi-

LI.A.XO AVSTRIO | IMPERATORE. | CVM PRIVILEGIO IMPERIALI. j

titci iu SeiftcucinfaBuug, loic D^r. XVIII. 1.

5 iBccjcu (20 m.) A...E. 4". Driicffeitc bc5 lc^tcu ¥tattee lcev.

giiicffeite bcg litcl» u. A 2» ^ricf |)utteus cin ^^Seutiu^cv Declamaui his diebus

u. f. \v., baticrt Maguuiltia. viij. Calen. lunij. Anno poft. m. ac. d. xviii.

Eiij'» big jur ajiitte bev folgcuben Scite ad Germanos fuos Exhortatoriura.

Dormitum nimio plus eft u. ■*{. \v. 2)auu ber 33ricf an Sanuifi?^ baticvt ex

valetudina=|rio meo Auguft^. iij. Idus Octobris. Saruutev:

In officina excuforia Sigifmuudi Grim Medici, & Marci | Vuyriung.

Augufte. An. M. D. xvill.

2.
■^ VLRICHI I HVTTEXI AD PRINCI=|PES GEKMAXOS VT | BELLVM
TVUCIS I IXFEEANT | EXHORTATORIA. | ;5^ | INSVNT quse priori cdi-
tione ex;|empta erant, iiide & adficieris. f apvd avream mo|ctVntiam, [ '^^

53/4 ^pgen (46 ©U.) 8". ficjnicvi A...F (F 0 ^Bll.) i.Hiicffcitcn Oc§ litelblatteg

u. be» Icfeten -.Blatte^ lecv.

jeU. Aij Aiij ^Brief An '4}eutingev.

Aiiij^ . . . Fiiij^ Dic CViTian^te Exhortatio; Cavauf Ca-"- ad Germanos fuos Exhoi-

tat<jriiim. (^Tcv i^icf an ^5anuifio ift wecjcjelaf^en. 1

3

34^

!LL.C. TVRC.EXHORT. 1518. XX. AVGSB. SAML. D. KPIGR. 1518.

F 5^. G'. libcris oniniljns ac vere Germanis , gcfcdvicten in aree Huttenica.
©anmtcv Errata.

IMc evcuipfavicn bicfcv ilfn-j.vil'*^ fcftcincn \n XHnfcfticbcncn i^citcn al\5C',p>]cn
U'OvDcn jn fein: c§ finbcn fidi in ibncn tlcinc rvnctocvfclncc-onbcitcn.
3.
Hutteui De bello coutra Turcas 1536. iu 4^. '
(So Burekh. Ms. Guelferbyt. f.jl. 59».)

3.*

Wageu.seil, Hutt. Opp. I. (I783.) hcit «v. XA^I. XXI. bie «vicfe an ^^entingcr
n. 33annifi§ anS Biirckhard III. p. 84...87. , Analect. ad I. p. Z 4^., beu
58vief abcv an alic fveicn u\\t> uiaTir(uift Seutfcfieu Cum orationem fcripfissem.
nuper &c., 9ir. XIX., uid)t, une cv au^ ^Bevu^iec^fcinncj ancjicbt, au^ Burckh. II.
p. 54., uncbev abbvncfcn lafuni.

4.

Miinch, Hutt. Opp. II. p. 470... 522. 525. f. 531... 33.

3n bem aSvief an '^eutincjcv uub ber jHebe fiit)rt D.liiind) an§ cincm nidU mctu-
an^finbicjeu, v*ou .'ruittcn bnvc^corvicjievtcu Cfvcmptav bcv Siii''^>^v Stabtbibliotbcf
Siariantcu au; aber, man fiebt ocutiic^, un^bcr ooUftattbiij, noc^ iiberall vici)ti;v

Die f. cj. Oratioues de decimis , fou^ol bic suasoria al§ bic dissuasoria, finb ai*t
x>ou .'otitteu.

tcr (iptj^ramiuc ^^c.

XX.

1518.
cjcK. 1519.

@. .^>.

>[. D. XVII

Hoc iu volumiue lia?c coutineutur.

VLR > DE m T
TEN EQ >

Ad Ca^larem Maxiuiil. vt belhim iu Veuetos

coeptuui prolec|uatur. Exhortatorium.
Eiurdem ad Ct^f. Maximil. Epigram. liber I.
De pifcatura Veuetorum Heroicu eiufdem.
Eiuldeui Marcus Heroicum.

De uou degeueri Germau. ftatu Ileroic. eiuf.
Eodem autore ad Maximil. Caef. E]d'a Italia?.
Autore Helio Eobauo Heflo Maximiliaui

ad Italiam refpouforia.

Item varia Hutteui epigram. & eius apud Ha

driauil Card. pro Capuioue iutercelllo.

<r lucunda omnibus ineft nouitas,

legc , & cognofces.

Cuuv Priuilegio

Imperiali.

XX. AVGSBVRGER SAMLVNG

DKR EPIGRAMME &0. 1518. 35"

Xitel \n :eeiflcncinfamtm> [Ocnv u^ag innevl^alb bC'3 Qnabvat-;? ftcM, c\(Woxi iuni

3;itcl bc§ ^^nd)g, nid)t iua§ ()icv ftnfecvl^atb bcv Sinien ftcl)t.|

19 ^Boijcu 40. fioinievt A m T. miicffcitc bc^ lebtcn .a3lattC5 lecv.

Siovbcvfcitc bc§ lctjtcn 23latte§: PRIVILEGIVM IM1PERIALE> | C Ne impru-

denter n. f. U>. 1 1 1 1 tibi puta. 1 ^oU ticfev : In oflicina excuforia loaauis

Miller | iiir. nonas lanuarias. Anno | falutifero. M. D. xix. | M |

%) 9?iictfcitc bc§ 'litcB nnb bic fotgcnbcn 1'/, Scitcn: 'iHibian-? i^ricf an' lann-
ftctlcv, nidit jans cjenan ani VI. 9iv. 1.

Aij'' Aiij^ 33vicf, b. l). .^nttcn§ prjefatio ad invictiss. principem maxi|milianvm
RO. iMPERATo|rem, vt bellum in Venetos cceptvl | profequalHir , ExhortatpriiT. f
praefatio. I In ioco avdacem esse n. f. \v.

Aiiji' ©efafticfion ad lectorem. (am ©c^tuB C Synceriter. citra pompam) iibev
eincm ^oljfcfinittc, bic lunic5ianifc()cn @efanbtcn im gclolaijev bcn ftebenben 9)iav. I.
fnicUuij^ anftcbcnb.

A 4^...D 4b bio an? ben 223 riftidicu bcv 1. Jtngvj. (VL 1.) in 389 nnujcavbci^
tetc nub weviucl)vte SlufnuiftnnUii flccjcu bic iHMicjiaucv.

5?) E...Eij» S^cbication bcv (Spicjvamme au ^. ?Jiav (,,Erumpit tandcm CcTefar)
mit beu bcvorwovtcnbeu ad librum nnb de se.

Eij''...Nija bic (vpicjvamme "); uub nntev bcnfclbcu (Ij''. . .Lij'>) ba§ Prognofti-
uon ad Leon. X. iu ann. 1516.; am ©c^Infj Ccv Gpigvamme pixis. n. £>avuntcr
ba§ Tiftirfiou lulii II. epitaphium , nntcv wclc^cm: Synceriter, citra pompam.
Zelo patric-e. ©itUnc y^oljfcf^nittc ftclieu itbev bem de aquila (Eij''), de Cajsare
et Venetis (Fiij^), de Fortuna Venetorum (H'') , Inscriptio (iallici clypei ad
aquilam (I'' c^nttcn§ ''|5ovtvat), de Gallo et Af|uila (I 4^), de foedere Gallorum
cum Venetis (L^) , de lulio II. P. M. orbem Christianuui iu arma concitan-
tem (M'').

(J) Nij''...0^ de piscatura Venetorum heroicum, mit 1 ^oljfc^nift.

©) Oa...Oiij'' Marcus heroicum mit 1 ^ofjfd^uitt ©. O^.

6) Oiij''. . .Pij'' Quod ab illa antitjuitus Germanorum claritudine non dege-
uerauerint nostrates. Heroicum. 183 23evfe, au» bcu 146 in VI. gan.^ itmge-
avbeitet /*).

J-) Piij»...Qiij'' Epistola Italiie ad Max. Cjes. mit 1 .'pof^fd)uitt : bcnt fil3cnbcu
£aifcv Wax cjccjcniibcv bic Italia am ©c^vcibvnft fituMib. 128 riftid)cn, abcv boit
jum If)eif Umavbeitnuc; von dtx. XI.

Qiij''...Sa (Sobau -VjCBCuS responsoria. 5f. t?. C Finis. J^rdfurdiie. S^avaiif
fofcjt (S'') eiu ^evaftic^ be§f. ad poetas sui temporis.

@) S''...Sij'' Pro ara Coritiana qua! est Romte Epigrammata, fitnf '), itub
Ad Columnen. Romanos epig.

Sij''...Tij» Ad Crotum Rubiauum de statu Romano epigrammata ex urbe
missa, fec^» (Spiflv. auf feiu ^tencontve mit bi.xi graujojcn in i^itcvbo, eins ad
quendam episcopum insigiiem medicum, nub eiu§ ad Max. Cjes. accepta
laurea.

c^O) Tij'...Tiij'' Ad Card. Hadrianuni pro Capnioue intercessio. 5(. Q. finis.

a) iSou bcn (5i.n;)rammeu vjcj^cn juliua II. finb 7, bcn aii (5rotit§ c^cfffudtcu
8, nnb bic In tempora lulii Satjn-a iu bcg (ibliu;; ©ecitubuS Chtvio

Pafquillorum Tomi duo. mdxliiii. 8". p. 82... 91. (f. nutcn 9iV. 55, I.)
nub 14 cjegcu .3i''i"'5 U-? ^ ^ii^ (5votu§ gefd^itftc uub jeue satyra in bcyf.

(vuvio pasqvilli ex-|tatici, s.l.et a. 8". p. 173... 186. (f.nutcu^h". 55, 2.)

3*

36 * IXDEX. XX. AVGSBVRGER SAML. DF.R KPIGR. &C. 1518. XXI. FEBRTS (l.) 1510.

?.1icln-eve (Spigvamme finben fi* au(fi in bcv Thomse Naog:eorgii Regno Pa-
jiifr. 1553. 8". anv]e()ano;tcn Sylvula C"arm. aliquot &c. p. 74...86. ; nnb
liinf oor 2^iiun @oWev§ Iflnonifa bev iivicgebanbct iUavim. I. jyf- 1566. fol. ;
lUnn gcijen 3nI-II- in loli. Wolfii Lectionum memorabilium tom.U.Lauiugse
1600. fol. p. 87. (f. unten 9ir. 58.) ©eibft in ein ^nd} , tVLnin nian c^ am wcnisj^
ftcn fnc^en \v\xb, fo gnt e§ baTnn paBt, t)at bas bobefafticfcifdie (Jpigramm de
statu Romano, mit ber Unterfc^vift ^Jtomu' fciipfit ulricls hlttenus.' {sin-
cjauij cjcfnnben: ba» epigramma. \ Liquit Aveutinas arees u. f. u\ ftebt anf
bcr iRiidffeitc be» ^itcl^: taxj^: | cancellari^ apostolicj: | et \ tax^ sa-

CR.E POENITENTIABI.E | APOSTOLIC^. | Dat Is , | SCH.iTTINGE | VAy DE \ CaU-

cellarie en Penitentie-kamer van deu | paus van Komen , j | (lileo'§ X.
ii>appen) i «• hertooex-boscu. | By Stephanvs du Mont, Boeckvercooper.
1664. i 8«. 10 2311. nnb Sogen a....m.

/J) iiud) in Freher, 8crr. rer. Gerni. n. >UMV ed. III. Argentor. 1717. fol.
tom. 11. init.

y) ®ie Coryciana l)at iu 3 :!5iict)Cvn (I. Epigrammata , II. Hymni, III. An-
nales dies) 23loffiu^ -^altabinS- in cinem auc^ ti^pocjvaplnfd) feftv intevcffantcn
CuvU-tbanbe tton 35 (A bic^ MM fiijnicrtcn) 33ocjcn bevau^cjCijcbeu. I^cv litet
bcftcM aua bcm 1 QBovte coryciana. 51. (5. bev iHiirffeite bes le^ten 5?Iat=
tCa: Impre/fum Rome apud l.udnicum Yicentinum \ E/ Li(iulilium Yerufinujn.
^letife L</w I MDXxmi. Scv 'Bvicf '^-4^ij*...Bij*} bCo blossivs palladivs

RO. I lANO CORYCIO LVCVMBVRGEN | a' LIBELLIS IVST. V. C. | S. P. D., obUC

Tatum, bic .?)auptqne(le unfvcv ^enntnif» be§ Suvemlnivger Iieben»n?iirbioicu
Scnbcvlincjs, beric^tet, bag ^loffin^ bie ©cbic^te bem (Signev l)eimtic^ Wffli^f^
nommcn babc, nm fie bvuden ju lagcn. 5?ic 5 tnittenfc^en Coryciana (Cer-
tum eft, Coryciana pios, Propitius quondam , Quot fe vere nouo, Orbe
pererrato) ftcbeu anf bcn 2 mitttcren X:i>:lattcrn.
2.
Hiitt. Opp. poet. 1538. 8'^ f. nutcu ■.Uv. L.

:].

Dclitife poet. Germ. 1612. 16". III. p. 635... 7-27. (f. nutcu -.'iv. 61.)

;'lue Tiv. 2., jcfod) mit -.!lu-olaHUU;j oci ■^vicfc, be§ Marcus unb cin',c(nev <Jpi^
cjvammc.

4.

Miinch, Hutt. Upp. I. p. 115... 138- p. 166... 26H. 11. p. 267. sq. 273... 292.
352 . . . 354.

a.

.^evbentfcht ftet)en bie mciften biefev Stiidfc (nic^t (v % § unb ba^ »).h-ocinofticou)
in ^liiinrf) .«putten-o 3"'3«"t>bict)tuu;^cu. 1838 obev 1850. 8". .'^n>blf Cvpii^vamme
batte bcvfetbe mit i^ovvlnafcu iu ber oou ilnn bcvan-^;V Stfd)v. .\letheia. Haag
1830. 8". p. 87... 94. getcutfd^t evfc^eiueu tvi^e".

Febris (I.) XXI. 1519.

Ms. f. o;v. 7.

1.

;^ FEBRIS > ^ | DiALoca-.s ( hvtte|ni-|cvs. | ^ \

INDEX. XXI. FEBRIS (1.) 1519. O i

4 5Sa. 4". iRiicffcitc bc^ Ictjtcn lccr.

21. (J. bcv i3ovbcvfcitc bc3 4. «tattc»: febris, dialogi finis. | Menfe ffbr. An.

MDXIX.

s. 1. 3[t abcv Kwvi ©(^'cffcvg Offidu.

2.

FEBRIS I DIALOGVS 1 HVTTEJNllCVS.

®cf)lcc^tcv 9iac^bvucf ww Tcv. 1., ofine ^nnct fjintcr ber :sat)re5.vi^l mdxix
^Jtuct) anbcvc nnbcbcutcnbc i^cvfcfiicbcnheitcn.
3.
iebJtg I Htaloflug iJuttcntcus. | '^ \

4 m. cb. 1 '-i^Oi^cn 4". 9ffiictfeitc bc§ Xitd-i u. bcg tebtcn -^Brattcg tccv.
^^snmittcn bcv iHnbcvfeitc bc^3 let^tcn ^^latteg: ^Fcbris ITittlogi ttnis ^tlcnfc ^bru- i
Btnjto. ^.U.Xis. 1 5.ilit i^ott). Xt)pcn.
4.
/cbris I Ptalo|fltt5 |Dut|tcntcu5. |

4 i3U. 4". tuic lUv. :^.

i^ovbcvfcitc Dcg 4. ^iattce: ^cbris Uinlogi ^inis I Mtm 4Febr. a. ^.U.XlX.
(©0 nac^ '13anjcv, .'pnttcn S. 103. ■Jiv. '■\.)
5.
FEBRIS I DIALOGVS 1 HVTTENICVS ] AD LECTORES
Exul apud tenue.s, circumuolat improba febris
Clautlite iam uentres, clauclite febris adert.
En petit holpicium, uenit excipienda potenti :

ExpuUam, nemo mandat adire uiros.
Nemo igitur febrem ducit, preludia nemo

Hec dedit: ut placeant hec quoci^ nemo rogat.
Benignus Schick.

4 2311. 4'\ giiiicffeite be» lctUen a^latte^i iccv.

©ctituf^ aiif bcv isovbcvfeitc beg IctUcn iMattc^K de .te uidero? hvt. Vt uole.s
ego me hinc proripio : 1 Febris Dialo^i iinis Menle April. | Anno.

M. D. XIX.

©patcve mnilgc bicfcv oft vovfemnicnbcn xUu^njabc l)abcn nntcr bcm ■Jfauu-n bc^i
^i^evfafserg be§' bem mutiauifcf)en oor bcm Nemo (II.) nac^fleaf)mtcn inni^ramms
ciu iMiimctien ^

b.

^ FEBRIS ^ I DIALOGVS HVT;|TENICVS. I <^ I EIVSDEM
HVT. I PROGNO|fticon ad Leonem X. Pont. Max. 1 carmine heroico.

5 m. ob. 1 Sogen 8". 3ftiicffeite be§ Xitel-J imb ba^ fctUe 33latt leev.
'Dic Febris f(f)Iiefn aSIatt 5*: hinc proripio. | febris dialqgi finis. |

■^luf oen folacnocn 3 ©eiteu ftcl)t hAi ^pvoanofticon, fc^licfeenb: Quod beue uer-
tat. I Verte rotas fortuna leueis, res uertitur iu te 1 Scilicet, & iacta eft
alea, Verte rotas. | finis 1 apvd avream mo|gvntiam. | -^^

38* IXDEX. XXI. FEBRIS fl.^ 1519.

7.

'^sivifei 5(11*13. tcv Aiihi un^ tcl Phalarilmuh. 1519. 4". f. cbcn XVII. 5.
{S^.S (iovvcctiivcii in bcm 3i'i'd)>^i-' 'Jv. juv Fcbris linb uncvhcblidj.J
8. 9. 10.
^U teu Dialogi Furtuua ete. 1520. 1521. 4". 1. uutcn -Kv. XXVI. 1...3.

11.
FEBRIS, I DIALOGUS I ULRICI AB HUTTEN. | equitis fhaxui &c.|
AD LECTORES: | (.'ncvaiticf) h>ic Oh-. 5.) | BENicix. SCHICK. I Recusus Am-
BERG-E, I Per Johannem Schonfeld. | M uc xix. |

4 mi ob. 1 ^Bogen 4". Jiiuticitc bcc^ litd^ Iccv. Icvt g. 3... 8, )cl)licfn: pro-

ripio: | finis. |

12.
Miinch, Hutt. Opp. III. p. 107... 114.

a.

JJialogus o^btv cqn flcfpjcd). £c-\bv\3. QtnaX. tmd) "iitn (Crnuc-Iftcu m\b
l)ad)bcruniptcn | tllrid) vomQntU in Intciu bcfd^nbcn, i)ct3 | liurd) gut
gunncr | ^u ^cutfd) 9f|mod)t. |

4 i8U. ob. I :J3c9en 4". ^Tiiicfieitc bee fci.ucn iHattc-; Iccv.

a3crber|eite bc§ letteu Slatte-i untcn: C ©ctrutkt ?u Ccijpljgk iiurrij Uioiffgnng

Storiid. 1519 ;

ric ^liiicttcitc bca litcl;- fiillt ^n % bcv inicf, wcniit .v^. ca^ ^i^iidUcin unbnun

C Ocm ernufrtcn tcurcn vn Ijori^ljcrumptcn ^rnnfifco uon ! Striitngcn l^aupt-

man :c.

Tavnntcv fcfcvt: C Htnlogus olicr gcfprcrij liurijlctn <l;clicr gcnat Jics crnuc|lc !

oiii) Ijorijlicntmptc lHrtdjs uom -i^uttc :c. iinrinncn ; mtt ctjnnniicr rciicn, bcr

oom ^uttc uil M5 4;clicr |

b.
Pialogus oticr ciu gcfprfd) , /cbrts , gcnant, taxd) \ ticn (Crnufftcn nnli Ijoctjbc-
rtimptfn tllrid) j imm i.juttfn iu ^utin bffdjribc, | ijftjo ^urc^ gut giinufr 3u|
tfiitfd) flfmad)t. |

4 $U. cbcv 1 3:cvjcu 4". :Kiid:fcitc bc'? fct^tcn i-fattce lccv.

iDie jRiicffeite be» litcf» I)at sncrft c^ie JiSibniunvj an Sidfincjcu, banu fclijt bcv

T^ialc;!, bcv unteu auf bev 7. Scitc cnbic|t, cbnc allc S(f)Iufeanjeige.

C| Dialogus abcr cin gc= fpifcl) , ^cbih gfuant, Utd) Un (Crn^luffttn tinti Ijod)-
bfriimptfu tHrid) ] rom ijuttcn in iaUin bffd)ii[bfn, r)ctio ^urd) rfin gute |
giinufc 311 £cutfd) j flfmacijt. |

8 m. cb. 1 iH>.ien 8«. ghirffcite bc-i IclUen 5^Iattcc^ Icev.

:Tuicffcitc bce litci-3 bcginnt C ?icm (£rnuc|icn tcmrcn oni> Ijodj bcrumptcn ^Frcn-

ctfco 00 Sidtingcn | l^nnptmnn :f.

Z<i'i ©cfpvarf) cnbi^t auf ccv ^lHnccvfcitc bc:5 8. ieiattc;- cfnic bcfcnbcvc Sc^Iuf^an-

INDEX. XXI. FEBKIS (l.) 1510. XXII. TK^F. IN LIVIVM. 1510. 39 *

jcigc. ©ic foHc ©citc hat 20 -^dkn. (Sc^ciut iii '))Iau\\ bci ^svc ecl)oifcv gc;

bvucft ju fcin.)

d.

jDic Ucbcr[et3uno5 i^uttcn^ im @c[^vad^bu(^(eiu unb bcren ^luggcj. f. uutcu Oiv.

XXVII. 2ai§ bcvfdbcu bcit ba;^ cvftc j^-icbcv (mit bcu rvuctfclUcvu) uncbcv ab-

brucfcu la^en
Wilh. Wackernagel , Proben der cleutschen Pro.sa seit dem Jahre wd.

Bd. I. Sp. 225... 234. Basel J841. 8". mai.

Prfef. in Livium. XXIL . 1519.

^ T. LIVIVS PA|TAVINVS HISTO|RICVS > DVO-
BVS I LIBRIS AVCTVS | CVM L> FLORI | EPITOME>
ET I ANNOTATIS IN | LIBROS VII > BEL|LI MACED>|

CVM PRIVILECtIO AD I DECENXIVM. |

3n bcn na^ .^^injubvucfnuii bc§ Index aueiiCijcbcucu li-vciuvtavicn ift iu bcu litcl
cinc ncucBcile ciuocfcl.t: EPITOME > INDI|CE COPIOSO > ET |
UUb uutcv bcni Xitcl ftctjt; CVM PRIVILEGIO DECENNII. |
litct iu vcidicv (Jinfaf^uui^. foF. i?(uf bcv i^cvbcvfcitc bc?- IctUcu, bc3 Gtcu Ss
Stattc^: ;^ MOGVNTI.Ui: IN AE;DIBVS lOANNlS | SCHEFFER, MEN|
SE NOVEMBRI. | AN. MDXVIII. (^^

(Sbcvtg (Bibliogr. Lexie. No.* 12085.) ipcfc^vcibuuij ift uidrt O^m, lidjtuy. .'outtcu^
■praefatio I)at Ojav fciu Xatum, itnb aud) in bcn ^ucrft augcjegebcueu (5:remvlavicu fiub
©tiicfc wn 1519, namentlid) ba§ vii. Cal. Mart. an. m.d.xix. baticrte jyonvert bcc-
(^rafmu» unb (fo lucnicjftcn» in (h'X. bic id) fclbft bcfitic) bie 14 2?(I. •3tac^ftiiife(Tt
6 2311., Vu 8 ^ii.), bie mit (Sarba^g ©d^reibcn, baticrt MoguntiiB Idibus Martijs.
M.D.xix. bci^inncu. ?luc^ uutcr bcm oon SBel» an§ 9. 2)cc. 1518. crlafjencu 3^rnd=
priwitcipum dJlciv. I. , n>cld)cg allc r>on mir eincjefeheucn (irr. auf ber ^tiicf feitc
bC'5 litctblattcS tiabcu, ftcbt cinc ^Bcftatii^uucj biefc» '■^^rivnfc;i§ bnvd) bcu '^>fal^iiv.
bci Oil)ciu atv ;)icid)'5incav fiiv bic ^eit bc^ ^iitcvvcipti : fluiv. I. abcv umv l'i. ^"^au.
1510 cjcftcvbcn.

Tai ^reeite ^latt biefcr fd)bncu i.'tusc(abc ent()alt auf 2 oodcn ©citcu, bcrcu cvftc
mit fc()v f)iibfd)ev Sciftcncinfafeung, unteu bem a^lHtvf.^^en be» (Sarbiuale ;Hlbcvt, i\c=
;;icrt ift, bie uubaticvte 2Sorrebe §iittcu§: ^^ AD REVEREN|diss. in vnui-
sTo PATEEM iLLvsTRiss. | [[dj bcft^^iC cin &. , uicl^c» iLLvsHiss. aud) ciuc an=
bcrc 3fiten= unb ©eitenabtl)ci(vnuj iinb in bcr ohtxtn (E-infaBuiuj^Iciftc cincn Zc-
fect t)at, ive^l)alb bcv SCerlegcr ba» iBIatt burd) ein anbrc» crfc^UcJ principem-
ALBERTVM BEANDEN|burgen. Cardiualem Archiepifcopum Moguntin. & Mag-
de-|burgeii. Principem electorem, primatemq. , vlrichi | Hutteni Equ. iii Ti-
tum Liuium hiftoricum, libris | auctum duobus, Pra^fatio.

2.
Burckhard Vit. Hutt. III. (I723.) y. 107... 113.

3.
Livius ed. Drakeuborch. L. B. & Amft. 1746. 4^'. VII. p. 266. 267.

40* INDEX. XXU. PH^F. IN LIVIVM. I.tIO. XXIII. DE GVAIACO LIB. 1519.

4.

Wagenseil, Hutt. Opp. I. (1783.) Xo. xxvi. p. 182... 185. (.'oici ift uicrit
bci^ Tdium Moorunt. Ann. m.d.xix. bin^iiuieiett.)

5.
Miinch, Hutt. Opp. IIl. p. 331... 334. Uui i\<ageiifeil.)

6.
Livius ex ed. Diakenljorch. Stuttg. 1827. 8". XV. 1. p. 512... 514.

De Guaiaco lib. XXIII. 1519.

1.
VLRICHI DE HVT|TEX EQ. DE GVAIACI MEDICIXA | ET
MOEBO GALLICO LIBER \ VXVS. |

ravuntei in faft blattoircReni .f^cljfcftn. bai JOappen bee Oarbinale ■?lllHnt. 44 3?II.

cb. 11 Secjen, fivjniert a bi^ 1. 4".

2?crberjeitc be^ letsten iBIattc» fd^Iiefet: Capitis xv. numerus fallit. quem cum

feqiien-ltibus ex prsefcripta ferie corrigito. | mogvti.e [sic] in aedibvs ioan-

NIS ! SCHEFFER MENSE APEILI, | INTEEREGXJ VERO QVAETO. | ANNI M. D. XIX. | Cum

Priuilegio Csefareo fexennij. |

^iiicffeitc be>5 lefetcn >8Iattel .'outteua 33ruftbilb mit bein SciilapVH}ut unb ber im

f(^ivar;en Strcif ivcift gelaBcncn Untcrfc^rift • vlrichvs-ue-hvtten-eq^germa'

Diiidfcitc bcl ZiUU bi§ 3?I. 4» ^uttcnl Prsefatio an bcu Garbinal C^r;bif(f)cf 5(b

bert olmc S^atum.

3311. 4' bi» P bie 27 (eioieutlicf) 26, beun bic 3al)t 15 ift bei ber ^apitcfjablung iibcr^

fprnngen) ^avntel ber Jlbtniubtung, fd)IieBcub vlrichi de hvtten eqvi. | libri

DE GVAIACO ET MOR|bO GALLICO FINIS, QVOD I FELIX FAVSTVMQVE SlT. ^t^

©. P lij: PAYLVS RICR^^S | medicvs vlricho de hvtJten eqv. salvtem. |

Quantum iucundo hefternje noetis epulo , u. f. U\ , baticvt Auguftae mi. Idus

Nouembris.

©. Iij'> liij^ .'putteu^i- 3lutUHnt an DfJiciul, EPiftolam tua legi, doctifsime Kici,

batiert AuguftfeldibusXouembris. | an^ K dT xix: [iTvucffel^Icr ftatt m.d.xviii. |

Dic bciben vtcrle^Ucn Sciten cntl^atten ®cIfoi. Jlmjft^ (5ntfcf)ulbigmu3 wegcn ber

3ncorrcctI)cit be§ ©rucfeg nnb cafitvm series hvivs i libri. *)

*) 5(I§ .<5uttcu in 3(iU3S,burij an ber Sc^rift iiber ba? ©najaf arbeitctc, crfc^icn
bort folgcnbc in ber anfscren tSinric^tuiuj fcljr abnli*e: TRACTATVS | sin-
gvlaeis doctissimi viri MARSi:|lij Ficini de epidimife niorbo, ex Italico
in I Latinum verfus.

58ilb: ein ^anfer, bem altcn ^^irfl}ciiner alnielnb, auf cincm retc^cn ©CBel,
l^inter ibm 2 gvaueu, ibm pir Scite bcr Jlrjt, auf il)n jufcmmeub ein iTrjann
iu lamjem Xalar unb 33ei(eib auc-briidcnbcv StcUuug. ©avuntcr cvm frivi-
legio imperiali.

30 3?1(. 4". ftO(nicvt a...g. )(. (5'.: Auguftfe VindelicoRi. in Sigifniuudi Grim
Me:'dici & Marci Vuyrfung officina excuforia | Anno virginei partus.
m.d.xviii. 1 fexto Kaleii. Octobres.

ISDEX. XXIII. DE GVAIACO LIBEF

2.

1-319. 41

VLRICHI I DE HVTTEN EQ. DE | GVAIACl MEDICINA \ ET MORBO
GAL^iLICO LIBER VXVS. | X^avuntev. m^^ ^L^Mvvax mil ccm .«ajtcv etab, unb

C Siib Scuto Bafilienfi. | litcl iu 1'ciftcucinfaBunc,, cbcn Unt§ ciu i>cu cincm

^uabeu gcbaltcneS ®(fti(b(^eu mit etnem liioncgvamm, vect)tg eiu veu cincm bav=

tiaeu 9Jianue .net^altencS mit bev 3a^veljaI)I 1519.

40 $811 ob. 10 «oflcu, figuievt a...k. gtiidfeite bcs le^tcu «lattcS teev.

«ovberfeite be§ le^teu Slattes bal ©ap^cn beg conrat. resch wic No. XVII. 5.

a»'...aiij»' Debication au bcn gavbinat mC^evt.

aiij''...k» bcv ... de admiraxda gvaiaci mdcina [sic] .. li|ber vnys.

k»...kij« 23vief be§ 3fticiu§.

kij' «. " §utten§ 3?vief, aucf) mit an. m. d. xix. fcI)IiCBeub.

kiii» -''Im-tfts ©^reiben, o^ue bie Ucbcvfc^vift vvlph. angvstvs lectori s.

kiijb capitvm series hvivs libri I 5(ucf) fc^Ucfeenb Capitis. XV. numerus fallit

U. f. U\ ravnutcv Ex typis Petri A'idoue.

3.
VLRICHI DE HVT|TEN EQ. DE GVA|IACI MEDICINA | ET MORBO
GAL-ILICO LIBER \ VNVS. ] ^itel iu eiufafeumj, fettn^avt^ ©aulcu, oben

tn bcveu (snntatcn leo i p.x., in bev mte biefeS «PapfteS 2£sappeu, untcu an

icbev ©eitc cin SSapV^en, iu bcv a)litte ciue 6ecUou§fceue.

40 ^U. obcv 10 SSogen 4". fi.jiuevt a...k. sRiicffcite bc§ Xitelg unb bae le^te

iBlatt teev T^ic $8(1. " bi^ xxxix finb mit vbmifct)eu Siffe^u be^ci^nct.

n. xxxixbTcARPVS lectori. | C Habes Cadide Lector tractatum u. f. iv.

(1 3eiten), bavuntev Sriirc^fc^uB von 2 SeKcn uub:

€ Imprenum Bouonia^ perHieronymum de Benedictis | procuranteCarpo, Anno

Virginei Partus. M. d. xxi. | quarta ApriUs, lub felici aufpitio Eeuerendiffimi.

D. Vice I legati. D. Bernardi de Rubeis Epifcopi Tar. Bonon. fcelici|ter ha-

benas moderantis. ] lavs deo.

-iHl. II...III1* ^utteuS prfefatio.

mib . . . xxxvii'' bevde guaiaco Uber, fct)Uci^cnb unc '.nv. 1. uub -i., abcv uut vicf)^

ti^ gesaf^ttcn "iO ^avitclu.

xxxvii''...xxxviii^ bic Scf^vcibcn bcg KtciuS, .'puttcn nnb xHm^ft.

XXXIX» CAPITVLVM [.s'V] SKRIES HVIVS [ LIBRl. | (CbCUfalU- CHpp. XXVI.)

ilion biefev ^u^aH n^eif? ict) nuv eiu miv jnflelibvtcje^i th-emp(av nac^^invctfcn.
>lJanscv, ^;)utteu ©. 03... 05 bcfcfcveibt fie nacf) eincm bamalS iu Ohivnbcvg bcitnb^
li^en (Srcmplav.)

4.

^ VLmCHI 1 DE HVT=|tEN EQ. DE GVA = |iACI MEDICINA I ET
MORBO I GALLICO \ LIBER | VNV.S. | ANNO M. D. | XXIIII. . 1 ^ I

Xitel in eiufafeuuii uttt bcm fd)bffevfc^eu il^^an^eu tm uuteveu it)ci(c. ^

44 Slt. obev 11 Soflcn 4". " ftgtuevt a...l (llatt hiij fte^t giij). ^Hndlcitc bc§

■ teuten 28(attcg teer. ^ ^ • >. c rfx

-snbatt unb mtubcr fc^bttcr Tvurf mit 9lr. 1. iibercinftinuncub, aucf) tu bcr fatfc^eu
^apitet5a()tuu3. 5)ie i>orbcvfcitc bc§ le^en 33tattc§ f)at uutcn: mogvntiae in
AEDiBVS i0AN|nis Schoeffer. Anno m. d. xxim.

42* INDEX. XXIII. DE GVAIACO LIBEK. 1610.

5.
^Wii VLR1*|CHI DE HVTTEN EQ. | DE UVAIACI MEDI;|c'lNA ET MORBO |

GALLico li:|ber vnvs. | mouvntiae anno | -M. d. wxi. | ^ | Cniifa;
Bung bcr ^ir. 4. cnt[prc(()cnb. ^

126 »cn 3 an paginicrte ©citcu 8". Jliidicitc bc» Xitcl§ lccr.
©. 3...1U Scbication, 10... 118 bic 'Jtbljanblung, 118. ..120 ;Hiciue' inief,
121... 123 ^iittcn» 5>5ricf, 123. 124 i.'(ngft» ©(^rcibcn, 125. 12(j Capitum series,
tvo tuic im Xcrt bcr ^lbljanbhing bic i^apiteljaMung in Orbniuu3 gebracfjt ift.
Taruntcr moovntiae in aedibvs io=|axni.s schoeffek. anxo I M. D^ .\xxT. I mit
bcu fct)bffcvfcf)cn ^ii>appcnfcl)i(bc()cn.

(^Siiie 'Jcctij ruMi •eincr 1541. 8". bei ©cf)bffer in lllcaiu', cvfd)icuenen -Jtu-^c^abe in
■ 23urdEl^arb§ ^avnercn bcvul)t uh''! nur auf cinem rrurffclifer ciucu ^^Jfnctiengfatalov}».)

6.
LIBER DE MOR-|bo gallico , in qvo Di-|uerri celeberriiiii in tali ma-
teria fcri;|beutes, medicine continetur ( auctores videlicet. | nicolavs
LEONiCE-|nus Viceutinu.s. j vlkichvs de HVT-|teu Germanus. [ petrvs
andreas I Mattbeolo Senenn.s. j lavrentivs | Pbrilius. | ioannis alme-|
nar Hifpanus. | anoelvs BO-|logniuus. j (Drucfcrj.: ^^eficau auf bcr 5f«ini"C

i>cr ©onnc cntgcijeu, mit bcr Umfcf)vift chkemeu vsqveXlicet. nvn-/ qvam de-

ficiam.) I Venetijs M D XXXV.

SSogcn A bi» Z u. & of)ne beu (cjeuHHiuIic^ aucjcfiangtcn ) Iractat bc» Nieolai roll. . .

de cura Morln Gallici per Lignum Guaycanura 1535.

2?tf. Eii...K 8 (47 33tf.) entf)atten .^uttcn» 6c^rift nac^ cincr ber Dliainjcr 4".

9fuuc;(3. mit bcii>ct)attcncc falfc^er iJapitctsat^tung, aber otiuc bic ^tnmerfuug Capi-

tis XV. numerus fallit. 3(m ©c^tnf? bcr Capitum scries: Venetiis per loannem

Patauinum, & Venturi-|num de Ruffinellis. Anno domini | M D XXXV. | 3tuf

bcr ^liicffeite ciu ihmi bem bc§ litctl i^evf^icbcnc§ Dvucfcvseid)cu.

(Daf? e§ (5rcmvtaricu biefer (Samtuiu] t*ou 1532 cjcbe, finbc icf) nux iu uujui.un';

fafjiv^cn i?ev3eict)uiffeu aui3C;iebcu.)

7.
[Aloysii Lttisi?ii] DE | MORBO GrALLICO | omnia civ.i: extant apvd
OMNES medicos ] cvivscvNQVE NATioNis | &c. &c. TOM. i. Vcuetiis , apud
lordanum Zilettum, 1566. fol. p. 239... 267.

APHRODISIACUS , 1 sive | DE LVE VENERE A ; | &c. Tom. I. Lug-
duni Batavor. mdccxxviii. fol. coll. 275... 310-

.§.» xHbf). famt ber prfcfatio , aber of)nc bic 23vicfe r>cu 3iiciu§, .f^uttcn u. 3tni3ft,
unb of)nc capitum series. ^ic ^avitefsa^tun^ ift fncv vid^tig, bic Uebevfcf)vift abtx
fo l^cranbcrt: ULRICHI de HUTTEN, Egititis Germani, | de | MORBI GAL-
LICI, I cuRATioNE I Per adminiftrationem ligni guajaci, | libek unus.

9.
Wagenfeil, Hutt. Opp. I. ^icbt No. xxv. .V).§ prajfatio unb No. xl. beffen
3?ricf an Sticiu».

XXIII. DE GVAIACO LIBER.

1510. 43'

10.

Munch, Hutt. Opp. III. p. 2-27. «q. bcu 2?ncr au Kiciu?, r- 242. ..327 bic pra^-

fatio uub bic -.![bl)aubluu9, obuc bcu ->3ncf bc§ iKiciuS. uub ^JluoH^ @c{)i-cibcu.

llcbcvf c^uucjeu,

a) bcutfct)C.

t)lrid)m ti0 bnttcn t\m tCUtlfd)£ti tlittcrs «on t)« iDun^crbacHd)c attjnct)
^cs 1 l)olt3 ©uaiacn flcnant, Dn^ niic man ^ie /ran.|t3ofcn o^cr blattcrc [)d[tn
fol 3u l)crru ^lb2c=lci)tc Dcnt (!:i)urfitrft£, dLartiinalc, vn ert^jbifc^olf t.on ^tcnt3
ctn'bud) bcfd)rtbcn | Hurd) &c l)od)gclcrtc l)crrc ®l)oma 1 ^lurncr ^a l)ctltflc
gcfttrifft t)ii 1 bciticr rcd)tcu Pocto: flctcut^Ifd^ct t)ni- t.crl)olmctfd)ct. 1

©avuutcv ^orifc^nitt, ciucu @uaiafocvfaufcr, bcffcu 2ifcl)c fut ciu -^lvit mit :,tuci
«Caticuteu ua()cu, bavftcUcub. ^. ,-^ .v *

42 S[(. obcv lO^i 23o3eu fifluicvt '6 (fa auc^ bcv 1. in>.]cu, Itatt ^J bic^ ^. Jiucf=
fcitc be§ lctUeu S(atte§ leev. yiiicffcite bc§ Iitc(5: Cum priuilcflio | at. Cffarem^.-.
231. 2 bcgiuut: Von ^icm nrfprung oulr nam=|mm Der biattcrn nas «r|t «lapitcl. | Xic
2(3'csnntcr fiub virf)ti.i ,ic',a[^[t. Sc()[ub auf bcv iHH-bcvfcitc bc;. lc[5tcu i^attci^:
©ctruckt onD fclifliid) uoUenl.ct l.urcl) |J)ol)annc ©ncninflcr. in J)cr Kcpfcrlicl)cn | ftat
^trafiburg i.ff fant faurcnticn ol.;cnt.3n t.cm Jiar «act) t)cr flcbiirt£t)ri=;fti. |«.p i.nt..);is. •'•
i>ovvccc, Svicf uub i?apitclocv,^cic()mfj fiubcu fid) (jiev uicl)t.

ULRICI DE HUTTEN \ Tractat | 3}cn ©cnciimcj Dcr | Venus-®cud}e |
■^J^urd) ! bcn (Sjcl.n\iud} bcl j guajaci | cbcr | ^ocfen=§ot^e§. |

iu
HERMANNi BOERHAvii |11 ^Bcr^anbluug I ber | VENUS-|(Seud)e i iinb bcvcn
©cnefuncj. | %u^ kin Satcinifc^cn . . 1 1 burc^ joHANNEii timmium, | Bremen-
lem M. D. unb Practicum. j 23rcincn, ||| ...1737. | 8".^. 67... 328.

Scv llebcvfefeev ()at allc 33eiftiic(e uub bcu <Sc()(uf5 bcc^ :K«cr(e „Atque lu-ec habui,

optime pater u. f. u\ ivCiV^e^afBCu, bie. 26 iJapitct aber (bcuu cv Invttc bcu icvt

bc-3 Aplirodisiacu.s oov fic()) iu f(ciucvc 2[bfcf)uitte, ba§ evfte 5. --I^. iu V., bac^ (ciac

iu XIV abcjetr^cirt.*)

*)3u ciuev 'Sugabc' ®. -330... 834. unvb s^.i i'cbcu fiu-, bcfc()vicbcu uuO u. a.

cr,a^(t, bcffeu 9Sater ^abc „ciuma()( gcuer ausiiubcu, uub bie Libros clalTicos

- feiueg ©o()ue§ l)iueiu u^crfcu" (afjcu. ®auu „3u .^t^ilieu warb cv l.r^uttcuj,

mil er a((ba oicKcicbt auv uuvciucu a3niuucu victvunrfcu, luit bcv \eiius-

©cucftc bebafftct."

b) fvauVbfifd)»-'-

|r(lErpenc.lce : approbation tJlrid) | t.c ^utcm notabU d)cualter tJoujd^ant la mc-
bccinc I.U po))5 liict ©uaiacnm. Pour circonucntr ct | bcd)a)Tcr la malabic tn-
icucmct l appcUce /cancotfe. ^incoi)5 par 1 flcns t.c meiUcur inflcmcnt cft l.i|ctc
ct appcUcc la malat.ie U tta|plcs tralmtctc ct intcrpjctcc |)ar | maiftrc JJcl)an
(Cljcraciame ^i);|pocrate5 cftnbl^ant cn la facuUc | ct art ie mcbcctnc. | j. c. |

"^itcf iu ',icvlic()cv tSiufaBuucj, ©ccucu bev (5ut()auvtuita be§ Xaufevs.

42 i<l(. ob. lO-A «Oiicu 4". fijvtievt a bi§ k (k bat 6 3311.). Cl)ue 8citcu5a(){eu

uub (^o(umucuiibevfc()viftcu.

44* INDEX. XXIII. l)K GVAIACO LIBEH. 1510.

gjurffcitc bco J2. ^iMattc^: C eTtj 1ini)i lc liurc &C I lUricl) lic Wc, ic U\ malaJ)ic bc

nnplffi I iiiatiuict tt iutcrpJctrc [sii J par moirtrc Jlc; l)an riicrnliatuc hiipocratcs cftuJiat

m I la facultc it mcticcinc. i p;ofc|Tcur ct ci;|pofciir tics trois lauflucs. | (Ccfta|Tauoir |

^cbMcu (itec tt latiii <£t W rcmciic licllc | fait par i)mii"fii( nouucUcmct imp:imc | a

|.Uuis pour c3lcl)an trcppcrcl libiairc | ct mard)at Pcmoiirant a la ruc ncufuc | nofttc

Jlamc a lcfeiflnc it lcfcu tic friicc |

Xaiuiitcv bae ocu flic^oibou (Jiicjclu j^ctvaviicuc -ilHivpcMi bcv iJ5ouvboucu uiit &et

.•^vonc.

ric 5lapitcHibcilc(niftcu ij. iiij. vi. vii. vn ( ftatt viii) ix,. j;. xi. i;iii. siiii- m.

juii. uub bie ff. bi^ jtmi. fiub mit :;^M<:n bc',cicl)iict; ba§ 15. ,<?ap. ift )uic iUr. l

u. f. )u. ilbevfpvuus;icn. ([tl)opitrc troificfmc cu qucUc maloliic fc conuctHtit loliictt

molatfff I fc Dou^icfmc d)apitrc (Affouoir fi foult i cfflort) n lo iiuolitc | M fci;c tit

iaaae ou liu | corps.

3uiunbalb bcr ciu^clucu 5?avv. bcoiiuncu yiUHnlcu bic ciu^cliicu ;Hbfal5C uiit oivoBCu

^nitiafcu, balb obuc ba(b mit mcl)V',ci!ii]cm ®uvcf)fc^uf5.

(3[t iu bcv :?Jtiinc()uev ^ofbibl. M. nied. 113. c. Brunet Manuel. Suppl. Paris

1834. 8". tom. II. p. 212. bcmcvft: Cet ouvrage a eu du succes, et 11 en a

e'te' fait plusieurs e'ditions, toutes devenues rares. Celli ci eft bien decrite

dans Panzer, XI, 493. II y en a iine de Puri.f , Phil. Le yoir, sans date,

pet. in-4. goth. de 42 feuillets , v. 12 fr. 55 c. Andry. JJne autre de Lyon,

Ct. Xourt-i/ dit le Prince, e'galftment sans date, pet. in-4. gotli. eft citee par

Duverdier.)

c) CU;1|(ifc^C.

De Mor|bo Galli|co

Londini in Aedibus | Thomae Bevtheleti. ] m. d. xxxiii. | cum I*nvilegio.
iu 12». iMev 93I(. rtte{, 4)0vvcbc unb 3u(ialt§auseic)c. levt auf 70 tMl. A...I
;^u 8, K ju 7 mU

The preface. ] ^lie prefaco of Thomas PayHcl cI)a;|non of Afaiteu abbey,
transla=|tour of this boke. | Scv i^ud^bvucfcv (uittc i()m lHH-i5cfc()(ai3CU ,,that I
wolde take fo moche peyne | as to translate into Inglyffhe the boke tliat | is
intitlcd De medicina guaiaci , et morbo | gallico wryten by that grcat clerke
of Allmayne Vlrich Hutten knyght, | riinlde, fayd | he , do a verye good dede.
3u (5-ubc £)CV iiovvcbc aiif m. 3: At Marten Abbey. an. | dfii 1533.

(3iu British Museum. -?ioti^ bC'? "Yn-of. ^auti.)

Of The Wood called Guaiacum that healeth tlie Erenche |fo '^.Hvu^evj
Pocxe.y , and alfo helpeth the goute in the feete , the ftone , the palfey,
lepree, dropfy, fallunge euyll, and other dyfeafes. Londini in Aedibus
Thome Bertheletti. M. D. XXXVI. Cum Priuilegio. 8".

©cv Uet>evfc|3CV Thomas Paynel, chanon of Marten abbey, faj^t iu bcv 93or=
vcbe, bafj ba§ Oviginal is eutitled: De medicina guaiaci, et morbo gallico,
wryten by that great clerke of Almayne Ulrich Hutten Knyght.
riefe ©clteu^^eit ... Wirb in Herberfs Typographical Antiquities ©. 428. aii:
cjc^cigt. (©0 '15an5ev, .^utteu ©. 07 f.)

Of the Wood I called Gvaiacvm, | that healeth | the Frenche [ pocxes, |
and alfo helpcth the goute in the feete , the ftone, the [ palfcy, lepre, |
dropfy, I fallynge euyll, and o;|ther dyfeafes .*. | Londini in sedibus

IXDEX. XXIII. DE GVAIACO LIB. 1510. XXHII. S.G.STECKELBEERF.R SAML. 1.t19. 45 "^

Tliomae Bertliele.-jti typis imprelT. Cum pri^juilegio ad imprimen.!clum
lolum. j Amio. M. D. XXXIX.

3u 12". i>icv 5B((. Iite(, ajcrvcbe 11116 ;Niibalt-n^cvu'i*uif->. Olucft 79 ^U., alcv Cie

(gcitcujablcn liui? vjc.icii ca-5 Gnibe clioa;- vcvovucft.

('3m British Museiim. OiCti^ be§ 'iUcf. i^aidi.J

Dicd) einc 5(u-?{(a6c iu 4". London. 1540.

(\vbenfa((^ ^Jicti^ bce iHcf. 'pan(i.)

f. q. etecfelberger XXIIII. ^^^9.

MS. ca(. unteu lUv. 5.

■^ 1.

'^S HOC IN VOLVmIXE HAEC COXTIXEXTVR 1 YLRICHI HVTTEXI

EQV. I Super interfectione propinqui lui loannis Hut-|teni Equ. Deplora-
tio. [ Ad Ludouiclium Hvitteuum luper interemptio|ne filij Confolatoria. |
lu yirichum Vuirtenpergenrem orationes V. | In eundem Dialogus , cui
titulus Pbalarilmus. j Apologia pro Phalarilmo, & aliciuot ad amicos | epi-
Itol». 1 Ad Francifcum Galliariun regem epiftola ne | caufam Vuirteu-
pergen. tueatur exhortatoria. | Ad lectorem. ] Res ef^noua, res eft
atrox, & horrenda, difpeream | nifi legilTe uoles. Vale.

m. 106 cbcv 26V2 3?cijen, lignievt A...Z (23) unb a...c, Mc vcn 4 m., au=

Ber D 6 m. Dxiicffcite bti Ic^ten iB(atte5 (ccv.

iBcrbevieite be? Ic^tcn >^(attc§: hoc vlrichi de | hvtten eqvit. | ger. ixvecti |

VABVM I CVM ALIIS QVI-|bVSDAM IX 'tt(rASNVM WIR|TEXPdKGEX SEM OPVS | EX-
CVSVM IN Ar|cE ST£KEL-|bERK AS. 1 M.D.XIX. MENSE | VIIBRI.

00 iRiicffeitc bec- Xitc(§: vlrichvs de hvt. eqv. germa|nvs ad lectorem. | Telo-

mm ueniat &c. 11 ®ifti*eii.
•>:) A 2: Srief am ^Jlavquavb c. i>atftcin: Qvj; mihi horrenda nuntias &c. baticvt

ex Therlmis Emiienribus Nouis 1 Maij , Anuo poft uatum Chri-|ftuiu m.u.xv.
6) A 3...B 3: In..Ioannis de Hutten...interitum Deploratio.
Sj B 4...C 3: 3?vief an ^ac. gncf*-:- Aliquid uis noui ad te &c. bcitievt Mo-|gnu-

tise, Idibus lunii, Anno domini, Millefimo quinge|tel'imo decimoquinto.

*) 2aB biefe gammluncj nic^t auf bcr Inivcj 2tecfc[bci\j, fcnbcvn in bcv lc^cT=
fevff^cn Cfftcin ^u SUlain, cjcovnrft, bac^ excufum iu arce Stekelberk am
©(^IuBc nuv nm bcu i>cvlcoiev ijccjcn in-vfcl.^niujcn ^icic ev fic bcnn fpatcv
bcc^ aU i)Cv(co;ci- l>uttciif(^cr ®d)viften cv(eibcn inufte) lu becfcu, vjcfciu wox-
bcu ift , bcwcift nicftt nuv cic ©diculjcit biefci? Sriictce fe(bft, bie fid> tu eincv
(5u\jvcifcvucfevci uictit evvcicficn (icp, fcnbevn aud) eiu iu lucinem 5?cfite be=
finblicf)C3 Gvcmvlar, in ice(cfte5 2d)cffev auf bcv :)iiicffcite bc^ le^tcii 2^Iattc>>
eicjcnbdnbig eincjefcftricben ^at : Pro venerabililTimo uiro 1 dno Conrado pew-
tinger 1 a Joanne Schoeffer \ Calcographo moguntin. 3^ie iliilndic:

ncr iBibliothcf befit^ ein ^v. ntit S^.i civjenbanbicjev iBibmnucj Kndo Patrj
Dno Abbati in Bilhansen YI. de Hutten mittit; ferncr cin ebenfcld)e-? bcr
Sc^vift de Gnaiaci med. 'No. XXIII. 1.' uiib bcr Dialogi (No. XXVI, 1.).

46* INDEX. XXIIII. S. G. STECKELBEROER SAMLVNG. 1519.

{y) C 4...D -1'': Ad Luduuichum de Hutten Cunfolatoria. | Omnes qui iftinc ad
nos &c. batievt Mui,nintiaj | iii. Calii., ■ lulij | Aii. ] m. d. xv.

5") D5»...DG3: 5}3ricf an iUic^aet be ®cii§(}ei)m Studiofe aiunt perquiren' te &c.
baticrt ex arce noftra [ Steckelbergk, Calendis | Augufti.

@) D 6»' : .sjot^fcfimtt, bic Cfrmovbum3»|ccne 3ol)annv i>. .<>. bavftcdcub, unc No. XII.
1., abev mit '>p)almv>crien anf ben 4 (gciten.

j» E...X 2": rie 5 .^cbcu jc^cn bcu ^ev^eoi lUvidi. Untev bcm fc(d)fi.n'mi>3 ^eiet^^
ten Sc^hiR bevfcUnMt: vlrichi hvtteni eqv. germ: | yviNQVE okatioxv.m in |
vviRTENPERGENSEM | FiNis. [ 3Uif bcv Stiicffcitc bc^ 33latte§ iibcv bcm 58ruft=
bitbe A>.§ (iiHC am ©c^hifj V>on No. XXIII. 1.) 4 Tiftidieu: Defiue fortunam
niiferis u. f, W.

3) X 3...Y 3: ®cv ^^^^alartfmn?. [cf. No. XII.]

£) Y 4...a 3: Ad Petrum de Aufsas pro Phalarifino ah iUo difcerpto apolo-
gia. ©(fehlf?: APOLOGIAE hvttenicae finis.

2) a 4...h Z^: iBricf an ^iJmg "^xani von gvanfveic^: Etfi (quia longe aUa eft

&c. baticvt Ex Kotenbiugo ad Duberam | ii. Calen. Martij.
9Ji) b 3'...b4»: iHicf an Sucal bc (hcnbercjf, Quandam dedi aliam longam &c.

baticvt Ex fecundis a Tu-|binga caftris. Raptim inter tu-|has, hinnitus,

tympa-|iia & ftrepi-|tum ca-|ftrenjfem. | xi. | Cal'. Maij.
Oi) b 41* . . . c» : iBvief an 3hnolb be @laubei\^ Nudiuftertius Tuhingam &c. batiert

apud 1 Studgardiam. prid'. Calen | Maij. Anno m.d.xix.
O) c*»: 23vicf an (Unhan Safenfi^ Hui qualem ducem , quanto &c. baticrt Eflin-

gae ad umhilicu Maij. An. m.d.xix.
^^>) c 2...C 3*:*33vicf an Jvttbv. gifc^cv Hic oninia bene hahent &c. batievt apud

EfHngam ... xii. Caln. lunij. | Amio m.d.xix.
Q) ad lectorem de se et LinRO. i Non odiffe lihrum &c. S Jiftidicu. 1;avnntev

synceriter pro cavsa.

2..

Burckliard, Vit. Hutt. 1717. 8". I. 91 . . . 93 (33).

3.

Menrdien (f. nnten No. 09) 1735. 4". p. 51... 77. ((S, 5^, 3-)

4.
Wagenfeil, Hutt. Opp. I. 1783. 8". No. IV. = 23; No. V. = 3?; No. VI. =
(J; No. VII. = g; No. XXIX. = S; No. XXX. =: Oi; No. XXXII. = m; No.

XXXIV. = O; No. XXXV. = ^:;^.

5.

Miinch, Hutt. Opp. II. p. 1-2. ;H; 15. W. -i^; 19...27. (?; 31... 39. S; 43... 55.

(v; 57... 60. g; ()3...1S(). |bic 4 cvftcn :Kebeu | , III. 160... 174. |bic fiinftc] S^;

II. 196... 212. 3. (oo;t. obcu XII. 9.|; III. 176... 192. ^; 128... 134. ?; 144...

146. Wr, 136. 137. Oi; 153. 154. O; 156... 158. i^; 194. T.. .
!ra§ von .'onttcn buvcf)ccvvii)icvtc (5"vcmp(av ber Biii'**^i^ Stabtbibliotlief ift nic^t mcfn-

auefiubig ^n mad)cn ;ienHfen, fo baft man nun an bic isivianten bc?> cjan^ nnin=

ocvKi^iijcu 'IKiiudi iHnanefcu ift.

lUvid}§ toon ^uttcn fiinf Oiebcu &c. tson &. 31. iiBac|ucv. 1801. 8". S. 109...
394. (f. untcn No. 75.)

IXDEX. XXV. DE VXITATE ECCLESI.E. 1520. 47

b.

.v^uttcns auScrfelcne 2Bevfe, ». aitunc^. ^^vittev l^dl. 1823. 8*^. (f. uuten
No. 79) 6. ;H. . .230. (Daa eiujeluc ucibev ^u bc^eici)ueu, ift uicht bev 91iii(ie uievtt).)

XXIIII*.

5^ic ^i^evjeidMiuui^ bcr ^oh. l\ i^iittcu» C^nuorbuu;) betrctfcuKMi 'Xcteu=
ftiicfe unb ^(uejiicjc cjcbcn irir ^u biefcn lellft iin crften 2?ani)c bcv 9Bevfe

^utteng.

^^^^i tt t^^^^^^-i i

De unitate ecclefise. XXV. 1520.

1.
DE VNITATE EC|clESIAE CONSERVANDA, ET SCHl|rmate, quod
fuit iuter Henriclium IIII. imp. & Gre-|gorIum YII. Pont. Max. cuiufdam
eius tem-|poris theologi liber, iu uetuftifl". rul-|denl'i bibliotlieca ab Hut-
te-|no inuentus nuper. [ ^^ |

G §8U. uub 149 VMgiuicvte ©citcu 4". mai. ;")iiirffeitc bc§ litel^ uub bie bCi- kiv-

tcu ©tattc?^ Icev.

©. 149. jwei i^cileu, bavuutcv: LiBni de vxitate ecclesiae, | paceqve con-

SERVANDA AE | HVTTEXO EQVITE GEK;|mAXO IN BIBLIOTHE = |cA FVLDENSI NVPEB |

reperti finis. 1 Iii ajdibus loannis Scheffer Moguntini inen:|fe Martio

Anno M. d. xx. j -^jp^ \ l^avuutcv bie beibcu fc^offcvfd)eu Ji>appcufct)ilC>c()en.
23t. 2»: VLRicHi hvtteni | eqvi. ad iLLVSTRis. PRiNciPEM | dominum Ferdi-
nandum Auftriae archiducem &c. | in fequentem librum Prsefatio. j Iam ad
ROMANi iMPE|rij faftigium euecto &c. fc^licpt 931. 6» ol)UC Cvt uub ©atiim; e§
foKjt V^on 2?I. 6* ti§ 231. O*» (8 ^i^iicu) argvmentvm in seqventem librvm.
©. 1...149. bie (t>on Sif^of ©altvam l\ 9caumbm\i 1093. ocvfaf^jtc) Scftvift.

J^ie t^ovvcbe an beu (Sv^fievjog ^erbiuaub ftefit anii in

2.
Burckhavdi Vit. Hutt. II. p, 32 . . . 49.

3.
Wagenfeil, Hutt. Opp. I. No. XLV. p. 231... 242.

4.
ALiinch, Hutt. Opp. III. p. 545... 556.

a.
S)cntfd) in DJiiind), .'o.g augevlefcne 3Bevte. I. (1822. 8^) @. 25... 41.

'ie 3d)vift iOaltvam^, oI)nc \->uttcu-> Jiovrcbi
9 *

[Simon Schard] DE IVRIS-|dictI0NE , AVTO-|ritate, et pr^emi-
nen-|tia imperiali &c. I basilie.t:. | Jtmi^ubc: basileae, ex officina | To-
hmuiis Oponm, Anno Saliilis .1/. D. LXfl. \ Mcnfe Marlii. | fol, p, ].,,126.

48* IXDEX. XXV. DE VNITATE ECCLESIiE. 1520. XXVI. DIALOGI FORTVNA ic. 1520.

mtt ber Ueberfc^vift : ciivsdam eivs temporis theoz\logi, qvem QriDAu vekerici vek-
cELLESsis e/fe exiflimaiil , Liber : ab Hiitleno in bi-\bliolheca FuMenfi in-
tientus. I

3.*

GERMANICa|rVM RERVM SCRIPTO-|rES ALIQVOT INSIGNES &C. 1 TOMVS

VNVS. 1 1 Ex bibliothecaMARQVARDi Freheri. | &c. | francoforti | Apud
heredes Andrese Wecheli, [ m.dc. j foP. pagg. 153... 236., mit ber Ueber=

fc^rift: ,,De unitate Pont. Max. Cuiusdam eius temporis theologi (qui-

dam Venericum Vercellensem, alii AValtramum Naumburgenrern exifti-
mant) Liber Apologeticus."'' (Argumentum libri ex Hutteno repetitum eft.)
2!ie jweite Shie^gabe ber fret)erf(f>eu ©ammluiu3 i[t mir uic^t jur .'panb; iu ber
britten x^en B. G. Struve beforcjten Argentorati 1717. fol. ftebt
WALTRAMi DE vnitate ec-|clesi^ conser-|vanda liber. pagg. 233 • • . 326-
tom. I.

4.*

I I APOLOGI.^: I PRO D. N. [ IMP. HENRICO IV. | | | ADVERSVS [ GREGORII VII.

PAPyE COGNOMENTO HiLDEBRANDi &c. | impias ac maliguas Criminatio-
nes. I &c. 1 Studio atque operd | melchioris ooldasti haiminsfeldii. |
HANOVi-E. I MDCxi. | 4". pagg. 52 . . . 182.

5.*
Simonis Schardii Sylloge tractat. de dlfcrim. pot. imp. Argentor. 1618.
fol. p. 1 ... 64. [nac^ MS. Burckhard.]

In Monument. German. tom. XII. Scriptorum , Berol. a. 1856. publicat. p. 148.
ad Widonis episcopi Ferrariensis de scismate Hildebrandi librum Wilmansius
editor inter alia haec prsefatus est ,,operis a Waltramrao episcopo Xuemburgensi
de unitate ecclesise conseripti, quod [anno 1520.] ante 333 annos Hutteni cura
typis mandatum est. nusquam codex maniiscriptus rei)ciiri i>otiiit."

Dialogi Fortuna &c. XXVI. 1520.

1.

<^ HVLDERICHI | hvtteni eq. germ. | dialogi. (etiva 3" ^>c=
be» 2V2" breites Cuabrat, woriu cine bicfleibiy^c A-ortuua mit ^-iillborn auf einer
^v.^t\ r^or eincm 3tabc, bac- i>on einer awi: bcn -il>olten reid^enbeu linf cu ^!xw\>
c^ebrcbt ivirb; linf-r^ anfioarte ftcbt ©soJ udxtaQ-aL diivov ki , ^al rvxf]. rcdUe
abwarti- Tldoiv ydg sv q>Qovovai avtiuccxBi: rvx^-^ fortvna. | Febris prima. |
Febris iecunda \ Trias Eomaua. | Infpicieutes. \ Cum priuilegio ad
fexennium. |

72 SU. 4". fi.viicvt A...E. (C unO O je 6 m.) Xic lcptcu Scitcn bcv -«ecjen
C unb R fiub Iccr.
iHHberfcite bee letsteu iBlatteio: mogvntiae ex officixa libkaria | 10-

ANNIS SCHEFFER MENSE | APRILI AXNO M. D. XX. j

XXVI. DIALOGI FORTYNA &C.

1520. 49*

SRiicfieite be§ litel^: 9tn 23ifc^of eonvab o. li^nrjtnivg Prsefatio: lam noims init
aimus &c. batievt Ex | fpeciila Hiittenica Steckelbergk Caleii. lan. Anno ]
M. D. XX.

FORTVNA DIAIlogvs &c.: A 2...C 6^ (C 6'' i|t leev.)

Febris prima : D* . . . D S**.

Febris fecunda: D 4»...G '2\

G ^i- *!vief an ©ebaft. xv Dioteni^an SoUicite in epiftolis tuis &c. bat. ex pro-

pugnaculo Hutteuico Steckelberg. Idib. | Februarijs.

Vadifcus s. Trias Roraana: G 3*...0 6^

O 6»*: bag Epig. Huttenicum. |„Cernis, ut Auloniaj lector" &c. 15 Diftidjen,

bavnuter iacta est alea.

Infpicientes : P...R3b. fc^Iiefsenb finis. 1 iacta est alea. 'J^avuntev : emenda-

Tio depravationvm I in liis dialogis Huttenicis adraiffarum | per librariorura fe-

ftinationem, | uel incuriara. | bli iwnBdjlm ^^uf bev foKjeni^en, bcv vovlei^tenSeite.

2.

HVLDERI|CHI HVTTENI EQ. GERM. | DIALOGI. | FORTVNA. j Febris

prima. | Febris fecunda ] Trias Romana. ] Inlpicientes. | m n |

litei in einem Cnabvat von l}iibfi)cv In-eitcv C^infafnuu^ ; oben nnb nntcn jcj vci*-

unr,ievte i>)appenfd)i(be, HnU eine nacfte ^•vancnficrnv mit Specv nnb ^*n^evt,

xtftitQ ein gewappnctev Diittev, aUc§ auf fc^ioavicm ©vnnbe.

72 4^11. 4«. SBogen A...R (C u. O jc G m.). i'etae§ a^tatt lecv.

3nt)alt imb Svuct, aKjcvcdmct litci unb ©d)(ui3, auffallenb abnlid) mit ith-. 1.,

fo bafe i3ftevs> bev ©ats cinev Seite bc?Mclbcn 33tattC'5 c^cnan ibentifd), bev bev m--

bvcn ©cite ctwag abwcid^enb ifl. T\t ^iw^abt fdicint fiiv ben ^-«evlag be^ ©tvafe-

fcnvgev Svucfevg TOatt()ias «oupfiiff (wcnn id) ba^ M H viditii^ au^JlCi^e) in bcv

fd)i>ffevfcfien efficin i^cbvnrft nnb bev Sab von 5iv. 1. gvofKmtlunl^: benntU ivovbcn

ju fein. 2Sa§ in Oiv. 1. nad) bem lct^tcn iacta est alea ftcl)t, ift l)icv (;Jiv. 2. )

aHe§ wcijijetafeen.

S!ie ©ijuatuvcn ftimmcn mit ■)lv. 1., icbod) i)'t in iKv. 2. ba?^ fiinfte O ®(. fig=

nievt o' 3, ju P u. Q ftclicn iu 2. vomifdicn Sal^Icn Pij Piij Qij Qiij, in ^.)iv. 1.

Fi P3 Q2 Q3 u. b.]l.

3.

HVLDERICHI | HVTTENI EQ. | GERM. DIALOGI. | FORTVNA.l

Febris prima. | Febris fecunda. | Trias Romana. | Inlpicientes. ] Cu

priuilegio ad fexenniu. |

Iite( in 33(nmenavabeffeneinfaBnm3.

®ie 9iiic!feite be^3 (etiten 33(atte5: inspicientes (6 ©d)(umeitcn,). finis. | iacta
est alea. I Impreffum Louanij per Petru Acbeftan impefis | Erachel Volph-
grant Anno Domini. | M. D. XXI. Menfis Octobris. I Regiftrum operis. |
ABCDEFGHIKL | ABL duerni Clfunt terni | Alij uero Quaterni.
Diiicffeitc bcg Iite(§: C Magnifico Dno lo. Baptiftse de Roma, Patritio | Me-
diolanenfi. Andreas Caluus. S. | Qvum Huteni Equitis Germanici, Dialogus|
nuper T lucem n. f. W. fd)(ie§t Vale. o()ne ©atum.

2lbgefe()en von bev 5Bevfd)ieben()eit bev X\)pcn nntevfd)cibet fic^ biefev ?(bbvnrf i>on
9iv. 1. ()anptfad)lid) buvd) (^anfiy^even Ocbvand) oon ®ic\(eu (5. i^. i fiiv re, .f. fiiv
fcilicet, .n. fiiv enim; ftatt cum ftc()t quum). ^ic iu l'iv. 1. an;]C'^ciiitcn r-vncf^
fe{)(ev finb (}icr wcvbepevt. ^ie «(att^at^len, jc anf bcv evftcn Scitc mit vomifd)cn

4

50''^ IXDEX. XXVI. DIALOGI FORTVNA. 1520. XXVII. CiESPRACHBUCHLIN. 1521.

^Hifjcrn bc^cidinct, cntfpvccftcn mci[t ojcnau Oiv. 1, nuv ^^uwcilcn biffcvicvcn fic um
ciniric 3*:il»;»- -cv 33vicf au bcn i8ifd)of vcn 2i»iiv.^bm\3 fchlt: fcinc Stcllc nimmt
bcv cbbcmcvftc bcc-' Gatvnia cin. Tnxd) bic ii^ccjlainnu^ bcv ^vucffcMcvan^cic(C ift
iliv. 3. um 1 iMatt [(^nnic^ev ciU Oiv. 1. 3^ic in 'Jir. 1. (ccvcn .^iiicffcitcn finb ce^
auc^ Incv. Statt bc§ HVTTENICYS bcv vcc^tefcitivjcn (iplumncniibcvfc^viftcn
in ^iiv. 1. ftcbt bicv abcjcftivU HVT.

4.
:\niuch, Hutt. Opji. III. p. 340. 347... 540.

Tcv ^Bvicf an Sebast. v. Rotenhan ftc()t cind) bci Biirckliard Vit. Hutt. II. p. 12.
not. (1. unb AVagenfeil, Hutt. Opp. I. No. Xl.lll. p. 22.S.

■iHni bcu Ucbcvfct3uiujcu f. Xo. XXVII. XXVIII.

@efvn-ad)(u'icl)Iiii. XXVII. ir)2l

1.

©ffpnid) biid)lin | ^tn f irid^s iiou f)uttcn. | fcber bns (!3rft. | fcbcr lias
^iXiKV. I tUflbifcua. 0i)fr Vu \ ti6mifd)c tiKi)faltiflkcit. | pic ilnfd)ou)fnl>cn j

+ I 2;ite( eimjcfafit, obcn faft 2" r>of)e Scifte, @ott iBatev mit einem '^>fci( in bcr
^infen, gccjcuiibcr I)a(t ^oniv^ 3^avib cine ^afc( mit ben 'li>ortcn Exaltare qui
iudi cas terram , redde | retribut. fuperbis. |, in bcn obcvcn (fcfcu jc cin SCnip:
pcnfc^iibcftcn; uutcn bvcitcve 5eii'tc, 'papft unb Mevifei vcn gansfnecfttcn nub niit=
tcvn mit San^'u buvcf)ftoc(ien, in bcu untcvcu Ccfcn bic bcibcn anbrcn auf beu
.•outtcnbifbcvn oft oovfommeuben 5i{^ap).Hnifc()i(bcficn, iibcv bev Scifte Odiiti eccle-
siAM maiignautium ; (infc- iu ciucm iibev 1" bvcitcn unb boppcft fo f>o(}ert ^cift^
ctjen ^ntbcv in iVlUjCr 5iG^'^"/ ^''•iviibcv Martinus Tuut/iems., bavuntcr Yeritalem
meditahitur | tjuttur meum.: vccf)to cbcilfo .'ijirttcn, bariibcr Ylriehus aii llullen.,
\> AxnnUx Ferrumpenrlum eft tan-\(lem, i^emnnpendu eft. \ *)
22'/2 3?Ov5cn (00 iMt.) 4". fic^nicvt a...p f(ct3tvcc^ 6 iMl.). niiirffcitcn bc-j iitd-j
unb bcg^ (ctUcn 33(attcc^ (ccv.

aij.. .nitj'': lioJrcli Dlrid)S Dan [sic| guttcn. | Pcm rtlcn ... | .. frunfjcn uon Sickin-
(jcn &c. ©n urfact) ifttias fprid)uiort (3a jtc aiij'' : ©cben 3U Cbcvn iuujik , utftJfn Ijcp-
ligcn neuien jars abcnt, im jav nad) | (!il)2tfti gcburt ill.CCClT. unii cinimDjuicint^ijjften,
oiij''. a 4^: ;3ij ticm lc)?cr iiif?er nadjfoloenlifn bud)Un | lUrid) \m\ fjutten. | C Dic uhu-
l)eit ift uon iifiiie;u flbcirn, &c. 3cbluF: (r3=- jDd) habs fleuioflt. ' VUid) uon gutten.
a4'': ^Huftbi(b a>.-^ mit \.'ovbcv uuf SduiHnt uiib bcu 4 -ii-avVHMi iu bcu t^Mcu;
baviibcv llilrid) uon gutten.
b''...f^: Iias erft ifbfr
t^ . . . f 4'' : tias anti' iebcr

fl'...t^: iic tlomifd)e ti;fi)faltiheit, inn-au bcv -iMicf au .■^ictcnbau, baticvt jum Stfd\|
eiberfl am.rtij. tttfl bfs l^onuinfls jm iar nad) d):ift fle |burt. iHfcccc im i;ir.

*) .<>r. Bvivnrfc ftc((t al-j '.■Kcfultal cincr »iau', ^uVHnlafni^cn Uutcvfud)nu;i bic ^i-
bauptuncj auf, bicfc>5 @cfpvad)biid)(cin, bic ^"cnciiia, bic 5(nuH>5 unc aUiocgen,
bic Dialoo-l novi u. a. m. fcicii „,ucvft bci .'i>an§ ©ctioU in StvaHbuvci" er=
fc^icncn'. ^d) cilaubc an^; -iHn\Vcidnnuvn! \n unficu, bafe jenc (gcfiviften jucrft
bci ;>(ucbclm iu liibincjcn cvfducucn finb.

IXDF.X. XXVII. GESrUArHRrCHLlK. 15-21. XXVIII. VADXSCVS S. TRIAS KOMAXA. 5 1 "^

t''...i)iiij": Die 5^nfd)auifnDen , mit nonrt. Sct)(uF: C |d) l)abs ofwiflt-
i)5^...i;C)^: befct)(u|T} rrt. C Jd) bnb fud)s gfajit, ir l^abts i)fl)ort &c. fdnici^t
8S= 3d) babs flfuu»flt- 5:avunter bic -><ilbc()cu VulbcvS uub .s>utlcu.j loic auf fcui
Jitct, fnci abev luit bcu Ucbcvjcfiviftcu ill. futl^cr uub tUr. uonguttcn, uiib td^
genbcu llutcvfcfn-iftcu

H)arl)eit Uie rct) id) , Vmb Wav\)cii ii) t'id)t,

kauf Ues nei;ti an mid). nicmant mid) ab:td)t,

eott ficb mir ticn (on , es b:cd) , oDcr oano ,

l)ab ict)6 ta(fd) oftl)0"- flots flcift mid) be^mao.

Lc/V« Ijibertas.

2.

Miinch, Hiitt. Opp. Y. p. 157... 365.

SUiiind), .r?utten§ au§evt. aEev!e I. p lll...3n4. (uncvtva>,li*c.^ @cmiic(. vou a(tc=

vem, ueuevem iinb Uu=beutfc(icm.)
ric l^ciben ?vcbev iiebft bev iunvec^c au aicfiu.^cu fiubcu ficti faudi iu fiebcvevve.^cubcv

@e)"ta(t) in:
(53ebic^tc tocn lUvict) i?on .s>uttcn unb einigcn feincv Beitc^oneficn. ^;evan>?A-

i^. gUci)! ©d)vcibev. A>eii?elb. 1810. 8". @. 1...48.
Xie Ue(>evif. bc§ erftcn get«cv f. ot»eu No. XXI.
T)cv ^Sabifcu? obev bic ^^lnn. Tveifattioifcit evfovbcvt ^i (H>f?evcv Uctcvfictit iciue cmcue

Oiummev.
15ic 2?ovvete an ■^•van^ oou Stctuu^cu (>at u. ?(. aud) -KHiciCnieit, U[v. o. .s>uttcu. Jiuvub.

1823. 80. ©. 284... 288.

Vadilcuss.TriasRomana. XXVIII. 1^20. 1521,

^ateinifc^ in No. XXVI. 1...4. iu Pafquinorura | Tomi duo [ u. j. tu. | F.i.EVTHEifo-
POLi I MDXLiiii. I 8". pagg. 102 [ftatt 292].. .270 [ftatt 370] famt bem ^vncjvamm
Cernis ut Aufoniaj lector u. f. w., uub in bev miv uid)t oovticy^euben ^tuSyjabe:

TRIAS ROMANA | Huldericlii i Hutteni eciuitis | Gerniani et poetae | Laureati : |
Primum ante annos LXVI fcriptus, et nuiic ftudio et opera M. loanni.s Velii
Einbecae ad S. lacobum paftoris denuo in lucem editus. M.D.XIIC. 8".

Seutfc^ in No. XXVII. 1. 2. uub :
(Etjn luftigcr Dn | nut3lid)cr pialogus, ^)m \ tJlrtd)en xm\ ^uttcn, tJat.tfcus,
o^cr t-ic lil)o>ifd) DjcnfaltigkcDt flcuant. Durd) t3lriHd)cn Darnbiilct ^cn
jiinflcrn, au^ Dcm | ^atci)n nculid) i.frtciitfd)ct. I tlnbcrccbncr emoltms. ^)uttc-
nus. I ©ctrudit 3u Stro^burfl bci) | palti)a(far i3cd\. [ M. D. XLIIII. |

25 m. 40. iBogen a...n, ^U 4 m. :Mdjeiteu be? litct^ nub bc§ letjten SB(at=

tf§ (cev. JRegelmafeig 29 3ei(en auf bcr voaen ®cite.

Die atjgefiirjten 3(u§gateu bcv

Tria.s Romana cbev 9^i.Mnifd)en Xveifa(tiy;\feit,

u>ox>on id) nuv eineu von bem beutfci)en aljnjcicfienben (ateiuifc^en 5)vud fenne, bev iu

IOH.\N. WOLFII I. C. 1 LECTIONVM MEMO-IuABILIVM ET RF.CONI)IT.\RYM |
TOMVS SECVNDVS. | &c. Lauinga- . . . | ... anno 1600. \ fol. p. 139. fq. ',um ^s^^i^x

4*

52* INDEX, XXVIII. VADISCVS S. TRIAS ROMANA. 1520.

1520. alfo Ubevfc^vicbcn ftc()t: ,,7'rias Rowana. (jm liber Vadifco adfcrihitur : do-
ctis vero \ notum est, qiiin fuerit ille f'a(iifciis-.'\

fteUc id) tm fofcjenben, fo ioeit id) fie fennc, ^uiannncn, ,^nnadift bic obnc ^\;\\\-
rcSjal)! evfd)icncncn, tvelcbc anc^ fidHnliri} iivofuMithcilv Mc altcvcn finb, bann bic
mit 3^il)VC'?.ViM vcvfc()cncn.

'2LnO0 Honmnfl. | WHUi ctiuas ncucs l^abcn | ^nl^ lii^ bud;lciu nid)t nnr ubcr
trabcn \ ^uf tia|^ ^u lcrucft, uiic cs 3h Bom 3Uflfct | IUnti &c. ||| s.p.Q.k. |
Jirgununtum. | Pn*») tiinji in^ncn xn iiifcm bud)lctu nnu | Ul.is Mc lil)omcr
imr fluttcr tugcut l)anu | lll)om mill iii|^ budjlcin jirci^fcn | llad; ^cm vVc. | | | |
^ci) flot mcrs uit fiirmar cs bc||'cr in V roclt ftun^.

^{iicffcite bc?^ TxicUi: ?>cena. 3)avanf bcv ^tns^ns^ fclbft In-J -^nv i^ovbcvfcite bc§ 4.

^{attc§, wovanf ein bcntfc^cg @cbic()t, Catliopius iibcvfAvicbcn, u^c(c()c;> auf bcv
* Dtiidffcite or^uc ©cf^rufjan^^eiijc cnbivjt.

4 mi. 8».

OJuic^ ^HVn-^cv, .rMittcn 6. 120. f. dh. 1., bcv bicfc fiiv bicOvi;V--^Xn§c;. (ni(t.)

2*.
lUiltn ctums ncuics l)abcun | §w^ Mfj bud)lcin nid)t uo: iibcr ^jabcn | c?luf tias
iiu lcrncft, un)c cs 311 tiom 3u flcct | Vi\i\ aucl) i)ct3uutit lat^cr iu ^cr flaiftltd)-
kait fUci \ f on ^jci)cn iiingcn mirt cs flcnanbt j t^ic o|fcubar mirt mrrtic [s'c]
all 311 l)antit*

Davnntcv in nntcn abcjcvunbctcni ctioa 2" (HM)cm Srfiilb bcv cinfbvfijie ?(b(cv,

feln- voI)ev .§o(jfcf)nitt.

4 m. 40. Dliicffcitc bcs (ciUcn iMattcs (ccv.

Dfiiidfeite be§ Sitcf-J;: C ^rfluincutuin ct Jlroloflus ' (8 ^lscvfc).

331. 2": C ^Tocna | I)a(tcu liom tu iuiiticn 1'Pvfi)' am ?(nf. bcv ^>^ci(c fcb(t, unc uici:

ften§|. ©c{)(nfi 33(. 3^

931. Sh. 4\ C €ntHptu6 | C Jircij ijinn iuolt id) iin'iufd)cn liom | j,c. fd)(icfU iniuit;

len bcv fofgcnbcn ©eitc: tlom kcr iuitifr tiu bt|t libers ^itl

CSiefen f(^(erfitcn Tivncf l)a(t ^^ninjcv fiiv ben juuntcn, um()vfi-{)ciu(id) ivvcub.)

IPiltu ctmas ncmcs l)abcun ] §a^ Iii|i bud)lci)n nicl^t imnibcr Imibcuu | <i\u|f
tias ^u lcrucft, nii)c cs 3u "Hl^om 3u flcl)ct | "fnti and) it^uu^t lci)licr in ticr flcift-
Itdicit ftcl)ct I tlon ti2Ci)cun tiiuflcn luirt cs flcuan^t | lUi)c ofcnbar mirt uicr^cn
al3ul)anlit. |

Savuntcv cin buvd) bcn Srf)UHinj bcS eiufbpfiiicn 3(b(cv§ in fcincv untcvcu iivbfn'=
Ven §a{ftc in 2 ^vdbcv sict(}ci(te§ fiof)e§ Clnabvat, {inf§ (n^irf) inncn) S P Q R
vcc^t» (nac^ bem aufscvcu 3iaiibe 511) bcv boppc^tfbvfiil'; ?(b(cv.
4 m. 40. atiicffcitc be§ tc{5tcn 93(attc§ (ccv.

©d)onevcv S^vncf, iibviiicns im 3iil)^{{ ^i'ib bcv ('»iut()ci(uui'( unc 9iv. 2*.
4*.
Prti) bing ftnbt man | tju llljom utijc ims budjlciju | c^cpo.cti) nn. 1
lfi)ltl)n ctuias ncuics l)abcn

iTar? ^iji bud)lci)n nid)t uonibcr ^rabcn iic. (H 3ci(cu im (55an^cn.)

IXDEX. XXVIII. VADISCVS S. TRIAS ROMAXA. 1-520. 0 3 '^'

ravuntci- bcr 3(6(cv iric -iiv. 3*.

4 :«U. 40. iKiicficitc bcs lctiteu •mcinci lccv.

.^iiicffcitc bc§ titc^: wVrijuinrniii ct pjologus. | C prcn t>\n(\k jniiun s.c. (8 ,>^ci(cu)

caruutcv uncbcr bcv ?lb(cv, unc auf bcm litcl.

•.J^t. 2'': C ^coena. | Prci) galtcn tiljom in iiiiriicn, &c.

■iH. 3": 0 3cilcu, bauu: (Callipiiis. | C prcp Ijng inol id) kc ictilicfu ii^l. 4\. Tar:

uutcr 2 •^tpcitclbilod^eu.

o

^ jnrtnn I € llMtii .-tm

(2tna6 "l{|)0;jin«nn. j C Ul.ltu ctm.is ucinrs l)abcn, | So la|A iiih ^iutlctu utt
ponibcr trabru. ' c?lulf tiah iic. | | | j 8> P> Q, > R > | v\r(iumcutum. | C P:ct
tiing 3fi)8fit tii tiTfcm purijUtu an, \ W&s ^ic .lil)iimc2 vo: flutcr tujjcnt l)an. |
Pi^ puct)lctn voil lii)<(?ilt frcifcn, |j|{|| c^fl) flot rocrs uit, tiiraiar cs bciTcr
iii l' inclt ftuti

8 m. 8". Oiiicfieite be§ -litcts uub ba? IctUc iPtatt tccv.

33ci)iunt $t. 2': JI!?ci binjj Ijalltfn tlljcui iun uuriicn: ficnltl;umb, .vc

2>orbcr)citc bc-S 7. i>*(. fc^liejit: llljoni kcr iuilicr, M bilt iibcts jicl. • tticinanti ui

nact)tl)ci)l. I Cod) ifts Ijie iiiorl)ei)t

•.}luf ^cr ;liiicffcitc bc-5 7. ->*(. ciuc .sNiufcviiiuppc, ^Iilmu i.^erftcllcub.

(J^riiTS Homana. ] COtmtcruin muutirtun. ; Dcr Uirlt (Lntttttug. >. p. C tt.

Piirct) D:p liinfl uiirt iicl) ofcnbar | Hom cngcnfc^afft, &c. (^lu •,cilicic innvcfc. 1
2 ->5cs;^cu CL\ 10 iMl. 8". a, b. :Tiiicffatc bc§ (c^tcu i>(attc.3 Iccr.
;Hiicfi'cife be? Jitcte: Pri) liinjj lianli mici) i)cfoci)tcn on, (12 iHnfe) ^ccnn, &c. bic'
::p(. 5'> im 3"f?^'tt '"if ^i^it iHn(H'rjiic(>cuDcu -Hueoi;V iibcrcinfouimeub, iu ber ,"vorm
oft fci)r atnvcicficiiD, fcMief;cuC': Prumb tiom id) trcui(ici) uuirncn uiii. ranu fofcrt
•i^U. 5''... 8''; pic t'o:rcli | t)uatcrnionis nuiniani. (23 iH-vfc) ] uno bicfcr fclbft:
£jic fad)t nn lias quatcrnion. I ^|cr tuflct bat liic uiclt, (iH. G') «iC.
•■-IMl. 8h...l3'': aUcrI)aub ?ifticlH-u, Ictrafticficu u. f. \v. iibev bcr iOelt ->lrt mit
tio:rft) {J8U. H^...^^) nnb ^ummarium rnni 12 i\-rfeu (iH. 13^).
i^ll. 14... K)^: tlun nolgt cin crcnipcl non | cincm luittcr , fuu , unlj jrcm cfcU , niic |
ftf... I ... ticr tHclt kcin j gfallcn ... tl)OU niod)tcn. | •Jlucfi iii ;Kciineu, fc^liefit:
SflicnAs uo:l)in ums tirufi mcg gan. ! tiiDc

7*.
^rias HoniQnfl. | ©frmautrf. I llafquiUus. [ Bicr) tiing l)altcu tbm in roir;!
ticu Jcc. iu

Parrjuillornm | Tomi duo , | mdxliiii. 8". p. 271... 278. 2er •JiacfUva;! (Calliopius
n. f. IV. ift bitr uicfit aut;icnomnieu.

tKUgt exm kurt.K | ^'umma, licr gont^cn t?0= mtfd^cu iViiiflkcit , mas ji^ic

hiiuticl I nnn^ pubcufttirti im gruuli f"ci);jcn, jc3u^Ki)cn pun; ctcu kurt.Uirf) ncrfaf-
fct. i U'cr flcrn fcin bcin nnti cjclt mplt fpa;]rcn, [ Hn^ {)lcid)uuil cijicutlid) er-
farcn. | tl'ie cs ju liom l)ft cin {icftalt, j Dcr fiuMs l)ic luftij) abijcmalt.

54* INDEX. XXVIII. VADISCVS S. TKIAS KOMANA. XXIX. DE .'^CHISM. KXTIXCi. 1520.

() -M. H". C-vtlH\iiap(n)c(ic il(ciniv-(fcitcii lUv^cvcrfinct, im ^nljM niil 'Xa. 6* ftim-
mcnb, ancl) fo frfjlicilcnb roftnc baiS ■-PilcdKn .■^tomj-j.
in
IluMna» iiivcl)maov'§ 3?ab[t. ^cirfi. m. d. lx. 8". $li. atj...a7.

9*.
vJtrias lia-lmonfl. | tHllttt ftmus nma. l)abfu, j n. f. u>. S.P.Q.R. I (.^oUidm.,
A-ama mit 2 IvLMumctcn.) | M. D. LXIII. IKiicffcilc bc-^ 7. iyiattcs untcn: <et-
truikt 311 /rond\fiirt | am <illapn, tuird) Jloijanii J.fd)ilfr unu §i|mon giitcr. | 1563.

8 m. 8"., ba^ lct3tc Icev.

10*.
Trias Romana. | tl^ilttt nm im^ frcmb c^fitwnji l)abf, | faf, Vif, nifrrK nxA)t
&f . 1 1 1 { I S. P. Q. E. I Argumentum. | Prft) ping l)ifrinnf n 3fiflfn an | tHas &c,

(8 3fifcn im @aiv^cn ) | Addita eft M. Vranii epiftola Roinanae | Ciu-iae vno-
YQKCpriv eontinens | m. d. lxxxviii. | i?(in (.^nbc: .Smalcaldiae Micliael Scliniuck im-
Ijiiinebat. •

(;;ntiucv, .s^uttcn ©. 122. 123. 23cv(incv 33iblict()ct.)

De fchilm. exting. XXIX. 1520.

1.

DE SCHISMATE | extingvendo, et vere eccle|sia.stica li-

BERTATE ADSE|RENDA EPISTOLAE ALIJQ VOT MIRVM IN MO|DVM LI-
liERAE, ET I VERITATIS ] STVDIO | STRE|NVAE | (5>3i§ (ucv(}ev in fdjicfev
Ivic^tcvfcvm cjcfefU.) Vide lector & adficieri.s. | Huttenus in lucem edit.

42 m. ob. lOVj gSogen 4». fipicvt A...K (K 0 iPil.) s. 1. & a. iliiiiffcitcn bcs

iiteU uttb be» letjten i8Iatte§ lecv.

Sie )^cUe ©cite I)at 24 ^eiren.

2311. Aii...A 4'': ij.g i^cvv. lieeris in | fJEKMANiA omnibvs | baticvt: Caleii.

lunii. Anno M. D. XX. | Viue libertas. | iacta est alea. |

B,..K 6^: bie ©ricfc bcv UnivKvfitatcn*) &c. fd)licficnb: fubiici , copellantur

eorum uitia uenerari, &c. | FINI8.

(DaS fcfir ijute '4-^apier fiat ba(b cinc .'paub, ba(c» ciiic .^?vcnc, ba(b cinc tvcmvc=

teiuirtige giS"'-' ^l» -S^aBcrjcid^cn.)

*) 3!}ie Parisiensis, Oxoniensis, Pragensis et Roinauje uuiversitatum epistola
ill (Scibaft^S Monarchia 8. Roni. Iniperii. tom. I. Hanov. 1711. fol. p,
229. ..232 ift ctwae gan'^ iHn-fd)icbenci^. raf; iDiiind) (Hutt. Opp. III. p. 5(30.)
VClt bcv ()uttenfdKn ■•i^cfanntmadunui fac(t ,,BeHndet fich in mehrern Samm-
luugeu", ift ivct aiid) nuv 3iibc(ci.

2.

ii.Hc lUv. 1., abcv nuv 32 iM(. 4"., bic l^ci^c ©citc \\\ 2',) ,^ci(cn. -.^lndi bcv xHnfauj]
iB(. Aii ftimmt iVTU "ut Otv. 1., abcv fd)cn bic (i. nnb 7. ^dh (nit in l){v. 1,
quo I fenicl , iu "JiV. 2. quo fe|me]. ©c^hlB lUMl -Kv. 2.: rum uitia ueuerari &c, |
FINIS. I (Sc^viftl. ijcv^cidin. bcv ,f-^utteuica bev SiHcnev >'pcfbibl.)

,XUKX. XX.X. nK SCHISM. KXTIXO. 15^ XXX. K,U.TO,.A AO LV.HKK. 1520. OD

.\>uttcn'J ;^ii|cf)vift itct}t aucf) iu

o.

Buvckharcri Vit. Hutt. II. p. 54... 58.

4.

Wagenseil, Hutt. Opp. L No. XLVI. p. -243... 246.

5.

Miiucli, Hutt. Opp. III- P- 561... 564.

a.

.rcutjd^ iu :))iiinc^e >).§ au^cvUi. 3Bcv!e. I. @. 42... 49.

Epirtola ad Lutlicr. .v^v.v. ^ <-,f=^HS^

MS. l.ibl. duc. Gothau. „Cliart. b. ^o. -0. 4. ^u.
von Tiv. 1. cbcv '2. ',u fcin.

1.

EriSTOLA VLEI-iCHl DE HVTTEN 1 Eciuitis , Acl D. Marti-

num Lu-ltherum Theologum. ] Vuittemberga^. |

litcCiufaBuncj ivic iu beu a^ittcub. ^lu^a^bcu v.n Vutbcv de ca,.tn.xt. Babyl.,
bcv CaQonici indocti u. f. U\

o 5WU 40 3iiic!feitc bc? lct^tcu (ccv. . ■ ..^

Mfld.c bcfti»!*: v,vH .„.„T.=. I bic tcu,c„bc .Scl.c „...-, ....>...-..„.*«.; c.c
v^i'itc iditicftt adftipula- ] , t .. k

©^U^^^tc bcv fol.^M.bcn Scitc: Mogunt. raptim. ii. Nona. | lunu Anno
M. D XX ielanchthouem fahUa ,t Facchum , | ac honns iftic omnes, Iternmq,

Vale= 1 Telos. \

2.
EPISTOLA VLRLjCHI DE HVTTEN | Eciuitis , Ad D, Martiuum Lu.|
therum Theologum. |

ritcl in ^ciftcncinfafsuuo, obcn iibcv cincv (nilc cui flico,cncce ^auD uu

~M .H. . \. -V. |3>icielbc ^ixnmnnc^ l>at „<Cm hurt^ form | in c3clicn (jcpot

p! I /nattini futcri | &c.", u^ctc^c fcfjlicfet: ©rtruckt 3« lcppt3d,K, llad, Cl,nft ocpurt

«ttufet funff=|l)«"^f" um» >ofnt3tijftcn iar.|

2 iBU. 40. Oliiitfeitc bc» lct?tcu lccv.

aiiicticite beg Xitel§: VIVE LIBERTAS. 1 V LRICHVS DE Hutten Eques,

Martino 1 bic ©citc fd)ficf;t adl"tipu--|

Sd,ful. mitU ber folgcubCU ©cite: Mognt. | raptim. ij. Nonas Innu Anno

M. D. XX. Melanchthone | faluta Vale. | reloa \

3.
:,n Lutheri Opp. Witteberg. 1546. tol. tom. H. fol, 49" ift Dcv ^.-vicf un.olf=

ftanbia abacbvucft,

4.
uub bavaug .m<^ iu Melchior. Adami Vita. ICtorum. Heidelb. 1620. 8". p. 18.

56 ^" IXDEX. XXX. EPISTOLA AD LVTHER. 1520. XXXI. CONQVESTIONE.S. 1520.

5.

Burckhaidi Vit. Hutt. II. p. 63...66.

f).
Wagenfeil , Hutt. Opp. I. No. xlvii. p. 247. fq.

7.

■\Euncli, Hutt. Opp. III. p. 575. fq.

8.
F. C. Kraft, Epiftola; Hutteni &c. 1842. 4". (f. uiitcu ^Uv. 84.) p. 10...12.

STcuticfec Ucbov)'cl?uu;icu:

a.

gut^cr^ ©dnifteu tcn ^Mdj. I^. XV. <Sp<ilUn 1944.... 46. 9tr. 490. („(Sv
ift aucf) iu;S Xeut|cf)C iibcrict^ct unb in bie bcutic^c (Sammtun^cn bcr ©c^riften
y.unmi i]cbract)t irorbcu, af^ iu bic ^Sittcub. IX. p. 132. -jdtcub. II. p. 444. uni^
Seipv xVlI. p. 304.-' iOalc^ ebcnbaf. Sp. 113. dlx. 490.

h.
aSviiTicnfcit, Uir. i\ i^uttcu md) fcincm ^cbcn. lUiirub. 1823. 8". (3. 265... 267.

9Jiiind), .'o.o an^5crlcf. iC^crfc. I. @. 47...49. (.'outtcul fd)lict)tci' Stiivmcu ift
fncr C5avicatuv iiub 2rf)untlft. )

Conqueftiones. XXXf. 1520.

A.
MS. ber Conquestio <xn beu ^aifcr in bcu iBcimar. Spalatinianis 4". toll. 1105.
seqq. , bcr au l^crjog Jriebr. ven ©ac^fcu, bafetbft foll. 1109« seqq.

1.
Hoc in lilicUo hsec contincntur. ] VLRICHI | De Hutten, Equitis
Gerlmani, ad Carolum Imperatorem, ad;|uerfus intentata fibi a Ro-
raaniftis ( vim & iniuriam, con;|queftio. | Eiufdem alia ad Principes
ac viros Ger^lmanise, de eadem re conqueftio. | Eiufdem ad Alber-
tum Brandepurgen, & | Friderichum Saxonu Duce, Prin;|cipes Ele-
ctores, alieqi ad alios | Epiftolp> | lACTA EST ALEA. | ^ |

20 SU. ober 5 igcjjcu 4". fij^nievt A...E. Sebtc§ -^latt tccr. Tic vpKc Scitc bat

29 3eitcn ot)uc bie Gctumueniibcrfd)rift.

A''...Bii«: CAROLO Romanorum, .t Hifpaniarum regi | Vlrichus de Hutten

eques Germanus. S. | E Tl'i multa elTe video , qu§ te u. f. W., f^Iicfet: Vale

Imperator , nobif|q^ diii fnperftes viue. (Sofovt:

Bii^.. .Biii": Alberto Cardinali «t .\rchiepifcopo , | Ylrichus de Hutten Salu-

tem. I C Ex aliis cognoui . quid mandauerit Decimus Leo j fdiliefit Ex Ebern-

burgo Idib, Septeb. j Anno. M. D. XX. | Uumittctbar barauf

Biii*,..B4^: Sebaftiano de Rothenhan , equiti aur. S. | C Hoc ptonante

XXXI. rONQVESTIONES.

1520. 57

in me Deciini Leonis tonitru, intc:| b\-i cx | Ebernlmrgo , Idih. l>epteinli. |

1)aun, cbcufaH» cl)ne 3)uvd)fd)ut5 :

B 4»...Dii3: Inuictifs. prineipi Fridericho, Saxonu duci, | I^lectori, Vlrichus

de Hutten eq. Germ, S | C lam tandem video princeps u. f. \V., frf)licfit Ex

Ebernburgo , tertia Idus Septembres.

Dii^ . . . Eiii** : Omnibus ornis ordinis ac ftatus in Germania | PrTcipibus, nobili-

tati et ph^beis , [^ic] Vlrichus | de Hutten Eques, .Orator Sc Poeta | laurea-

tus. Salutem. | C Cum veritatis amore, fimul u. f. U\ ©d)luf;: Valete, r^ vi-

dete , y*rto calc. Octob- | DIRVMPAMVS VINCVLA | EORVM. | ET PROII-

CL\MVS A NOBIS | IVGVM IPSORVM.

2.

Hoc in libello Iisec contincntur. j VLRICHI | De Hutten, Equitis Ger-
mani, acl Caro;|Ium Imperatorem, aduerfus in;|tentatam Tibi a Ro-
nianil'tis | vim & iniuriara , con;|quertio. ] Eiurdem alia ad Princi-
pes ac viros Grerma;|nife, de eadem re conquei"tio. [ EiuTdem ad
Albertum Brandenpurgen. & ] Friderichum Saxonum Ducem, Prin;]
cipes Electores, aliscqj ad alios \ Epiftolai. |* iacta est alea.

24 m. ob. 0 33DCjcn 4". fij^nicvt a...f. ^Kiicffcitc bc§ ZikUi uub IctUc^. iMatt lccv.

3)ie i^cUe ©eite 20 .3ei(cn o()uc bic (k^^lunnicuiibevfd^vift.

3n()a(t unc ^?iv. 1.

©c^dtf^ : Va|lete, Sz videtc. Quarto Calcnd. Octob. | DIRVMPAMVS VINCVLA |

EORVM, ET PROIICIA = |mVS A NOBIS IVGVM | IPSORVM.

3.
Hoc in libello hsec continentur! | VLRICHI | De Hutten, Equitis
Germani, ad \ Carohim Imperatoro, aduer^llus intentatam fibi a Ro|
maniftis vim & in|iuriam, | Conqueftio. | ^S | Eiufdem alia ad

Principes^ ac viros Gerraa;!nife, de eadem re conqueftio. | Eiuf-

dem ad Albertum Brandenpurgen , & ] Friderichii Saxonum Ducem,
Prin:|cipes Electores, aliseqj ad alios ] Epiftolse. ] iacta est alea.
24 mi ob. G 58ogeu 4". fi^jnicvt a...f. iieiirffeiten bc^5 'IxkiS, unb bc§ (elsten
23(attc§ Icer. 20 3ci(cn anf bcv ©eite -ot^uc bic C5o(umucuiibevfd)vift. 3n()a(t \vk
9h-. 1.; iebod) ()at bag 33(att fiij'' ftatt be^ ^^^fatmfpvndjS 4 kruata.
23(. 24: .^utteuia 23vufibt(b im ^avnifd» u. .fivan,:^c, ein anfcjefdjlas^cucS 23ud) mit
bcv Sinfen aufafienb, iu eiuem biden vuuben 33(attcvfvanjc, a\i t»c(c()cu bic hc-
fauuten 4 2.Bappcnfd)i(bc aufjjcLniubcn finb, nub iibcv ivctc^em dirvmpamvs vin=]

CVLA EORVM, | ET PK0:| UUtCV iUCtdjCUt ftc(}t IICIAMVS ] A NOBIS IVGVM | IPSORVM.

Q^ vcvmutc, baf3 bic fo(i]cubc 23cfc^vcibuu3 '^anscvS l.^puttcn ©. 132. mx. 3.] auf

bicfclbe ?(ug.cjabe ^.Hiflcn fo((te, abcv uugcuau ift:
ffoe in libello haec continentur \ VLKICHT j De liVTTEN Equitis Ger-
mani, ad 1 CAROLVM Imperatoreni , a<laer-|fu,s iutentatam fibi a Ro]
maniftis vim & injiuriam j Conqueftio ] P]1VSDEM alia ad Principes,
ac viros Germa-|niae, de cadem re conqueftio | EIVSDEM ad ALBER-
TVM Brandepurgen , & j FRIDERTCHVM Saxoimm ducem , l'rin-[cipes
Electores, aliaeq^ ad alios j Epiftolao. | lACTA EIST ALE]A

58* INDEX. XXXI. CONQVESTIOXES. 1520.

9(uf bcv DtiUffcitc bc§ licvfc^tcu ^i^tat§ ftcbcu 4 ^citcu Eii-ata. ^:>luf bcm fel;^cu=
bcu tc^tcu 23tat, .'puttcuu 5^ilbui3 mit: Disrumpamus viiicula eorum &c.
3ft iu 4. uub iu bcr Ajeibeggcvifd^cu ©ammhnuv".)

4.
Hoc in libello hsec continentur. | VLRICHI | De Hutten , Equitis
Germani, | ad Carolum Imperatorem, aduerfus ] intentatam fibi a
Romaniftis [ vim & iniuriam, con;|queftio. | Eiufdem alia ad Princi-
pes ac viros Germa;|ni8e, de eadem re conqueftio. [ Eiufdem ad Al-
bertum Brandepurgen. & | Friderichum Saxonum Ducem,* Prin;|
cipes Electores, alipq^ ad alios | Epiftolg. | iacta est alea.

24 m. cb. 6 33cv3cu 4". figuicrt a...f. Dliirffcitc be§ 3;itet§ unb bc§ le^tcu iMat=
tc§ leer. 3(uc^ 20 ^eiteu ofjne bie 6ofumneniibevf(^rift auf bev ocKcn ©eite.
^nl^att »v»ie 9tv. 1., abcv dirvmpamvs vinsJcvla eorvm, | et pro=|iiciamv.s|
A NOBis iVGVM | iPSORVM. | /, | ftcl^t auf bcv 5)cvbevfcitc bc^ le^ten ^Btatteg.

5.
Hoc in libello ha3C continentur! | VLRICIII |[| vim & iniuria, cn-
queftio. | Eiufde alia ad Principes ac viros Germa 1 1 Eiufdo ad
Albertum Brandepurgeri. & j Friderichu Saxonu Diiccm, Prin- 1 1 { | (Die
au^cjctaBeneu ^dkn finb = ben eutfpvcct)cnbcn in ';)tv. 4.)

32 i8(t. cb. A ^Bcgcn 8". figuicvt a...(i. i)tiicffcitc bc§ litcls unb bic •"{ IctUcu

33tattcv Iccv.

<Die vcllc ©eite l^at 24 ^cilcu m^ix bev Cctumncniibcvfcf)vift.

2311. 2. ..8: Conq. ad Carolum; 9311.9. 10» an b, iHivbiuarJllbcvt; 'M. I(I^..I1''

Sebaftiano de Ro"\enhan; 93U. llb...2I» an gviebv. l^. eacf}fcu; m. 21^..2y''

Omnibus omnis ordiuis &c. ^iiictfcitc be§ 29. 231.: dirvmpamvs | VINCVLA |

EORVM, I ET I PR0II-|cIAMVS | A NOBIS IV-[gV.AI IPSORVM.

3ft nnfcvijfaftiijcv 5Ibbvud ticn 9tv. 4., mit nicfjt uncibcblicficn Dvudfcl)Icvu unb
-.?tu->lafnin;Ticn vcu 2;£^cvtcn. (^Ihvujcv» 2^cfcf)Vcibuu;-( ift uiclit ;Viu^ virf)tiv3.)

().
,,Hoc in hbello hjec . continentnr. vlrkihi de iivtten , Eqiiilis fjermani^
ad Cavohtm imperatorem , (u. f. u\ cic -iOcvtc cl)uc 3lu;vibc bcv Seilcuabtl)cilun=
gen tt)ie 9h-. 4., abev fo fc^ticffcub ) Epiftolae. lacta cft Alca. Tlag iQQi(p9(o
Kv^a. in 8". folior. 28."

.^icmit fc^eiut F. G. Freytag (Adparat. littcrar. tom. III. Lps. 1755. 8". p. 505.)
eine vcn 5tv. 5. ccvfc^icbcuc CctacauiHjabc ,^u bc,^cicf)ucu , UHid)c jcbcc^ iucbcv
23uvct't)avb unb iniu^cv ucd) id) '^u fet)en bcfcmmen babcu.

7.
Burckhard, Vit. Hutt. II. p, 68... 120.

S.
AVageufeil, Hntt. Opp. I. No. xlviii...lu. p. 249... 283.

U.
MUuch, Hiitt. Opp. III. p. 583... 6 16.

XXXI. CONQVESTIONES.

15-20. 59 *

®cv 33rief an ilatfev ^avt V. aUeiu:
Cafpar Lerch a Durnftein, Ordo equeftris Germanicus Cfefareus bello-
politicus s. S. Rom. Imperii Nobilitatis Csef immediatge antiquitas, dignitas
libertas et iura. Mogunt. 1625. fol. im II. Grundfatz N". 150. ,,vdalric'I von
HVTTEN memorabilis, diferta , Sr animofa rpiftola, ad Carolum Imperalorem
quintum, vnter furgehabler Freyheils-Defenfion gegen beforgte Verhafftung.'''

OJiact) Bnrckh. III. 182. p. iinb Freytag 1. c. p. 507.)

©avau^
lo. Stepli. Burgemeifter, Bibliotheca. Equeftris. Ulm. 1720. 4". tom. II.
p. 455 .. . 462.

(Freytag l. c. ,,0b infignem raritatem Cafp. Lerchii a Diirnftein opns, in fna

bibtiotheca equeftri, feii de nobilitate Sf ordinc equcftri Scriptorilnis. Vlmae 1720.11.

Tom. in fol. recudendnm cnranit lo. 8teph. Biigermeifterns, vbi P. I. p. 1. U\([.

occnrrit." ]Cie Unric^tivifciten bicfcv 3(0tij falten nicf)t allc bcni Sc^uh' \\\x Vaft.)

U e b e V f e ^ u n g e n
5(. bcv (Samlunjii.
11.
85= 3n tii^cm J3ucl)lin ftnM man | gcrJ l|llrid)S VOXi ^uttftl | ti^bfr imtiflCflcn iioj-
gtDaltiflunfl lics pupfts, Dnnli licr | llomttniftcn, hloflfd)rt|ft an cficl)fcrlid)c moic-
ftut. I ^tlt Qltbfre hlagfd):ifft OUd) tn | ticc [m<i fclbiflcn fad), an flcmct)nc£ciitfd)
nation. | QErtttrtnung on gcrtjaj] iFribflrid) €i)urfiirft 3u §'ad)f?cn, 3« POjfcd)tunfl
flcmci)U;jcr frci)l)cit niiticr ^ic Itomauiftcn. | ^ud) cttlid)C onlicrc fd):ifftcn ] allf
uoU flitttcr lccr uuli Dojmanuuiicu , i)ct3o ncn)lici)cu j mf, lalin iu tciitfd) trauf-
fcricrt. j C JJd) l^abs flcniaflt.

Saruutcv eine 33himcnfcf)novfc(ocr^icruni}, unn-in cin laufcnbcv .'pafc.

28 m. obev 7 33ogen 4». fijpiievt a...g. ^^ctUcg iUatt Iccv. 32 ^cilcn aiif bcv

voUcn ©eite. [lii&iniTicn bei 3(n§l)etm?]

nKiicffcitc bc.3 litclg: .'^nttcng ^«vufttntb n^ic im @cfpvacf)b. (No. XXVIl. 1.) iM.

2^: <£tn unbeKantcr licbbabcr lier oc«ltd)cn «)ttrl)cit, | unlr lics «ttttcrlttnlis, cntbciit ttUcn |

frcpcn <Sciitfd)cn t)ci)l. | «3= lllolouf Itcbcn fromincn ^ciitfd^cn, kt Dpcncbcn io|Tcnt

ciid) ticn froinm^n [si<] guncn bc=|fotl)cn fciu. | ^rotj Homnnift. | (im (^anjcn

16 3ei(en ol^ne bie ■llcbev= nnb Untcvfc()vift.)

m. 2b...fa: Magfc()v. an ^. .^av(.

£»...ctj'': gcrn ^lbrcd)tcn :c. (Earlitnnt.

ttij^..ctj'': ttu flcmci)n ®cutfd)c notion.

*"i' • • • fliij^ : ttu /rilicrid) fjcrt^oflc 311 Snd)fcn.

0tij"'...'>: Sd)veiben aii Dtotcnt^an.

b.
^D^iind), §.§ au§ev(ef. 2Berfe. 1822. 8**. I. ®. 50... 97. (Da^ ©c{)rcibcn an ^.

^av( \\<xd) ©c^ubait [f. |3. tt.] , bic aubicu Stiidc ()at .f)v. 'IRiincf) fc(l?fl „nac^ .f;mt=

teu3 l>Janier" ciuj;jcteiitfcf)t.j

r.
giiv beutfd^c gveil)ett! | ^(tc H'raftUH>rtc | an | ^-iivfteu uni) i^olf, | Dcn | U(^

Bfl*

INDEX. XXXI. CONQVESTIONES. 1520.

rid) t>on .'outtcn. | 3lu§ feiuer Conquestio \^on 1520 i ncu tcrbcutfcf^t | von j M.
(5. 51. '-;^cfcl)ecf. I 3?autecu, 1845. | @. ©d^liiffcl. )
3'/2 iH^i^cu 8".

13. ciii', ctncv Stiicfc:

a. bcv ><l(a;ifdnift au .'^cv^Ovi ,vvicbvid) \n ©adifcn.

«'.

C pic ticrtciit|d)t clag t1lricl)9 | vo f}\\{Un m ^crt^aq /ribrid^c | 3U
^'ad)fcn : i>c9 l)ciligcn Wo . \ t?cid)3 (Srtjniarfd^aldi nn | QTIjurfurftcu :
|ron^tgra-|ucn in ^iiriuiicn : inib | |llard\grancn 3U | ^lUiHrcn. | >^

10 m. fioinicvt ^ (4 m.) J3 (0 iMl.) 1". DUirffcitc bc-5 litcNi lccv. 31 „^citcu
anf bcr vollen ©citc o()nc bic L^olnnuicniibcvfdivift.

iM. ^i'r bcjiinnt* C Jlic Ocrtcutfd^t clag ?i)l-|rid)s lUMi J,liittcn au ^)frt3iHifn|
<irritirtd)cu luni §ad)rfn. (

iM. lOh frf^licfn mit bcv Untcvfduift vcdtc-: llntcrtanigcr tiicncr lUvid) | uon guttcn.

t)lrid)0 von linttcn *crtciitfd)t clag | -iXu ^")frtjon /nt>frtd) ui Sfad^ffu.
Dc5 l)fi)liiifu ■Homifd)cix ] 1ktd)s (Crt^iuarrd^ali-K vuu^ Cl)urfurftfuu, | l^aubflraucu
in iliirtnflfu, lujti |. ^illardijjraufn 3tt ^ltci)fcu- |

8 m. obcv 2 -iHv^cn (:\ p) 4". JKiirffcitc i-c^. iitct-^ nnb ba-^ (ctUc 33(att (ecv.

Dt)ne Gctunincniibcvfdu-iitcn. 30 i^cilcu anf bcv iH^lcn Scitc.

3?(. 2^ bccjinnt: pic iifrtfiitfi-t)ft claji t1lrid)s von \ &c.

Sd)(uf5 23(. 7'': €. i- (!?• | Vnticrll^cniiicr Uicnfr | Vlrid) nonu | gffc"-

tllrid)9 XmX Qut=|tcu ucrtfiitfd)t clag, au j.)frt3DiJ /rttifrid) 3W S'ttd)=|fcn. Prs
l)ai)lijifu tlinuifd)fn tlfid^s (!;rt3]marfd)ald\ ntt Cll^urfiirftfu l'au^-.]iiraufn iu iJiiriu-
jjfu, iMi^ 1 ilTarflgraufu 3n [ Jllfi|ffu | .K. | (k
8 m. ob. 2 23oi5cn 4». fijjnicvt a b
9iiirffcitcn bc§ 'litct» nnb bc§ lciUcn muk^i (ccv.
3(5 3ei(en auf ber v>o((cn Scitc. Cluic C^olunmcniibcvfftiriitcn.
' 931. S^ ()at 10 3ci(cu unb bic tlntcvfc(nift : Viiticrtljfniflcr i)icncr lUricl) | non f)rtfcii.

d'.
(^inc niit y' [aft buvrf)iiH\i v-^lcirfK ;Hnc-;VVbc, \n bcvcn tlntcvirfHnouiun cini^jc !i?cv-
.l(cirf)uiuv'n: (5. 3 = aij n. f. w.)

v' S'

iit.

iDcilTcn |.:c.|

itlfi(Tcn. 1 (olnie .:f.

<B. 3. ^. 4

liiic id)

lil) id)

— 23

Ori)mniiflKld)

grDiumiijKtid)

- 33

nitnpt

nnm^it

— 34

l)ab, fo

l)abc, 10

4 — 23

gcfrf)uiint)

fd)uiiiUi

6—18

fciuti, ticn

fci)t, tifiin

14 - 22

t)inftbar

tiicuftliat

15-3

mitt

init

15 ~ 4

miits , lian

miits. tiau

index. xxxi. coxqvestiones. 1520. xxxii. bvlla leoxis x. 1520. 61*

b'.

3Sav3cnfci(, lUv. i\ .s>utteu. Mru6. 1823. 8^ @. 269...m

b. bcv i^[a;-\fd}vift cin allc Stanb bcutfdjcv '.)iation.
«'.

(Ein (llngfd^rift bra ljod)bfrum|tcn unli €rrnuffte l)frrn !3lrid)s vo
^UttfU I gckriiiictca Poctcu iifx Orator au alle |tcnt) | Pciitfii^cr nalinu, tUic
unl'ormlid)cr | n)cifc iui fliitj gcfci^tuinti , Dncrriici)t j oticr crfnrticrt ciuijics rcci)tes. |
(Cr mit fiflncm ti)rdnifd)c j gcroalt, vo ticm lio/maniftc, an tcib , | cer vnti giit, |
bcrd)U)crt I 011 bcno^jtigft | n)cr=|tic | /. | (Cin groffcs ^ingk ift tiic D)arl)fit,
initi I ftardi iibfr allf. iij. C:fbrg. iiij.

10 23U. cbcr 2'/2 2?0;]cu 4». ;}iiicf)eite bc§ litck^ uub bae lcl?tc iMatt lccv.
;rdicffcitc bc» 0. iMatte§: ^•eitiiml id) nudj ueiftanlic hab, iutc ) Das ctlid)c mir 3U nad)-
teil, meine bu|d)er tuiti flffd)rift, bci) lien Dnucrftejtiigeu iihel auf?lege. unt) anticrs ic
In-j „ras l)ab id) ineincr nottiur)Tt nad) jiiuor onjctgcn luil) uer^ kiintie uicUcn. lUrid)
00 Qut^lten, qut fupra. 1 '.• ; (,'piiL^fc^cv 3^vucf.)

^'.
AV. Wackornagel, Proljon Jer deutsclien Pro.sa seit dem Jahre MD.
Erster Band. von md. bis mdccxl. Basel. 1841. 8". niai. 5palten 211... 226.
fiicbt eiueu 3(bbvuc{ i^on a' .

f. bcv illai^fct}vift au ^. ^avl V.
\SL\\.'^\M. (Sd)ubvivfy] lUvid) vou i>utteu. Spj. 1791 cbcv 1816. 8^
im ?(ubau.>- S. 209... 222. (i^v]!. cbcu ^. b.)

Bulla Leonis X. XXXII. 1520.

].

B\ L/LA I Decimi Leonis, contra errores i\rartini | Lutlieri, & fequacium.
©avuuter 8eo§ X. 3Savpeu auf fc^iuavjem (Svuub iii ciucm Cuabvat vhmi etiva ^'/j"
§ij()e, 2" Sveite; aiu 9taube (liufa auftvavte): AftititBnlla a de.xtris eius, in ve-
ftitu (rec^t» atntiavtS:) deaurato, circumamicta varietatibus. ©avuutcv: Vide
lector, opereprecium eft. Adficie5|ris. Cognofces qualis paftor | fit Leo.

5% 58ogeu 4». a...e (e 6 m.') Sl^m^ 23(att (eev.

iRiicffeite be» 2;ite(»: Vlrichus de Hutten Eques, Germaiiis omniljus Salutem. |

Ecce vobis Leonis Decimi Bullam &c. o^ue S^atuiu; fc^ticBeub Valetc.

aij...e4»: bie ^BuHe felbft, beveu c^xl^ix c^ebvucttcv Xevt luit iuteviineavcu uub

uiavi;5iua(eu (yvbvtcvuUi^cn (auf bcn (cf^tcn 9 Scitcn uuv mit lclUcvcn) veiciUid) xh-v=

fcbeu ift.

e 4i>. e 5^: AD LEONEM. | Hsec fuper BuUa tua habuimus Pontifex Leo, kc.

e5'': DIRVMPAMVS VIN;|cVLA EORVM, | ET PROs|lICL\MVS | A NOBIS |

IVGVM I IPSORVM. I ,% I

(^^3au5cv t^iclt bicfe 2(uS;]abe fiiv bic .^aHUte, bie fotvjcubc fiiv bie evftc.)
2.
3Bie Div. l., abcv iu bcv ju^^citcuXitcijcilcContra uub uutcv ^cmSSa^^^^^cu fo : Vide
leetor, opei*eprecium eft. Adficieris. | Cognofces qualis paftor l"it Lec |

()2 INDEX. XXXII. BVLLA I.EONIS X. 15"2(). XXXIII-^. IN INCEND. I.VTn. 1520

Mnd) 22 3?((. 4"., bcvcii lct?tc§ lccv ift.

.^iucffcite bc-3 Xitel»: vlrichv.s | de Hutten Iviues, Germanis | onmibus Salute. |
©timmt im @anjen mit Dh-. 1., ift abcv mit tlciiuncu Vottcvit ;icbvuctt unb t)at
auf bev lOovbcrfeitc bce vovletjten 33(attc§: DiRv.\ri'AJiv,s vix-{cvi.a eorym |

ET PROIICl|AMVS | A NOBIS IV-|GVM U'.S0UVM.

3.
Lutlieri Opp. Wittebevg. 1546. fol. tom. II. foll. 53^.. 66*.

4.
Lutheri Opp. tom. I. lenae (excnd. Cluirtianus Rhodiu.s) 1556. fol. foll.

cccccvii''. . . cccccxx'.
Lntheri Opp. tom. I. .lense (in off. Donati Richtzenhaiui, et Thomae Re-

barti.) 1564. fol. foll. 474... 468.
Lutheri Opp. tom. I. lense (typ. & snnit. Tob. .Steinmanni.) 1612. fol.
p. 423... 434.

5.
Miinch, Hutt. Opp. IV. p. 5... 46.

!Cie Svicfc otinc bic 'i^uttc mit OHoficn ftclnMt aurfi in
Burckharil, Vit. Ilutt. II. p. 140... 145.
Wagenfeil, Hntt. Opp. I. n. liv. lv. p. 288... 292.

a.

Tcutfd) iu £ut[}evy @cf)rifteu i^ou aScild). XV. Div. 444. ^Bp. 1691... 1730.

3^ie 2>ovvebc an atte l^entfdjen ftcht ciud) im 'ii?ittcnbcriicv Oicnnbtcu Xcit bcr iMic^cv
... S. DJtavtini 2ut{)cvi. ©cbvncft buvd) §an?^ £ufit.' 1558.' ©. K«''...i;34% u^o
tunbemevft ift „T)iefe 5Bultc ftct}et im 7. Jeil fol. 07."
(T-ie vil}(veicftcu 3(n§ivvbcn bcr lconifdjcn 5Bu((c fe(bft famt i()ven 5(u55iii;jen flct)bveu
uicl)t l)icvbcr , uub 'V'^^u',cr-o ^'^'^cUef , C't'' .'i^itttcn an ciuer beutic()en Uebcvfctnin^-^
V(utl)ci( cicliabt l)abc, ift fc()on fclbft eiuc ijvunblofe 4Hn-mntuiti|. I
■i ti u J.i u J.

In incendium Luther. XXXIII ^. 1520.

1.
IN INCENDIVM LVTHERIANVM | EXCLAMATIO VLRICHI | HVTTENI |
EQVI|TIS. I ANNO DOMINI | M. D. XXI.

2 «((. ober Va ^Bocjcu 4'\

JKiirffcite be» 3^itel»: in incendivm lvthekianvm | exclamatio vl: hvt-|teni

Eyvi: I 25 3Serfc, im v. 0. pr^cibufq^ v. 7. nunquani v, 17. adorat

V. 20. chlamide, <t fqualleutib.

©. 3. l)at 28 2.scrfc Scribarum bi§ Infontes im S. iurtilTime im 17. ne-

ganti. im 19. contemuunt

©. 4. ()at 11 93erfc, bavuntcr lacta cft alea. v. (>. merit.-e v. 8. Apella

2.

^itet, ^u^^alt uub Cf-invid)tuusi <\c\ni Umc :Ur. 1., and) iDpcu uub '|>a|.'>icv; ^^ev^
fd)iebcul)eitcu viMi 'Jiv. 1.:

INDKX. XXXIII -^. IN IXCKNDIYM I.VTHER. 15'20. ()0

©. 2. 3, 3. 4. nidit (iavntaldicit , foiibcvit Excl.imatio Vlrichi Hutteni | Equitis.

V. C. prsecibufq^ v. 7. iiuuq v. 17. odorat v. "20. chalmide, & fqualentib.

©, 3. v. 8. iuftifsime v. 17. negrnti v. 19. coutemnunt

<B. 4. v. 6. merit^ v. 8. Appella

Uebvigeiig fief}t biefev iii feinev Untevfci)icbenkit v^cit Oiv. 1. Ini^bcv nnOcad^tct c\c=

blictene ®vncf iim cin treniijc» elec|antcv ane.

3.
CONTENTA. | Vlriclii ab Hutten, Equitis Germ. Exclamatio, iu | in-
cendium Lutheranum. | Chunradi Sarctoris faxofranci , de eadem re

ad I Germanos Oratio. | Carmen elegans & doctum, in Hieronymii

Ale=| aiidrum, hoftem Germanicp liberratis. [«c] | Conchifiones decem
chriftianilTimp , per Andrea | Bodenfteiii, de Carloftad. | Vuit-

tenbergse | difputa; | tp. |

10 m. obev 2'/2 Secjen (a 4, b 6 23U.) 4". aitit iScaimncnnbcvfrfiviftcn. Diiicf^
feiten bc§ Jitcfg unb bc§ tc^ten 93tattc§ tcev.

aij*...a3*: Vlrichi ab Hutten, Equitis Gerni. Excla=|matio iii incendium Lu-
theranum. 3(m Gnbe iacta est | alea.

a 3**...bij'': chvnradvs | Sarctor Francofaxus, Gernia=|nis omnibus falu-
teni I dicit. | i \ Dominican? factionis pharif^i, vulgus fu|perciliofum , ia
olim, ludaeo male tincto, | bonis literis, eruditisq^ omnibus negotiii fecerut. |
Capnionem, modefti^ n. f. n.i. ; fc^IicBt: omni arte | ftudebunt. Valete. j ©anintcv
bij''. . .biij^: In portentofum Eomani Pontificis miniftru, | fub ouino tegmine
rapacifsimu liipum | occultantem, Hieronymum | Aleandrum, | Martini Lutheri
fincerus | quidam difci='pulus. | j | An non in fatis non efse n. f. n\ 15 ©i^
ftic^en obev 30 i^cvfe, nntev bevcn tebtem: Numerus triginta carminum myfte-
rio non vacat. 33i§ Jlim (Snbe bev foti^cnbeu ©eitc: Expoftulatio cum Alean-
dro. I lani vero te appellamus Aleander apella , n. f. u\ bi^ poftmodu vale.
biiij^. ..b 6^: Conclufiones dece u. f. \v. '?lm (^nbe Alias alio daturi.

5^cv pfeubom)mc Chunradus Sarctor ift, »ua» m. ii>. 1mSIh'v nic^t bemevft loovbcn
ift, ibentifct) mit bcm Vldit^ouMmcn Vdelo Cymber Cusanus, unc bic i»cvi3lei=
cfiniu] otngcv Oratio famt bcn 30 ivcvfcn unb bev Expoftulatio iicijcit ?llcanbcv
mit feljicnbcv 3c()vift bciveift: '

EPI8T0LA VDEJLONis cymbri cvsani de | exuftione librorum Lutheri,
&Monachorum [ Dominicanae factionis nequitia, ad | Germanise proce-
res, & ciues. | ^^ | 2 ^Bogcn (A B) 4". 9iudfettc bce Jitctg unb bc>3 fetUcn
iHattcS (eev. S)icfe Epiftola bcijinnt (ji» tincto, unc jcne oratio, bann fovtfaI}=
vcnb qui cum pipere j trans mare venit, bonis (unc bie orat.) negociu infti-
tueriit. Cap:|nione noftis? n. f. W. ®ie oratio unb expoftulatio finb cinc
fiivjenbe fveie Umgcftaltnng bcv epiftola. Sas Carmen abev ift, l>on 3)vucffer)=
(cvn ()iev unb bovt abgefc()en (e§ bcginnt ()icv vic^tig An non in fatis hoc effe),
ancf) iu feinev Uel)evfct)vift iu bciben ©c^viftcn bagfctbe, l^at unv in bcv StuSgabc
n. b. *:)?. Ube(o (f\)mbev§ nic^t bic ©c^tnfsbcmcvfnng Numerus triginta n. f. w.,
fonbcvn ba^ &an\c fc^(icBt mit finis. nntcv bent^ fe^tcn ^cvfe.
'Sicfe Cymbri epiftola <tc. ift auc^ liintcv (Faufti Andrelini) Dialogus l^ilius II.
unb (lac. Sobii) Philalethis civis Utopiensis dialogus, nnb VOV bcv ®c()Vift bc^S
noc6 imnun- ctUM-? vat(M'cI()aftcn .Simou Hefsus abiicbrncft iu Goldafti Politica
impcrialia. Ff. 1014. fol. foli. lOSl . . . 1084.

04"*' INDKX. XXXIIl". EIN KLAO U. D. LVT. BRAND ZV MENTZ. 1520.

4.

Lntheri Opp. Witteberg, 1546. fol toni. 11. foll. 193^ 194\

5.
Miinch, Hntt. Opp. IV. (l824.) p. 57- 58.

6iu ^ia(\ ii.. b. l'ut.

XXXIII ^

1 520.

€t)n ^log iibcr | Un futcrifd^m | p^anlit 3U illctj I ^urd) l)cr2 l!)l-|rid)
oonu guttcn. |

litcl iii iMatlcvavabcifcucinfaiiiiHii mit ciitcm (Siuyt itiitcu.

4 mi. 41. aiiictfcitc bc» 'litcl^S imb ba§ Id^tc Slatt lccv.

^ij^ ^^ts nun nd) ©ot io kommcn 311, | (35 a?cvfe, cbcu fo vncic jcbc bcv bcibcit

foltjcubeu ©citcu.

J^itj'' 20 23evfc, bavuittcv: ^d) Ijnbs flcmnot. | lUvtd) uoiin | gi'*tfn-

2.
€t!i Itliifl iibcr tien §uUxifA)cn \ ^raiitit 311 <iltcnt3 ^itrd) | l)crj t'htd) iion | ^)uttfn.
9(ucl) 4 Slt. 40. u. f. \v. tuic ytx. 1., uitv fiitb bic 1'cttcvu iiub iiiituutcv bic i?v=
tiioiivavt^ic vcvfc^icbcit: ()icv oftcv» a ftatt c iit riplUlioUiicn, nnc aiu, iiwvl^ait,
vubillid)ait u. h(\\. Ticv tviditisifte llntcvfcf^ieb abcv ift, baJ3 <5. ^ij'' bev i>ev» 00
'll»ns i)U flcfnflt, ift onnt^ uovkeit', ait^ijclafecn il"t, bal)ev biefe @. nttv 34 ^etien l^at.

3.

Xitct gait,^ )i.nc 9iv. 2. ?(ud) 4 23lt. 4". u. f. w.; abcv fct)V vvblvcidic ovtlH^vV.-ai.^l)i|c()e
^^(buieid)uui}eu, ,v 23. faft iminev bei)n u. bgi. mit i), v>ov ft. ocv, uiib bcv 'i>cv'J
60 ift iu ')tx. 3. ait feineut Ovtc, fo: ®a§ bn flfagt ()aft, ift iVTint* vo;tcvt.
2. 3.

ni)cmnntit fnflcii Imr,
ninvl)nit
Pctit ijnitifl

niflncm munntit,
Iicin niort
tm(iiUicl)ntt iicrfcd)t
kvtcflt mnn iuiljcr cvbcvknit.
flntftlid)att uernd)t '
fd)mni)d)lct
uiolltift
iltn ticinct
/itnimr
Pann cr ticu rcd)tcn

8.
9.

11.

13.

25.

30.

35.
^iij» 8- 28.

20.
^Aiij'' .R- J-'^.

24.

ni)mannt)t fajcn Uar?
iuarl)cpt
Pcijn l)ci)tifl

cDflncm munnbt?
Jjci^n iuont
iinbilltd)ci)t iiorfcd^t.
kviflt mnn inDticr crbcvkcDt.
flCDftlid^cDt iio:lnd)t.
fd)mcDd)lct

IDOltufj

PD" ticDnct

Vonimr

Pnn cr ticn grcd)tcn

4.

2 m. 4". ofntc bcfoubvcu litct.
©. 1.: (£1)11 hlag nbcr ticn |"utcrifd)fu | ^MitM 3ti ci'ltnit3 ^urd) l)crj | lUvid) uon

ri

i.\i>i.x. xx.xjii". EiN Ki.Af; f. D. i.rT. rsR. Xe. 1520. xxxini. ri.Afi V. VORM. 65

^utten. I C ^fts nun od) (!?ott t>o Koinincn 3U | (31 T^ixii) <B. 2. (>at 37, S. 3. .36,
@. 4. 21' 5Pci jo unb C ^d) l)abs iieinaot I f Irid) uonn | gutten.

5.
C iltn rlflfl iiber iien branM tier [ l^utcrifd^cn bud)fr 3u | -/Hfnt3 burd) l)fr |
tUrid) oon | i)uitfn. ^ C5= ]

4 ipll. ob. 1 i8i\-\eu 4". ^{iicffcitcn bc>3 litcli iinb f>Ci' Id^tcn -^(atte-j lecr.

Seiten 3 oimc Ucbevfcftvift bec^inncnb: ^ft^ nun nc^ golt bo huinuun 3U )...<) jc 28,

©. 7. 19 -iHnfc. ravuutcv: ^if l)ahs ijfuinflt. ! IHvid) uon huttcii. t3= ;

2)ruct uiit idioncn c^voBen bentfcftcn Vcttcvn. •

6.
(Ein ^log ubcr ^rn fttUthJdfcn pzaubt 3« ififnt^ | Purd) l)frr f Irtd) | von
ijuttfn. I

A^ol^fc^n. Ciiabvat oon ctum 4", ben 23vanb bcv -iMidicv bavftcUcnb; cin Jcufcl in

bev g-Iamine bicift biefe ooiv oben mit eincm '^lafebatfl an; v>ov bcv g-iamme ftefunt

cin DJionc^ unb ein (Sarbinat, jwifc^en bevcn ^bpfcn ein Jeufei al§ ©c^mettcvlini];

rnntev bem Carbinal nod) ein @eii'tlicftcv.

4 93H. 4". JTiiicffeitc bes refetcn 5>^(attcs lccv.

n\iicffeitc ^c-i iitctc- cin Pvucifivuc init 9Jiavia unb ^c^i^^iim^?-

^ij': (Ctn klaj) iibfr bfu ^utfrifd^cn | luonli, ^ii ^cnt^, Dii;d) \)<n lUvid) vJ

gutten. i C ^fts nun .tc. 28 58cvfc.

I^ic ^ foknenbcn Seitcn je 31 33ctfc; bic lct3tc C» uui> cic Ucbcvidnift: ^d) habs flc-

luoflt. I f Ivicf) uon I gutten. i wovnntcv bcv .'iSo^idinitt fc-j Xitcl-> uncbcvbolt iit.

7.
@cbic()te vcn lUv. i\ i^utteu i^. '311. ®d)rcibcv. ^blb. IHIO. 8". S. 101... 104.
tUnuicbcutfdit, nirftt olnte DJ^if^uevftanbniffe.) I^avaue

S.
Winnd), i>.$ aulevi. ^^evfc I. @. 353... 357.
— Hntt. Opp. V. p. 47... 50.

untcv bcm aue iHnnued)fc(nn>3 mit cincv j)leic^',eitiflcu, in t»evfc^iebcnen ?(u§gaben
evfc^icncncn Srfnift Ta-o Icntfd) ;)icciuiem bev tcvtn-antcn ''SuKcn |al. iibev bie
ocvtnante initl] unb i8api"tlid)en [al. \Bebftlid)cnJ ?)iec^ten. fal. vnnb ba§ i5apftlicb
.O^iecfit]) nafeuiei» cjcanbcvtcn litcl : leutfd) :)iequicm obev ^tac) ii. b. ^. ^. ^u 51i.

6(ac^ XI. tormanuuij. XXXIIII. 1520.

1.

Clag mtf UOiniQnag gCQen | lifm iibfrmuffiflfu tiud)rirtlid)f n flfUJolt bfs popfts I
311 "Wom, unb ^fr iinflcirtltd)e gfiftltd^fu, ^urd) I)fr2|fn l^lrid^fn uon ^uttfu,
Poctfu, oii ©jotoa iifr flont^jfu €l)riftful)fit, un 3«uo)an tifm uottfrloni) £fiitfd)|fr
tlotion 311 nut3 unti flut, uon n)fflfn flfmftnfv bf=lfd)ii)frnu^, un^ audj^fftufr fiflfu
nolturjft, in lifi)m=|fn5 mfi}|i bffd)jtbfn. | I A 0 T A | E .S T ALEA. |

«S' Jd) \)abi flfmoflt.

f)() * INDKX. XXXITII. CI.Ar, VXn VORM.VXVN-f;. 1520.

•20 m. ob. 6'/2 ■>^e.jcit 1". niinicit a...f (f 0 M.).

,0{iicficitc bc§ iitcfc- .s3.§ '■J^vuftbilb im ,<(?iMir,c iin^ bcm cbcnfo atH-jctficiltcu dirvmp. .tc.
nij^: |£l) uiolt jfrit (uhft id)) fiirc rlag | &c. :V2 il>er)c, ivctdK ^cibi bmd)C\mc\\C[
auf etiicv 'Seite ftcfit, o()ne (ictumncnubcvf^viften, abcr mit baufic(cn ^"f^^i^t^Jani^aben
am auBCVcu unb ivcit fcltcnevn (Mtatcu ih^u iPibctftcKcn am iuncvcn nCanbc. 5^ic
lct5tc 6eitc l)at 10 ■rHnfc, i>liuc tcfonbcvc Scf>luf;an'>ci^ic. (•ScIhmicv, idi vcvmutc
fct>bffcvf*cr Dvucf. )

2.
Clag tnxif iior- manung gcgc bcm nber!ma)Ttflcu Dnd)riftfiid)cm geujalt bcs .
iJapftcs 3« tlom, »nli ticr tingctrt|ltd)cn {jciftUi^cn. Purd) l)cnn fl-|rtd)cn nou
^uttcn, Poclen, trnti G>rator bcr flantae | Cl)riftcnl)cit, un^ jtiuojan licm iJJattcr-
Ittnli <tcutlfd)cr tlation 311 nut3 nnti gut, llon mQcn \ flcmciucr bcfd)tticrnu5,
i)ub ttud) fci=|ncr cigcnc notturft, ^n rcimcs | mcifc bcfd)ribcn. | jJacta cft alca. |
|Jd) I)itb5 flcnutgt. 1 8S= 'ij ^ f

20 jeu. ob. 0'/2 33oi]eu 4«. fignievt tt...f (f 0 M.). JKucffcitc bc^j litct-j uiib bac-
(ct3te Slatt (cer. T^ic ©eite l)at 33 ^fitc"; fei"c Gotumueuiiberfcbviften.
Tic .Oiiicffcitc bc-J 2.5. ■^^lattee Kit 27 inn-fc, baruntcv 5^ iH C tl. i Dinnnpnuiua
uintuln eoniin , et p;oiicinmus | n nobi^ iujium ipfonim.

.3.
iitcl oon ■-'iv. 2. iiuv alnociclKuC' lu ocit i£ilbcu obcv ■ii>ovtcu lunnug iind)riftlid)en uu
gutti-n O^nto: <£ciit= uitb bcv •Jlbthcituuji bcv Stcu itub ff. ,^ciku: llon uicflen fle=i
meiner befd)uierniit? , tmli nud) fcincr eiflc- ncn nottiurft, ^n reimens uieife belfd):iben.
3nctrt eft nlen. 3d) | brtbs fleumgt. ( Ta^ ■i^tatt ^unfcbcn bcit ADditbdicu tinc ■.Uv. 2.j
;Hud) 5>?oijcu n...f (f 0 :8U.) 4". :}tiicffcite bC3 litcls unb bae lctUc -Bfatt (eev.
?ic 3iicm(ic() ^alilvcidHni ■Jdnvcicbungcu t>ou 9tv. 2. bctvcffeu meift uuv bie Ovttso--
^vap()tc, unc s}(cid) bic cvftc B^if^ ^^^ ®ebic^t§ iu :Hv. 3. liDrfft, iu ■)iv. 2. ijcrft
bat; jcbcd) fcmutcu aud) aubere vov, \. "&. ©. b S. 10. bat Tiw 2. Dnli on mofi
an fpd) kauffen flut, ■^tv. 3. tlnH mof? nn fpd) pet^ houffen fliit,
!Dev ScbluB aitf bcv :>{ucffcttc bc.j 2.5. ■IMatteS, bic utit bcm :)iaublcmiua (Ermnnunn
3um ktiefl. bccjinnt, wa()vcub Ta. 2 bic (ct^tvcn 2 ■JiJcvtc nidit bat, ift ivic iit :)iv. 2.,
uuv baf! 9iv. 3. fojfi, fiat.

4.

|*(iSbcul>igc abcoiitritfa|ctur U^ gant^cn pnpfttbumb^. | Sumpt finn
troltlitljcn crmaming nn iJic | frticn, ftard\en ^clbcu Scutfdjcr tlation, tias fic
bod) cin|mnt tms untterlnnDt uon tiicfem bcllijdifn l)UiU>t jinr cr:etten, fiurt^uieitig unnt)
troftlid) 3uiefcn. | iHoncs ^jutteui. | lct^uni uou ncuicm nufiflnuflcn. j

©roBcv ,V)oUfd)n. : Tcv ■^iapft mit bcv bvcifad)cu .f voite uitb bcm bveifveuiicjcu ipiv;
teitftabc auf fcinem 3c(tfv ftiiv^ntb vov bcm au-S ' bcn -Tivotfeu i()m evfcbeineubeit
(>lHnftu->, bcv fciu .<i?veu^ ntit bcv l'iufen tvdi-\t. (rcvfctbe .^of^fcbu., nuv mit bcit
■iOovten ^•ttule/ui3 . ucrfolgeft | tiu mid). ( iu bcm ;>tif! uiitcr bcin ■i?ilbe dbvifti, fiu^
bet fid) aui1) iit ocm cantmcv(anbcvfd)eu Svitcfc prncticn licr Pfttffen. &c. 24 iSU.
4". s. •!. c<. a. , ivcldicv aiidi iit Vcttcvu, ■isipicv u. f. 10. utit bcv ■ilbcoittvafactuv
iibcveiiiftimmt , uitb itad) 1535 cvfdiicucu ift. ■is-\(. (S5ocbcfc, ©encjcnbad) @. 010.)
24 58U. ebcv 0 ^i^Okjen ^...^. Sd^ticpt auf bcv ^iiiiffcite bcs vovtct^teu 25(atte§:
3d) bnbs geuingt, tins tft mein reim. | 5d) bnbs geuingt. | Davuntcv eiu .^!*o(5fcbnitt.

IXDKX. XXXIIII. CI.AC VNI) VnnMANVXf

I.V20. 67'

bcv, unc c>ic 8 Kcincn bcv iHn-lct?tcn nnb bic '2 linf^j unC» et^cn mit Vciftcu mn-^icv
tcn bcv letitcu Scitc iin (^jcfdnuactc bcv ^ic tnactica bci- ■]?faffcn ocv^icvcnbcn ift :
3 geutc an ciucm 'Jifcftc, UHH-anf Iviufc;cfafu\ bauctjcu ciu »vnc(ie an ciucm ,\af^c
ja^fcnb; ciu ©tcvcti niit ciuem vhmu A^alfc iHn-aL^fiauiicnbcn -^^iiuDcl flic;^t Cav=
litHn- i)cv.
Diefc tlinavLH-itiuui l'u.}t i>cn fol^tcuccn rvnctcn n. 0. 8. '.). ',um (^h-nnbc.

'^dlffirerfev | Xev Xcutfctieu 'Jiation. |

.Oiiictfcitc ;^voBC-S LHHile-? ■'Iicbailtou (Shiftav ^Hfolplv^ in .«?u).ncvfticli mit llni|c(niit.

^iiffivecfer | Der Xeutid^en 3iatiou, | 5(n (ide ^oijc init» iiiebeve |
8tanbte baf; .g»et)Ugen JHetc^g. | ©ampt | (5'i)gentlict)er , ma^ren ^e-
fc^reibuncj, l>nb | cjleiif^iam uatUiltcl^eu ivoutvafcljt, bcjj :){omijc{}CU | ^app
lii)tn i>ff»vefcnei. | ^Iisci)tauo iH>u bcm iHn-trcff(id)CU (>-bteu :Kittcv, , Om-
torn vnb ^^.socten, [ ^erm 35lricf) uon ^UtteU, i iU>r 120 ;\al)rcu, vufcrm
^•^cliebteu ^i^attcrlanbt | Xeutfd)er 9iation, juv '^luffmuntcvuuii in | ivnct vcv

fciti^ct j 56elci)er,n.>eil er^u je^igen3f^tp» ftrf) f^^t | luot frf)icfct, vniub
Dcr oor' bicfcm leculo (jeunnibfd^tc | .^^"^elb, vub (^-vvettcv bev ©vtauvjcIifctKit
AVCV)l)cit, uuumctiv vcu (^cu [ i^nHn-bnctc o^anbcn ift, bcv leutfdHni Oiation Lnl
lic^ unbcvt>Mtc, | vnib cffcntacti au lag v^ei^ctcn u^evbcu t follcn | *%^®."©>®* | ^um

(NHucfarf)cu ^t^eitjen ^a^r,! 1632. |

3c(nnntUitc(b(att unb fi i^ogen 4". fijviicvt ^...£ (pajunicvt <B. ;}...47J. dlM-
fcitc bc§ (et^teu 3V(attc5 (ccv. 38, 5uu>cilen 39 (S. 38 unb .39 iiuv fe 28) 3ci(cu
auf bcv ©eite. 3)ie Semnrata [te()eu a((e auf ben anf^cvcn 9tanbcvu uub cie bib(i=
fcf)eu (iita(c fiub, auf?ev bem cvftcn, a((c UH^^gc^aBcn.

3incfl'eitc bc§ 2. Iite('5 : ,'onttcu§ 3?vuft(h(b (c\m\ uhc ba-? in Hoilsartl Mnim 4,
aucf) ntit bcvfdbcu llm nub Uutcvfc(nift)*).

*) '^Jan^cv (.'onttcn £. 148. f.) facjt „;>(uf bcv ^iiicffcitc bco 1. -£(attC:c ift .'onttcn
Su '4^fcvbc mit gefvijntetn .ipaiipte iu eiuem ^upferftict) vcvi^eftellt. Uutcv i(nn
bie (Stabt 9(cm; au ben 4 (Scfen bie befauuten Si^appcnfdji^bc. Uebcv itim
cin [(icACubcv i^ettcf mit fciueni il^apveufpvncf) iacta est alea. Uutcu ftcl)t
fotcjenbeg (>piv]vamm, ebenfallo in «upfcv i]cftoc()Cu: Hui.dericus ab hutten,
EQVES ET I foeta nobilis.simus. | Qui res Mavte g-erit dignas, et, qui bene
geftas I Arte canit, Lauri miinera utorfi^ caitit. | hitteni utrunKJ^ mercs,
Eqnitum (ux , gloria ^'atnm , | Xam dnpiicas geuij noljilitate genns. |
E. Kiefer exc: Dan. Meifn. C. n g

[S)ie ^Qovte fiuD (hcv nacti bcm oov nuv (ic;icuben 39i(bc bevicfitivi;! nnb ev:
giinjt.] 2(bev ^auscv (^atte webev bic IHugijal^c uoc^ ba§ 3?ilc ccv fid^ fcn=
bern befcftveibt beibe nad) Burclihard Yit. Hutt. II. 218. III. 202. rcvt
abev fat^t Burckhard nuv ,,Hutteni equo infidentis prsefixa eft effigies,
fymbolo , lacta eft alea, et elogio hoc adiecto : (Jtii re.s Marte" &c. 2)a§
ttor miv (icgeubc D^eitcrbilb ,«0.» ift iibviijeui- auf bev SKiicffeite uitbt bcbvurft,
fann a(fo aud) nid)t bie 3?iicffeite bc>? ^>?ud)tite(§ jn bilbcn beftimmt i^eun^fcn
fein, unb id) mnf! nm fc nuhn- cin -Uiif-Jocvftanbnif^o -.|3au5cv§ (ba§ .'ocvv
Wiind) y. !>. .o". fq. ficitidi vcdh fvcd^ fc alc' cb cv rvucf uub '^ilb in bcv

5 ■■*•■

GS*^ IXDKX. XXXIIII. ri.AG V. VORMAXVNr.. 1520.

S. 3: .Stajivcf HVTTEXI, , 3in i 3lllc S^oi)i vnb Oiicbcvc gtaiuMc Iciit^jlcfiev Duv

Jion. 3^^"l^ ii'"-''' !lt^»"ii (i>cvnt id>) fii()vcn kU\c\ \ u. f. a\

®. 47 fcblicj^t uad) 20 JJcvfcu: ^* l)ab§ iicuntvjt. | (nUJij-.

(Dev iitcl 3(uffuH\fcv &c. fcf^ciut fc(cjcui>cv 1623 in 4". auf fi Sppcicn s. 1., abcv

u>a^v)cf)ciulicl> cini' bcvfctbcn Tfficin, umc .'o.e @cbicJ>t, cvfchicucncu Scfivift cnt^

Icbut 5U fcin :

■;.>(uffwccfcv bcv Icutfcticu i^oiu Sclilaff I jbvcv bif; iMbcvo jichablcu 3idunbcit, | Ta-j

ift, I 5ii?a§ allc (^iMUvjclifdic | vnub Xcutfdic gtaubc, u^ccjcn bcp, iu bcv | a()uv

i^falfeifc^cu ©ac^cu ^n 33vuffcl ctlid) 9J?o=|nat rau;.^, tractirten Jtnftanbs intb 5^rie=!

bcu§r)anblun;i; |)| ...iu ffciffuic obfer-|vautz ncbmcu fcdcu. 1 &c.

6.
^lagrci» gutte^|nj, m aUe \)0\)t unn I niHer fttntjt ^Ceutfcljfr | llQtion. 1 iu

I()oma>5iivd)mains „T<ii ^'abftifd)^ .Itci*. 1500. H'\ vtMl. £7''...1)8'' fc^(icBcnb:
3d) t)Obs flcuinflt.

7.

0-lteincvc' (f. untcn 9iv. 7:^.) i^at S. 41«).. .4.^0 oic -?(u?.iabc OJv. 3. nic^t o^uc JOill^
fiiv(id)fcitcu abbvudcn laf^cn, bat abcv, u\k- fd)(immcv ift, uic^t bcmcrft, baf^
fcincm ercmptav bic iMattcv bii biij fcb(teu, bal)cv in fcinem 5(bbvudc S. 420
junfc^en bev 3. unb 4. 3ei(c vou nutcu nicfit u^euiijev a(>5 132 iJerfe n>eijv3c('(ic=
bcn fiub.

8.

'.)liifivcffcv bcv ^cutict)cu Duiticu. iu (Sdn-ci6crg @c^id)tc i^eu lUr. i^ou £)utten.
,s>Hb. 1810. 8. @. 51... 97. (3ft ua* -iiv. '>. \uvcd)t;3C0eutfc^t.) Savan^J unc--
bcvbott

9.

C ^. 23. aBoIff, p-uciK-^e^^a^ic bcr ^cutfd)cu Oiatioual^Vittcratuv, £'^5. 18.39.
4". IV. ]i. 200... 2 10.

10.

93ciiud}, i^.5 au^erlcjeuc i}erfc I. 3. 306.... 352. Csft -JiaAbvurf oev fc^vcibevfd)cu
•Xppvcticvun.3 , nuv mit ©cci^af^unv^ bev nac^ ^.i tob einijcfd^cbcnen unb TSicbev^
ciufet5nu;;i Dcv nmAcavbeitctcn iHnfc. ) Die litcl a((cv ^sa(iv()uubevtc finb (;ier )c
iiebanft: ^lacj nnb iHn-manuni-j cjCiicu ocn iibcvmapij^jcn ©eunilt bce ipabi"tce yi
;1tcm, cbev Jcbeubii^e -Jlbcentvafaftuv be^ i^an^eu i^abfttiiume, nnb 2fnfu>ecfev bcv
tcutfdunt •-'latiini.

n.

Miinch, Hutt. Opp. V. p. 59.. 101.

.•iDiev ift 51ccincv>3 5(bbnicf jum ©vuubc ;ic(C;3t; abcv ftalt cinfad) ba-? cjvcbc i>evfe=
beu bcv •3(uelamiuci su^cicv 5>(attcv uacf^jube^ebcu, i)"t c^ biud) bcn Unfiuu gcfrijnt,
i><i% bie aneaOaBenen 132 9Sev)e in eine Diotc cjefetU fiub, mit biefev griiublicf) fa(-
fd)cn iBcvbcmcvfunc} „Tic fpcitcve ^(Uiocjabe, untev bcm 2ilc(: ,,3(ufcvwecfev bev teut=
fd)cu Oiaticu" ciUbciit cinige 5?(atter mebr, bie unr f)ier ^ur SBovfcvge ebcnfallr
gcbcu."

anbreu .C-^anb bicitc, abfd)veibt) anncbuuni, alo bie u>cuigeu (Jvcmplavien bC'?
•?(uffuiedcv-?, UHidic id) mit ccm cbcu bcfdnicbcucu luciuigcu ^n ocvglci*eu @c=
(cgen()eit halic, gan^ mit bcmiclbcn iibcrciufiiiuincn.
^» u u u i

IN1,EX. XXXV. ANZEIUE, WIE SICH V. VXV^IE OEG. 0.. KAISEl. GEHALIEX. lo-O. bl) *

iniV^cu^c, luic fid) bic ^^^apftc
.^c^-jcii bic taifcr i-icl)altcu.

XXXV. 15'^'>-

6cn Wrid)s | uongatUn | an^crig | Wi^ aHw^flf» r.d, t.tc Hom|ifd)cn iJt-
fchoff oft' ^cipft I flfflfu iax urnnx Jtian|^^|crc.i flcl)altcu l)abcu, vff Kj j kitrUft
t,,^ (jr^joutfhcu tiut. I titftoncn flc^oflcn, M. tna=|icftdt farjubnuflcu. | «^ Sri)

liabs flcujoflt. 1 ....,•• .

vitcl ui vviufaBuiuv Uufe uut icd)t^ l^dumc, ui bcvcu Su>cu^cu narfte bavtu^c
^alm-(^)vciic ^>(movcltcu obcu, uutcu ®appcuicl)ilb mit bcm bovvclfopfui»;» '''i^l*-'!-
v^on bvcitcm iaub umflattcvt, .jau,^ tinc auf bev Diiuffcitc bcS oovlcl.Ucu iMattc. ccv
(SonciUa (No. XL.) rXiibimicn bci ;'lu^<t)c(m? cf. No. XXVII. 1.1
S m obcv 2 i5oc,cn 4". li.piicvt a b. Diiidfcitc bc-j IctUcn ^iHattcv (ccv. i ic vo((c
ecitc iHtt 31 icikn unb (<o(umucuiibcvfAvift. l'cmmata am auf^cvcu iKaubc.
J»{iictfcitc bc^ ritct^J: Wc liic |Baprt adumi uuKcr uub uutcv bicfcv (s-o(umuiuubcv:
fci)vift fofovt C Srt (als ctner uon Hcn uki)|"?cu faflt) t^cr kc
3cf)(nf^ auf bcv ^iunbcvfcitc bc^i (ei.Ucu 53(attc^^: fiirDcrcn, jncn Dartiii ()fl)rcu unD rutcu.

2,

(Sjan^ une Ta. 1., unv baf? nntcv ocm ©c()(nB uori) bvci ^vmtfc()(cv am^c^n^t fiub :
^m a tu Hcr ticrt,cu colum tn Hcr .iiij. 3Pl l')^- I })'Vri^^^<^^ ^" ^^^rcn. | 3u ticr rdbcn &c.
3.
atn cSln3ai)flunfl , roic allrocflcu ftci) tiic tUmi.|ffi)cu Bifd^off oticr §3rtvft flcflcu
^en ®ciit.|fci)cu |la.)fcru flcl)altcu l)abcn, Mird) 1 l)crn Hlrid^cu uou i)uttcn auff |
1.05 hiirtuft, ttu^ €rouid\cu [ un iOiftojicu flc^oflcn, | iiai). iUaic fiir | 3ubnuflcu. 1
(Iiavnutcv ciu ■iMumcufcbnovfct. I

8 m. ob. 2 ^^u\jcu O 15) 4". ;Kiutfcite OCi. ii(e('^ uiu> oa^j (cl.Uc 'Ha^^ (ecv.
36 3ci(cn ]n\ 6citc. ^cine (Sotumucuitbevfc^vifteu, abcv ;)iaub(cmmata. 3c{)(uf!
^JSl. 7b obuc iwciteve lHn',eio|C iine Oiv. 1.
4.
ilin ilnjCQgung : iDic nltucgcn 1 fid) ^ie tlomifd)cn iJifd)off o^cr ^cyft | gc-
flcn ^e ®cutfd)cu ^al)feru flcl)altcn j l)abcuu tiurd) l)cr} mxxA)cn uon | J^utten auff
iitts Kiirt3eft , an^ | (Cronidicu uunli l)iftojien | flc^oflcn ci*a.)fcr . JMa. | fur 3U-
bnnflcn | •:• |

■J(ucl) 8 ■1M(. eb. 2 ^Ci^cu (^ ^ 4". Jiiictfcitc oco Iitc(g uub baa lct^tc ^btatt
(ecv, uuo oiMK CH>(umncuiibevfct)viftcn, abcv mit dtaubtcmmatcn; ancb 36 ^eilcu
auf bcr vo((en 8eite, abcv fcf)ouevcv T)xiid v\(-j lUv. 3.
Sd)(uf^: mcr loU man fi) t"urt)crcu, nncn ^ar^u l)clffcn vwo catcn. | iiuts.
5.
f^tcnacbualgt oin im^oignng | u)ic oUucgc fict) Vu tlomifci)|cn |iifd)off o^ct
papft I gcgcn bcnteiitfd^c Koi |fcrn gcl)oltcn l)obcn. | l>urd) l)crnli)lrid)n|
110 guttcn fluOo^ I Kiirt^cft oufj €r(j>id\n nn l)ifto:ic | gcjogcn ^ • JHt.
fur^ubiin^lgcn.

8 m. ob. 2 ■i3DC5Cu (,^ IBJ 4", Jiiicffeite bce (el,aeu ■i3(attco (ccv. -.lUcift 36 .^ci^

/()* IXUKX. XXXV. ANZEUIK, WIK SICU U. VArSTK (ii:(i. L). KAISliU GKIIAI.TEN. 15'iO.

lcii aiit bcv 3., niitiiutci- :34 , :<.'). Cl^iic (iolimiuciiiibcvictii-., abcv imt Vcmmatcu.
gcf)(uf? auf bcv iiovccvfcitc bco lci?tcn '•BlcittC'^, lOtc .-^cilc: Dcrcn i)ncn tmrtjii l)clffcn
unli nUl)CU 3c.

G.

i)ic nad)Ual()t Otn mijcigung tDic | aimcfe fid) tiie llomlftljcn ^ifdjojf nticr
pcpft ()c|gcn ticn iicutfdjc jtlaifcin flcl)iiltf l)abcn . imrd) | l)crn flridjcn xmi jOut-
tcn auf titts kiirt3'|cft aixfi <£ronid\cn trnli ^iftoncn flc?|joflcn . jpaifcrlid^cr Jltaic-
ftat. I CO^fur3ubrtnflcn.CfO0

0 ^^U. ob. IV2 ^^i^GCii ^"- (^ij '■^i-5 ^tiiij fijiuicvt. l 30 ;^cilcu auf ^cv 3citc, fciuc
(SpTumiicniibcvfc()vifteu , abcv 9iaublcmmata.

il^iicffeitc be» !j:itcf§ bccjiuut: §t (ols cpncc &c. [)^m i^ic ,3iiiti^ile ift ;)iaum Cj^iUv-
feeu.l ©cbUife auf bev i8ovi)cvfeite be» G, 53latteg unteu: mcljcc fol miT \\) furticrn
pncn Iiar 3U l)clffcn uil rotl)cn jc q^

7.

^«rt3f r aud.nig luic bii6'|lid) btc pcpftc gcgcn iicn pcitlifci)'|cn ^ci^fcm jc-

mals flcljan^clt, tias billid), aud) nur | umb ticr flcnionl)cit miUcn, l\cin ^ci)fcr cini='

flcm iJapft mcl)r ucrtramcn folt, | <£x u)oUc ticnn flcrn bctroflcn fcin. | purdj

gcrr |llrid)cn tJOngut^jtcn cttman 3ufamcn brad)t. |

Javuiitev bcv 5?aifcv iii i^au^cv iS-iguv uiit tvonc, l^lfcid^sapfcl uiib Sdiiucvt; au
fcineu linfeu gufe Iel}ut ficb baS iijavpeufc()ilb mit bem boVf.^clfbpfic)en ^Jtblev.
12 «3». ob. ;3 53ogcu (3C...C) 4". 3tiicffciteu bc§ JitclS uub bc§ lei^tcn ^^^lattc^j
lcev. 20 3eileu auf i^ollcv Scitc. ii'cine (^"oluumcuiiKn-fcbviftcn, abcv ;)iaublcm^
mata. ©cl)lufe 5?(. 12-': i)clf=!fcn onlj rotbcn. | (Entif.

|^Urt3Cr au|)3U0, tuic lHi|*;|lifi) tiic iJfpftc flcflcn ricn Pcuiifd)c Jtlcifcrn I
i)cmals flcl)anticlt , bas biUid) , aud) nur umb | ticr flcn)onl)cit luiUcn, kcin ^^cifcr
ciniflcm | pabft mcl)} ncrtrauicn folt, (Cr U)ol=|lc liann flcrn bctroflcn fcin. |
Uurd) ^cr: tllrid) im\ ^^uttcn ct''|uiann iulamcn flcbrad)t. I (I;cm «aifcv mit
ciucm .«uvfiivftcu uub ctlicbeu Jliittcvn .^iebt bev ^^apft mit 2 (iavbiualcu unb 1 iMfdiof cut:
.jc\]cu.) I JH.p.Xlti. I |^)iad)HirscliMilleuar.IV. Oiv.890. StvafUmvci, -iiknbelOiibcl.l

10 IMl. ob. 2'/2 ^i^oi^cu 4". 51... (SI {€ -2 'M.) 2() ^cilcu auf bcv ecitc. SAIuf^

iM. 10'': vrttl)cn. | (EnDc.

\).

(Bin trciDC UHaruuitt), | iSlUic ^ic bobft aUtucgcn lui^cr bic ®ctttj fd)cn

JScj)fcr flcroc^t, autf bas kiirt^cft anf^ aUcn (JCI)ro=|nid>cn flc^oflcn . 1:1 . ft\ . fiir^fi-
brinocn. I ^Hnncs i^nttcn.). | J^tcm , ^as tiic iicifcr aUmcflcn flcmalt, pic ^apft |
auf iinnt nb ^iifct^cn, iid^alit, ^cunnnfj aiif? bcr jSapft QlhJonico , | tlnt) uuc fold)s imrd)
bctrufl ponifocij tij . outf liic ilapft kummcn , | bifj outf Sonnncm . vii . l)cr l)rtt cilt ticn
^cDfcr ijrtr unticr ]trud\t, unnb ticn |.^ci)|"cr ci;t)t rcd)t ocfptd^t. | llnirt ^nm iJJttcn , iucrticn
tier pviplt fat^uufl mit licr lccr | (!ll)^i|'t) ucviilid)en. |ucrold)cn iiiit bavuulcv liccjciibeni
i iii mauri)cu (vvcmvlavicu. | [ ('iMlb: iLjcnrico | 7. im frt|craincnt | ucrocbcn | ) | ^pad)-
uio:t iflosimilanj j tlnn ift licr ^opft aud) 311 fiucm bof^uiid)t nn mir [ worticn,

,NX,.X. XXXV. AN.KmE. WIE SICH V. rXrSTK UKG. L. KM.EK CVKHALTKN. 15-... 7 l *

un. ma, fa.cn , .ae Kciui3a,,-t, .0 la.uud, flclcl-t, ,c trcu, 1 .n. oiaubcn ochal.cn l.at, hoff,

"^ ^r:rr '^:;r[y""e, ... .i ...... .. .v .c.cu .cttc. .ctttc .e^

-Sel^t^Tullilattc.: ^ct,fcb.tttt: >?aticvtu auf ocut X^v.u, vov t^v ,te.c,tb
:^a n Vrl!^ ctttfac^cv ^.te uub 2,efvctt,tettt ^tvtettftab. 4 .et,te,t ttut^.

^^d2.. (.^d^d.u.: «vttftbtl. be. ^atfcv., tnU Sve.tc. ^cc.tcv u.t. Jtetd^.aprel

'-iuf'^ Cii-^Xlic Bapft aUa.cfl uut,cr mc pcutfcijcn laoMcr ocuic^t. i . t^vit.ttcv 2
iSt'ab^iu,t^.t DC. l4- Ottho. A uu. fctuce O^atcv^. . tDir hcbcn an t.c„fcr (Dt-
^::^Uu,u ^clffcn un. rat.cn. pae | hcMf ^cfcr. m. 3cfu. Oriftu. . !I i-
tjann cr hat uus aU crlcft .i. «iniotl, t.i. t- 3o . ij.

Cii' C 4" • Das .tc hcfcv aUuu-.,cn gcvualt, T,ic £apft auff unu^ al- 3» lct^cu flchabt,
3cu,,hnuf^ auft^cr Bapft Ch^onica. 1 (gt)e .ic kaifcr <Ch:iftcn vuo:.c fat^cu .c. Im:-: uuc
tag unii nad)t .^iifamcn rinoklin. „-,.,.-,- ,c,-4 ihtif.-i

cV e 4" • HcrglccDuna ocr i3apft lat^uuo ocflcu ^ci Ucr (Lh:.lt.] 3ciu. . W -Utitcl.
-(blup 1 3a t,cr ecuffcl oant? , ttnt, flar. enW i.ift bud)Uns.

r^T4L cUv. iL aucb o,e bct^cu lct^tvcu 5tuctc ale Intttcuud. u.u.,ntud.tc
ImD aufnabtn/ etc Cvt^tualcjeftaU fttv ^lbfiiv^tttt^ ttu. (^vccwt bidt, ,vav ^a. bcv
.VtUjCi ?(vt bce ?Jia,tnce emfpveciienbftc.l
10.
■^lu^ciau.ta ivic alUvcacu .tc- iu v - -- .

-i^olttiiie 0^etd.e.5?att^cl &c. ^ ^" :i^tbl. ^evru ^tc(clMCv C^eltatt.. .vn.vt.

1614. fol. p. m..Adi. ., ^ . ,, ,.

(3vun (^nt,tDe Ite.t ^tcfcut :)lbCvurf :)Jv. 1.; ^c ttt ^a. ^ au^cr.tKtcu .vuctrOUt
fiub iiuccvbcvjcvt. I

II.
:yiii,tcb, ^^.. au.evlcfette -Ivevfc. H. @. \...-2i. < ^^^ bctccu cvrtcu 3tt.dc .eu
-.Kv. 0. ii,uv}ctcui'dn. I

Hutt. Upp. V. p. 111 ... 148. .^Ulc 3 StiKfc oeu Oiv. 9. ^i^jU obcu n^. l'. a. t^.i

a.
"xu» Vaici.tudic iibcvfcbt t.t

Jol/Woltii Lection. meiuorab. et recouditar. ( f. u.ticu .Kv. 08. 1 iou.. ii.
1600 fol p 01 ..')o. ..[ndkium. quomodu rnoquo^ lemporc Ponhfices
Rom. I erga Oermanics hnpp. fefe gelferint . per D. Vlrieum ah Hui-
ten e.v hiftorij, ^- \ C/uonieis exeerplum, Ccef. Maieftati e:chitn'ndum.\
Felix quem faciuut alieua pericula cautum, inquit p..eta .... multo
plus & facto et verbis adiuuandi ftrenue lunt. Ad hoc C.el. Maie-
ftati adiumento fit lefus Chriftus , rederator, mediator ho-!mtnum, be-
uedictus in fecula. Ameu. . tic llcbcvfctutt,^ i.t alic t.a* .Wv. 0. ,v-uta*t. .

.<Mevau;- t.t

\>.

Leonharti Hutteri Actio in Gretser. Witteb. 1613. -t". pag-. 90... 106-

72* INDEX. XXXVI. DIALoOr NOVl. 1.521. XXXVII. ISVhCTlV-12. 1.321.

Dialogi iiovi. XXXVI. 1521.

DIALOGl I II VTTENici j nuui, ijcrquam \ ffflnti. \ bvlla, ud BuUi-
cida. I M o N I T o u primus. | m o N i T o R fecundus. \ p r jiD o N B s. | (l;ai:
untev bas 33Ub{fcen i^juttcntf, ivic auf bem 2UeI u. <xm Gnbe uon No. XXV. 1. mit
bci Umf(^iift VLR. ab/hvtt. germ. \libert. / propvgnat. \) !

lACTA EST ALEA.

38 mi. ob. IH^ 53o9cn 1". A...1 il c. iMl.i. VctUce ,»M. lcci. -iMl. 3... 30. idk
i^al)( 32 fcl)tt, ftaU 33 ftcht 37, ftatt 34 ftcl^t 27) | iiibiiuv bci ;'lnc-bcImV cf.
Xo. XXV. l.| '■.yiit t5o(umucniibcifcf)iiftcu.

;)iiicffcitc bc» Xitcls: illvstkis.s. Viincipi ...hnnini ViilaHiio \ Rliem . ...|.. Salii-
lem. I N \per ciim aperiii/fes tc milii &r. bat. E.?; Kbein/jiirgo IdiL. lannarii. 1521.

33U. 2*...9»: BVLLA, VEL BVLLICIDA. | D?V/fe</;« HVTTENICVS.

iMl. 9''. ..14": MONITOtt PKIMV.S DIALOCJVS | UVTTENICVS. hllcrlo. | &f.

■^M(. 14''...19''; MONITOK SECVNDVS DIALOGVS [ HVTTENKVS. InfeiioqiiUfore.t. j

2311. 2U'i...37'': pkaedones , 'Dt«/o^Ma hvtte=|nicvs. &c. iSc^lufe : Vale. M. | Et
tio.f uu\lcte. I F. Yale amicif.sime: | .,. |

2.

Munch, Hutt. Opi). IV. p. 67... 230.

Tcn J^vicf aii b. "^Jfatjijvafcn .uM^ann babcu aud) liuichli. II. I.V.). wm AVafreureil I. No.
Lviii. p. 299. |"q. uncbevtuMt.

Invectiva'. XXXVXI. 1521.

A.

■Tae oon .^Mtttcn fdbft Duvcticoviivjicvte (5'vcmplav bcv .,V-^>^>-'tU'cit (Miinch II. p. 7.),
UHnau'2 Miiuch IV. p. 239... 288. iBaviantcn anfiitnt, ift bcv ;-^iivcftcv Stabtbibtio^
tbcf vcvfommen.

i!.
MS. Spalatiu. Vimar. 4". foU. ^C.^" . . . ^W^b cnlb. VUbfcbvift bcv OMiv>cctii>cn c\ic\(n Carac-
cioH uub bic tsnbiualc, iMfctunc u. f. n\ uuc< bce Scubfcbvcibcuo m .<?. iTavt.

1.
;f^ VLRIOHI I AB HVTTEX EQ. [ GEKMANI \ lu Hierouyiuum
Aleaudruiu, & Mari=|uuiu Caraccioluui Oratores Lo(.ui'-. X. a=ji»u(l Vor-
luacia luUcctiua- riugnhv. | lu r\irUiuales , E})ilV(.|)ns. i^ Saccrdotcs, ;
Lutlierum Voiiuaciiie oppugauteis [vV] Inues|ctiMa. | Ad Carolum Iiu-
})eratorera pro Liithe=|ro exhortatoria. |

litct iu ieifteneinfaBuUii, untcu 55lumcuavabcfteu rou (Vif(t)cn vjetvaijen uno ciuev
pJlaffe in bev :Viittc, Uuf-? 3uHngavabcffcn, oben uub vccl)f^ ,vifcf*= nub isifcu^
®({)novfe(; vec^t^ ftct)t iu 2 Sanle.ufiifieu, uuicvl^alb bcv i^ciftc, E8IMI obcu AI^)!yi :
28 m. ob. 7 230i^en 4". fignicvt A...(t. :)iiicffcUe oe-3 litcle (eev. 27 bie 29
3cilcn auf bev ©eite. D()nc C5o(umncuvubvifcn.

Aij^...B'': VLRICHVS hvttenvs | hiekonymo alean:|dko OKATOKI KO. I £V TCQciz-
7eiv. I NEqua^iuam liac ego omiiem | iii te &c.

INDEX. XXXVII. INVECTIV.E. 1521. 7 ii *

B^...C'': Vlrir.lms ab Hutteii Eq. Marino Caraccio|lo Oratori Roniaiio ev

ngdzjav \ Non ego illis credidi quide Majrine Caracciole , &c.

C' . . . F'' : Vlrichus ab Ilutten Eques Cardialib'', Epij fcopis, Abbatibus, . . ! P . . re-

fipifcere. i 8i per machinatione ifta ueftram, .^c.

F'». . .Giiij'': imp. CjBfari Carolo iuuictifs . atq^ optimo ] Vlrichus ab Hutten.

S. I Si hoc eflet decretum tibi Imperator, .^c. idjlicj^t: ef=|foeminatis parere

nos pcrmittas. j Tflog.

2.

.''^uttcue vjvofec» '-BvuftlnlD mit bcni ^raii', auf bcni .'naupt, bcv :)icd)tcu am ©dnrcrt;

au bcu (5rfcn bic 4 i>i>avpcit. Davuntcv verte. %u\ Dcv :)uid|citc bcv litcl:
HVLDE|KICHI AB j HVTTEN I EQ. GEKM. ] In Hieionyinuin Alean-
drii, & Marinmn Caiaccio-|Ium, LEONIS decimi, P. M. Oiatores in Ger-I
mania, Inuectiug Imgule. | In Cardinales, Epircopos, & Sacerdofe.s,
Lutherum | Vuormacig in concilio Germaniaj impugnautes , [ Inuectiua. \
Ad CAROLVM Imperatorem , pro liUthero , | & veritatis ac libertatis caulsa
exhortatio. | lacta eft alea.

32 3511. cb. H i^cijcu 4". fii^uicvt a...h. 27 ;-^cilcu auf Dcv 3citc uub (^clunuuu:

Ubcvfd)vift.

aij*'...b'': vlu. uvttexvs hiekonymo | Aleaudro, &c.

b''...c^: vLKicHvs AB hvtten eqv. I Marino Caracciolo kc.

c'...f*: VLRiCHVS AB HVTTEN EQVES , cARDi:|nalibus , Abbatibus, <tc.

f»...g4*: Imp. Caefari carolo inuictifs. atq^ opti^lmo. Vlr. ab Hutten. S. | Si

Hoc elfet decretum tibi <tc.

g4''...h»: Vlrichvs ab hvtten Eq. Albrechto | Brandeburgeufi Archiepo,

Cardinali. <tc. Sal. | Si, qvod uuUa in hunc diem Sic. baticvt ex Ebernburgo.

viij. ! Calii Aprileis. Anno | m. d. xxi. [

h^...hij'': vLKiCHVS ab hvtten eq. caro: lo v. Komanorum Imperatori Sa

lutem. I Si voLVNTATE peccafVem in te <tc. baticvt Ex Ebern:|burgo, vi. idus

Aprileis. Anno m. d. xxi.

hij«...h4*: vlrichvs ab hvtten Eq. Bilibaldo | Pircklicymero Senatori No-

rinbergen. S. | Avdieram a Caefarianis <^c. bdticvt ex Ebernb. cal. Maias. (

ravuntcv 20 ^cilcn errata.

.^uictfcitc bC'3 lcl3tcu 55Iatte^: ixvectivae | hvtt. | ,', | In Hieron: Aleaudrum.

In Marin : Caraccioluin. | In Lutheromaftygas Sacerdotes. | eimstolae. | Ad

Carolum cses. ii. | Ad Alberthum Card. Mog. i. | Ad Bilibaldum Pyrck. i.
[StvaB6iiro| bci 3- Sc^ott? buvd) ©cvbcl bcfcvcjt?|
•^oas Karl Goedeke Grundr. zur Gesch. der Deutsch. Dichtung (1857. 8". i
S. 212. Oiv. 80. ^nnfd)cu ccvftcbcnbcv Jfuev^aOc uub bcv uutcv a afsbalb auf^
',ufiif)veubcu Ucbcvfc^juuvTi anfiiljvt:

Epigrammata aliquot Wormatienfia. Witteh. 1511. 8".
v^cliovt nidit bahin: bicfc, miv iu bcnt fcvjlcid) ju bCjCid^ucubcu xHbbvudc ccv
licijcubcu (5vngrammc fiub ocu ?.Uelaud)tl)cu, C5vafnui-3 Gbucv u. 'K. , c\dKn
A>uttcu uub bcffeu @cfeviftcu uid)!-? au, ncdi aud) bcu f!5cnufev dleid^jta^ ocu
1521. g. De colloquio Wormatiensi ,tc. ex MSC. Ebneriano facta et
elab. per fo. Paullum Koederum. Norimh. 1744. 4". p. 1()2. fqq.

3.
Lutheri Upp. Viteberg. 1546. tol. tom. II.

/1* I.NDEX. XX.WII. l.NVECTiV.V.. 1.J21.

^ll. 183'': Epift. ad Pirckh. ,,Auclieiam a Ca;raiiauis.

184^: ©tiicf bcr ^uwcct. gCijcii 5Ucaiibcv (§§ 24— 27j.

184''... 185»: ^HVCct. gctjcii Caracc. c^ii>Bcntt)Cil».

185'»... 189'': ^ic gccjcn bic @ciftlid)cu pi ^Kcvm^, fvift jair,.

189''... 193': Epift. ad Carol. Imp. „^i hoc efset decretum .Scc.

(rie iibvivjcn ^lue^ijabcn bcv lat. ©chviftcn Vntbcve, uitv jcl.U nicf)t >uv .^an^, cuthal=

tcu UHitnfcficinti* bicfc ©tiicfc nic^t.)

4.
loh AVolfii Lection. memorabilium &c. tom. II. 1600. fol. ( |. uutcii Jiv.
58.) cntl)alt (jum ^cil)X 15171) p. 81... 87. bic .^nv^ect. i-|C;3Cu bic (5avCiualc, iJ3i=
fcf)bfe &c. unb p. 90. eih ©tiicf bcv ijcijcn Caraccioli.
5.
Leonh. Hutteri Action. &c. 1613. 4". (f. uutcu Jiv. 02. ) p. 71... VK). Dic ^\uv>cct.
gcjen bic ©ciftticftcn jn Scvm^. C^ue 3cv. 4.)
6.
Tiwv ^(u^^iigc vvd^t Burckliard , Vit. Hutt. II. p. 188. sqci.

7.
Wagenreil, Hutt. Opp. I. No. LXIV. p. 311... 313- Ep. acl 1'irckh. ,,Au-
dieram a Ca;rarianis &c. Xo. LXVII. p, 318... 327. Ep. ad Carcjl. V.
,,Si hoc esset decretum tibi &e.
8.
Miinch, Hutt. Upp. IV. p. 239... 288. -i^jl. cbcu B.

r e u t f d> c U c b c v f c u u u j c ii.

(Sin fcnl» bmuc fo Ulnc!) VOn l)Uttcn on | ^aircrlid^e ^Waicftat flctl)an, prlift-
ltct)c botfcijatTt I bctrfjfcutie , naft luftij) 3u lcfcn \ (Ctu ^nticrcr fcntbncnc, \'o l>cr
objjcmclt vm l)utcn, an ctnc | tlaml)a|fti{jcu burflcr tju Uurcnbcrfl flcCci)ri;|bcu,
lUoctor iUartiuus futljcrs obfcl)ili | uon lHojms bctrcffcutic, tn tr)el(t)cr '• ml tju
mcrcKcu , ^i) fl2o|l'cu I arfllift fo lu) tlomifcl)c | furgcrocut l)abcu l)i)c l tu kurtj
bcflrtffcu I

4 i8U. eDcv I ^Scgen c^x. 4". Ln)uc oicjuatuv. :Kiict|citc occ- lctucu -^lattco lccv.

35 3ei(eu auf bev iH>llen ©eitc. Otuie (Scluuuicuiibcvfdniftcn. 2)ie ivovm ift uuv

um 8 >^dkn (}iJtKV ais bvcit. s. I. & a. |-ii.-alnfdiciii[i* .^lcidi uad> bciu (^vfdici;

iicn bev Cviijiualicu iibcvfct^t.]

:Kiidfeite bc§ litclc: gul^ierid) uou l^utten t\)nn . £futrct)cr . CCDctman . cntpcut i Bilmalli

pird\ci)mcr, purger unti tics tlots . _3u tlucrcn^lbcrflc, §:ci)ncnn flru^ bcuor. :c | C mir

tft tioiKomcn uue tias . iutljtv ncft gcfo:l5crt &c. fdilicfn -?I. 2'' untcu: auf? (Cbcrburflh:

^m I ^or tj|)aurent funfljuntiert «i: ' 3d) Ijnbs ocuHUit

531. 3": ^uliJtd) von ^uttcn tju Carolo | Homifd)en hoircr Iics nomcu iicm fuuf|

ten, retncn grus tju uor : C tllcn ict) mit uuUe luibcr Uid) , (0 Ijtt Kaifer flcfuntiiflct Ijct, i

&c. fd)IicBt unten auf S. 7.: ^us (£ber|burfl 3iu iar thoufent funfljunticrt unti tvi :

h.
!i!utf)CV6 (Samtiid)e '5d}rtfteii voit ~iLHtld). XV. (A)aUc 1745. 4".) ciiiliaUcii, vou

,»„.x. XXXV,,. ,xv.o,.v... 15-21. XXXV,,,. „ .u. ,.v„,..._ .,-.•. K>21. ^O*

;];;.; 5^. Sv.i^osV.^ii «<:.. 5*«- «.•,■»,.,... *i,...*ic.i .*„•,,.„

*c,', ...15 tc,. SllMcliM c^m 8C(M..bcv1.
•3J!ui>d,, ».« ouaalci. Sevte^II^H6...190. 196...il7.

VVYVTTT 1521.

II ad Luther. epp. AAAV iii. „ ___

T^TT^^^^^nir^ toU 41\H...420-. cntlKiU fcu cvncn iHicf, Exaudiat te.

MS. Spalatin. A imar. 4'. toii. ^i^' •■• ^ •

tij €olcll. 1 Uoptim i Wri*..' »l' f).""". '
DVAE I AD MARTINVM LVTHEKVM | Epirtolae Vhici | Ab H„t-
teu. I 8e6e,. „„..„: Vui.te,nbe,|ac. ^^^^^^^_^ ^,^.,.. .,._,^

gUicf) in 8». (v^L -^ 1

. . . /- r 1 i&.ib iWA" ( Sci kiUc inicf nuv

Lutheri Opp. tum. 11. Viteberg. lo46. M. 182. I8i . i^u .

unooUftanbiij.)

Burckhai-a, Vit. Hutt. 11. p. 210... 213.

5.
Wageuleil, Hutt. Upp. I- No. LXII. LXIII. p. 307... 310.

6.
Mimch, Opp. Hutt. IV. p. 297... 300.

3„. Xcutfc(.c iil.cvfct3ct Lau^ 9iv. 3.| ^n ^u^luj. XitKl, m
^!utt)^v§ ©anttUdK @cl)viften .ou 2SaW). XV. l)cv. o46. @V 2193. ••Jo.

b.

%un(^, §.g auSevl. SSevfe. II. @. 193... 196.

/6"^ INDEX. XXXVlllI. KESPOXS. AU HE55I EXHORT. 1521. XL. fONClLIA. 1521.

Rolponr. ad Ilef^i XXXVIIII. 1521.

oxhortatoriuni.

ffOC IN LIBELLO HAEC \ CUNTIXENTVK [ Helii Eobaui HelTi, ad
Hulilerichum Hutte-jnum, vt Chriltianai \'eritati.s caullam, | & Lutheri
iniuriam, armis cou-[traRonianirta.s prolec^ua jtur, Exhortatorium. | Hul-
derichi Hutteni ad Helium Eoba-|num HeUiim pro eadem re | relponlo-
riura. I Elegiaco carmine. j Lege, placebuut.

6 iBU. ob. V/z 93c)^cii 4". fujnicvt Aii bi» Aiiii. Oiiictjcitc bcc lcttcii -^l. lcct. 11
riUiclicu auf bcv ocllcii Scitc. Cbiic ^"ohimiicniibcv)(6virtcii.

rKiicffcilc i>cS litcU-: Ad HulfkTicliiiin Hutteiiuin Equitem fuitir.s. ; H. Eoliaiii
HelYi exliortatoriuin. , Adfere nunc tortiiriine Eijues , &c. |d)lic|U aiif 2. Aiii*.
Aiij''...9Jiittc A (j^; Huldcriclii Hutteni, ad pra?ceden.s Hclii | Eobani HelTi
carmen, Refponforiuin. 1 Edita follicito' per te &c. fcMicfU chnc alle bcfcubcvc
t^nbbcjcic^nung: Hjec poftq^ ferael eft alea iacta mihi.

(."^cban^j cftcva (aucf) in bcn Opi». farragin. II. Hal. I53U. foU. IIG'-. fqr|., Ff.

1549., Ff. 1504. p. 847. fqfj. ) ^jcbviicttc (5lci]ic cvfdiicn ^ncv)"t in fcKiicnbcv 3lu5vjabc

vou 3 iBogcn 4"., ivcuoii bie ©(^lctftabtcv iBiblicthct ba^ ocin iif. au :J5catu6 3ihc=

uaniic- .jcfchicftc ^"vcuiplav bcfiti.t:
l^obcfl l)ic ITfCto:. | IX EVANGELICI UOCTOKIS | Martini Lutheri Laudeni
Defenlionemq^ | Elegias IIII. | Ad lodocum lonam Northufanum cu eo-
deui a Cte^jlare redeuntem. Elegiam. I. | Ad Vdalricum Huttenum Equi-
tem Germami ac Po;|eta nobiliflinni De caula Lutheriana. Elegiam. I | In
Hieronymu Emfenim Lutheroinaltiga couiciato;jrem Inuectiuam. | Elegiam.
I. ! Helio Eobano Hello Authore. | AD ZOILVM. ; Vt fit Isepe furor
patientia Isefa , quod aiunt , | .Sic aliqui.s certe eft inter vtrumqj modus |
Hic nondum furor eft , nec adhuc patientia, veni | Si perges modus hic
Zoile nullus erit. | Confcia mens recti fama; men=|dacia ridet. | -|- | Ite
parate viani fratibus. | + |

i[. (y. C EKPHVKDI.E !.MPRIME;|bAX MATHEVS MALEK | .MESSE MAIO. ANNO I
M.D.XXI.

2.

Burckhard. Vit. Hutt. III. p. 186... 198.

li.
Miinch, Hutt. Opp. IV. p. 309. . .317.

i li u i. u i

(Scucilia. XL. 1521.

I.

(Concilio roic mon Vu l)0Ucn | fol. Vni uon rcrlcylinng gcnftlictfrr lcl)cnptrunb!
rn. iXntjoifl ^amtt , ticr papft, Carbtnalfn , tut allfr ! (Cutttfiinfn lift, tcfpjang.
tin h anticl bit3 pff tii^ ^fit. | (SrmonSng ^00 cin i)Ciicr bct) | ^fm rcd^tfn ttltrn

TKDEX. XL. CONCIT.IA. 1521. XT.I. KIN NEV MED. 1521. 77 '

€l)}lftltc|)fn flUubfii bUibcn, | iinuli ftd) 3« kriner ncuiauuj} bcu)Cflfn laffcu foU, |
tiurd) l)crj (JEiiurttt ^cirtliu iu .76. artirhfl iifrHa|]3t. 1 8S= Wlt n)i|ffn tn cim
luiopff i&c. 7 Tiftidjcnj | (([(lucilium. (STonfilium. | Concilium. | « |

28 ^Ml. ob. 7 33ogm 4". i^nmt tt...fl ?)iiiificitc bcS k{^Un 331attc§ lccv. 31 ,.^ci-

lcii aiif bcr DoUeu ©citc unb Cohimnciiiil.Hn[c^vift. | liibim]. bei 5(u§f)clm? ci".

XXV. l.|

?)iiicffcitc bc§ ilite(§: C Ulrid) Uom gutten, entbeut aUeu d)3ifUld)cr | frcpljfit lidil)a-

beren, nUc6 (nits. [ ^cit l)ar \d) mid) umb bf3fiifl|uufl, uii &c. (3sbenn 311 (Elicru-

burfl Dtf Hen | tofl llalerij tm jar ^ll. |3. xxh | # |

iMl. ai.i^. ..fiij'': Concilta iute mnn tite haltenn | fol. &c.

f l^; IDeiu ftiengen unlr crenueften IjcrJen Jloljoti i ^d^otteu u. llitter &c. ©cbc 311 WiU\

tenbuifl am .xx- tofl ^cb:unrij. ^nno :c. srj. | Ciucr ftrcnflKcit fliituiiUifler | Ciinrat ^art-

lin, flcnannt | piai)nbttd)er, llicnri) | 311 |5nmberfl.

e4'i...gnj^: ©rmnuuufl . 1 1 . . . tiurd) | ber; Ciinrnt ^artltn in U;i;i)j. nrtid^cl ucrun|T3t.

((Hihimiicniibcvfcbviftcn, linf^ 3|)cfu9 ved)t§ (Hb^iftus. )

flitj'': .sSuttcn'0 y;^ilbd)cn nnc in xx^'. 1. nnx\ 1. J., ohnc llmfcbvift, abcv in bcr-

fclbcn t<-infafnnui unc bev Titcl v^on nxw- 1. r»aviibcv bic innfc : ^o rei)d) e»

red)t l)i)n tuo ©ott iuoU, | liic fnd) id) fm flant^lid) l)ei)mfteU , | ^d) l)nbs flcumflt on nUs

ouflfoU.

fl4»: Svuftbilb bel iungcn «'. .ftavl V. mit oicfcn iHn-fcn baviibcv: © (dnrlc, ^ei)-

f?cr lobcfnn, | flrcttf tiu Iite fnd) 3um crfteu nn, | ((?ott iuiirts mit liir on ^iuepfel l)an.

2.

I^ic 7 3)iftid)cn bce litele unb .<>uttcn3 ii)Ovvcbc -,n bcn CHMicilia ftcbcn in Milncli,

Hntt. Opp. V. p. 306, 372. ^

f=^^i ,i u ii i

(iiii neii Siei?. XLI. 1521.

1.

Tcv I)vucf x^on 1521, wovau§ Oiv. 3. gcmac^t loovbcn, ift in bcv 'iiJiencv ,s>ofbibliotl)cf

uidit mc()v auofinbii^ ^u macficn i^eiocfen.

2,

(vin offcucg 3?latt in aoUo, 2 apaltcu, abvicfct3tc 'iknfc, 10 auf bie ©tvol^f^e, alnoedi^

fclub ciiuicviictt. ^^ft in bcv fbii. ^iMbl. ^n ■.Hcvlin. S5avau§ ift eoicrt lUv. fi.

3.

X\n ufDJ liic^ l)crr Ulridjs uon ^uttcu. | JJd) l^nbs flcniaflt mit fiuucu &f.

8c^hifr. ^nft J»)uttcn uit ucrlicrbcu. | (!&flrud\t i)in 3ar xxr. | in
A. X)." (S^rcitevg 33vac\ur VII. 2. (obev 33vai3uv unb .'ocvinobc. IV. 2. ) ^eip?.
1802. 8". @. 95... 97.

I)a§ Sicb ift mit bcn iHnc>cn (oon i?niu Vbffcl) auf .^"»uttcn i-jebic^tcteii
^d) cDler gut nu^ /rnuAcn &c. (7 ^^e()ujciHi^e ©tvovknt.)
Vltid) van gutten ims rtiel bliit &c.
()CvauSi^e(^c()cu (cbcnbaf. ©. 98... 105) oou (55ottlieb Jcon.

4.
lOiiiiicl), i).g aueicvlcjcne ilHnfc II, 3. 259... 261. Djuttcus l'icb alleiu au^ ^)iv. 3.
unu^etcutfd)!.)

78"'^ IXDKX. Xt.I. EIN ,NEV I.IEI). 1 .V2 i . XI.I.* XEV K.^RSTH.^NS. 1522 ?

5.

Miinch, lliitt. Opp. V. p. 375... 377. (;iOie Otv. 4.| l<bcufo iMc K-ibcn l'icbcv
ifuil^ Voffcl? ihid. r. ]). rxiii . . .rxix.

6.
5)a§ bcut)d)c ^ivcftcnlicb vou ?1iavtiu gutl)cv big auf lUicolauv .rjicvuiau uub
^Xmtn-ofiu^; 23lauvcv. ^^ou Dr. :)i. (v. '^^ 2Bacrcvuav]cl. 5tuttc5. I84i. V.
B. 675. f. Oiv. 799. (>>.§ Vicc^, ua* -.»iv. 2.1

7.
:iUtc l}Oc()' uub uicbcvbcutfdic i^olfeiticbev mit 'XbtjaubUuu^ uub ^lnmcvtuuj^cii
()cvauvc\ccjcbcu i^ou :^nbuncj Ul)(aufc. inft. 23b. ^^vcitc ^Xbtlv Stnttcj. n.
Xiib. 1845. 8". @. 917... 919. TiX. 350. (».e Vicb uad^ ■.Kr. :1 0. rcccuficvt.)

8.
(vin ^uubcvt X)cntfd}c i)iftovifdK i>olf»(iebcv. ©cfammclt uub in nvfuub(id)cn
:l;evtcu d)vouo(ociifd} gcovbuct, ^evaulcj. inMi ^v. Seonavb oon Sottau. ^wdic
%\i^. i!eip5icj, 1845. 8^*. (3^ic tcibcu Vicbcr ,,My cblcr ,v>ut" uub ,,-IMridi x>ou
.r-)uttcn ba§ cbcl blut") (5. 257 .. . 264. Dtv. 44. 44'.

>)leu to[tt)ang. XLL * 1522?

I.

©ffpud) bicdjlin netiU) | |iarai)ons. ] «Bu iirm ^ffcr. [ C (ein ndiiucr ^larft-
I)an9 kom id) l)cr | tJo( flutter manung , xcd)Ux iex. \ ^iltit (ebtcu bin id) moj-
^cn eins j J"l(9 roas td) roctff , bo fd)nKi)fl id) hcins. ] Vn^ uuirti mit benticn flrci)f-
fen 3u 1 €tn anlier aud) fcin bcftcs tl)ii.

28 33l(. obcv 7 i^ccjcu 4". ficjuicrt ^...<B. Oiiictfcitc ^c-j litcl-^ unb Dc§ lctUcu
53(attcs (ccv. 32 ,3eilen auf bcr v>oUcn ©eitc. Chuc (iolumueuiibevfcfiriftcn, atcv
mit 3lanb(emmaten. ^<i) befifee mctivere fid) burd} ftciue I^rndalnvcidiuUi^cu ocu
ciuauber uutcrfd)cibcnbc (vrcmplaricu bicfce ■Jtcufarft(>au-5.

3<xj^: ©ffpjfd) liied)lin neuiu i lattrftljans. | |Jullnl!<rrrtcr. | Sarftljans mUj^rant^uon ^i-
Ainflcn. | C ^arft.<5iuf? nid) gottjiTd\a-/rant3. f. pdd\ [al. panAl Uir | go«&c. fdilicfa
(Sij'' : /. ^eliit bid) (jott Ueber fnlimfr l^arftljans. i ravuiitcv : C gic «ntiet fid) Kcr l^arft-
i)am, uil ooloen Ijcrnad) H>:i-i)|Tto artid\cl, fo ,3iind\cr (al. jund\er] gclfcrtd), tki)ter |
geint3, unD ^arftbana, mit fampt ircm , anljanfl, hart onD ucft^iimten fleifd)iro;cn Ijaben.'
Xicfe :W 'mtifcl fcljjcu nuu auf bcu -1 lcijtcu Scitcu. — <Sic fiub aud> l^iutcr
eiucr fiir i()re ..-^cit ijanj ertraalid^cu -310= unb -:iHbliccjraj.^()ic .Vuttcud al\iebrudt
unb commenticrt a(3 vcu ^Juttcu v^crfa(u unter ocr Ucbcrfdirift
„1)65 i^-randifd)eu unb D{(Kiuifd)CU iJlOclC' ■i^uubui-o anOcr bcu -l-apft unb ■;-faffcu
9(uno 1520." iu
'?(n§er(efene 5(nmerfuncjcn iib. allcr()anb undUiac ■-\'iatcvicu uub -id^riftcu. ,vfnrt 1705.
8". III. p. 122... 16(3.

[Saf^ bcr ^?ieufarft()an§ l)uttenfd)C (5)cbaufcu uub ,"s-ormcu cutf)a(te, ift ijcu.nf^, mir
aber nid)t t(of? bcr uucrmiib(id)cu, aber crmiibcnbcu t^ibcU uub vatri)'tifd)cn ®c=
lchrtl^cit UH\icu cbcr ba? (SWacutOcil bai^ou , baft ilm A>uttcu vcrfafU l)abc, une

INPF.X. XT.I.* XKV KARSTH.VXS. 1522? XT.II. P.EKI.AGVNG DER FREISTETTE. l.o22. 7 9 ■=■

iincmcin uiu^ au* iu icucu 3(nmcvtuuAcn amicuommcn nnvi\ jcboct) au-> nn-,u=
rcichcnbcu («viinbcu. Oln* Scftabc (^iv. 1. 1 bc^tvcifclt y>.§ ^(utovicf.aft.|

2. 3.

Wdind), .v^.3 au§cvlcicnc i\?cvfc II. ©. 83... 145.
:\riinch, Hutt. Opp. V. p. 455... 513.

-i^cibc Srucfc uujovgfattii^ uub o()uc Spvad)=©iun uub >iHn)taub iV'>nobolt. Tu M)
m-M iiub (nusuijcfiiflt; ..bod, ,-i(au6cu -i?ic(c, baf; bic,cv 0(n(.auA .on ciucm '>(n =
bevu r«t§ .^uttcu] (>iu',uocfu.it wovbcu fci^."
4.
Sativen und Parquille aus der Refonnationszeit. Ilerau.sg. v. Orkar Seliade.
Hannover 1856. 8°. II. S. 1...44. niit Anmerkk. S. t>77...288.

a^cflaviuug bcr A-vciitcttc. XLII. 1 r>22.

I.
pcMoQunge Ux iuiftettc t>cutfd)fr notio 1

Pcr tlemo l)att ^as flftid)t flfmad)t

Pas mond)fr jm rfflimfnt nit lrtd)t
(Cr fe^ ilonigk i3ifd)off /urft atitr ©ratf
Pen ttllfn liie onflejec^tikeit leujft nad)
Savuntcv 6.§ gtoBe^ ^Bvufttnib mit ^van^ uub bcv ^fcd,tcu amecf,n>cvt; abcv uuv
hi ben 2 unteven Gcfcn ^v^apvcufdntbc. ^ ^

4 m ob. 1 Sbgen 4». fi.juicvt nij ftiij 38 Bci(cu auf bcv eeitc. ^ bnc Ootum^
ncuiifcevfc^viften unb n^aubaumevff. 3c ^in i^cv vc*tcu ®citc bc^ JevtcS, woviu
nuv 8 gvagcjcic^eu unb cin ^^^uuct a(-J Sd,eibe5cid,cn v^ovfonuncn, ift ciue 1 itav-
fen 3oU bveitc Sciftc mit al(cv(>anb Avoteffcu A-i;iurcn nnb (Sd,novfc(n.
niiicffeitc bc§ Iitc(«: llormftnungc ftn Hic frctcit unnH reidjiftet l.mtfd)cr nntion 1 3r
frummm ftet nun l)ftbt in ftd)t pes gcmeincn Dcutfd,en <tc.

m. 4" uu(cn (>at nadi bcm (ct4cu i^cve bc§ ®cbid,t§ „Bftn Du oUein Hcr Ijfltfcr
liift ^men" bcu (ccveu 3iaum ciuev M'^^i(. banu:

|3ei, licm mein ous tie freie /riTAe litt
j3in jd) ftUepn guttcn €l)rtftfn gcfnnt
I \u fcm Cn-. Dcv fbui,^(. mi. ju 'i^evdn (uvt o. aVunifcbad^ (?) oovt^cmerft : ^la<i}
ciuem i>ev.i(eidi mit '-l^om gaftcu C^iu nut^fid, Scnnon h". oou 5^rnbcr .s.xnnri*
Jletebad). (5rf. 5i)iidi. ^Midifiivcv 1523. 4". foUte man mcmcn , baf^ bicfc and, ciuc
tn-fuvtcv \>(n§c(ate.)

2.
tjJojmanung on V\t \ frcien t)i\l> rctd) | ^tcttc tcutfld)cr nation |

^ilct in Vciftcncinfaf?um3, an bcn 3eitcu ic 4 iiinbcvbi(bd,cn sv^u^n- Aiouv mit
(^mbtcmen, obcn v>ou 2 &^dn .jcfpvcitete-S lud) mit bem f ovfe bc§ entr,aupteteu,
unten X(,i'cve a(§ fviecjer im gelbfagcv, cine ^anone in ber mitU fcin 5Mfbd,eu,
oas ntan fiiv cine 5al>efi((uftvation bcs 10. ^aln-^. v>evfc(,cu fbuntc).
« m. ob. l'/a5?0(tcu 4". fiivncvt ^ij bi? ^v [sic )"tatt 5\iijl. 28 ;^ci(cn auf ^cv

8() ^' TNHKX. Xr.rl. HKKLAG. n. FREISTET rK.l.'!^^. XI. 111. i:i!M.\X. AN \V()I!MS. 15'2'2.

©eite ciufiev bev (cttcn, ^ic niiv 8 iiat. Clnie ivolunincniibevidn-v. unC< :Kanfanmcvft. ;

ntit einev ^(vaOeffenleifte je an bev linfen ©eite be§ Icrtee. unb einev etu^a boppctt

fc> bvcitcn v>on 1" nntcv bemfclben; a(?ev am Sdiliifu' ift eine fodfic umijevectUc

X'eiftc nid)t.

rTiiicffeite bc§ XiM-i: C 3r fiommen ^tatt nun l)iUit in od)t i Pcs om»inen tfiitld)fn &<•.

■iMatt G^ fd)(icfU: Dnn Du nt(fin Dci bfltf"- l'ift | ;Ai«(eU.

Ticfe beiben ©vucfe (I. 'i.l fiiiC' priuciiios, infofcvn feincr au> ^cm anbcvn cut =

nonnucn ift: fic fdiciuen au-J fiiH-ifcn ".Hbfdiviftcn c^cS @cbidil'> ontiiommcu ui fnn.

:{.

a)tcincvS Sci>cu5bcicl)V. bcviKimtcv l^tauncv. j^iiv. 1797. 8". TII. ®. -»60. . .467.
(Oiat^ "Jiv. I. c\emcbc(t.)

4. 5.

SDliiiid),^ .^-».5 auecvL 3Bcvfc. II. @. 217... 225.
Miinch, Hutt. 0*i)p. V. p. 38.^. . . .^90.

C.Uad) ^)iv..:5. UHntcv i^emobelt.)

Cirinaiimu"^ au 'il>orm^. XLIII. 1522.

®in iicmutigc frnui'|nunfl an cin flcmeiinc ftutt | lllojmbl^ non l^lrid) \ \m\
JDuttcn 3u- flcrd)rifi)fn. |

2;ite( iu ,vcvltd)cv VciftcueinfaBuUij, obcn unb uutcn jc "2 'iUiytcttcn mit vHcvubtc^

fccuen.

6 m. ob. l'/o Sogcu 40. fiipxicvt ^ij J^iij. 9{ii(i|citc be?^ le(.Uen iB(atte§ (ccv. 3:{

Beitcn anf bcv DoUen Seitc. Cfnie (5o(umneuiibcvfd>viften unb :1{aub(cnunata.

gUidfcitc be§ Iite(g: pCm (Erfnmcn &c. Sdidi^ auf bcr -i^ovbcvfcitc hii^ n. 5Hat =

tc§: IlQtum ITnnlitftnU ^ontnji nnd) ; Incobi. ^nno. ilt.p.i:i:i.j. |

iitct uue Oiv. l., auf^cv baf^ iu C^cv 4. ;Vi(c ftclU 3ii:|

9(u^ iiu iibvijjeu ftimmt biefcv in bevfeibcn [^afctcr? 3trafibin\]cr?l Officiu c\(:-
mac^te Tvwd mit '•Jir. 1., ()at jcbod) viik ©atu^crfd^icbeu^Hiteu, u^eid^c boceifeu,
Oa^ cv ein v>on bicfcm v^crfc^iebcucv ift, 5. 58.

®. 2. 3. 3.

ftnu .... fcinc ..

. bJu

ftiu .... fcnnc .... lin'i-

- 3.5.

fricUcn wnU

friDcn nntU)

S. U. g. 1.

JJnil nuf? ii:ind)c

flonnc

Dnnu uuf» ujfnd)cn flnn

(Sin bfmutigc crmonung nn | ctn ocmciuc ftat lUarmf^ i'ii» | fUid) wn
^)uttcn I 3Uflefd)ttbcn.

litct in tsinfafutUi^ unc Oiv. 1. '2.

;'(ud) 0 iM(. 4". .^iiicffcitc bc-> lct3tcu (ccr. M ,^aUn auf C^cv oo((en Scitc. i\>eid>t
im ©vncf v*on beibeu rHnijV'u vmcI mc(n- ab, a(^ oiefc uuter einaubcr, uamcut(id)
aut^ iu beu :^ei(cn= nub Seitenabtbeidiiujcu, 5.^.^. bci]iuneu (bie titc(fei(e mittjcjabtt)

INDEX. XLIII. ERMAXVNG AN WOKMS. 1522. XLIIII. EXTSCHTLDIGVNG. 1522? 81

9ir. 1. 2.
<B. 3. tuenticti lalT«n,

4. fd)on Qlfo bcp

5. t)crad)tufl obcr tiic

6. parumb ucrgUidjt

7. fp:ed)cn Darff. Pu

8. 0. IDir tjabcn

9. bcn mag, (Jiv. 2. majj.

10. umb ujolten luir

11. 3U bc|)Qlten
<Bd)iu% [[. oben.]

4.
Miiuch, Hutt. Opp. V. p. 395... 406. finnoiemcbelt.}

■tiv. 3.
uuirt cud), fo iang jr
ob fd)on Qlfo bci)
auff thiin. Vnti
fnc uns vfrl)cilTcn.
1)3 cr (voU ^ob fagt)
bcuicinc, unli ant)'n
Jus jnie nid);s
vnr> cpfcn wilicrftan.
3U pfanl)t. tiii
Pntu I fanWftaU&c. [ivie 1.2.J

Gntfc^nilbioiunc}.

XLIIII.
1.

1522?

OSnMfd^nlbTgung Ulrid^S VOn | Jjntten tHi)lier etUdjcr Bnnjarhajftiflfs | aul^-
gcbcn, uou i)m, als folt cr roi^cr | allc {?ftirtltd)ctt in\i\ j.i:tcrtcr|rd)afft fciu , nirtt
erKla;|rung ctltd)cr fcincr i gcfciinfftf.t. ]

ravuutev eiii etioa 1" ftebe§, 3" bveitej' Stiid eiuev i)(vabeifeuleifte; bev cjan^e Ii=

tet iu i*eifteneiufa§uu>j.

16 5?U. cb. 4 ^o^cn i°. 2c^m 3?Iatt teev. 9.ltit jRaubletutuateu.

Xiefe (Crioiinat=j51u-5ijabe bat )if)ijueveu unb be^ereu S^vucf ale bie v>cu btn vgpa^

teveu alleiu beriicfficfttivjte, btivcb 3lu»[aBUUCien unb i^evberbunv^en entftellte Oiv. 2.

^f. 151» fAliefU: tias iuill id) on un&crlo^ bittcn unli bcflcren. iXmcn.
2.
Cnnbtfd)liliii=|9Ung Dliidjs | UOn ^uttcn | W\)^ct ctltdjcr mmar- i).iffti.icr
aul^ocbcn, dou j t)ni , als folt cr mt^er ullc | i)ci)rtlid)cit un^ futc; rtcrfd^afft rciii,
mit I erklariig ctlid);|cr fcincr <)C;}rd):tfftcn. I

iitel itt SeifteueiufaBiiUi}, tvcvin cbeu iu aufgeriiicjelteiu 33aube 152U

14 m. cb. 3'/2 Sogcn 4». figtiievt a...f (c 6 m.). Obne ^{attbietttiuata.

Se^te (35te) ^cilc auf -.i^l. 14'': id) ou untcrlof! bittcn uii bcgcrcn. ^mcn.

aui. Jiv. -'.)

Burckbard, Vit. Hutt. III. p. 206.. . 260. (>

4.
IDieinerl Sefeenstcfcfn-. berii£)intcv DJidiincr. III. p. 468. . .498. (ebenfaU^ au§
Otv. 2.)

5.
^D3Zitud), .^.» au^eil 2Berfe II. <B. 225... 259. (oevmutticb n.^d) Jh-. 3. iu.jeiic^;
tet. iBevjitutt „(51 ift ueti" ftatt „(?•? ift nit neu")
6.
Miiuch, Hutt. Opp. V. p. 41 5... 448. („e§ ift uit neu")

6

82 * INDEX. XLV. EXPOSTVLATIO CVM ERASSIO. 1523.

Expoftulatio cum Erafmo. XLV. 1523.

I.

VlRICHI AB I IIVTTEX | ciim | ERASMO lioterodamo , Presbjtero,

TheologO, 1 EXPOSTVLATIO.

Xcinintcr ein D^iebaidon vcn idjUMc^ 2" Jnrcftmcticr, nut bcr Unijchrifi m. lvther:
p. melan: bcv inncvc ^vci^ V>on etUHi 1" ruvdnncpcv ift fcfttoavj fcfivaffievt, fo ba^
bie i?opfc "»v bmd) ctTOaS (idjtevc ©c^vafficvunj.-5 bcvaibJtvctcn; 'linf^ < V rcc^t^ V>
Sarnntev 2 ctwa 2%" ijroBC SOicbaillonc mit bcn Sovfcn bc^ erasmvs • rotero-

DAMVS: nnb VLRICHVS • AB HVTTEN EQ • :

36 m. ob. 9 33oc}cn (ca...i) 4». Dliidfcite i>i§ Jitct^: nnb ba§ IctUc SBfatt lccv.
^iictfcite bc» 35tcn a3Iattc§: CMttten» gvofjc» 58vnftbitb niit bcm i?vanj nnb bcv
Stcc^tcn am Scfiivcvt, bcn 4 -ii?avpciTfc^ilbcn in bcn (nfcn, bavnntcv iacta est

ALEA.

27 3ci(cn nnb (5otumncnii6cvfrf}vift auf bcv Scite.

(^anjcvS 33cfcf)vcil)nnt5, U. i\ ^uttcn ©. 171 f. ftimmt mit t>ovftcr}cnber iibcvciu,
nuv ba^ jcncv bc§ 5Bi(be» auf 3?(. 35'' fcine (vvuvifuutnoi tfntt. ^d) I^abe cinijiic
©u^cnb C^vcinpfavicu be» gar^ uicf)t fcftcn iHn-fommcnbcn SrudEe» in ^anbeit c\(-
I;abt, atjcr fcin» ofme ba» 33ifb. Ucbrigeit§ mevft ^anjer an: „61 ift bicfe» otntc
3u»cifel bie Oricjinat^^fuSijabe. ©a^ biefelbe aua ber '^n-efie bc§ ^oh. ©c^ott ju
©trasbitri} im ^""i^i^ obcr 3i'nu§ 1523 cvfc^icueu fei), ift einc auSijemad^te ©ac^e.
©c^olt foff fte bvci^maf .^ebvncft f)aben." is^f. 9cr. 2. 3. WJiinc^ (Hntt. Opp. IV.
p. 329) mac^t ffugo ax^i bev obeu I^cfd^viebcncu, u>efd)C aiid) cv v]cfclK'n, cine oon
bev von 't^an^cv tcfd)ricbcucu i^erfd)iebene. C§ ift mbi^fid), cibiv umi\ifnfd)cinlic^,
baB 9)ciiud) fiicv ctuM-:' vic^tiijc» f^at.)

2.
VLEICHI AB HVTTEN [ Citm Erafmo ^nlrrndrmw, pref-\byiero, Ihen-
logo, I EXPOSTVLATIO | A j>riore depraualione \ uimlicala iam. \ OTHO-
NIS BRVNFELSII | Pro Ylricho Rulleno ilefuncio, ad \ ErafmiRoler .^po?i-
giam , | RESPONSIO. ]

Savuntev ba§ 9)JcbaiUon .r-^uttcn^-, umc aiif bcm iitd Oiv. 1., abcv ol^uc Umfdn-ift.

68 93ff. ob. 8'/2 Sooicu 8". fijptievt a...i (i 4 33ff.). Diiicffcite bcs Xitel^ Iccv.

Sfiitdfcite be» Ictitcu 2?fatte»: ^% | 'Ego fnm domikvs redemptor tuiK, \\\\\ rum

ftiorum complens. Effii/r. rliiij. \ ((vvafiuu»' 3?ifb Unc auf bcm Slitet V»01t 5iV. 1.,

abcv aud) ofntc Umfdivift.) | Stultus factus eft omnis homo d fcientia. lere. j;. |

Yerbum au/C' Domini manet in a-ternum. | *;j.* |

®ie evftcn 67 eciteu (bic 2 bc§ litcfbfattc» nid)t init.-\cjaMt) ftimincn mit nitbe=

tvac^tfi^en Slitsuahmcn iu if)rcu Sfnfam^cu luit lliv. 1. iibcvciu. 3fuc^ I)icr l)at bic

v>otfe ©eite 27 ^filcn unb (iolumucniibevfc^rift.

eiij'': era.smo rot. otho | brvnfel. s. d. | Yamam nohis proftitiiifti &c.

eiiij^: othonis brvnfel|sii, ad ea quce fiait e.v prima Y.rafmi \ ad Zivinijliiim |

RESPONSio. I er. Q?/frf excogitari potuit it. f. U\

eiiij'' fq. : othonis br. ad ea [ 17?/«? funt ex fecunda YLrafmi ail \ LiCetorem u. f. X\>.

e v*...hv'': othonis brvnfelsii | ad ea qua' funt ex 'Erafmi Spo7igia. | respon-

sio. I ER. Tantum cnim Hpongia u. f. U\

Ii03...i4^: erasmo roterodamo {||| brvnfel|sivs | s.d. |* | iiuccinctius

U. f. U\; fcbficpt puram & ilUrfam feruemus. vale. | S^avuntcv 8 ^'■'il*;" erra-

ATA [sicj.

INDEX. XLV. EXPOSTVLATIO CVM EKASMO. 1523. XLV ^. SPONGIA ERASMI. 152.3. 83

3.
VLEICHI AB HVTTEN | Cum Y.rafmo 'Roterodamo , prefbyfe-^ro, theo-
logo, I EXPOSTVLATIO | Apriore deprauafione\vuidica1aiam. | OTHO-
NIS BRVNFELSII | Pro Ylricho Huftoio nifa defuncto, ad Brafini \ Ro-
tei-od. Spongiam RESPONjSIO , ab aufore denuo j recognita. j

Xitcl obnc al(e iHTsicntiu} uiib aiif bcv ^^iidffcitc Wofe baS 9TfebailIon be§ 0"vafnui§
(wie %\\. yix. 1.) ol}ne alte (£d)vift. UebvicjenS ftimmt bicfe 3ht§cjabe, atcjcfefien
batoon, hix'^ bic erraata nicf)t uiicbcvBoIt ancjeijebcn, abcv ancf) im 'levtc faft al(e
nniievbefecvt gebticbcn finb, mit "Jiv. 2. iibcvciii; jcboc^ ift bie ©icjnatitv bi'? 511 33o;
flen g incl. mit avab. Siff^vu, li uiib i abcv auc^ mit vbmifd)cn c;efc^U, j. 33. a
-2 bi§ a 5, abcv hij bi? liv.

4.

Miincb, Hutt. Opp. TV. p. 343... 394. 491... 494. 497... 549.

n.
C ^r l^llrtd)6 XiOltU | ^)uttc mit (Crafmn \m\ tlotcrliam | pjtcftcr luiti tljco-
luiio l)at);|lung, allcrmcirt ^ic |ru;|tl)crifd)c faci) bc;|trc|fcn^. | Jll. p. (i'^'!!],

litct in bvcitcv ^JtvabcffcncinfafntUi^, UHn-in obcn iWon OjV'*tmm J) Z C f?]

34 m. ob. 8'/2 93ogcn 4". fignievt ^ bi§ J (f) 2 25U.J.' Biiicffeitc bc§ iitel^ unb

h<x^ le^tc 9?(att Icev. 34 ln§ 36 ;3eilen anf bcv ©cite. Cbne (5oInmneniit*evfcI)v.

unb Bianblcmmata.

SScginnt ^ij^ : ^€\) ucrfdje mid). Iiti l^aft | cnijlid) urvftantif, &c. fcf)licfU ^ 31-: ot)fr|

ftatit ^nt.

[©ie ncitcvcii UcOcvfctmitgcn f. untcn XLV u. XLV.]

SJtunct), .f^.g augcrtcf. aScvfc 11. @. 262... 345. Gvc(^t bie Ucbcvf. i>oit Stot^,
u>clcf)e, ba ©totj, \v\t i^icfev, aucf) bcn 6c()wamm bcs (vvafmu^S <tc. iibcvfct3l (^at,
nac() biefem untev XLV. XLV. aufijcfiit^vt ift.)

Spongia Erafmi. XLV ^. 1523.

1.
SPONGIA ERASMI AY)-\uerfus afpergines llutfeni. \ Tavnntev ftcljt ^vobcng t(ei=
nc§ !Dvucfevjcicf)cn (ein i^on 2 au^ ai^otfcn vcicf)enben >\)anbcn gcl)altenev ©tab, um
tvcf^en 2 gcfvoitte ©cf)tangcn fic^ unnbcn, unb auf u^cfcficm obcn 5Unfcf)Cu bcn
©c^fangcnl)auptevn ein 3Sogc( fit',t.)

93ovbcvfcitc be» 60. 33(atteg: basileae per 10. fro-|benivm, an. m. d. | xxm.
mense se-1ptembri. 9iiicffcite bc§f. aMatteS (yvobcnS groficvcS Siitrfcv,^cid)cn, mit
loAN. FROB. an ben ©eiten.

60 m. obcr 7'/2 93ogen 8«. fignicvt a...h (h 4 931(.).

a 2: ERASMvs..|..zvviNGLio I II qYoniain isllmc jjrimum Jdnc cdlatu efl \ n. f. U^.
f> 3 [ftatt n 31".../! 3'': pvrgatio..|.,ad EXPOSTVLATio-|«e/« \irici lhdteni.\
'Nvnc idci/fim aiidi, fiuacnt, rhetorem \ luucanicum u. f. W. ©c^Iuft : pvrgationis
AD EX-\po)itulfdio7ietn Yiulteni , j)er D. Ei^afmum \ Rolcrod. pinis.

6*

84* INDEX. Xr.A- ^. SPONGIA ERASMI. 1523.

2.

SPON-|giA ERASMI I ADVERSVS | ASPERGI|nES I HVTTENI. [ ^^ ]

Sitc( in sicrlic^cv Cinfamnij^, fcituiavtei jc eine Saute mit bavan fpictcubcm Gn=

oicl, cincm ^afcu im guBiJfft^^U, obcu in iBhuucn au§Ianfcnbe Jt^ievmenfdjeu, un=

tcn avcl)itcftouifcl) gcsicvtc Sciftc mil eiuem fleinen 9)cebai(tou in ber 93cittc.

5U '-8U. 8». ®a» GO. iMatt fctilt in mcinem (5:x. (une auc^ iu bem von ^^anjer,

§utteu ©. l'" a. (5. bcf^dcbcnen, UH^tdjcr biefe ^tuSg., wic bev ®rief nn Bivi"3li

lunveift, ju fpcit anfctU); e» cnt()alt oliuc 3>i-^cifi^l t'!*: Stmjabc Bafilete per lo.

Frobenium uub ba» ^aX)V (1523?) uub ctiva (lud) ben Diouat (Septemb.V) be§

®rmfc§. ©ignatnr a b c Y> {d 2 D 3 ^/ 4 ^ 5) E (Eij n. f. w.) F G H (H

V2 Sogen).

« 2: ERASMVS ROT. ERVDiTissiMO vl|richo zvvinglio apvd | i)i(fi//Fi Yiclitetioru

ciuitale 'Yhur\regia cocionatori s. d. ( Qvoniafn iftuc ]jri?/iinn n. f. W.

©. 59 (Hiij'') fc^IicRt: C 'Purgationis ad Expoftulaliotieni Wulleni. \ per D. Eraf-

viiim "Rulerod. finis.

3.

SPONGIA ERAS|mI ADVERSVS [ ASPERGIJNES | HVTTENI. |
litel in jierlic^cr (^•infajiuua. 50 5311. 8".

9tiicffeite bc» Jitel» big ©. 1. be§ bvitten ^BIatteg ber 33rief an S^J-Hncjli.
231. 3'': PVRGATio ERASMi ROTE-|rodami , ad expoftnlationem Vlrici | Hutteni. |

231. 50'': FINIS. AN. M. D. XXIII.

(■Jiad) 'l.M-iu^cv, A>uttcu 6. 175 f.)
4.
Spongia Erarnii aduerriis arpergine.s Hutteni. ?(. C?. : Bafiloa; per lo.
Frobeuium An. m. d. xxiii. Menfe Octobri. 8".

(@0 Panzer Ann. typogr. VI. p. 238. No. 480. ®C'3f. 11. l\ i>uttcn 6. 175.,
au» beffeu uncjcniicjcnber Slmjabe nic^t ju evfe^en ift, ob ber ^rief an B^i^insli/ ^i^if
"iu ben erftcn ^tuvvjal^cn, ober ber au bcn 8cfcr, une iu ben fpatcren, ber Spon-
gia i.^oraniH]c()c.)

5.
SPONGIA ERASMl ADV^\i-\fus afpergihcs Kufietn.
Sarnntcr baS fleinc frobcufci)C Srncfevseic^cn, u>ie 'Dtr. 1.

3(uc^ 7V2 23oi3en a...k nne Oir. 1. nub and) niit bcm grbfunen ,3fi<^»->u auf ber
&Uicffeitc bc§ letUeu ilMatte^s abcr crft auf bcffcn iHn-bcvfcite fd)Iie^t bie ©c^rift,
unb baruntcr fte()t: basileae per 10. frobe-|nivm, an. W. iT. xxiii.
©tatt be§ 23riefg au Slvnngti (Dcr. 1. 231. a 2) ftcljt abcr ()icr fl2»...«3i' bcr
candido lectori s. d. | Kvtteni dece/fus gratio! tionnikit u. f. IV. uub cvft a 4
becjiuut bic pvrgatio erasmi kotero|dami, ad EXPOSTVLA-|<«07jm \lrici liuttetii.\
(3u bcv folijcnbeu Suitialc N ift bcr ^ovf ber lollia pavlina cjes. imp. vxor.)

G.
SPONGIA I ERASMI ADVERSVS | afpet^yines llulleni. \ ^ 1 'litct ot)ne
lociterc 2>erjicvnuij. ^

50 m. obcr 7 230i5cu (A...G) S'\ mit araLnfcticu ,3ab(cu fo(iicvt, abcr nad) 231.
40. falfc^.

^iiicffeite bc§ litet-J: krasmvs RoTERo=|f/rt77j(M- cuudido | lectori \ s. d. | /zvtteni
dece/fus n. f. 10.

SDEX. XLV". SP

B SPOXGIA ERASMI. 15-23. XLV ^. SCHRIFTEX DAGEGEN. ^D"^

©(^UcBt 9Sr. 66 [fcK icin 56] pvrgatiosis ..lii:| fisis. |
(^^robenfc^cr rrncf.)

7.
Spongia Erafmi adverfus afpergines Hutteni
BafileK apud lo. Frobenium Anno

M. D, XXIIII. 8".
(So -Pan^cr Ann. typogr. VI. r- 245. No. 543. n. ^nttcn e.>177. anJ^Catal.
Bolong. Crev. III. b. p. 131., an*, unc -^lr. 4., obnc ?(n,abc, ob ber ^net an
Bmingli ober ber an ben Sejcr in bcr Jtne.jate entbahcn Ki, trel*Cc lel.tre Incr
jebc(^ Ui r>crmnten ift.l

8.
Erafmi Opp. [edid. Beatus Elaenanus]. Bafil. Froben. 1540. fol. tom. IX.

p. 1.339... 1373.

9.
Erafmi Opp. [ed. Clericus]. Lugd. Bat. 1703. fciq. fol. tom. X. ?

10.
Muncb, Hutt. Opp. IV. p. 403... 494.

XLV. n. XLVB.

lUvict) ^ou .^Mittcn 1 C5c,5cn 1 5Denbcriu§ era§mu§, 1 uub | l^eribcriug evalmul |
gegen ] lUi-irf) i^cn 5?utten. | ^Xi^t^ (2trcitjdn-iftcu \ \ %u^ bem Sateinifc^cn iikv.
Ht, 1 mit bcnnct^iAcn [?] biftcvifcluni ^iotiscn Kvfe^en | unb beuvtt)ei(t 1 l^cu 1
Dr. -sc^ann ^afob ©tcts, ! 33iiv^cr su 3uvt*, 11 ^tavau 1813. |! 8". 282

®eiten u. 1 2?t.

b.
^cv @tvcit i suuf6cu Uh-id^ ihmi .^uttcn i uub | (NvacMuue ihmi 9^ttcvbam; |
23citvac5 juvC^i^avattcviftif Ulvid)§ ihmi ^outteu uut) | feiucv litcvavifAeu Bcitcje^
ncffcn. ! ^hiS | Cvi,iiua(uvhiuben [?] uubSviefeu | inl Teutfd)C iitHvfct^t | unb |
mit litcvavifdi^biftcvifdKuS^emevfuncjcu^evaulvjecjetcn ] i^ou (iavt .^icfcv, 1 ^l^fav^
vcv in^cdfeib! WiCiin 1823. || 8«. 10 Slt. n. 330 Seiten. [■Beietinacrt.J

XLV<^'.
1.

Otbnnis Brmmfelsii pro Ub-icbo Hutteno ad Erafmum Rot. responsio f.
No. XLV. 2. 3. 4.

2.
a) IVDICI VM EUASMI ALBEKI , | de ^pongia Erafmi 'Roterod. \ adeog^,
quatenus iUi conAueniat cum M. LV=1tHERI do-Jctrina. \ EPISTOLA ERASMl|
-Roterod. ad Fuhrum Cun-Jftanlien. Mcarium. \ EPISTOLA M. LVTHE.rJ ad

86*

XLVI. FLOKES EX SALVST. ET CVRTIO.

(Dnicfi iiijfsima, ile fu-\cala Y^rafmi Spougia: ] dec; Qhrifti ncfjo\c\o fyn-

cerius \ IraclCido. \

"litct in Sciftciiciiifailmuj.

8 2311. cb. 1 23C3CU 8". 9fiiict|citc bc§ 8. Slattcj. Iccv.

9tiirficite bc§ 3;itcl»: ivdicivm alberi. [ift CSclumuciuibcvfcfiiift] | svo theodori-

CHO, co'sc'i.o\natuvi Vhvancopliordiano Bvaf. Albcvus \\\\ ItE?nilto ad te '^pongiam

<S. 1"~: revekendo domino , ioAN;|/»' V abvo .••||| salvtem , uiv ainunlifsime,

U. f. IV. bat. Bafilrere Kal'. Decemb. Anuo m. d. x.xiii. | (cf^uc Hntcvfclivift.)

©. 14: martinvs lvthervs. | n. amico. s. d. | Gratia it pax iu domiuo. Tu

U. f. tv.

Scfituf^ S. 15: XuittenbergcL' pri-\ma Octob. m. d. ] xxiii.

b) ^Wb IVDICIVM I EKASMI ALBERI, (le SPONGIA | Erafmi ^Rolcrod.
adeoq;, qualenus illi con-\uenial cum M. lVtheri | doclrina. \ EPISTOLA
ERASMI ROTERO. | ad F(d)rU)n Conft. Yicai^ium. j EPISTOLA M. LVTHERI
AD { amicum pijfsima, de fiicataFirafmi \ Spofigia : deq; CHRISTI tie\gocio
fyncerius tractado.

%\id cl^nc i^cvjicvung.

2tu(^ 8 m. cb. 1 a.HH3Cu 8". Dtiicffcite be§ 8. ©lattcg tccv.

Stiidfcitc bc» litelS (<S. 2.): ivdicivm alberi | svo theodoricho, concio=|na-

TORi PHRANCoPHOR=]cliauo ..||| Kemitto ud te u. f. U\

©. 12: reverendo domino, i0AN;|7ii Fabvo u. f. W. , untcvlclnictcu (®. 13)

Y.rafmus Viot. uere tuus.

©, 14: martinvs lvthervs. n. | amico. s. d. I n. f. U^ Scfjticfjt (3. 15): \uit-

ten\berg(c prima Octob. Anno. m. d. xxiii. (IJcu Tvucf lialtc icf) fiiv ><l>tj5Cuauev,

au» ©ct^cv^ Cfficin.)

c) Mituch, Hutt. Opp. IV. p. 555... 563.

3.

a) Ileurici ab Eppendorf ad D. Erasmi Eotcrodaini libelluni , cui titulus,
Adversus mendacium et obtrectationem utilis admonitio , iusta querela.
Haganoa? ex officiua loau. Secerii, anno m d xxx. JMenle Februario. 8".

lici^t miv uuv vhh- iu

b) CHRISTOPHORI S.VxI | DE | HENRICO EPPENDORPIO | COMMENTARIVS. |
(10 ^Cifcu) 1 LIPSIAE 1 1 A. AERAE DIONYSIANAE Cl.) lOCC XXXXV. 4^.

Flores ex Saluft. et Ciirtio. XLVI.

1.

O^^SALVSTII I ET Q. CVRTII FLORES, | fclccli pcr Huldcrichum IIul-
lcnum I cquilcm, ciufdcmq; fcholijs \ non indocds illuflrali. \ '^S^'^^ \
ARGENTORATI | ANNO .mT i». XXVIU. ^

i^c.jcu A...N 8". Dliicffcitcu bc3 Xitcfe uub bc§ fcljtcu iMattcS fccv, 101 foliicvtc

IMattcv.

A 2: SPECTATISIsimo viro d. iohanni maio | Seleftadienfi, Bohemicic ac

INPEX. XLVI. FI.OKES EX SA.V.ST. ET CVBTIO. XI.VU. KLOSCVLI KX SALVST. 87=^

rnaarica- | J/rnVA^.//..^ Secretario, domino \ & ««uco fm incomparabiU \ lokannes
HeruaAgius S- | I.n lefjendis Mftoricis etfi ni\hU ociofum U. 1. IV., bat. ^/-^e^^o-l

rt: eTc. cVlSPI I sALVSTii i^KAtHinaria. \ Studere fe. | Qvi A"^^''"^ A/^ V'''^-

m'\t Ex'c. CEisPi sALVSTii DK ] bcllo hujurtldno. I Grafsari. \ Qui nbi ad glo-

riam uirtulis uia gra/fatur &c. | Defluere. | Vbi per focordiam «. ) U>.

58f. 33: Ex ORATIONE LEPiDi | ad Pop. cx Saiuftij hifto. I Intestabdis. \ u. ). tv.

181 34- EX ORATIONE PHILIPPI SALVST. \ Noxa' cffc. \ U. \. U\

SI. 41»... 104«: EX QVINTI | cvrtii libro tektio flokks. ] Circumxectus, pro
circumiacens. \ ScbtuB : Longinqua cognatio fupra. \ fisis.

2.

C CRISPI I SALVSTII HISTOKICI CLA|r1S,SIMI , IN CATILINA5I | Atq;
lugurtham opufcula , per iiuhleri.\chum Uuttenum F^quitem, atq; Vhilip\pum
mianchthonem Scholijs ut \ hreuifsimis , ila doctifsi^\mis illuftrata. \ Indtcem
reliquartm orationum , pagella \ reperies fequenti. \ ^agenoic perloan. Sec.

Kn. M. D. XXIX, 1

^itct iu ?eiitcuralMUCu, luitcu Scl5CV§ iu ciu I xvcv)c()ruu.icuc-3 S.
8 uuTcIiicvtc uub 211 fcliicvtc uub 1 Iccvc§ 9311. 8". ^ ■

iMI. 170^.. •211'': C. SALVSTII 1 FLOKES, u. f.^ U\ Xic Hores ^w^ Lurtius
fiub Incv uatiivlic^ uicf)t auUjeuLMumcu. _ ,. . , ,on-

[cf. ludic. edd. KH- bcv Sipeutiucv 3lu-5oak bc§ ealluftui^. Argentor. 180/.

8". p. xLVi. fq. au§ Panzer Ann. typ. VII. p. 104.]

3. ..5.

3)ie Flores au-3 Curtius icKcu .xwA) iu feK^cubcu, uur uicbt i^cvlic.^cubcu ?lu?.vvbcu

itel)cu :
3) Florus. Colou. 1538. 8".

4^ — Colou. per loa. Gymnicuui. 1542. 8".
5) _ Basil. per Henrie. Pctr. 1545. meuse Martio.

Flofculi ex Saluft. XLVII.

SiefcS i>cu bev ^vfuafcufauituuo No. xlvi. ju uutcvfd)cibcubc alphabctifc^c aSovtvciju
flcv ju ©alluft liecjt uiiv uuv iu biefcv 5JIus.jabe vov, bie id) bal)ev geojen bie
d)veuel. Cvbmuuj vovauftcllc:
C. CRISPI I SALVSTII 1 HISTOKI^, 1 De coniuratione L. Catilina;.|
u. f. w. 1 vxA cvM I HeneicI GlakeaNI annotalio\nihus : Et 1|| hvldrici
HVTTENi flofcuUs. \ ^crum ac verborum Indice || BASILE^, | per Seba-
STiANVM I Henricpetri. | 91. G.: BASILE.E, I PEU SebasTIANVM | Hen-
RicpETRi. 1 Anno ] clo lo xc.

1 Scvjcu u. 502 va.V3. ©citeu, I Sogeu (li 4^...Kk 3^) FLOSCVLI, AB | Hvld-.
RICO Hvte^Ino (vt pvtatvr) I coUecti, In | Salustij historijs. \ Orationum
appendice. \ Fragmentis historiarum. \ Alphabetico ordine re-|dacti. 1 1 1 1 1 bauu

88* INDEX. XLVII. FLOSCVLI EX SALVST. XLVIII. ARMINIVS. 1520.

(Kk.4) 16 iBU. Index iiub ciii SdiluBblatt, auf bcffeu 23erbevicitc i>ln;ic rnictert»=
u. Bcit^Sdtvjabe.

I^iefc flosculi bcgiuueu Abdicare magiftratii uub fc^IicBCU Vulgus efse ignobi-
les, UHH-auf (Kk 3'') uoc^ 14 flosculi (Adniti bi§ Vtpote), ujo^^u bcv .•pcvauageber
bic ©eiteu= u. 3<:ilfii^^¥cn uiciit au^^ucjcbeu n.niftc, uaciicjctva^^cu ftub.
2. ..7.

'3)i.efelbeu flosculi fiub e§ »ot auci), wddii firf) iu folv^cubcu uub i.nc(lcic(^t aucd uocfe
anbcreu ?(u^csabcu be§ ©attuftiu» finbeu:

1530. Paris. ap. Simon. Coliuseitm. 8".

1534. Ba.sil. ap. Hervag. 8".

1536. Paris. ap. Simon. Colinseum. 8". (?luri) in bcv ibid. 1543. 8"?)

1563. Basil. pcr Henricpetri. S'\

1571. ibid. 8". iinb 1606. ibid. 8^*.

Arminius. XLVIII. erfd)ien 1529.

— <t=5=£Sg=!?i-!> — •

1.

AHMINIVS [ Dialogus Huttenicus, Quo | honio patrife aman-ltifTi-
mus, Germa|noruni laudem | celebrauit. |

24 m. obcr 3 23o(jcu (A...C) 8". JRitcffeite be§ 2itct§, bc§ 3tcn -iMattc^, utvfc

bie 3 le^teu ©eitcu Icer.

Aij . . . (A 3".) : IN HVTTE[ni arminivm | Eobanus Heffus. ) Tot fua ftat po-

pulis u. f. W. 30 Tiftic^eu, baruutcr nvrenberg^, Anno | m. d. xxviii. | Menfe

Augufto.

Aiiij . . . C 6'' : ^5^) VLRICHI, j hvtteni , eqvitis germani | arminivs dia-

LOGVS. I Interloc^uutores: Arminius , Mi|nos, Mercurius , Alexander, Sci-|pio,

Hannibal, Corn. Tacitus. | arminivs. | Hoc tandem ini-|quum eft, o Mi-|nos,

iuditium, u.f. n\ ©c^ticfet: ..Vos ad | ueftra hinc | redite. | Mercur. | Seque|re.|

Haganooe in fedibus | lohan. Sec. Anno | M. D. XXIX. |

2(uf bcr crftcn ©. bc» riorte^teu 5?(. ba§ fel3cvfrf}c 3)rmfcv,^ci(f)cn, ^'■^""'Jfcpf i"

f^erjfijnnioiciu Sc^ilbe.

(J^icfe 3(u§j5al?e ocrauftaltete ?Jlori^ r>. ,C->uttcn.)
2.
ARMINI|VS DIALOGVS I Huttenicus, continens | res Arminij in
Ger|mania geftas. | P. CORNELII TACI-|ti, de raoribus & populis | Ger-
manire, libels;lus. | Adiecta eft brcuis interpreta;|tio appellationum
parti;|um GermaniiE.

litcl in ciitcm ',n ciitcin Citarto V^ifecubcu £eifteural)mcu.

S^LV^iCn A...F 8". Jt. C^. : impressvm vitebergae | per iosephvm clvg. |

M. D. xxxviii. Dtiicffeite bc§ litcts uub be» le^tcn iMattc» lcev.

.^ef5cn§ ®cbirf)t uub bcr Arminius ftcfteu Aij ln§ B 6«.

3.
ARMINIVS I DIALOGVS HVT=ltonicus, continens res Ar=|minij in
Germania ] geftas. 1 P. CORNELII | TACITI , DE MOKIBVS | &

I

0 INDEX. XLVIII. ARMIXIVS. 1.520. S9 '^

populis Germaniai, libellus. | ADIECTA EST BEE^juis interpretatio
appella;jtionum partium j Germanise. [ Vitebergse excudebat Iofe=|phus
Klug. I 155L 1 8°.

S)ic iBU. 2... 16 fiitfialtcn ba^- cotninfc^c 0cbirfit uub ^ultcnS J^iatog.
3fJiicf[citc bc§ Icfetcn iMattC;S cinc 3?(nmcn in bcn .'|?anbcn tvnttcnbe Sircnc.

4.
Germania C. Taciti. Vocabula regionum enarrata (ded. a Mel. Dav.
TJngnad , Baroni in Sonnek). Hanninius Vlr. Hutteni. Dialogus lulius.
recens edita a MelfanchthoneJ. Viteb. 1557. 8". 10 pl.

(®o <Bixokd, Drtiiccaanccn. 6tc ©aml. Diiirnb. 1782. "8«. 5k. 482. ber Biblio-
theca Melanchthoniaua. i^vjl. Burckhardi Vit. Hutt. II. p. 318.)

5.
Ulrici Hutteni, 1 Eqvitis Germaxi | ARIVIINIVS, | dialogus

•OSTHUMUS, CONTI^InENS RES ARMINII IN GER-|3IANIA GESTAS : | PrO

Schola Jtzehoenfi correctior clenuo \ editus \ Studio & sumptibus | M. HAR-
DERI BULICHII \ Scholce ejusdem Rectoris. \ (iMancttc.) | LUBECyE , [ Ty-
pis JoilASSlS WoLFFl. \ Auno | M.DC.XXIIII.

8 m. ob. 2 33ogen 4«. 91. (?. Finis. ] (©roBcrc isicjnettc.) ;")iiicffcite bcc^ litcl-?
unb be§ lefeten 93Iatte§ lecr. ,

.^efeen?- (Scbicfit i[t nidn aur;;;cnommcn.

6. 7.
(Sim. Schard) Hiftoricum opus, in quatuor tomos divifnm: quorum, To-
mus I, Germaniae antiquae illuftrationem continet &c. Basilese. (1574.)
fol. I. p. 425... 432,

.f)eBcn» @cbicfit unb 4"^uttcn^3 S^ialocj.

%\\^ in
Schardius redivivus op. Hieron. TbomsB Auguftani ober Germanicarum
rerum tomi quatuor Simonis Schardii. Giessaj. 1673. fol. I. p. 214... 218.

©. auc^ untcn a.

8.
JoHANNis HENRici | ^^agclgan^, P. P. I DE PRISCA | GEKMANO-|rum
^TATE I DissERTATio, | (0 .^cilcn) \ Cui accesfit UMci Hutteni, E-|quitis
Franconis, Arminius, five de | prteftantia militari Dialo-|gus. | — | Co-
burgi \ Typis Ducalibus exfcripta pcr Joh. For-\ckeliitm Jtuio M. DC. XXX F. |

16". <:[^nt |)eBen§ ©cbic^t.

<B. 93. ULRICI HUTTENI | Eriuitis Germani | ARMINIUS , | five Dialogus.

isic] I Interlocutores : u. f. u\ Sct)liept ©. 124: Merc. Sequere. \ finis.

9.
B. Jo. MlCH. DiLLHERRl , I Acad. Jen. El. Hift. ac. Poef. P. P. | DE |
HISTORIA I PRISC^ GERMANLE | commentatio posthuma, ||| ad-

lUNCTAEST I B. JO. HENR. HAGELGANSII [j DE | PRISCA GERMANORUM .ffiTATE |

90* INDEX. XLVIII. ARMINIVS. 1529. • XLVIIII. EPIGR. IN HON. BRI«T^.. L. OPP. p.

DissERTATio ; | cui ACCESSiT | ULRICI HUTTENI, | Eqv. Fraac. | ARMI-

NIUS. I (©vucferjeic^en: J^ama mit ^al^ncn nnb Jvonipcte, anf eincv ^uc^d) | F/i.iy.

COFVRTl k LlPSm I Apucl PIIIL. WILHELMUM STOCKIUM. 1 Ao. 1718.

80. ©. 180: ULRICI HUTTENI | Equitis Germani | arminius | five Dialogus. |
u. f. \\\ (Sd)(icf5t ©. 16(5 (ftatt 190]. ?(ucf) ofinc (5oban?. @cbic()t.

]0.

D^art) '3ir, 7. ab;>-bvucft iu a nntcu.

11.

Miiucli, Hutt. Oi)p. IV. p. 591... 606. C^cftcu^ @cbicf)t I. p. ci...ciii.

a.

lUrtcf)^ iH^u ^>utteu | ^^(viuiniiiis, .^^errniann, f du s^ialoji, | unb | ©covcj
e^alatiuu^ || .^perrmauu, \ \!ateintfd) \\x(^ ^cntfcl) [ ^erauSjiegeben | toon |
g^rtebrid) ^vctjlid). | (aiicbaiifon bc^ arminius cheruscorum dux.) | JSien 1815 || 1
8. 179 ©eiten. ' ^

©. 10... 57. ,§.§ Siafoo or)uc .t)cf5cn§ ©cbic^t. Da? Satcinifcf)e m?:> 5h-. 7.
b.
2Jiiind), ^rt.y auSertefcnc $Geife. III. (&. 449...470.

5Pou ajiiiucf) 'fclbft itbertraacu', o^uc-§cf^cn» @cbicf)t.

Epigr. in honorera Brettse. XLVIIII.

®afe bcni fec^ljcifigcn, aH-il)rfcf)ciufic^ nnibrcnb bcg fc^unib. Scfbsui]^ 1519 cntftanbcucn
Epigramina in lionorera Brettje, Melanclithonis patria? , cinc eigcuc l'atmmcr qc=
u.nbmct tuirb, o-^l-rf^it^f)!, iv>eif cg r^on 23urrfbarb, 2Rctncr?v '4-HXU3cr, ?.)h'iucf) n. f. \x\
ganj iibcrfel)cit loorbcu ift. 3d) bcfil^c c^ in cincm MS. bc^ 16. SaTui). nub qcbrmtt
ift c§ in

ITINEKARIUM GERJIANLE | xYOV-ANTIQU.E. | tcutfd)C^ | ^t\)^h\\i) burcl; |

.<Ood) i)nb3^ai)crlcutfd)ranb | &c. &c. | ®urd) | martinum zeillerum. | @tra§.

'^^«^"3/ I Bct^llt^l'^ (5rOcit. I ANNO M. DC. XXXII. I fol. @. 541.

iiub in

lOACHIMI CAMERARII | DE VITA | | MELANCIITHONIS | NARUATIO. | RECEN-
SVIT II III GE. TIIEODOR. STROBELIVS ||i| IIALAE || MDCCLXXVIl. | 8^ p. 1.

not. b.

Hutteni Opp. poet. L. 1535 .^^

1.

VLRICHI I HVTTENI EQVITIS | germani orERA poetica, ex | di-
uerfis illius monumentis in | unura collccta, quorum | elenchum fe-
quens [ pagina lia-|bet. | ad lectorem. | qid lcfjis, alq; oculis hauris fi-

HVTTENI OPERA POET.

1538. 91

tientibus ifla, \ Clii(e noua iam tolies lempus inane parii: | H^ec quoq; non
jyridem 7iofiris ita uifa fub oris \ 'Pelleffe, 4' his longas fallere qucere mo-
ras.-\ Forfan 4' hic aliquid, quod profil fcirc , uidebis , ] Curue horas libcat
perdere forie duas. \

iBoflcn A...T (T % 23cc}eu} 8". Sc^tc.S 5:(att lccr'. ^liucffcitc bcS l^ovlcliitcu: n-

Nis. I Anno. M. 0. XXXVIU.

3iiirf)"cite be» Jitct»: elenchvs. |

Epigrammata Vlrichi Hutteni. [A 2^ . . . E 7^.

In tempora lulij II. Satyra. E 7a.,.E 8«.

Ad Maximiliauum Imj). Exliortatorium, ut bel=|

lum in Yenetos.profequatur. E 8'...G7*.

De pifcatura Venetorum, Heroicum. G 7*...H1''.

Marcus Hutteni, Heroicum. H1''...H4^

De non degeneri ftatu Germanorimi. H 4* . . . H 7''.

Epiftola ItalisB ad Maximilianum Imp. H ^*" ... I 4".
EefponforiaMaximilianilmp. adltaliam, Au:|toreHeIioEob.Hefl'o.I i^...K 2*'.

Ad Cardi. Adrianil pro Capnione Intercefsio. K 2** . . . K 4^

Triumplius Capnionis. • K ^*» . . . N 1*.

Panegyricus in laudem Alberti Arcliepifcopi | Moguntini. N l^ . . . Q 3*.

In Pepericorni uitam & obitum. Q 3i'...Q 5b_

Ovzlg. Nemo. Q 5'' . . . E 8b.

^'ir bonus. g la . . . f^ 4a.

De arte uerfificatoria. g 4« . . . T 3'>.1
[iDie l)iev teicjefc^tc ©citcnauvjaOc finbct ficf) ini Tvncfc uicfjt.]
(®af? bicfc oon ^icucvcu inerfaltici ftatt bcv Cviainalicu gcl^vand^tc 9(n§cjal>e v»on

Helius Eobanus Hefsus i>cvanftaltct fei, ift fcl^v U>a^vfrf}ciu(ic^ ; ^ctvcifenbc Scug^

niffc fcnne ic^ abcv feine. (Ebcvt facjt aucf) 3(nbcvn nac^: Ff. a. M. Cb. Ege-
nolpb, atogev^cn i^ ebenfaU» nic^tS einjuuH'ubcn I^abe.)

02 INDEX. 51. 52. 5.3. rOLLECTIONES EPISTOLARVM.

51.
ILLVSTRIVM I viRORVM episto|l.e, hebraic.e, gr^Ice ET LA-

TlNyE, AD 1 loanuem Keuchlin Phorcenfem j vinim noftra jEtate doctif-
fimum I diuerfis temporibus milTge, quijbus iam pridem additus eft \ LI-
BER SECVNDVS | nunquam antea editus. [ Eeuchliniftarum exercitum pa-|
gina inuenies mox fequenti.

^itel in einfafeung nnc dh\ XVI. 1.

93ogen a...z (23) unb A...F (E u. F je 2 m.) 4». 9ii(ctfcitc bc§ tc^tcn «lat^

te§ lccr.

33ovbevfeite beS Ictsteu «(atte^: Hagenoae ex Officina Thoraai Anshehni.

Anno Incar|nationis Verbi M. D. XIX. Menfe Maio.

?(nbevc Hus^aten bicfcv 93vicfc i^cficu unfcvc ©amluug nic^t au.

52.

J.
^ EPISTOLAE I ^ ALIQVOtV m \ ervditorvm,|

nunqi antehac excufa^, multis nominibus di=|g-n8e qufe legantur a bonis
omnibus, quo | magis liqueat, quanta fit infi=|gnis cuiufdam fycophan|tfe
virulentia. [ *♦* | ,5#^ 1

14% 3?ogcn (A...0, 0 = 0 m.) 4". s. I. c<t a. Mfeiteu be3 litclg unb Oc^
rel3teu Slatteg leev. 28 ^eilen auf bev i^ollen ©eite. OI)ue (?oIumucuiibevfd)vif=
ten. 1)icfe cvftc ?Iuf^gabc entl^alt allc fiii uufvc ©amlum^ iu 23clvacl)t fommcu=
beu Sviefe, abcv mcl)vcvc anbcve iu bie folcicubc miubcv fdjbn yicbvudtc aufsjcuom^
menen ui(^t.

EPISTO=|lae ALIQVOT ERVDl|tonim uirorum , ox qui-|bus perfpipnum
qua-|ta fit Eduardi Lei virulentia. | + | basileae ex aedi-|bvs ioannis
fro-|benii. an.m.d.xx, I * I

lilcl iu C^infafniuij. i'lin (^ubc basileae.. || mense avgvsto. 1

23ogcu U...Y. 4". (,;scl) babc nocf) fciu (Ivcmpfav i^cfcku, uiovin A 2 bis D obcv

bic ©eiten 3...K'. cuthaltcu umv.) 33 ^>^cifcu uub (<olumucniibcvfd)vift auf bcv

©eite.

53.

J.

EPISTOLAE I D. ERASMI ROTEKODA|mi ad diuorfos , & aliquot
alio-|rum ad illii, per amicos eru|ditos, ex ingentibus fa-|l"ciculis fcheda-
rum I collectse. ] (©vucfevseic^en.) | BASILEAE APVD 10. | FROBENIVM AN. |
M. D. XXI. -Pridie | Cal. Septembris.

litcl in bvcitev (5iufaf?uus] : obeu fifU Hnmauitas iu ciucui i^ud)c lcfcub iu eiucut
^{olhvagcu, n^efc^cn Ycro;. unb Homer. bviidcu, Tul. uub Demo.stenes jicf)en;

IKDEX. 53. EPISTOLJE DESIP. ERASMI. »0

imtcn ba§ ,3ei*eu <(B > in fol. 668 arabifc^ vcigimecte ©eiten iiub 1 9?(att, aui
befieu afiiidfeite ba-S gvcfse ficbcnf*e 'i^vudfev^eic&en fteM.
/ 2.

0:^VS EPISTOLARYM | des. erasmi roterodami, per ay-

TOREM I DILIGEXTER RECOGXITVM, ET ADIECTIS | inuumeris uo-
uis fere ad trieutem auctum. | (tev gvoBe vcn getvbuten @d>taugeu uuuvuubene
etab FHO BKK., utit bem i^o.jel.) | BASILEAE EX OFFICIXA FROBEMANA I
ANNO M. D. XXrX.

4 m. nub 1010 avabifcft M.^inicvte Seitcn iu foL ^. 1010 a. (E:: BASILEAE

APVD HIERONYMVM FROBEXIVM ET [ lOAXNEM HERVAGIVM ET

NICO-ILAVM EPISCOPIVM.

v^?icui cvfdncu feU;(Cubc-:' Supplcmcut:

DES >ERASMI ROTE|rodami, epistolarvm floridarvm

LIBER I unus, antehac nunquam excufus. \ (Tvucfer,ci*tu HERVAG.) | BA-
SILEAE Df OFFICINA lOANN^S HERVAIGH MENSE SEPTEMBRI | AN.
M. D. XXXI.

iu fol. 147 avatif* V^ii^inicvtc Scitcu; auf bcv ^iicffeitc be§ letUeu »tattc.| i>ai
£ructcv,:\cicficu une auf bcm litct.

3.
DES.ERASMIRGTEEGDAMI ] EPISTOLARVM OPVS | COMPLE-

CTENS VXIVERSAS QVOT;|Qvot ipse avtor vnqvam evvlgavit
AVT EVVLGATAS | uoluit, quibus prseter nouas aliquot additje funt &
prajfationes, quas iu di^luerfos omnis generis fcriptores non paucas idem
confcripfit | (FKOEESi^ £vucfev^cicfien) | Si quis liuius geueris aliud quid
pofthac euulgare-aufit, quam id quum pra;ter | sequum ac fas, tum uero
contra ipfius autoris meutem facturus fit: partim | uerfo folio , sed multo
clarius pagina 1109. cognofcere licet. | BASILEAE E.V OFFICIXA FROBE-
NTAXA I AXNO M. D. XXXVIIl.

6 m. u. 1213 ).\t9inierte ©citcu. foP. Diiicffeite be5 lel^tcn -Btattce: seuies ter-

NIONVM 1 6 ^CitCn I EXCVSVM BASILEAE U. f. W. 4 3<^i^>^"-

Siefe ^luSgabc ift unebev abv)ebvucft, faft buvc^u^ecj 3eite fiiv ^iiit, mit uur uu=
fcebetitenbeu ti^vecjrapl)ifc^cn i^evfc^icbcnbciten iu bcv t>ou 5^eatug 9i(}enamia beforg^
tcn '3(u-?vjabc bcv evafmifc^en -K^evfe:
DES. ERASMI ROTERODAMl | ^ TERTIVS TOMVS EPIjSTO-

LAS C0:MPLECTEXS VXIVERSAS 1 QVOTQVOT u. f. u\ wit i^ovftebenb,
uuv mit aubcvn ^'^eitcnabtfKihincjcu, -KccjtaBum} be§ Si quis.. .licet, uub 2(enbe»
vuiuj bcv iiUin ,3citc iu anno m. d. xl. ?tm Sditufi anno m. d. xli.

4.
EPISTOLARVM | D. ERASm | ROTERODAMI I Libri XXXL I ET I
P. MELAXCTHONIS [ Libri TT. [ Quibus adjiciuntur | TH. MORI &
LVD. VIVIS I EPiSTOL^. 1 Vna cum Indicibvs locupletifsimis. ] (£vu(fer=
jcic^en) | LONDINI. | Excudebant M, Flesuer & R. Youxo. M. DC. XLII. 1 1 1
(Sie '3iamcu5ei(eu xc\h ijcorucft.)

94^ iXDEX. 53. epistol;e desid. erasmi. 54. fascic. reu. expet.

Ser bie crafmifcfic SBrieffammtuiuj ciitf>a(lcubc 2?anb t}at mit bc§ (>rafmu5 33ilb 18
23tt. a>orrtucfc uub 2146 Sv^iltcn uub 18 ^lt. Inrlex. fol».

5.
DESIDERII ERASMI ] liOTERODAMI \ EPISTOLAE | PLVIUBVS.\
QYAM CCCCXXY, AR ERA8M0, | xxt ad | EKASMYM .SCRIPTLS AYCTIORES,
ORDINE TEMPORYM XYXC PRJMVM DISPOSITAE, | MVLTO QYAM YM-
QVAM AXTEA EMEXDATIORES, j Et praeftantiiim aliquot vironim, ad quos
fcriptae iuut, ima-[ginibus orw?i\a.Q. \ accesservxt accvratwres indicesA
PARS PRIOR. [uub POSTERIOR.] (litclbbitb in (lott. ©cfdunacf, beffcn OiatMncu
ciuc Sc^tauijc, bcu ecfilvau^ im ?1^autc, bitbct.) | LVGDVM BATAVORVM, \ Cur.n
& impenfi.s PETRl YAXDER Aa, MDCCVI. || (litct rctf^ u. fc^iuar',.) foio.

Pars I l^at (ctMie bie ^itber) 14 -IMf. 5Bcrftiicfc m\h 1104 Spattcu, II. \\\i 2 m.

2>orftiicfe, bie @palteu 1105... 1944 uub 90 iMt. Index.

(®iefe, ben brittcu 2?anb bcr l^cn le Clerc bcforvjtcn 5(uS;>ite bcr Opp. Erarnii

Hrbcnbc (Samtuuy] tci|tet tvcber in (fironctocjifcficr uccf} iu fritifc^er S^ejic^nnvj ioa§

ber Jitcl iHn-fpridit.)

54.

/.

^i FASCICVLVS I RERVM EXPETEXDARYM AC | fugienaarum, In,
(juo primu continentur Con-|cilium Bafilienfe : nonillud, quod in ma-|gno
Concilioij, volumine vul-|go circumfertur, sed quod | Aeneas Syluius (qui |
poftea Pius. II. | eft appel-|latus) | & eidem Concilio prfefens interfuit,) |
fideliter, & elegauter | confcripfit. } C lufunt prajterea Luic operi

nobiliflimo, fummorum aliquot | virorum epiftol?e , libelli , tractatus , &
opufcula, numero (ni fal|lar) LXVI. iu quibus & admirauda quredam
& obftupenda ] imienies ...\\ Lege Indicem fubfequentem. | Efaiaj
quinto |||||| Anno , M. D. XXXV. [

litel in reicf)cr (^inratmiuncj. foP. 3?ccjeu A...SS. 4 uub ccxlii fcfiicrtc m.

S^ie (gcfituj^epiftct bc§ Ortvinus Gratius <x\\ bcu Scfer ift baticrt: Colonia^ ex a-di-

bus noftris. Anno a natali | Chriftiano M. 1>. .\X\Y | qnarto Idus Martins.

(3u bem T^itcf f>at be§ ^:ptaccutincr§ Geo. Valla de oxpetendis et fugiendis re-

Lus Opus. Yenet. 1.501. ;di 93orln(b cjebieut.)

2.

FASCICULUS I RERUM [ Expetendarum & Fngiendarum, [ Prout
ab j Orthuixo Gratio Presbytero Davenirknfi \ Editus eft colonle,
A. D. M D XXXV. Illl UNA CUM | APPENDICE five TOMO II. j Scriptorum
Veterum ||||||| Opera & ftudio edw.\rdi brown, ParocLi Stmdrigke \
iu agro Cantiano. ||!||| londini, | Imjjenfis Ricii.4rdi Ciiiswell ad in-
figne BofK Coronatce in ] Ccemeterio S. Pavli, mdCXC. |

fol". 2 voll. [Jic iu tom. II. ncu tnujUijcfommcucu (gtiicfc gcbcn unfrc (gam-'

luu^j uicfU nu.]

INDEX. 'OH. PASQVII-1

)U. TOMI II. 56. HESSI EPIST. FAMIL. 57. LVTHERI EPP. 95

55.

/.

Pafquillorum [ Tomi cluo. | Quoinm prlmo uerfibns ac rliytli-|mi.s,
altero foluta oratioue coufcri-|pta quauiplurima coutiueutur, ad j exliila-
randum, confirmandiiqj boc | perturbatifsimo rerum ftatu pij le-|ctoris ani-
nium, apprime [ conduceutia. | Eorum catalogum proxima \ a rrcefatione
pagel-\la reperies. \ elevtheropoli | mdxliiii. [

8 23(f. 11. 537 (Seiteit 8».

(®iefc lion Coelius Secunclus Curio ebicvtc, iit ®tvaf?l.nn\3 (?) obcv '^afet (?)

i^cbi-ucftc Srtiitluug gitt olntc ©vuub fiiv fcbv fcltcu.)

S^aju geliovt bcgfelbcu (Sbitov

2.

PASQVILLI EX-|tatici, sev nvper e' I coelo reuerfi, de rebus partim

fupe-|ris, partim iuter bomiues in Cbriftiajna religione palTim bodie cou-

t.rouer|fis, cum Marpborio colloquium, | multa pietate , elegautia, ac fe-|

ftiuitate refertum. | Ne pigeat /uec, amice Lector, cognofcere , 2)lu-\ri-

mum Sf ohlectationis ^ ntilitatis, fiqui-\(lem tieritatis^ftudiofus es, citra | fu-

cum allalura.

210 ©eiteu 8». .«. 1. & a.

56.

1.

HELII EOBANI | HES.SI, POETAE EXCELLENTISS. ET j Amicorum
ipfius, Epiftolarnm familiarium Libri XII. | Jn his non modo Yita ilUus,
frd 4" (iliarum rentm defcriptiones pul-\cherr. fcitufj^ dignifs. cofitinentur. I
Ad Lectorem. | (7 cf)oIiaiuInfd)e iun-fc) 1 (e\ieuoIpI)g X^vudevjcid^cu: bcv vuube 9((tav
nut islanime bavaiif.) | Marpurgi, Heflorum. | Cbriftianus Egenolpbus excu-
debat. | ©. 299 (i^ovbcvfcite -tieS k[}kn 33(a(tc§) marpvrgi, Apud Cbriftiauum
EgeuoUjpbum Hadamarium, Auno 1543. | Menfe Martio. |

8 33t(. u. 299 vasjiuievtc ©eitcu foP. (i^Mi ^ot). Svad) (Draconites) o(nie bie uo =

tivje ©ovgfalt iH-fovj^t; abev noc^ uicf)t buvd) I^f^cveg cvfctit.)

'Sie i^iev l^on ^oad). (s-iincvaviu-j (i^anicvntciftevj uutev 4 VHn|d)icbcncu litctn (Xoriml).
1553. Lips. 15.57. 1561. 1568.) iu 8". I^cvaug^ei^jctcncu ©auilunocn l>on'3?vicfcu
u. f. w. C5-obau§ fiub bei bcn betveffenbeu ©tiirfcu unfi-cv ©amluug angcfii()vt.

57.

1.
EPISTOLARVM | REVERENDI PATRLS | Domini D. ]\Iartiui Lu-
tberi, Toinus primus, | coutinens fcripta viri Dei , ab auuo mil;|lefimo

96*

LVTHERI KPP. 58. WOLFII LECTIONES.

ciuiiigentefiino feptiiuo , [ vfque ad annuin vice^jfimum fecun;|dum | A<
lOHAiSrXE AVRIHfabro, aulae Vinarieufis con^lcionatore coUectus. | ANNO
M<D<LVI-; I mENAE< | Excudebat Cliriftianus | Rliodius. j
10 iintciifferte uiib 367 init' avatnfc^en ^abkn Oe^eicfjnete 33(1. 4".

SECVNDVS TOMVS | epistolarvm reverendi i pateis

DOMINI DOCTORIS MARTINI ) LVTHERI, CONTINENS SCRIPTAS AB | auuO^ ]

Millefimo quingentefimo vigefimo fecuu-|Ho, vfq^ in annum vigefimum |
octauum . ] A lOANNE AVRIFABRO | collectvs. | (2 ilBavpenfc^ilbe. ) | ELS-
LEBII [ EXCVDEBAT ANDREAS PETRI, | ANNO M. D. LXV.

6 nnbejifferte nnb 396 arabifc^ be^ifferte m. 4».

9.

coLLECTio NO^A | EPISTOLARVM I MARTINI LVTHERI | ( lo

3eilcn) I 10. FRANCISCl BVDDEI, | THEOL. D. ET p. p. o. | (^Wucdbrucfer^iei:
cf)en be§ 2Saifent}anfe§.j ] »^^^^ magdebvrgicae, | typis et impensis or-

PHANOTROPHII, | M DCC XVII.

16 3Sl{., 335 (geiten nnb 4 iMl. 4".

3.

S). ?0^drtin l*utl)cv^ | biefun- | ungcbnicfte ^I3viefe. | erftcv 93anb, | mWx
!:8riefc au§ beni ^^itraumc l^ou 1541 tn^ 1546, ||| in ficft faffet. | au» ^^i^aub;
frf)vtfteu auf i)ev offcuttid)eu ©tabttnbltott^ef ju i^vvmbuvoi | mitc^et^eitet | oon |
'X'. ©ottfvicb ©d}ut^e, | ^]>rofeifor nnb crftem 23iblict(}efarino, M Scipjij^, | iu t>ev
aSel}gaubfc^eu 33ud)^aubtuuc}, | 1780. | 8".

— — 3^^^^)^*^!^ ^anb, I Jr)efd)cv tatciuifd}e ©viefe uub Uvtuubeu au§ bem
3cit=|vaume tiou 1512 t)i» 1535 uub eiuivjc beutfd^e | 23viefe unb 9Zad)vid)tcn
iu fid) faffct. | &c. | 1781. 8".

— — ©ritter unb Ie5ter23anb, | UH-idicv | t^vicfc ^\\'i bcm ^titvaumc v^on
1536 bi» 1540; eiuc 5)kd)tcfc itou uuijcbvudtcu il^vtcfcu; Svicfc, o()ue | 5Bc=
ftimmuug bev ^eit/ iveun fic oicfd)viebcu iv^ovbeu, uub |||.. 9vegi[tev iibev alle I
bvcl) i^aubc iu fid> faffct. | Oce. | 1781. 8".

4.

Dr. gjtartin Vut()cv5 | ^^riefe, | 3cnbicl)rcibcn nnb 33ebcnfcn, | voaftau:
bivi I mx, bcu vcvfdncbeueu ^tugciabeu fciucv ^i>erfc uub il^vicfc, || gcfammett,
fvitifc^ uub I)i[tovifd) beavbcitct | vunt | Dr. 3Bilt)ctm iDiavtiu .Vcbevcd)t be ^Bcttc. I
(6 Jl^eite 8».) | sBevliU, 1 bei @. j)ieimcv. i 1825. ( bt§ 1856.) ©er 6. It^eil ift
ijcn I Dr. theol. 3ct}viun ^avt ©eibemann, | ^Hinvcv yt Cvfcf)borf bei ©regben. | l}ev=
an^jvjCijcbcn.

58.
lOHAN. woLFii i.c. | LECTIONVM MEMO-Irabilivm et recon-
DITARVM I TOMVS SECVNDVS. ] (16 ^^cilcnj ( Lauiugie luuitibus Auto-

INDEX. 59... 62. riRCKHEIM. OPP. DISCVRS. EPIST. DELITI^ POET. HVTTER. 97

ris imprefsit Leonhardus Rheinmichel | Typogr. Palatinus, anno 1600.1

foio.

Sitel mit iBcrjicnmcjcn, u^clt^c bcn gvoften %l)dl bcr ©citc cinnctjmcn. ^hid)
Francof. 1671. II. foR

59.

V. ILLVSTRIS 1 BILIBALDI | PIRCKHEIMEEI, | CONSILIARII I
QVONDAM I DD.MAXIMILIANII.ET ] CAROLI V.IMPP. AVGG. I Equitis
Aurati^ Senatoris & Patricij Norim-|bergenfis | OPERA ] &c. 14 Bcilcn |
... digefta | a | melchiore goldasto haiminsfeldio. I (Srndcrscic^cn) 1
FRAJiCOFORTi, \ Excudebat loh. Bringerus , impenfis lacobi Fifcheri. ]

M.DC.X. i foP.

11 5Bt(. 406 v^aginicrtc ©eitcn uub cinc 3lbBiIbnng bc§ biircrf^en Xriumpl^^agenS
2Rarimitian§ I. £cr Xitct ift jum Xlicit rct^ gcbrncft. (©tatt digefta miiftc
congefta ftc()Cn.)

£icfe immer nocf) uncntklivlidic, abcv gviinblid) f(fclcd)tc ©amlung ift Francof.
1665, mit cincm ncucn Xitctblattc v^cvfcl)cn uun-bcu.

i U JA ii U i

60.
DISCVRSVS EPISTO-|lares politico-Itheologici 1 be statv

RElPVBLICAi 1 Chrifiimm degeiierantis : \ Tum | de reformandis mori-
Bvs I ^ Abiifibiis Ecdefice, \ Cura ChriftianiiTimi Galliarum Regis Fran-
cisci I. I & Cardinalis Sadoleti Epiftolis. [ Omnia ex variis Bibliolhecis
collecta, ...lllll (®rnderj.) | francofvrti | Apud Egenolphum Emmelium.\
M. oc. X. I 4 23((. nub ©citcn 1...214 [ftcl)t 114J nnb cin tccrc§ 33(att. 4".
(©. 12... 38. 23ricf ^^iirct().§ an ^uttcn n. .f->.§ an ^nvcftunmcr.)

61.

DELITI^ I POETARVM GER-|MANORVM HVIVS SV-|periorisqve
MVi I inuftrium \ pars iii. \ Collectore \ A. F. G. G. [i. e. lano Grutero,
qui fuit Antverpianus, filius Gualtheri Gruteri] | ®rucfcrjeicl)cn | franco-
FVRTI I Excudebat Nicolaus Hoffmnnnus, fumptihus \ lacohiFifcheri. \ M. UC. XII. | 16".
(®vutcv t)atte No. l. in bic Svncferci gcgcbcn mit ^tmrcifnng, Oie 33vicfc u^cgju=
lafecu. — S)ie Xl^cite 1, 2, 4... 6 cntl)altcn nic()t-3 .C->uttcnfcI)C§.)

62.

Leonharti Hutteri I Doctoris Theologi | ACTIO IN JACO-|bitm
GRETSERUM, | Monachum Efavvitam: | DE IMPERATORVM RE\gum, ac Prifi-
cipum Chriftianorum in \ fedem Apoftatico-Roiiiafiafn \ ifttmificentia. | Pro
NicoLAO de Clemangis, Do-|ctore Parifienfi: & Theologis | Lutheranis. ||

98* INDEX. 03.. .66. DORNAT. MVTIANI KPP. MONVM PIET. V. D. HAKDT.

wiTTEBERG.T., \ Ex Officiiia Jolian. Gormauui, | Ayyo M. DC XIII. \ {;X\-
tct iu GiiifaBuiiv).) 18 m. unb 107 (Seitcn 1».

63.

Ampliitheatrura | s.\pienti.e socratice joco-SEUiiE, [ noc est, | EN-
CO^IIA ET I COMMEXTARIA | AYTORYM, QVA VETERVM, j QVA
RECENTIORVM PROPE OMXI-|vM QVIBVS RES , AVT PRO VILIBVS VVLGO |

aut damuoils habitse, ftyli patrociuio viudicautur, exoruautur : | oprs ..\
|.. in I Dvos TOMOS ||.. congeftum tributumque , | a j caspare dorxa-
vio PHiLOS. ET MEDico. | (^Se^cll ©lurfcrjeicftcn.) 1 1 lumri^, \ Typis "We-
clielianis , Impenfis Danielis ac Dauidis ] Aiibriorum, & Clementis Schlei-

L-lui. I M. DC. XIX. I fol.

6 $((. 854 unb 305 pviijinicvtc ©citcn.

3u bicfcv je^t Juicbcv fct}v cjefuc^tcn Sainluiuj i[t 1070. ciu ucucv 3:itc( t^cbvucft

^'■''•'^*'^*^"*

64.

WILHELMI ERNESTI TENTZELII | niSTORiOGRAPHi SAXONICI | SVPPLE-
MKNTVM I HISTORIAE GOTHANAE | PRIMVM | CONRADI MVTIANI
RVFI I CANONICI QVONDAM GOTIIANI | AC INTER PRIMOS | LITTERA-
RVM RESTAVRATORES | celeberrimi | EPISTOLAS PLERVNQVE INE-
DITAS I CARMINA ET ELOGLl \ COMPLECTENS. ] lENAE \ SvMTV lOANNIS
BIELCKn BlBLIOPOLAE. I 1701. 1

14 m. nnb 272 ©citcn unb

RELIQVIAE I EPISTOLARVM MVTIANI | Elogiis mixtK. | 110 Scitcn 4".

(I^icfc :)(u»jiii3C <x\\l bcv jcl=.t in bev 58ib(. Avanff. a. ?.''t. auflHMva()vtcn .^bfrf)v.

univbcu noc^ bvauc()bavcv fcin, locnn fic uicbt lucift aud) ba^ juv i^cftimuutnc) bev

3citcn cvfovbcvtic()C ivcv^ticficn.)

65.

[Ludovici Cliriftiani Micg] MONUMENTA | pietatis i literaria | VIRO-
RUM I IN RE PUBLICA & LITERARIA 1 ILLUSTRIUM, SELECTA. | &c. Frati-
cofiirti ad Mcenum, || Anno mdcci. | 4".

G^^ievkv gctjovcu part. 11. pagg. 3... 17, 40... 48, unc{)tii;(C, abcv (ciccv \d)X
fc^(ect)t cbicvtc 23vicfc cntrHiftcnb, bic jcbcct) juni oivoBcu 3:()ci( au» ()aubfc()vifl(i=
d)cn Quc((eu vhmi miv s;(c6cJ3Cvt lucvbcu tcuutcu.)

HISTORIA I LITERAKIA | REFORMATIONIS \ IN | HONOREM JV-
BIL.EI I ANXO MDCCXYII. | CONSTAN 1 QVINQVE PARTIBVS.\ (20 3et=

INDEX. 07. 68. BVRfKHARD. KAPP. 99

lCii.) I OMNIA RARA, PARTIM MANVSCRIPTA, | CVM INTRODVCTIONIBVS ] HER-
MANNI VOn der HARDT, I I I FRAXCOFrRTl ET LIPSI.E, AXXO M.DCCXril. \ \ \ fol".

67.

EQVITIS 1 ET .\XIMI ET INGENII VIRIBVS | PRAESTANTISSIMI | VLRI-

CHI DE HVTTEN | ad | B. pirckheimee pate. noeimb. [

EPISTOLA [ QVA ET I VITAE SVAE RATIOXEM\\ET TEMPORVM IN
QVAE I AETAS IPSIVS INCIDIT | CONDITIONEM \ LVCVLENTER DESCRIP-
SIT. I IX LVCEM DEXVO PROTVLIT ET \ COMMENTARIVM \ Qvo | ILLVSTRIS

HVivs EQVITIS 1 FATA ET MEEITA | exponvntvr , svbiecit | IACO-

BVS BVECKHAED, -| ILL. GYMN. HILDBVRGH. P. P. | PROSTAT [WOLFEXBVT-
TELl, 1 APVD GODEFRIDVM FREYTAG. [ EXSCR. IIILDB. TYPIS PEXZOLDl. \
CIO 10 CCXVII.

11 3?U. Scitcu 1...240 uni> S 33t(. i^cv^cidMiillc 8".
lACOBI BVECKHAED 1 1 de j VLRICHI DE HVTTEN|||| FA-
TIS AC ]\[EEITIS III III COMMENTARII \ PARS POSTERIOR: | CVI | COM-
PLVRES INTEGRAE | ! i EPISTOLAE | INTER QVAS NVMQVAM ANTEA EDI-
TAE I INSERTAE SVNT^ | C&C. IVnC pars I.)

8 25((. unt' 319 ©eiten inib 23% Wi. Indices u. Analecta ad part. I.
(12 Bcilcu, jait ganj nne pars II.) COMMENTARII \ pars iii eaqve po-

STREMA I CVI I I DIPLOMA | QVO FORTISSIMVS HIC EQVES [ POETAE ATQVE
ORATORIS IXSIGXIBVS \\ EST DECORATVS, EX AVTOGRAPHO | ET COM-
PLVRES HVIVS I EPISTOLAE | ITEMQVE ALIA INGENII EIVS MONV-
MENTA I INTEGRA DENVO SVNT INSERTA. | PROSTAT WOLFEXBVTTELl |

apvd 10. CHRiST. meisner | | cio 10 ccxxiii. I XLVI unb 322 ©citcn unb

5 SBtf.

3in'e 3 3:l)citc 8". min. ^ie Xitefjcifcn fiub jum %\)t\\ votf) gcbvncft. 3*^i^c bcv 3

partes mit eincm 53ifc«c ,'puttcu^.

©patev evfd)iencn ncdK
Analecta ad Ulv. Hutteni vitam, accefsere Iac. Bvrckhardi analectis ad
vitam propriam p. 37... 67. Hala; 1749. 8".

■M. So^ann (Srt)arb ^a^^cnS, |il tlcinc | 9^ad)Iefc | ^-iniger, gro^ten
X^eil^ nod} uncjcbvucf tcv , | Uub foubcvlicf) i jur (fvfautevunj] | 3^cr i Eeforma-
tions-@eld}id)te | uiiljacf)er Uvhiuben. I 3(nS)ever 3:t)ei( , | [O^cifcn) 1 £6-3^^33®, I
23ci) 3o^. g-viebrid) iBraung, jel. Gii^cn, 1727. | 8».

100* INDEX. 00... 72. MEVSCHEN. HEVMANN. WAGENSEIL. SCHVBART.

69.

VITAE I SUMMORUM I DIGNITATE ET ERVDITIONE \ VIRORUM |
EX ( RARISSIMIS MONUMENTIS | LITERATO ORBI | RESTITUTAE | CURA j
JOHANNIS GERnARDI MeUSCHENII, |||||| CODVRGl, \ Apud JO. GEOR-
GIUM STEINMARCKIUM. | A. MDCCXXXV. | Xitcl fc^tlHIVJ Iiub VOtl) i^cbvUcEt.

4". ©. 51... 77. r^uttcnfc^c ©tiicfc cutt)artcnb.

70.
DOCVMENTA | LITERAKIA [ varii argvmenti | in lvcem pro-

LATA I CVRA I lOHANNIS HEVMANNI | IVR. PROFESS. IN ACADEMIA | ALTOR-
FINA. I ALTORFII | APVD LAVR. SCHVPFEL. ACAD. BIBL. | cIoIOCCLVIII. [ 8*^.

6 33((. 116 ©citcu Commentatio isagogica. 341 ©citcu EpiftoL-E uub 11 ©ci^

tcu Index.

(©iuc fiir bic ©cfc^icfttc .^uttcu§ unb fcincv >^cit iibcvan? cvcsicbiijc ©amluuvj von

33vicfcn an 2Si(ibalb ^^^ivfl^cimcv.)

71.

VLRICI DE HVTTEN | OPERA. | TOMVS I. ( epistolas herois

ET CLARISSIMORVM | QVORVNDAM VIRORVM AD EVM SCRIPTAS, | ORDINE
CHRONOLOGICO \immO CnAOTlCO\ COLLECTAS , | COMPLECTENS. ( EDIDIT |
CHRISTIAN. lACOB. WAGENSEIL. | lACTA EST ALEa! [ LIPSIAE , [ SVMTI-
BVS WEYGVANDIANIS. | MDCCLXXXIII. | 336 ©citcn 8".

((^vifticvtc uic^t 9:)tiiuc^§ 3(u^o)abc, fo ivcivc bicfc uniijcufcilfd)C iHicfianunluucj bcr
mif§vatl}cuftc 2?cvfud) ciucr ©amhuuj bcv Ji^evfc .^uttcn».)

72.

Ullicl) bOll '£>UttCU. [ — Ingcnii sui vires pro gloria ac libertata pa- ,
triae adver-[fus malorum conatus, proquc defentlcndo Lutliero [ conver-
tit. [ FRiscHLiN. [ ^d) l)aB§ flctiMcjt. I Scijjjicj, [ bci gvicbvid} (^ottljoli) ^aco^
bcicr, 1791. [

obcv mit neucm Slitclblattc :
Scbcu imb (Et)ara!tcr | Ulrtd)^ ton l^uttcu | buvct) | iHibunj^ ©d^nibavt. |
B^vcitc uui^cvaubertc '3(uSi-\a''^^c. [ £ci)>5is-(, in t^cv :^sacobacviriH-u ^iMidiiiauHuu^v i'
1817.

8". W\i bem 23itbc §.g »ou A. \V. Kiifner. Scv ?(nt)au;} ©. 200... 238 cnt=

l)a(t Ucbcvfctsuuijcu cinic\cv I)uttenfc^eu ©tiirfc.

i u u a i:t. V.

INDEI. 73. ..77. MEINERS. ML-LLEE. WAGNEK. SCHREIBER. MOUNIKE. lOl*

73.

gcbcn^^bcf^ircibungcn | kruljmtcr 9:)Jauncr | au§ | bcn Beiten | bcr | mi-
bcrf)cr[tcffuuc5 bcr 2.i>ifi'cnid)aftcn | i^cn | 6. 9TJcincr§ | ^i^nicjl. ©rc^brittan^
nifd^em .^^ofrat^, unh orbentUd^em | Set^rer ber SSettlveist^eit in @ottin(\en. |
©ritter 33anb. | ^iiTid), | bel) Crett, ©efsner, pBti uni' Gom^acjnie. 1797. | 8°.

(©. 410... 416. cin [uni>c(Ift. itnb unfvit.] S^cvjcic^uif» bcr gebrucftcn ©c^viften §.g

©. 419... 498 „iBei)ta.jcn", 3lbbvu(f cinigcr ©tiicfc.)

74.

EPISTOLAS II VLRICI AB HVTTEN AD | RICHARDVM CROCVM NVNC
PRIMVM I LVCE PVBLICA DONAVIT, NOTIS ILLVSTRAVIT | (8 Bcifcn) |
M. CHR. GOTTFRIED MVELLER | RECTOR | LIPSIAE | xYPis Breitkopf-
Haerteliis I 1801. I 8». 22 ©citcu unb 1 leercg m.

[S>ic 3>cvfc^?b{attcv, wcliji bie 3lbf(^vift bcr' 2 ipricfc ^uttenS an (5rccu§ cnt=
l^iclteu, fiub in bcm vhmi !niii((cr bc^cic^uftcu gcvniulavhi(^c Diicbcvcvg untcr
<$....§, ^orftcfjcric^aft au»^]cvif?cu trcvbcn iinb iti(^t mct;r ausfinbiij 5u inadjcu
gcioefcn.]

75.

lUrid)5 oon .s^uttcn | fiiuf ilicbcu | oiCiicn | .^cr^o^^ Utricf) | i^cu | 5Ii>iiitem:
bei\3, I nebft | feinem 5?riefe cin ^|nrfl)eimer.'| IHu^ bem !L'ateiuifct)en iibcrfcl^t,
unb mit einer | c^ebranj^ten @d)itberunj] feiney ^eitatterx^ | rH-rfel)en von | Gctt=
lot^ Slbolpl) il>aciucr. i 6t)emnil^, | bel) @. ^r. Xafd^ee, 180L

4 iMl. XII utib 456 gcitcn unb 1 33I.-8". min. (@vatcr mit ciiicm ucucu litcl
t?crlc{}cu.)

76.

®cbi(f)tc I \>on I Ulricl) m\ .puttcn | uub | ciniAcn fciuev .Bcitiicnoffen. |
.^^craus^egcbcn | ccu | 9lloi)^ ©cl)rei(^er. | il'iit .s>uttcn£- ^lkntvait. | .V^eibet;
L^c^^iJ/ I ••3of. Gnc^etmann | 1810.

80. XXVIII uub 163 ©citcu. [^lvmfctig.]

77.

ULRICH HUTTENS | JUGENDLEBEN I NEnsT I geschichte und
BESCHREIBUNG I DER I URSCHRIFT DER KLAGEN, | ALS EINLEITUNG | ZU
DER I AUSGABE UND UBERSETZUNG DERSELBEN | VON | GOTTL. CHRIST.
FRIEDR. MOHNIKE. | MIT DREIEN JUGENDGEDICHTEN DES RITTERS | | GREIFS-
WALD, I IM VERLAGE VON ERNST MAURITIUS. I 1816.

102* INDEX. 77... 70. MOHNIIvE. MUNCH. WAHENSEIL.

uiib (aiich mit (ateinifc^em Xitcl)
ULKICH HUTTENS | KLAGEN | GECxEN | WEDEG LOETZ | UND |
DESSEN SOHN HENNING | Zn\El BUCHER. \ aus | EINER HOCHST. SELTENEN
'URUCKSCHRIFT || HERAUSGEGEBEN , UBERSETZT UND ERLAUTERT | VON |
GOTTL. CHRIST. FRIEDR. MOHNIKE, ] PASTOR AN DER ST. JACOBI KIRCHE
ZU STRALSUND ||| NEBST EINER EINLEITUNG UND EINJGEN ANDERN JUGEND- ]
GEDICHTEN DES RITTERS. | GREIFSWALD. (&C, Ivie cbcnl.

8". min. clxxxviii ©eitcn, 7 33(L nnb 5G8 8citcn nnb 4 5«((.

78.
ULRICHI AB HUTTEN | equitis geemani | OPERA | qu^

EXTANT I OMNIA. | COLLEGIT EDIDIT VARIISQUE ANNOTATIONIBUS | ILLU-
STRAVIT I ERNESTUS JOSEPHUS HERMAN. MUNCH | IN schola akgoviensi

PUBLICA PROFESSOR. | TOMUS PRIMUS. | U. f. W.

9(u^ niit bentf^cm Jitel:
Des I teutsclien Eitters | Ulrich von Hutteu | samnitliclie Wcrke. |
Gesammelt, und mit den erforderliclien Eiuleitnngen, | Anmerkungen und
Zusatzen herausgegebeu | von | . . . Miinch , | Piofessor au der Kantons-
schule zu Aarau.

1. Theil: Berlin | im Verlag von J. G. Eeimer |1 1821.

2. — — — — — — 1822.

3. — — — — — — 1823.

4. — Leipzig | bei F. L. Herbig. \ \ 1824.

5. — — — — 1825.
3u bicfcv nnc](au6(id) fitfcditcn ^(u^^ijatc pafjcnb fanu-n bann

EPisTOLAE I OBSCURORUM VIROJ^UM | aliaqve | aevi de-

ciMi sexti monumenta rarissima. I Die 1 Briefe dcr Finsterlinge | au |
Magister Ortuinus von Deventer, | nebst | andcrn seLr seltenen Beitra-
gen zur Litteratur- ] Sitten- und Kircheugescliiclite des scclizelmtcn |
Jahrhunderts. | Herausgegeben imd erlautert | durch | Dr. Ernst Mttnch. |
Leipzig , 1827. 1 J. c. hinrichssche buchhandlung. | 8^.

79.

®eg tciitfc^cn mizx^ \ XWM) \m\ S^wikn I a(i?crtcfcnc 3i!i?crfc. | ItcBev^
fetjt m\\i t}Ci-au§i-\Ck-5c(^en | i^cn | Gvnft ^-^tiincl}. 1 1 ' | l^ci^^^jii^ | ^■'ci (ikovj^ 9icimer. |
1822. 1823. in 8".

(^vftcv X(}cil. I [mit bcm ?Jictto] (iin (jvof^cs ®incj bic 2Ba]^vl)eit, ftvuE
iibcv alic». | '^l^auUi^.

INDEX. 80. ..83. WAGENSEIL. ZVINGLII OPP. EPP. SELECT.^. MUNCII. 103

3HKttcr Zf)dL I ^d) I)vit^ ^lcUHii]t, mu9 c\an obcv tn-cd)cn.

'IDvittcr 5:i)cii. | Xcv i^af^ in cjvojjcn ©celcn ift ftavt unc bic Sicbe.

80.

Ulrid) Don -C^^uttcn | narf) | fcincm \:ckn, fcincm ^avaftcv 1 nnl) | fcincn
©d^vifti^n 1 ^cfd)ilbcvt I von | 6. 3- 3Sagcnfei(, | ^onigrirf) baievn[rf)cin [sic] 9Jc=
gievuni3»iatt)C ju Stug^burj. ] lacta est alea. | ajtit .^uttcnS 33itbuiB- | ^iiivnbcVi], |
ki ^^•ricbrid) Gampc, 1 1823.

XXXII, 294 6eiten unb 1 33f. 8". Qn bcn '2?ci)tac5eu' tjutteufrf^c 53viefe.)

81.
HULDRICl ZUINGLII [ OPERA | completa editio prima |

CUUANTIBUS I MELCIIlOliE SCHULERO ET 10. SCHULTHESSIO | VOLUMEN
SEPTIMUM [uub OCTAVUm] EPISTOLARUM | A ZUINGLIO AD ZUINGLIUM-
QUE SCEIPTARUM | PARS PRIMA [\mb SECUNDA] | TURICI APUD FRIDE-
RICUM SCHULTHESSIUM j 1830 [uub 1842] 8". mai.

82.
VIROKUM DOCTORUM | EPISTOLAE SELECTAE | ad | bi-

LIB. PIRCHHEYMERUM, JOACH. I CAMERARIUM, CAR. CLUSIUM ET | JU-
LIUM EPISCOP. HERBIP. | datae | ex | AUTOGRAPHIS NUNG PRIMUM EDI-
DIT I ET ILLUSTRAVIT | THEOD. FRID. FREYTAGIUS | PHIL. D, ROSSOR.
IMPER. A CONSIL. I LIPSIAE, I SUMPTIBUS B. G. TEUBNERI ET F. CLAUDII. I

MDCCCXXXI.

XVI uub 194 ©eitcn 8«.

83.

Ulvid) \}0U ^uttcirg I 3lU3Cnb-X){d)tungcn, | i)iba!tifd)=lnogra)?()ifd)cn | uub|
fatl)rifd)=c^igvammatifd)cn 3"f)^^it^. I 3um | C^vftcnmal lu^llftanbig iibcvfct^t nnb
evtantcvt t^cvauSgecjcbcn | vcu | (vruft 3)ifiud). | ©tuttgavt. | 33evtag luni aBeife
unb ©top^jani. | 1838.

obcv luit neuem Jitctttattc uub ).icvmcf)vt mit eiuem iBfatte, ivovauf ju fefeu ifi

'Ser tcutfc^cu ^iatiou.'
Ufvid) (u. f. U). ujic obcu). 3iucite 3tug(5a6c. | @d)iud(\ S^^att, | S5evtag bcv g. %.
^a^perfd)cn Sud^l^anblnng. | 1850.

8". XXIV unb 400 ©eitcn.

104* INDEX. 84. 85. KRAFT. ZEITSCIIR. F. D. HIST. TIIEOL.

84.
AD I PUBLICAM EXPLORATIONEM |I|| ioannei hamburgen-

SIS llllllll INVITAT I FRIDEBICUS CAROLUS KRAFT, \\ insunt: [ 1. EPI-
STOLAE ULRICI IIUTTENI, ERASMI ROTEROD., EOBANI IIESSI [,] CA-
SELII, HUG. I GROTII, ANNOTATIONE INSTRUCTAE. | 2. ANNALES lOAN-
NEI &C. II HAMBURGI 1842. || 4".
(6in ©c^ulprogramm.)

z a — ^^i. u" u i

85.

3citfcl)rift I fur bic j I)iftori[d)C 3:1)0010910, ||||| ^crau^ficgcBcn | i^on | Dr.

theol. (?t}riftian 2BiIl}cIm S^ichicr j in aBittcnkr^j. | ^a^rcjancj 1847. [j Scipjigrj

% %. 33rocf[}aul. j 1847. j 8».

(Ontljaltcnb ©. 337... 344. „%m\\ 23ricfe UIri(f)§ tcn .f)uttcn [nclj^ 2 Qubcrn
©tiiifcn]. 9tac^ bcr Urfc^rift im ©tabtar^ii) ju ©trai^bm\] miti-sctbeilt i^on ?ub=
ivic| (g^ucc^an», 3tbi^ocat, 3Ircf)ii>ar unb .^weitem ©tabtbibliotljefar in ©trafjburg.")

©erfcltcn Bcitfc(}rift ^v^t^vflcing 1855. | @ot(}a, | gricbr. 3tnbr. ^crtl}c^. |

1855. 1 8^

(antl)alt ©. 617... 632 brci3cl)n 25ricfc §nttcn§, „9tac^ bcn Originalicn" [afccr
nid}t forcjfattic; gcnng] „jum erftcn aKal" [No. x. jun; jiociten ^Jtal] ^l^erausicjc:
gcbcn oon 'limot^, 2fiiU). 3{bljric^, ^H'arrer jn ©t. 2BiII}ctm in ©trafibunj.)

9i a d) t r a g.

©eite 38* ift nact) ber untcr a anfcjefiil^rten Uebcrfetnmg be» ©cfprcicfig '/fbris'
bic von ^^an^cr (Ulr. to, .<!)utten. 1798. 8<'. ©. 105. f.) fo bcfd)riebene 3tui-i)abe an.^ufetAen :

Piologus o\itx 1 ctn flcfprcd). ^ s\ix'\Q. gc|uiint. Putd) ticn €rn = |
ucftcn im l)od)bcrum})tcn tJlrtci) \m\ <t)ut;|tcn tn ^atctn Bcfiljrtbcu , .t)ct3 ^urd)
gut fluu|ucr 3u ^cutfd) flemad)t. (

©arnuter ftel}t eiu ^pol^^f^nitt, ber cincn 3IVoftcI obcr anbercn ,^ciligcn abbilbct,

3Soran ftcl)t auf ber 9titcffeitc be§ 3;itelblatg be§ 9iitlcr§ furse ^neigunujigfc^rift

an Avan? ihmi ©icfingen, mit bcr Uebcrfd^rift: Jlcm emucftcn tcuu-cu mi l)ott)lic-

ritmptcn /rcncifro ffo %\wi] won ^ickiuflcn gi^npt»"'^» •'• Cutbcut tUiicj) uo guttj

3U ^•tocKelbcrfl licr iuuflcrc fcpucn frciitlic|)cu jiruf? imti uuUiflcu Picnft. Sic ift ba=

tirt: patuin t^um Stcckelbcrflk nuf licn crftcu tbafl tics (Ittcrtjcn . i}m . J)nr «lll. ttxtt.

unn^ l\X. Unmittclbar barauf faugt an: pialoflus oiicr flcfprccJ) biicl)leiu jFtbrie

flcnannt, dcs crnucftc uuti l)0c|)bfrumptru lHrid)6 uon guttcn jc. imrinufn mit epn-

nnticr rrlifn , tirr uom §}\x\un «n Iins /fbrr.

^}(m C^nbe auf ber erften ©eite be§ 4. 5>nat§ ftel)t bto§: ,?lmcn.

®iefc 3tu^c}abc ift iu 4o. unb beftubct fic^ in bcr (Jbncrifc^cu 53ibact(}cf'.

EPISTOL^ ET DOCVMENTA

qVJE

AD ANNOS ClOlO Vr .... ClOlOXX.

PERTINENT.

HvTTENI OpP. VOL.

Vlricus ab

H u 1 1 e n

\^ 00

/\ /" /

/0 "^ \ /

\Xv

/

/v*

ANNO 1488
MENSE Aprilj '

\^

< ^ 1 17

DIE 21
HORA 9

\

//
^\

MINVT: 30
PIVL G. M

y

\

POLVS 49

/ -^ 3 44.

\ /

\ '^

/

\^ / \"

/^ <^

/ ^

\ \ \

\ /^ \
\/ \

Biljlioth. re^. Monach. Cod. lat. 10667 — Pal. M. 667. pag. 46.

[erphordt-t:.]

IN
• EOBANVM HESSVM

VIVACISSIMI INGENII AHO I. ES C EN TE M

VLRICHI HVTTEiSI

ELEGIA.

Si qua tenet nunquam morituros gloria vates,
Et trepiilos fngiunt carmina nostra rogos,
Famaque stat, putres ubi terra recondidit artus:
4 (Nam fovet Aonios quid nisi fama viros?)

Semper eris vinis postque ultima fata superstes,

0 iuvenis, patrise spesque decusque tu»,
Primus ad ignotam qui duxti Pallada terram,
s Et reparas Hessis' nomina longa tuis;
Cuius lionoratam meruit facundia laurum,

Ouique vafros tenero vincis iu ore senes.
Ergo tulit merito fcelicia pondera mater
12 Quae enixa est utero pignora tanta suo:
Plaudat et ad gratos ponat nova munera divos,

Ingenii dotes si sapit illa tui,
Et non vulgares partus, et numina laudet
10 Quse dederint votis vela secunda suis.
Sive canas grandes, heroica inunera, versus
Gestaque terribili pro'lia quieque manu,
Sive ciKhurnatus curvis videare theatris
20 Et recites veterum tristia fata ducum,
Aut sna ciun tensis modulere poemata nervis,

Excultum facih pumice pergit opus;
Est liln cum facih Ikiidissima vena lepore.

I. Imlicis bibliogr. nf. I.

' In I. est nates? et sicin seqq. swjnus? pro '. aitt , vel : ^' Iimenis ' terram.
* tuis. '-• lauruui. " Eego inater: " tui. '^ Et nou vulgares partus: & nu-
mina hmdet: '« C^ue 17. sqq. Cf. Tacit. dial. K». i*' prailia 2« Cf. Propert.
1111.1,8. ^^ ucena

1*

32

I. IN EOBAXVM HESSVM ELEUIA. A. loOti.

24 Manat ab ingenio copia viva tuo:

Ouitquid aves scriptis venturos scire nepotes,

Hoc potes ornatis excoluisse modis.
Quee natura dedit, studios* conseris arti,
2s Nec maculant versus barbara verba tuos. =

Talis erat Pbrygios qui condidit urbe penates,

Et male Sarmatica Naso sej)ultus bumo,
Cuius et ornavit Nemesis laudala liltellos,

Qiiique dedit varium Bilbilitauus opus.
Talis adbuc iuvenis cum sis primiscpie sid) aiinis, ,

Ventura est facto gloria quanta viro.
Vive memor nostri, qui te delegimus unum,
30 Sitque comes scriptis semj^er Ai)oIIo tuis.

EOBANL
GRATIARVM ACTIO EXTEMPORALIS. ,

Ergo vale longum superis, Huiiene, secundis,

Caiholicus menii spirei Apollo iiuv.
Pergis ahliinc, iua ie expeciai Francfordia vaiem :
4 Dimidium 7iosiri ie fvgieiUe fugii:

Aemule Nasoni, viridi signande corona, o.

Ei iiiulo ?nuliis nobiliore, Vale!

Post insnnptione^n in ipsa prima tibri (Indicis n. I.) pagina leguntur Id Croti
/i«6.a;« (lohannis I*ger, Dornheimensis), tum nondum his nominibus appeUati, versus:
loanues Dornheim Venatorius

Ad Lectorem ^^

Pallas erat quondam multis venerabilis oris
Quoq; ftetit tantum non locus vnus erat
Inclyta Cascropiis precio pollebat Atheuis

Ac Rhodon iucoluit Phcebe comofe tuam
Vrbis Alexandri veneranda palacia ciues 30

Pro Sophia doctas couftituere domos
Tempore nunc etiam nou eft lugloria uoftro

Et tenet innumeros Diua diferta loos
Thurignag geutis caput eft Erphordia teftis

Quae valeat veteres aequiparare Scholas 35

Haec nitidis lector canitur tibi verfibus Heffi
Qui puer eft annis Carmiuis arte feuex

Eobanus cum Lipsiaj meuse luuio a. \b\A. Heruidas Christianas ederet, iam
V^^M^^m^ de Hutteuo suo, puto ad Querelarum II. eleg. 10. 'Ad poetas Ger-

32 x7 Tr'''^^ ^''^'^"" «-^««l^'i«s«) '" >'■ ^- rergi/ius ^o o./rf»«. 3. jy^^//^,.,

Martialis. 3» Venturo i. «5 graciarvm i.

II. DE HVTTENI BACCALAVKEATV. A. 1506. D

maiios^ respiciens, iii elegia qiia Posteritati se commenclat, ceeinit distichis
71... 73. his:

Uuos lulerit nostro Germania tenipore vates,
Ex niultis aliquot dicerc forte rogas:
5 Quisquis es, Hutteni, lector, percurre libellos,

Ouemque suo reddit nomine, quemque loco.
Inspice, Posteritas, Hutteni carmina vatis,
Ilunc recto poteris dicere iure tuum, -

LNCOFVKTI AD VIADR.

II.

10 I»E HVTTENI BACCALAVREATV

cum adhuc qui vitam eius scripserunt I. C. Becmannum ubi poterant testem
non adcitaverint, primum ex huius libro cui inscribitur Notitia universitatis
Francofurtana- et qui prodiit Ff.adViadr. a. 1707. fol. non nullos locos exhibebimus,
deiude aliorum a Burckhardo iam prolata testimonia addemus. Becmannus ita-
isque dicti libri cap. VI. quod professores universitatis recenset, p. 67. hsec :

IV. SERIES PROFESSORVM PHILOSOPHI.E.

ne Facultate Pliiiosophica adhuc semel repetendum, quod de Professoribus
priorum Facullalum annolaluui fuit, diflicilem esse Professorum primi temporis et
Doclorum eoque Magistrorum Facullalis distinctionem. Id tamen constat, Pri-

20mum Professorem *in bac Facultate i»ariter ac Universitale fuissc Publicum Vi-
gilantium, Axungia^ & Arbilla? cognomine alias quoque notum, ipso statim in-
itio A. 3II)VI. Professorem Eloquenti» constitutum . . . Ca-terum prinuun Decanum
Facultatis indicantibus Actis Facultatis, et ex bis Caminan. in Oral. Seculari
legimus fuisse ex Natione Marcliica lohannem Lindboltz , illum poslea quoque

2oIuris Doctiuem creatum, & sextum Universitatis Rectorem, Pastorem quoque
Civitatis post oliitum Moliloris, ipii et durante Dccanatus Oflicio celebrem istum
Ulr. Huttenum Equitem Fraucum Baccalaureum & Wolfg. Redorferum Canoni-
cum Fiirstenwaldensem & I. Pontificii Doctorem 3Iagistruni creavit. Secundus

fuit M. Petrus Meier ex Natione Franconica S. Tb. Raccalaureus, rell.

30 tum cap. VII. quo 'Vita? Professorum Francofurtanorum' dcscribuntur, p. 235. sq. :

lOHANNES LINDHOLZ.

... . De Parentibus eius nihil certi; At Patriam fuisse Monacbobergam, Lipsia;-
que primo variis Scriplis inclaruisse, ac postea buc se conlulisse constal. Qui-
bus circumtanstiis primum Facultalis suaj Decanatum obtinuent, vcrbis Actorum
wFacultatis bic su])iiciendum duximus, qua? talia sunt: Atmo Domini Millefimo,
Quingeiitefimo fexfo die vigcfima terlia Menfis ApriJis ante U)iiverfitutis
Jnlronifationem facta Convocaiionc omnitim Magiftrorum dicte Univerfitatis
apud Reverendifsimum Bominum, Dominum Theodericum de Bulo Liibucen-
fis Ecclefie Preftdem ac eiusdem Univerfitatis Confervatoretn dignifsimum

roges ed. 1539. ^o Publicum] sic editum est.

() II. nK HVTTEN-l BArCALAVKEATV. A. 1506.

^ CiiiiruduDt Ifimjniiam dc Buchen Sucrc Thcologic Profcfsorcm Jchadcmic
quofjHC untcdicle Principcm ac Primuni Rcclorcin hene mcrilum cclcrosque
Pominos , quoruin mandalo ac Commisfionc fub falule Confcientic dicte
Univeffilalis Magiftri ad Domum Fralrum Calcndarum pro Primi Decani
Electione profecli haljito mature Confilio ac dcUberatione pro tali Electione^
Canonicc ac rite elegerunl Magiflrum loannem Lindholz de Moncheberg,
Ulriusque luris Baccalaurcum: Quem fic cleclum ac Canonice promulgatum
maxiina folennitatc diclis Dominis in prefcnlia plusquam duccntorum Sup-
pofilorum in Curia Domini Graliofi aftantium confirmandum prcfcnlarunl:
Cui ul lunc confirmalo condcpulati funt riginti cx qualuor Nationibus j^fo lo

Confilio FacuUatis Magiftri Al LindlKilziiis (lur.inlo lioc ofllLio suo

XIII. Haccalaureos, inlcr (|uo.s Ulriciis ah Hutloii (luarluiu locuiu olitiniiit , ot
XII. Magi.stros creavit , inler (juos priino loco stetit Wolflgangus Redorller Cauo-
nicus Furstonwaldonsis et Vialici Lubucensis Auclor -. . . . Postea I. U. Licoiiti-
alus, ac luox Doctor creatiis, eoque tiliilo sexluiii Universilatis Hixtoralum a I5
Die (ialli A. 3H)IX. ad I). Goorgi A. MDX. sustinuit, doiiato (luo^iiio Mattli.eo Mo-
litore Pastor Ecclcsia' S. Maria> eonstiluliis: Locuin tanien iu Facultalo Pliilosojtliica
retiniiit, inler ExaminatolTs Candidatorum Magisterii adhiic A. XXXIV. collocatus,

& A. MDXXXV. circa Feslum Pentocostos ohiit

Haec a recentioribus oniiiiI)ii.s prpeterniis.sa sufticimit ad corrigceuda tum 'i»

quai cle Hutteuo ^raduui academicuiu acci]iionte dubitationes ab aliis prolat»

sunt, tum qufe alii dc niaoisterii lionore ab Hutteno suscepto tradiderunt, ut

Melch. Adamus Vit. ICtor. p. 14. ed. Haidclberfr. 1(V2(>. 8., testimouio usus Her-

manui Kirchneri, cui alios etiam Burckhardus in Vit. Hutt. III. p. 22. scj. addidit

hoc modo : 25

niiltenuui . . . juiiiio a fundata Acadoiuia Francofiirtana anno jirimum iii Plii-

losojiliia dignitatis graduui accojiisse, coiupluros littoris prodidoriint. (Prodidil id

prioler alios M. Guolplig. lustus \Jobst'], Francopliordianus, iii Doscrijitiouo omnium

Acadeniiar. Ff. ad Viadr. a. 1554. 8". H ^*' Cyriacus Sjiauiiciiliergius etiam

{Adelspicgel II. p. 140*'. [cf. p. 46- sq.] adfirinat, doctrina excelleiilissimum Ilulto-3(i
num a. 1506. Francofiirti a. V. primuiu in Philosopliia gradiiiu accepisse, quum
annos tanlum hahuoritXVIll. Altorutrum sociitus videturllorm. Kirchnerus; iitpote
qui in Orationo, qiiain do llliistrissiiua» Familia? Ducihiis ot Priiicijjihus, do Comi-
tihiis, Haronihiis, Nohilihiis, iii Acadomiis, sujioriorihus sariilis, Magislris ac Do-
cliuihiis jiroinolis, Marj)urgi a. 1606. Jiahiiit p. lu. 91. Vol. II. Orat. adsevorat, Ulr. 35
Iliitleiium iiiler eos, qui oiiiniuiii priiui jiriiiiiiiii iiioiiioliouis Actiiiu in roc^nte
Academia Fraucofurlcnsi celehrariiit , liouoroui .Magislorii suscopisso, E^juitonKjue
postea auratiim facluiii, lauream jiocticain a Maxiiiiiliano Iiiiji. imjiolrasso. Error
ita^jue est in Tah. clxvii. Cicneal. Op. llumhracht: iihi Ilulloniis XVL ;clatis su;«
aniio Magistri Philosoph. iusignihus decoratus dicitur. Nam si anno 1488. nalus cst, 40

* Calender- .s. Calands-Briider. ^ In inscri])tione Inter])retationis in yiimmam
naturalium domini Alberti magni, quaj in fol. impressa est ]icr ,,Conradum Baum-
garthen d% Rotenberga. Francophordie cis Odera. Aimo . . . Millefimo quingen-
terimoctauo. quarto ydus Ajmlis etc." (cf. Panzcri Annal. VII. 55. 7.) nomen est
'Magistri loannis Lyntholcz de Moncheberck'. ^ Su]>positi sive Sup]^osita di-
cebantur scliolares sive studiosi in potestate certi alicuius ordinis, Facultatis
vocabant, constituti. Srepenumero etiam Epistolae obsc. vir. mentionem eorum
faciunt.

II. DE HVTTENI BACC ALAVREATV. A. 1506. 7

ul ost, sequitiir, u( spxto iiisequentis s;eculi anno XVIII lial)uerit annos. Coloniap.
eum prius, quani Francofurtuin abierit, gradum Pliil. accepisse, nusquain saltem
legi".

Huttenum inter alumnos 801101* Francofurtanfe fuisse ipsi huic urbi' univer-
sitatique litterarum vel poetfe sequentis temporis laudi adscribunt, ut Sabinus et
Schofserus ubi de fonte iucrustante, Steinbrunnen vocant, quasi de quadam hippo-
crena verba faciunt.

Elegiarura itaque lib. III. el. 13. „a(l ill. [iiincipem loachimum II. Marchionem
Brandenlnirgensem de instauralo gyranasio Francofordiano", inter niira de situ op-
pidi pnedicat

GEORGIVS SABINVS.

25 Nec liquidi desunt fontes qui murmure rauco
Per iuga frondenti consita vite lluunt.
Actus ab umbrosa per acernos valle canales

Fons ruit ac dulces eiaculatur aquas :
Iiide quod erumpens pulchre fluat unda, vocavit
30 Callirrhcie fontem nomine Nympha suo.

Xec minus liausta sacros h*c efficil unda poetas

Ouam vel Gorgonei fons celebratus equi :
Ilanc Eobanus aquam bibit Hessus, et acer eodem
Dicitur Huttenus fonte levasse sitim.

35 Fontibus adde lacus

(Totam elegiam repetiit etiam Beckmannus in ^urtjf pffd)r.
Per ^ltcn f obl. ^tat if. n. b. (D. 1706. fol. p. 20. sq.)

CHRISTIANVS SCHOSSERVS [lOANNIS F.]

In Xylocn Francofurtanum ,

quem vulgo fontem poelarum nomiiianl.

Fons, Claria recinende lyra mihi carmine, salve,

Unde ferunt patrcm s;epe bibisse meum:
Tu Musis es grata quies el valibus aura,
4 Nectare quos recreas quosque sapore foves.

Saepius hic Celtes viridique Huttenus in uinbra

Insignem plectro personuere lyrain.
Ilaslobium taceani qui viclus munere soinni
8 Te prope procubuit, te relevante sitiin?

Tu leni dulces inducis niurinure somnos

El pra?bes studiis otia grata meis.
0 utijuim nunquam te, fons fwcunde, carerem,
»2 0 utinam doctis sjepe rigerer aquis.

Sis feli.x, Xyloe, seinper Musisque .sacratus,
Ul Clarios foveas erudiasque viros.

(Ex Beckmanu. 1. c. p. 32. sq.)

Gorgonici Beckm. '^ otio Becm.

8 III. HVTTENVS ALBO VNIV.LIPS. INSCR. A. Io07. IIII. AD THEBELIVM E

LEGIA. A. 1

m.

SEMESTKI IiniKRX. A. I&07.

[HVTTENI NOMEN ALBO VNIVERSITATIS LIPSIENSIS INSCR1PTV3I.]

Matricula s. Album litterarum miiversitatis Lipsiensis inter eorum uomina qui
per semestre hibernum s. brumale anni MDVII. inscripti ^intitulati s. imniatricu-
lati) sunt, cum rectoris munerc fungeretur Lndowicus Sartoris Gorlitzensis ing. 5
art. M. th. B. form. [cf. Ahhandlungen d. k. sdcJis. Gesellsch. d. Wften. vol. III. Lpz.
1857. 8". max. pag. 594], continet hgec:

Domi9 Johanes Efticampianus pfeflor Relhoricc artis et poeta laiireatg j ^.

[Primum inter eos qui 'de natione Mi fncn f ium' erant, ha^c inscriptio
locum optinet.] 10

Vhicus Ilutteng de buchen j; g{.

[Tricensimus is est ex lix studiosis qui tum 'dc nacione Bauarorum'
inscripti sunt.j
Summam decem {rrossorum non nisi ft ditioribiis nobilioribusve pro inmatri-
culatione eo tempore solvi solitam fuissc docent comnicntarii citt. p. 577. 15

IIIL

VLRICVS HVTTENVS

HERMANNO TREBELIO NOTIANO

rOETAE LArREATO.

Accipc ab Hutteno blandam, Notiane, sahileui

Deque perc^grinis carmina missa locis.
Tu, fali mehoris, agis fa'hcius a;vuin,

In promptii est studiis vita «piieta tuis.
Dat tihi coiispicuos agihs rortiina paraliis,

Suniis adornatos ahsc[iie laJ)orc cil)os.
Tu Veneris dotes lascivacpie gaudia carpis:

Nam fovet amplexos f(rmiiia pukhra tuos.
Dumque cgo quaerendis cogor spciii poncre rehus,

Utere fortunje commoditate tiuc.
Nos incertus amor muho discrimine turhat;

Tu capis in proprio gaudia plena thoro.

IIII. Ind. bibliogr. n". 111^.

" Poet§ L. iii^. Dc Trebelio infra ssepius dicendum erit. Cf. p. 16. ^'^ foeli-
tius 24 fortuna 25 adoratos «7 fauet

IIII. AD TUEBELIVM ELEGIA. A. 150S? V. HVTTENVS ALBO VNIV. GKYPH. INSCH. A. 1509. 9

3I?Dsta peregrinas adcunt mea carniina terras;

Tu facis in patriis carmina blanda locis.
Adde qnod imi^astus servilia carmina canto-
16 Tu saturo placidos excipis ore modos.

I, superos donis et grata vdce saluta;

Cui nent fatales fda setMuda deae.

GRYPHISWALDI.

[HVTTENI NOMEN ALBO VNIVERSITATIS GRYPHISWALDENSIS INSCRIPTVM.j

„Heinricli Bukow, Professor des Rechls, der vom 3Iay liis zum October des
Jahrs funfzehnhunderl und neun das Reclorat [dcr Greifswalder Universilat] ver-
waltcle', schrieb den wandernden Dichter unler die Zald der studirenden Junglinge
cin, umsonst, weil er aller Hahe herauht war, vielleicht auch aus Riicksicht auf
seinen Dichterruf-; von den iin Sommcrhalbenjahr Eingezeichnelen isl Ulrich von
Hutten der vierte vom Ende^."

') ,,Der Anfangstag des Sommerhalbenjahrs war der 3'« May (dies iiiventionis
crueis) und des "Winterhalbenjahrs der 18'« October (dies S. Lucse)."

2) ,,Die Worte der Insciiption sind: Ulricus Huttenus poeta clericus Herbipolen-
sis gratis intilulatus quia sjmliatus omnibus bonis (Bl. 113. b). Ein grosser Fingerzeig
steht am Rande. Bei spoiiatus ist iibrigens an keine wirkliche Beraubuug zu
denken. Ueber das Wort clericus sehe man Seite L." [wo Mohnike meint, Hut-
ten habe sich in seiner drangsalvollen Lage, um desto eher sich L^nterstiitzung
zn verschafFen, hier und dort fiir einen Geistlichen ausgegeben] ; ,,vielleicht ist
es aber nicht mit Herbipolensis zu verbinden, nnd letztcres soll nur die Diocese
bedeuten, in welcher Hullen geboren war, wiewohl man in diesem Falle wohl
den gewohnliclien Bcisatz : dioec. erwarten sollte. Uebrigens wird Hutte'n auch
auf dem Titel der Englischen Uebers. der Schrift de Guai. Med. et Morb. Gall.:
thal (jreat clerke of Almayne genannt. ..." [Clericos etiam scholares, sive laici sive
sacris initiati fuissent, pariter ut Anglice clerks dici solitos fnisse, miror Straus-
sium quoque I. p. 21. fugisse. Kosegartenus nomen clerici recte interpretatus est.
De iif qui Huttenum sacris in monasterio Fuldensi. initiatum fuisse mentiti sunt,
ipse videndus est in EndtfchiUdigung Wyder etlicher vnmarhafftiges aufsgeben cap.
'Wie jn die Curtifanen vnd yre anhdnger gern fchelten ivolten'.]

^) ,,Hei7irich Bukow hat niemahls, wie fast alle andere Rectoren gethan haben,
den Tag der Inscription beigefiigt. AVeil Hutten der vierte vom Ende ist, so fiel
seine Ankunft wohl in die Mitte der letzten Halfte des genannten Rectorats."

[V. Mohnike (Indic. bibliogr. n". 77.) p. cxiv. sq. Cf. Kosegarten, Gesch. der Univers.
Gfsmald. 1857. 4». I. p. 165.

'^ Mefta '^ excipis] i. e. sponte tibi obveniunt.

10 VI. AD ROSTOCHIENSES EP. D. I.j. JVI.II A. 1510. CVM TETRASTICHIS.

ROSTOCHII. VI. 1.5. IVLI 1510.

AD SEDECIMVmOS GY.MXASII ROSTOCHIENSIS
VLRICI HVTTENl EPISTOLA

CVM TETRASTICHIS IN SINGVLOR.

Mliil a me scrihi liac tcmpestate, niliil peiie ilici (lebet, viii ornalissimi, ■>
sine vestri honoris prsefatione. Cuni enim liieme prseterita in spoliatorem
Lossium incidissem, nudusque ad vos diverterem, et honorifice sum susce-

§2. ptus, et liabiliis UberaUler. Scripsi itaque iis diebus, quos apud vos humanas
Htteras pntfessus sum, Elegias quasdam ad diversos de forluna mea; quas
ubi in ordinein congesseram at([ue edemlas pulavi, voliis nuncupare vokii. lo
Ouid enim meo carmini am]tliiis, qiiid lionorihciim mai;is accidere posset,

J..3. (|iiam tantorum virorum prirscrii)tiof At<pie eo niagis solalio hoc inihi esse
debel, qiio ea res jemuiiim ineiim, ipii perpetiio quodain odio iu me iiiravit,
iiillammabit, magisqiie ac magis ad invidendiim excilabif. Eyo mehercule
iiullam maioris iiltionem facio (piain eam qiia iniiiiicos nostros conscientia i-,

j.i.malorum siioriim puiigi macerarique insullantes ferimus. Accijtite erj^o hos
Querelariim libros (sic enim inscrib(M"e visuin est) atque ita acci|)ile, iil si
ingenium non omnino probetis, causam saltem meam, qu;c onmium veslro

§..i. iudicio optima iampridem censa est, defendatis. Adiunxi Tetrasticlia qu;e-
dam iu singulos, exiguum pro tanta vestra benevolentia muiius, ut sciIicet.>o
intelligeret spoHator meus et si quis item nasutus accesserit, tam me bonos
laudare quam vituperare malos. Valete et Iliitleiiiim vestrum legite atque
tuemini. Ex officina mea litteraria Rostocliii Idibiis lulii.

TETllASTICHON
[1] AD GERHARDVM I^HRII.LVM Thool. doct. 25

Qiiicquid inest iMusis, quic(iiiid dedit Attica 1'allas,

Oiiodcpie piites Clarias psallere posse lides, ♦

Naluras rerum et magiionmi arcliana deoriim,
Cuncla simiil docla mente IMierilliis habet.

VI. 1 ... 3 = Iriflicis n". IIII.

^ paene 2.3. ^ De Lossiis (Lotz , Lotze), Wedego, hurgimagistro et filio
eius Hciiniugo, iuris doctore et professore, Gryphiswaldensibus satis constat e.x
Mohnikii libro (p. cxv- sqq. et 358 . . . 362), quocum cf. Kosegartcn, Gesc/t. der Univ.
Gfsw. 1857. 40. I. p.IOS. sq. 108. » literas 3. " ma/ /. mage 2. 12 folatii 3.
'3 Emulum 1. '» iuditio 1. >3 Tetraftica 3. ^' etsi quis 2. 25 piniU.] :=
Frilden, Vrilden , VreHc, Wrylden, a. 1105. rector Grypliiswaldensis, moritur inter
a. 1517. et 1520. Cf. Mohnike p. 362. «e Quidquid 2. 3. et sic statim post. 2" arcana 2. 3.

VI. AD KOSTOCHIENSES EP. D. 15. IVLII A. 1510. CVM TETRASTICHIE

[2] AD NICOLAVM LEONEM Decrct. doct.
Vasla lil)i mens ost, et nomiiia magna Leonis:

Credendiini est homines vivere posse feras.
Nec mirum est, quia te vulgus 'Leo docte' salulat,

Exuperas homines, vincit ut ille feras.

[3] AD lOANNEM BARCHMAN Le^um doct.
Quautus es et quant» dignus me iudice hiudis,

Das ipse ex facie tu documeuta tua:
Swpe etenim ex gestu firmce constantia mentis

Visa est: hsec gravitas te docet esse gravem.

[4] AD IBERVM GROT De^r. .loct.
Turba senum memor est et Rostochiaua iuvciilus,

Qua sit iudiciura laude fideque tuuin:
Rector Palladi» fueras preesesque paleestrae,

Nec quisquam est isto pressus ab imperio.

[5] AD PETRVM BOEGEN Dccr. doct.
Cum h'ges, cum iura scias, cum, l*elre, tol artes,

Suuimaque canoiiici sit tibi ciira fori,
Cum libi divitia-, ciiiu siiit siue crimiiie luores,

]\liror iu iis cur nil mente superbus agas.

[(;] AD ENRICVM MVLERT luriscon.'
llt caperes Latiie cuhuinque decusque Minervie,

JN)st patriie studium GalHca regua petis:
Nemo est caUidior, nemo est te doctior uno,

Seu (|uid iii lioc doceas munere, seu ((uid agas. "

u

1 Leouem] = Loive s. Lowe s. Loiove, Stettiuensis, a..l482. studiosus Rostochien-
sis, a. 1493.. . 1503. iuris professor Gryphiswaldeusis, tum saepe rector Rostochien-
sis usque ad a. 1536. GL Mohnike p. 303... 365. Kosegarten Gesch. der Univ.
Greifsm. 1857. 4«. I. p. 139. sq. 145. 150. 159. 168. ^ Exsuperas 2. 3. « Berchriiann
s. Bergmann, Rostochiensis, Latine loannes Montanus , iuris prof. Rostoch. ab a.
1489. usque ppst a. 1514. Mohnike p.365.sq. ^ Ipse das 1. sed in MSS. emendd. ah2
ct a me adhibilis Das ipse habetur. " Sepe 1. " Grot, sub cuius rectoratu
Hutteuus Rostochium venerat. Post a. 1513. nuUam viri mentionem exquir*ere
potuit Mohnike (p. cxxiii. 366). ^^ iiKlitium 1. '* paleftrae: 1.3. ^^ Pet.
Botjfje s. Bogen, Dithmarsensis, professor, iudex loci ordiuarius ct pastor in fBdc
S. lacobi Rostochiensi, a. 1542. rector univ. Rostoch. vita fuuctus est. Mohnike
p. 366. sq. 2' Henr. Mulert s. Mulerth, Suollis Frisife occid. natus Rostochio re-
licto Stettini Boguslao X. a consiliis factus, deinde exeunte a. 1513. Gryphiswal-
dum ad legendum in utroque iure vocatus ibique a. 1514. 1516. 1520. rcctor
factus est; mortuus a. 1520. Cf. Mohnike p. 367.sq. KosegaHen p. 168.sq.

12 VI. AD ROSTOCHIENSES EP. 1>. 15. IVLII A. 1510. CVM TETKASTICHIS.

[7] AD BERTHOLDVM MOLLER Theol.
Da veniam, lcctor, si quid laiidare iiecesse est:.

Molitor iiigenio , Molitor arte valel ;
Atque adeo est illi doct« facundia linguaj,
Ut credas liominem ducere posse deos.

[8] AD ENRICVM CRVSELMAN Ph.
Tu quo(|ue, Uostoclii* nou infuna fama pahestrac,
Huc ades in nostrnm, docte magisler, opus:
Te iuvat in placido Sophise fervescere ludo:
Diversa est aliis, ha?c tibi vita placet.

[9] AD lOACHIMVM NIGEMAN P)i.
Ex merito conflalirs amor s|tosque excita lucro

Sa?i)c aliqucm laudcs fccil inire novas:
Non igitnr qiiia mulla milii, loacliime, dedisti,
Accipis has laudes, sed quia vir bonus es.
[10] EBERHARDO DICMAN Ph.
Vir bonus est iustoque nitens Eberhardus Iionore;

Mv bonus est, nec se iudicat ille lamen.
Hunc probat in I;eto facilis clementia vultu:
Mirmn est posse graves vivere k-ta senes.
[11] AD ECBERTHVM HARLEM hospitem Ph.
Ut queat Ecberthus castis incumbere Musis,

Virginemn nunquam polluil ille decus.
Huic probitas vera est, huio contulil oninia virlus.
INec negat Aonias pagina sacra deas.

[12] AD HENRICVM HOLTZMAN Ph.
Sis melior Sophi;e inter[>res meliorve sacerdos
Diim (Uibihi, iiniKlum est res beiie iKtla iiiibi.

' Moller] = Moller a.MiiUer, Hambiugeusis , Rostochii per annos 1505..
1530. tlieologiam clocuit, ubi rector fuit cum moreretur. Mohnike p. 368. * Hen-
ricum Kr. 3. Crusemannus a. 1510. rector Rostochiensis fuit. noraen eiiv> in
scholarum indice ab a. 1520. non memorari adnotavit Mohnike p. 368. sq. ^ pa-
leftra; J.3. '" hec 1. " Dc hoc Nigcmanno nisi quod Vismariensis famili*
fuit, nihil investigavit Mohnike ^. 'OiQ. ^^ Sepc 1. foecit 1. '* Dikmaunus
Rostochii primum philos. prof. , a. 1478. licentiatus iuris canonici, a. 1516. 1526.
rector universitatis. Mohnike p. 369. sq. ** fe fe 1. sed aUerwn se indiictiiin est in
MSS.2. '^loetoi. ^' Ecbertum 5. Ecbertus de Harlem (,,vir doctus et pro-
bus" Epp.obsc.virr.il. 24.) Hollaudus, facultatis artium collegiatus et a. 1517.rector
univ. Rostoch., de Hutteno optime meritus. Nomen eius in actis Rostochiensibus
post a. 1539. non legi mcmorat Mohnike p. 371. 22 Ecbertus 3. ^e Holzman 3.
De hoc viro nihil nisi quod ex ipsius Hutteni libro discitur, novimus.

VI. AD KOSTOCHIENSES EP. D. 15. IVLII A. 1510. CVM TETUASTICHIS.

Si (iiiid aniiciti;e meciim congesseris istuc,

Non equidem maior, sed mage notus eris.
[13] AD lOANNEM LOBERINGK.
Maximus orator, causarum maximus actor,

Et quicquid Sopliise est, lioc Loberingus habet:
Seu poscas carmen seu quicquam lege solutum,

Omnia facundo perficit ille stilo.

[14] lOANNI SONNEPERGK Franco.
Adde decus nostris, Francorum terra, triumi)his,

Adde virum Musis ingenioque bonum.
Ille fovet sacros, ille ambit lionore poetas:

Non mirum est vatem vatis amore trahi.
[15] AD lODOCVM STAGHEN Pli.
Pone odium Lossii, pone omnes, Musa, dolores:

Vir tibi laudandus Hngua aaimoque venit:
Huic quoniain virtus, quoniain facundia prbeslo est,

Rite docere deus, rite hxiuique dedit.
[16] lACOBO TREMPEN Th.
Pro te agitant homines cum Musis bella puella>:

Forina homines, Musas permovet ingenium.
luncta venustati membrorum gratia mentis

(Jiiantum bomines, tantiun ducit amore deos.

* AD EGRBGIVM VIRVM

CHILIANVM REVTERVM

V. IVRIS DOCTOREM ET MVSARXfM STVDIOSISS.

V. IIVTTENVS. -

Pignus amiciti;e tecum, Cbiliane, futnne
Mittitur a nobis Lossius iste libi.

13

1 amiciciae 1. -^ Etiam Loberiugius ex hoc solo Hutteniano carmine no-
bis notus est. ^ quidquid 2. 3. ^ quidquam 2. 3. "^ ftylo 3. » Sonnep.]

,,alias helyor^o" adscr. est ad marg. MS.2. loa. Sunnenherch , Sonnenbergensis Her-
bipolitanus, Colonife promotus, a. 1504... 1515. praeses regentise unicornis Rosto-
chii, a. 1516. Gryphiswaldiam petiit, ubi decanus facultatis artium factus codem
anno peste correptus exspiravit. Kusegarten p. 109. sq. cf. Mohnikit p. 371. sqq.
'^ Stagen 3. lustus Stagen, Schauenburgeusis, Rostochii philos. prof. cum Ec-
berto Harlemensi regentise portae cceli praspositus fuit; rectoratum gessit a. 1520.
et 1520. paullo post mortuus est. Mohnike p. 373. sq. ^^* prefto 1. '* De Alberto
Trempen, theologise magistro, qui a. 1510. regentiae Adlersburg dictse prisefuit,
Huttenum h. 1. dicere coniectavit Mohnike p. 374. '^'^ Amicici*^ V'^'.

'") Ihnic inscriplionem cum epigrammale ad Kilianum lieuterum I. /'. J). ipsa

1 4 VI. AD KOSTOCHIENSES EP. D. 15. IVLII A. 1510. CVM TETRASTICHIS.

Oiii tibi si placuit, liostem jilaciiissc |)utal>o:
INemo mayis tlurus quam liiil ille milii.

JJutteni manus scripsit in Querelarum archetypum exemplum (cf. Indic. bibl. n. IV. I.^,
quod Londinenses in Museo Britannico adservant. Kilianus Reuter, Franco, Fiteber-
gte hieme a. 1505. in (Ubum academicu sic inscriptus est „Kilianus Reuter de Mcller-
stat arcium mayister Coluniensis", (Forstemann lib. mox laud. p. 18.^ ibidemque vior-
tuus est exeunte a. 1516. sive ineunle a. 1517. In Albo acad. Vitehergensis ex au-
togr. edito a C. E. Foerstemanno (Lips. 1841. 4^.^ p. 03. legimus: „Sub Magnifico
Magistratii ven. v. loanyis Deltzsch Feltkirchensw ... anno etc. sexto decinio in
festo Lucse electi .... Itein duo Doctores per non contagiosas egritudines eo-
dem tetupore mortui, quorum alter vtriusque luris doctor nomine Kilianus Eeuterus
frangke, Alius vero mediciuarum ordinarius loannes Schwab nomine", (et p. 49.
ibid. lohannesSwab filiusCapitanei inLeuchtenbergkDioc.Numburgen."), qui anno
1514. iude a 3. Maii per semestre tempiis rectoratum academioeVitebergensis gesse-
rat, ut relatum est eiusd. Albi p. 50. Eiusdem puto Reuteri, ,,pie defuncti do-
ctoris Reuther", memoriam conservat Lutheri ad Spalatinum cp. d. 3. Apr. 1517.
data, quam novissime repctiit de Wettc [Lul/icrs Bviefe I. p. 53). Reuteri car-
men extat in hoc libro: ©cojgij Sibiiti Paripitii | poftc et o:at03i6 laiirca-|ti : Sil-
Ulila in jMbionm illlllftvatam. | Constat 28 foliis in 40., iu fine supra typograplii
arma duobus scutulis depicta legitur: Jlmp:cffiim fipc} pcr PaccalaurcuiU | (lllartillu
lant^lH-rg gcrbipolitanii: | Qui liber cum infrequentissimus sit, iilud a-btate anni
MDVI. compositum carmen Reuteri repetisse iuvabit:

C pancoirtcu Cl^iliani cciuttis in rccom|mcntiattonc ©cojflij ^ibuti poctc lau-|
rcati : iiut pjimus futs carmiuibus ^lbio|rim illuft;auit.
Calltopc a)5 p;inctpc.|

Pafcua rura lacus filuas ct flo:ca tcmpc

<£luc colit ^lbiojis iioctc pocta canc

^ntra fcras Ijonos ubcrrima iicrmina fucco

Jlnfita quc ftcvilt conicc p:olc tumcnt

(Dramina purpurci fpaciofai]} iuricra campi

l^ilia ucrna rofas umb;ifcrtlii3 ncmus

(CCb' bibit trrifluu (lul fc ittfiHicrit) <3llbim

^ritja iiui bifilio flurflitc rura lauant

Jls fugit coo |)l)cbi raliiautis ab antro*

(l!t caput occitiijs labilc contiit aquts

®cmplaq3 marmo:cis ftutiio cclata coloffis

<Ci.Ui ticcus crimtil lautiis ct artis l;abcut

(C»:gana tiifparibufi]} mclos rcfonantia cannis

Carminc quc altcrno pccto:a fcjTa lcuant

Jluliiflctum luiUus picta fub imagine uiuiit

IHuis ct in fculpto robo:c natc Iici

j3cufis cat cubitum calamus Iio:mitct <3kpcUis

llcc tua p:aritclcs boc opus artna tcrcnt

Jlfta tibi cccinit iiuiua 4llincrua §!ibuti

Pum p:cmtt <S\,lbtflcnas pcftis amara lucs

<t\\'\ faccr tnflcra p:ccinrit tcmpo:a lauro

^^annilianus l;abcns rcflia fccptra manu

jVlbio:itn p:imus tiifinatus liiticrc lurfu
•) aiuiu 1.

VII. lOANNI ET ALEXANDRO DE OSTHEN EP. D. 31. DEC. A. lolO. 1 5

Est illiul iiostri stiuliosi, cst illiul amici,

L t , me qiioil coiitra sieviat , illud ames ?
Tn tamen hnnc stndiosns ama: qnis credere possit,

Oiiis placet Hnttenns, omnibns ille placet?

vn.

X WITTEMBVRGO. Vli. 31. DEC. 1510.

lOAXM ET ALEXANDRO l)E OSTIIEN

EX EQVESTRI FAMILIA .\DOLESCENTIBVS STVDIOSISSI.MIS
SALVTEM D.

VLRICVS HVTTENVS.

10 Ego mnujnain in voj)is, optimi invenes, ne(|ne generis anti^initatem ad- ii.
miratns snm, (jna estis satis })ni'slantes, neqne divicias. (jiiibns estis tloreii-
tissimi; sed, qnod rarissime in nostro ordine contingit, in bonas artes stu-
dium incredibile, et ingenia ad hoc supra modnm acria. (jnod cnm mihi§.2.
iampridem in vobis jjerspectnm esset, et ego incnndissima vestra consnetn-

isdine istuc invitarer, volni aliqno interea vos lionore pr(»seqni, (pioad liceret
vobis per vosipsos claris lieri. (jnod ego procnldnbio fntnrnm censeo: nam
vos profecto ex lioc albo estis , id est. eornm nnmero qni sibi famam et
decus nominis apud posteritatem comparare possnnt. Unde eos longe sua§.3,
fallet opinio, qui vos contemptui habent propterea qnod me meique similes

20 studiosissime sectamini: dum enim se ad altiora, ut ipsi aiunt, studia con-
fermit, ea neglignnt sine qnibus esse studiosi miuime possunt. Sed venen-
tur illi per mare, piscentur per aerem, volent sine pennis, vos, ut decretnm
est, iis litteris operam date, sine (piibns nihil pei'ci|)i potest, ut tandem,
in inre civili et pontilicio (eo nauKpie tenditis) edocti, voliis einolnmento et

VII. I = Indicis l)ibl. nO. V. 1. 2 = Burekliard. I. p. 74. sq. 3 = Wagenseil.
n». III. p. 59. sq. 4 = Hutt. MUncli. I: p. 8:3.

/Itenia : tcmplit : lUMmis : pafcmt : rura : laciis
^"armata tc ^'ci)thiciq3 caiut garaimlt'' ct inli''
(Slti tua tcmpla fcrcnt : annua uota p:ccc5
Crgo iiccent mcritum largifftma muncra watc
Clui canit hcroo carmina tiocta pciic
Extat etiam eiusdem Eeuteri comoidia, quam non vidi, tamen a Goedekio
(Grundr. der Gesch. d. D. Dichl. p. Vi.i.J parum recte sic indicari puto: Chilianus,
eques Millerstatinus, comoedia Dorothee passionem depingens. Liptzk. .Wolfg.
Monacens. 1507. 14 btl. 4".

• ^ ama. (quis credere poff[!Y]) MS. * Cuis MS.

^ Ad loannem et Alexandrum , adolescentes studiosissimos Epistola. 'Z.

^ Ex queftri /. " divitias 2..v«y(/. '^ contigit 5.-/. '^ quum 2. J. 7. ^i gtudiosi
esse 3. 4. ^4 nanq^ 1.

] {\ Vir. lOANNI ET ALEXANDRO DE OSTHEN EP. D. 31. DEC. A. 1510,

§. ^. natriiii aLqiic ainitis linnori esse possitis. Hoc aiiteni carmen scholasticum,
rapiiin, ut volebatis, a me compositum, eo aniino accipite, quo ego illutl
ollero, et muneris parvitatem douantis benevolentia repeudite. netpie per
jBtatem erubui liaec ad vos scribere: estis namtiue tam novi lectores tiuain

§.5. ego poeta. Valete et Trebelium Notianum vestrum optimum praeceptoreni
amate, mctiue vel diligite. Ex AVittemburgo pridie Kalendas lanuarii Novo
ineunte anuo post millesimum et tiuingeiitesimum undecimo.

In ipso titiilo q. v. principis Artis versiticatoriie exempli [ef. Ind. bibliogr. u.
V. 1.] prjumittitur sequeus dodecastichou:

PHILIPPVS ENGELBRECHTVS

HVTTENI CONIVRATVS AD LECTOREM.

Nobilis Eoo pelilur smaragdus ab orbe,

Et maguo exiguus veuditur aire lapis;
Exilis Phario repi-ritur iu a.H{uore gemnia,
4 Et precium modico corpore gramle facit:

* patri^i. lionore.?.^. ^ paruitate, 1. Iiec4. '" Trebellium •:/. HermanuumTre-
belium s. Trebellium Notianum [i. e. Sunvuit — Sudenvi?id,Sudwind,secun<lnm}tlo\im-
kium Sausewind,] Isennacensem, qui Querelas Hutteni carmine suo prtemisso lecto-
ribus commendavit, Huttenus Querel. II. el. 10. v. 31. suum Ostlieuorumque praece-
ptorem in univ. Viadrina fuisse ostendit. De quo 1. 1. Maderus (Scriptor. insignium &c.
Helmst. 1000. 4". num. LXXIX.) ,,Hermaunus Trebelius, natione Tliuriugus, patria
Isenacliensis, ius civile in Francophordiaua imiversitate publico stipendio docens
et enarrans, ICtus omnium celeberrimus, nec non Rhetor luculentissimus atque
poeta laureatus. Scripsit et edidit plura carmiue ac soluta oratione, e quibus
subiecta duntaxat vidi: Epigrmnmatum et carminum libb. II. [cf. Ind. bibliogr.
n". III'^.] Encomium heroicum D. Auna^. lib. I. Maxima Divorum genetrix venerubilis
Anna. Pyram Marchiticam de perfidia ludseorum Berlini crematorum. lib. I. Tu-
multuaria et varia ad diversos. Claret adhuc Francophordiano in Gymnasio, con-
tinuo nova cudens, quibus nomen suum posteris memorandum relinquit. An. 1514."
Inter alia quje mihi ad manus sunt Trebelii scripta memoro a Madero novissimo
loco iudicatum libellum 8 foliorum in 4"., iuscriptum gfrmdnt ^rebflij Itotiani |
Poctnc ITiuircati nU piuum ^oact)imum ^acrt | Itomant Jlmpcrij p:iuctpc ClcctoJc : illar-
d)io|ncm t3:ant)cnlutrgcnfc3 :c' Ct atios ijcroas (Car inina irancopl)o:otc nuc tumultuantcr
ticljucta. I loOS. I lu iiue legitur: C £ran)\riptuin tDpis iTauco})l)o:tii | (Dticrac pcr mc
<3oanncm Jlamcr | .1509. | lu his carmiuibus unum ^li rciicrcnJ)i|T. £l)col3orum lic |3u-
lou Pontificc iTubuftanii (Dpmnaftj ^rancopl)03tiiant (CanccUarium titiini)Ttmu", alterum
,,'(£ttctii)olp|)0 l)c laptic J oi^ncre 2 ioctrina claro eiiuitunuij fplcniiiJtlTimo" dicatum le-
giti.ir. Non uulla alia de Trel)eIio disputat Mulinike p. 474 . . . 377. ^' Wittenburgo 3. 4,

'" Philippus Engelbrecht, a patria Eiigentinus cognominatus, in Albo acade-
mite W-ittebergensis sub eodem cum Martino Luthero rectoratu, Nicolai Viridi-
montani [Griinberij] , qui a die S. Lucje a. 1508. usque ad d. Philippi et lacobi
a. 1500. scholasticam praefecturam gessit, ita- inscriptus est ,,Philippus engel-
brecht de enghe". Cf. Furstemann. Alb. acad. Viteberg. p. 28. Infra idem poeta
non incelebris et inter Friburgenses doctor, Zasii amicus, srepius nobis occurret.
'^ ere 4. ^* equore /.

VIII. CROTI EVBIANI AD HVTTKNVM EP. I). 3. FEBR. 1511. 1 7

Sic lilttT llulleni, riilvu pretiosior auro,

Arclielypis laudeni vendicat iste novis,
Qui lilji ilal breviljus lonuilos eilere versus
s ^Efstruere ad dulceni cannina docta ciielyni.

Ouare age fac haheas operoso luinc Marle libelliun

Inque sinus condas interiora tui.

Nani si inagna licet parvis coniponere relnis,

12 Nou minor Attalicis est liber liic opihus.

Diis auspicilius.

[fVLDJe] VIII. 3. FEBR. 151 1.

EPISTOLA
C B 0 T I R V B T A N J

AD
5 /'. HVTTENVM.

S. P. D. Phira qvceris m epislola , respondebo per ordtnem. Prmo§.i.
saye vis (jiio in ie animo sim , qnalis sim amicifia' cnltor. clarior esse
iibi clebel amor meus quam vel de me dubites: crescil cum anate mecum
fides, constantia, integritas, obsetnmitia erga bonos, erga malos contem-

xoptus: atnavi te antea; iam vero auxi amicitiam charitate, iwneratione reli-
gioneque sincerce mentis, et Huttemim tneum sane habeo inter fidos ami~
cos loco primo aut certe proximo. Concessit hoc tnihi natura parens, ut
favoris et benevoletdim principes in me dotes esse cognoscatn, quas in hunc
usque diem tali ititegritate expressi., ut neminem pceniiuerit usum se fuisse

\htnea fatniliaiitate. Amicos tion hahuisse semper inhonestum putavi ; cessisse
vero benevoletilia et charilate, et tut^pe et indecorum duxi. Deitide quam-
vis me natura facilem clemetitemque effitixerit, volui tamen in atnicitia
paranda parcus existere , iti parata vero ei protnptus ei cotistans. Inde esi §.2
(ncm.per hoc ad alteratn partem epistolce tuui venio), ut , postquatn in hanc

20 soiituditietn secesserim, ad veteres Piiagos Gelidosque tnonteis , tiiiiil omi-
seiitn quod ad retn tuam pertinet^e at^bilrarer: volui vox mea tihi deser-
viret et amicitia nostra tihi esset propugnaculo. Sa^pe cum palre, scepe

VIII. 1 = Monumm. piet. [Indicis bibliogr. n". 65.] II. p. 3...7. 2 = Wagenseil.

Hntt. Opp. [Ind. n". 71.] p. 51... 50. 3 = Mohnike [Ind. n". 77.] p. clvi... clxii.

cf. p. xLii. not. -**'^- 4 =■ Miinch. H. Opp. [Ind. n«. 78.] I. p. 100... 105.

* chelim 1.

2 CROTVS RVBIANVS AD VLRICHVM HVTTENVM. 2. EP. CR. BVBIANI AD VLR. \\.3. Ro-

biani /. '' voluit 2. ^o Phagos i. e. Buclioniuvi. Gelidos montes i. e. Hulienhevy,
saltus Thuring:ici.

HVTTENI OpP. VOL. I. 2

|g VIU. CKOTI RVniANI AD UVTTENVM EP. D. 3. FEEK. 1511.

cum nigrkanUhus comoilalihus honorifice de te sutn loquutus; frequenter ad-
didi sti/nulum, frequenter preces. Incidit aliquando sermo, nl vestem velle mu-

§.3.tasse credidisses aut incnssisse minas male audientihus. Scripsi eade?n ad te
hinis verhosissimis literis, imo co?nmentariis : mias co?nmisi patri anno supc-
ri07'e, cum nesciremus plane , quihus oris terrarum iactarerc, nisi quod quo-b
dam rumore monehamur te vivere in urhe Brunonis spoliatum; alteras tradidi
nuper mense decetnhri loanni Aquilio [ita voco profuyum adolescentem e fa-
milia Weiyerorum): scivi eodetn temporc suh quo Ciclo versarere, doclus
priffio a Madora, adolescente cum hello tum hene inslituto, deinde lectione tui
Lossii dono mihi missi a Mutiano illo polyhislore. In eo cofnmentario diligcfi- lo
ter perscripsi quce hoc anno de re tua didici. sed quia neutras recepisti,
vellem occidione occidisse: nofi efiim omnes scire dehent qum tihi amico

§.i.cofnfnufiico. Aquilius apud Francorum vadiim sedet: discessit eo consilio,
iit te hofias artei audiret prcecipiefitem : spes vagum fefellit nuncio for-
tuito. repete ah efTahufido literas errahimdas. Ego ifileiifn cantaho tihi \h

§.5.eandem cantilenam; sed suffwia scquar. Pater tuus Ulisseo ifigefiio pf^w-
ditus callidior est quafn ut plcfie ititelligatur. quoties mecutn loquutus est,
frequcfiter autetn loquutus cst, setfiper ridicule de te ititerrogavit , dafnnu-
vit et te studiuffique tuiitfi voce adeo contemptihili, ut vix hahereris unius
assis : mira audires, si liceret exlra epistolam exspatiari: itle vero quatfi-ia
quatn ludit sordidata tua existiffiatiofie , nihiloffiitius tamen lccude tua ffii-
rum ifi modutn pascitur, quatn fiutiquam satis audit; cwtera occulil vir
prudens, anifnum titillantefn ex tuis ptrecofiiis non occulit: ffiatiifestat illud
crehra de te repetitio. porro coiteris cafientihus receptui fiovum ipse exorditur
postlimifiio : quce res mihi certo indicio fuit aliter de te clicere, cditer seti- 25

§-^tire. propterea omnia de te pletio ore comfficfnoro : ridet ille, vilipetidit:
hetn haheo te, ccdlidel scio quid scnlis: safisfacis luo circufnspeclo ser-

* nigric. consodalibus] veteris abbatia; Fuldanre , c qua Huttenus olim effuge-
rat, incolis Benedictinis qui nigris vestibus utuntur. ^ ^^ vestem velle inu-
tasse, credidisses, aut incussisse minas male audientibus. 1.2.4. Locus malc sa-
ni/s neque sic emendandus est, ut 3 dedit: sermo, te incussisse minas male aiTdieu-
tibus, ut vestem velle mutasse crcditus esses". Sensum hunc esse puto: Incidit ali-
quando sermo, ut, metu minai-um male audientil)us incussarum commotus, vestis
mutatiouem pati velle non nunquam visus .esses, postea vero deposito illo metu
investiri recusasses. Nonnihil excidisse videtur. Sed de Hulteno puero non mirurcr
si legeretur ut vestem [qua sc/iolares Benedictini utebanturj euse mutasse credidis-
ses atque incussisse &c. nam pariter ad ensem atque ad cnlamum Ihttteni dextera scm-
per paruta fuit. ^ urbe Bruu.] Brunsvici. *" Lossii i. e. Querelarum contra Los-
sios libri. '" Muliano 1. ^^ Fruncofurti ad Viadrum. '•* Spcs vagum fefellit.
Nuncio fortuito repete 1. 2. et similiter 3. 4. •« Ulysseo 3. '^ ridiculo 1. ^o u.
leu qq ludit [sive dicit maUs] scriptum fuisse smnpsi. Illo (Ille 2. 3. 4.) quemque vi-
cit (vincit 2. 3. 4.) sord. tua existimatione. Nihilominus edd. " iudicio /. 2.
" Lucum „Hem vix extollere." ita his linculis ,, " dislinxit 3.

VIII. CROTI RVBIANI AD HVTTESVM EP. D. 3. FEER. 1511. 19

7none detonsis patribus, iureiurando af/irmas ^naiuni tuuni per te rever-
surimin cucidlum, non audiente renuncias paternum animum: sic sedantur
calvi: tu interim remotiora, hoc est nova moliris et gnatum vis extollere.
Heec vera sunt, Ulrice Huttene: vult carere genitor iuus omni susijicione,
^qiiod mehercle facit; ita exuit omnem sui suspicione?n , nt monachi cre-
dant nihil ipsutn wque exspectare ac tuum reditum. non omnino fallun-
iur, quia hiec molitur; mens tamen, ut audisti, subest alia, si propositu/n
consitium ??iale successe?it. A?mo superiori ad poculu??i s€?'Oti?ium ?nihi et^T.
duobus ?-eliquis assessoribus {?ia?n ccete?i abie?'a?ii) se totum sine ?iuhe ape-

loruit: tria ve?'ba dixit tibi ?nemora?ida: diis i?i fidem vocatis iuravit sese
centu?n /Iore?iis no??iismatu?n velle mercari priusqua?n mce/iia Vuldatia
exiret equo, tie tot atinos Jioc in motiasterio hic cotitrivisses. deinde ccepit
de religio?ie, sibi videri , ait, verisitnile, tie utiquam bonus ccetiobita eva-
deres. te?iio ??iemoravit aliquetn esse iti Itcdia vestrce fattiilice causis fo-

lorensibus mirabiliter nobilitatum ; si redires applicccresc/ue te iurisprudetitice,
ottiissis tuis tiugis, ??ie??wrato causidico se velle te ??iitte?'e: itielius i?i foro
fieres rabula foretisis, profuturus getiti Huttorutn, quam ??io?iachus pe?-
versus, tnale auditurus patribus prcesidibus. Hcec tutic. quod iatti vero§-^-
aliter scribat, ??ia?idei, cla??iet, vociferetur ,' ?io?i ttiirutti: causatn recetisui.

20 Ergo illis duabus tneis epistolis deperditis diligetiter tibi suadebatti reditum,
tion ad cotisortiutn Gcdlorutn [natn quicciuid eiusmodi est, tiihil dico), sed
quod ititrospiceres consiliutn patertium secretius. Motmi eode??i, si tibi su-
specta foret pax patris., cotisederes apud ficlos amicos et propitiquos, unde
horlareris hottiinetn te adesse , qidcquid vellet mandatet; deitide displicente

25 tibi conditiotie , posse tibi patere totutn mundutn. Nunc idem videtur opti- §. 9.
mum factum, ad quod ie hortor, ttioneo, itivito: crede tnihi tuis rebus
sollicito, ?ion ie capiet pcetiitudo; sin aidetn imprudetis tiostrutn cotisiliutn
videtur, fac quod libet, scribito quod Pot?ipo?iiu??i Lcetu?n ad patriatn re-
vocatutti a Rottia rescripsisse solitum accepit?ius, siquide?n ?io?i p?'obcms

3osuo?'u?n volu?itate?n sic respotidit „pomponivs ljetvs propinqvis et amicis
SALVTEM. Quod petitis , fieri tioti potest. Valete": vox ttiehercle a ttiagno
anitno profecta, tibi iuvetii si??iilis stiidii tioti spertietida. De mona- §.io.
chis autetn quod mettioretn, supervacaneutn puto, proisertim quaticlo ha-
heas binas literas ttie iiderprete exaratas. uimtti illud teneto , otnnes te

* genito 3. " centum filiios n. 1. centum filios n. 2. 3. 4. filios defendi posse
putat viale sanus 4,< Germanice Hutlenus patcr dixerit ,,Icli woUt, bei Gott, eli' ich
wieder aus Fuld ausreite, 100 Gulden Geld drum geben, daB der Ulricli nicht
• so manch Jahr hier in diesem Kloster zugebracht hiitte." " mercari prius,
quam 2. 3. 4. " Fuklana 3. ^^ cepit 1. 2. 3. '^ Huttenorum 3. 4. [sed no-
men modo Hut, modo Huttcn proferebatur.] '^ mandat 1. ^i Gallorum, t. e.
sacerdotum matris deorum spadonum. -^ eisdem 3. 4. (pro eodem) ^^ spernanda
de /. •

2*

20 V^III. CKOTI KVBIANI AD HVTTKNVM KP. D. 3. FKBR. I.MI.

umunlj omnes libi plurimum tribuunf , omnes in te magnam spem ponuui,
prcecipue archimandritce , qim^um clementiam tibi pro numine colendam
contendit paler, quoties nares subducit et cutem non relinquit suo loco.

§.\\.Quod vero nihil leris tradiderint Zonario, quem quidam non satis perite
Cinxium nominavit, debes tu suspicari: verentur circumspecti patres, nch
illudantur ; aiunt, itbi tii fidem servaveris, optime de tuo studio literarum

^■^'^•velle consulere. Profitebar me de monachis decrevisse supersedere; non
parui: propositmn vicit verbosifas ?nihi tecum pecutiariter communis. ergo
igitur cesso causamque tolam Zonarii intcrpretationi relinquo. paro statim

§.\xtransitum ad aliam quwstionem. Est mihi iit volo: quanis tu his verbis,\o
conveniens est iisdem respondeam, quo satisfiat verbo Catonis ^Par pari re-
fero^ ; vel tu quoque fac simile. sed Iranseat iocus, palam loquar : est ?nihi
ut volo: nam volo illud quod fortuna, sive aliqi/od fatu?n est, offert: se-
cunda et adve?sa discri??mo, illa a diis peto, ista qua?itu?n possu?n provi-
dentia vito; quicquid vero paru?n feliciter eve?ut, quia facta i?\feeta fieri \h
nequeunt, iuxta prospera pono, et fortu?i(e oste?ido mediimi digitu?n, ut
nuper in gravi casu , quo vita atque fatalis liora iuxta era?it. audi a Zo-

§.\4.nario fortu?\as ho?ni?iu?n. C(eteru??i si de tota serie ??iei status fieri vis
ce?'tior, pa?ide au?x's et summa du?itaxat i?itro?nitte. ?wlui ??ial(tm messe?n
facere et be?ieficio ??iereri gratitudinim , (nia??wb?'e?n discessi ab ilhtstril>us 20
discipulis i?npetrala dimissione nolente volente patre et redii ad Erphur-
diu?n i?i consorliu?n ho??iinu?n si??iilitudine sfudio?'u?n parium: (/uod genus
vive?idi ego a?'ctissi??iu??i societafe iucundissi?nu?n pro cuius(/ue (cfate duco,

§.\h.el Marcus put(tt. Verum cu?n ibi o?n?\ia discordiaru?n plena , discedenfe
plebe a pat?ibus cottidieque nova ?noIie?ite, non futu??i videbatur versari infer^^
enses atque pro calamo ferrum tractare, p?m?ide se??iesf?i spatio ccepi
cogitare quo cotisitio suhripere?n ??ie tu?-bulentissima Cha?ibde, p?'(ese?'ti?n

§.\6.iam se i?iclinante coUegio ho?ni?ium Uter(ttorum. Ita mecum cogita?iti red-
du?itur literte a Vuldatiis; advolo ?nedia hge?ne; advenienti proponunfur
co?iditio?ies ??iult(c; displicuermit o??i?ies: ergo ?'ediissem in Du?ingia?n, nisi^o

■• Ad Fabiiim Zonariiim Clirysopolitam (Giirtler voii IncjolsttKlt) epigramnia post
Hutteni priorem Neminem legitur. Vide p.27. ■* quidcm 1.2. ^ Verenduui 1.2.
" amet 1. 2. {pro aiunt) * niihi t. p. communis i. e. mihi in litteris ad te dandis
nuixime consucta. " i. e. totani causam Zonarius tibi interpretetur. " iisdem. Re-
spondeam, 1. eisdem respondeam, 3. eisdem. Respondeam, 2. 4. ^" ingratitudi-
nem 3. 4. sed gratitudinem Crotus pro sola gratiarum dictione pomerit. ^r iy^ujjg.
sione 1. ^i patre Fredii ad Eupliundium /. patre Fredii ad Erphurdium 2. patre,
et redii ad Erphordium 3. patre redii ad Erphurdium 4. ^^ ego 07ins. 3. ^4 j^g.
cus etMareus &c. /ortasse corruptus nec a me satis sanus factus est. Et Marcus putat.
Imus in in ibi 1. putat. Vidimus inibi 2.3.4. Marcus] jmto Cic. in Lwfio. 23 qm,-

tidieque 2. 3. 4. moliente. Non tractare. Proinde s.s. 1. 2. 3. 4. ^g cep;

1.2. " e turt). 3. exturb. 4. " Charybde 3. ^ Fuldanis 3. 2» hieme.J.

VIII. CROTI AD HVTT. EP. VIIII. PETR. APERE. AD lOACH. VADIAX. EP.D. h. OCT. 1511. 2 1

Eromius Apollo Petrus Schamhcrgius ei cccteri inrHum precihus de/inuis-
senl; tantopere dispUcuit ludus scholasticus, quem nolehant separare a
prwlectione 7nonachorum, prout ipse enixe cupieham. Victus itaque orando§-i'
mansi pra'ses gemini litdi, pro mercede a Kirchhergio quem totum ha-
'ojbeo aureos v, vestitum aulicum a iuuenihus, florenos XIIII cum reUquis
coroUariis, non numeratis quisquiliis superstitihus, a grege scholastico.
Vale et qiue ab amico sincero alias castigatius scribuntur , sine arhitris§.ii
lege: scis quem morem in scribendo tecum habeam, apud alios utor aU-
qua diligentia, tecum duntaxat verbis. Vale.
10 III. Nonas Fehruarii. An. M.D.XI.

ERPHVRDII. V liil.

5. OCT. 1511

[PETREIVS APERBACHVS]

lOACHIMO VADIANO

UH.\PSODO VAFRI INGENII ET POET^ PR^STANTISSIMO TANQVAM FRATRI.

VIENNyE.

I Heus Vadiane, Pelreius salulat te tuus. lain hinis ineis lileris nihil respnndes:

an te cotidiance lectioncs et discipuloruni turba , an su])ans Leshia venereis ainple-

VIIII. Ex MS. S. Gall. »)

1 BQtoiisvoq 3. Malim Bromius, ni.si forte Petriis Schamberofius aiit a patria
sua Eromii, aut a versibus quos monachus Fuldensis facere consueverit, Eremii
ApoUinis nomen gessit. et cum 3. addidi. * quem totum habeo verba valde sti-
specta: „der ganz mein Freund ist" vertit 3. fortasse quantitatem habeo aureor. legen-
dum est. habeo aui-eorum, veftiti aulici k Jui-ibus fio. XIIII. cum rel. coroU., non
uum. q. s. a gr. sch. i. habeo aureorum, vestitus aulici, a luribus flo. XIIII. c. r. c,
n. n. q. s. a gr. sch. 2. habeo, aureorum, vestitus aulici a pluribus, flo. XIIII cum
r. coroll. non numeratis, q. s., a gr. sch. 3. habeo aureorum, vestitus aulici, a
Juribus flo. XIIII. c. r. c, n. n. q. s. a gr. sch. 4. Scriptum fuisse videtur a Kirch-
bergio quantitatem habeo anreor. ii [sive aureor. ciii i.e.octo], vestit : aulic : a
iuueihus [i. e. novieiisj , flo. XIIII. etc. ^° Nonis 1. 2. 4.

*) Ex apographo exemplaris in bibl. S. Gall. adservati, mecum a Straussio
communicato, a D. Henne scripto. In eodem Vadianarum epistolarum volumine
Sangallensi leguntur aliae P. Aperbachi ad Vadianum epistolse hse: 1) Vindobonse
6. Non. Maii MDX. scripta, qua Petreius iu amicitiam Vadiano sese commendat
(I. p. 6.), 2) Holomuzse XVIII. kaleudas Gerniauicas [sic] anno MDX. ,,Vadiano,
magistro in Flauiana academia literas humaniores docenti amico carissimo"
scripta (I. p. 7.), 3) Olomuz. III. Eid. Sep. MDX. ,,Ioachimo Vadiano mgro doctiss.
et perinde famigeratiss. amico selecto. ^w 2Sienn auff bem a(ten gfeif^mavrft."
de Arbogastis morte data. (I. p. 8.) Deinde sequitur supra repetita epistola
qute scripta est postquam cum Hutteno Aperbachus in Vadiani contubernio ha-
bitaverat. (Opisthographum est Epigramma de intempestiva morte Thomse Wol-
phi iuvenis eruditissimi.)

99 VIII. i'KTK. APERBA<:HI AD VADIAN. EP. T>. .5.0CT. 1^11. X. VADIANI AD TANNSTETT.

xil)us inolilmn iiKiraliir? rdilc (|U0(1 iicmincui lialM\s cui luas ad lue dcs, niliil scriliis.
hoc liilK^ntins ircdidcriin : ffravalissiiiic ciiiiii inducfU-, ut do uicis siuislii quidpiam
suspicor; dchcinus cuiin (pios seiiicl in anii((uiini alhiiui recepiinus, inaxiuiopere la-
liorare, ue coriiin noniina ii/i(piaiii iuducanliir. Sed iaui rogo ipiid isliiic agilur?
qiii valet (]us|>iuiauiis , qiii Marius, qiii (loiiliinilius nostri? Arliilror hciie valerc cts
qiioiiiaui ila spero et dis honi cur;c suiit; rofjo tauien siguifices luihi cuiii lioc ahs
qiio has accejiisli, qiiando douiiiilioueni capessel: liomo esl juopter canos, sacci-
dotiiini, jtreshyteri nonien venerahilis: addo Ciisjiiniani uccessiliiiliiiciii. ciiis saliilaiidi
caii.ssa isthiic jirofici.scilur. coniitare houiiiieiii, iit si fitrle diii uoii \isiis aiiiicns
Ciispiniano viro anijtlissimo iiicuioria e.xcident, liio diictii incaijiic C(tiiiuieu(latioue 'o
acceptahilior veniat. Muliaiiiis ineus cl Spalaliiiiis cl llutlenus si hiiiiis uiiucii co-
piani liahiiisscul, salutasscnt siii anianlissiiuimi Vadianiim, iil qiioniaiii amicoruui
aiiiina iina csset, corjtora laiiluiii divcrsa, saliilarc le mcis vcrhis iiisscruiit, ca ta-
iiicii (•ondilioue ut, nisi resaliitcs, ajtoslata dicaris, iii ;erarios rercr;irc. Spero uie;mi
Hilariam Ausouiam visurum. Da ojtcram iil inea islliic rite pciMganliir, vel fidem l'»
vei diligeiiliam iu rebus tuis a nie nuiiquam sjterabis. Vale . Erphiirdii. Raptiin mj.
iion. Oclolt. aiin. xj. Ajicrhachiis liiiis.

VIENN^ PANNONI^.

X.

lO.VCHIMVS ^ADIANVS

DOCTI.SSIMO MATIIEMATIC^. ET PHILOSOPIUiE CVLTORI :

(JEORGR) TANNSTETTER COLLIMITIO

.STVDII VIENNENSIS VICECANCELLARIO
S. D.

Veiiit supeiioriitiis iiiciisihus ad iiie iMaiiiiiiKjiic el Ajicrharcliuiii illiiiu cnidiliiin,
diim ageremiis contiiltcrnio, Ulriciis Hutteuus poeta l;iiii, iit ijisc (piidcm \idcrc

X. iDdic. bihliogr. n». VI. et XX. I. A.

■^ saccrdotnm apogr. ^^ animam unam esse : aporjr. '^ moam ... vis.] me
ad hilaria Aiifonia vifurum apogr. Cf. Auson. Parental.G. ,, . . morc virum inedifis
artibiis exjieriens."

''-' HELVETVS POe|tA ET ORATOR LAVREATVS add.B. 2" DOCT CVI/HHU

oiri. B. 2* tannstetter om. F-. Georfjius Tanstetter Collimitius {von Hmn)
AA. LL. M. et Med. D., pbysicus et mathematicus aulpc CfPS. , academifP Viii-
doli. astronom. prof. 22 Mathcmatico & | Medico Salutem Dicit plur. B. "^' Ma-
riuni] Puto de Augustino Mario loqui Vadianum, qnem m. Maio a. 1529. e Frilmrjjfo
"Wirciburgum commigrantem, 'concionatorem ibi prpestitiirum' StiTiaro commendat
Erasmus (Epp. L. B. col. 1190. num. 1040.) et Conrado episcopo Hcrliipolensi etiam
commendaverat (Burscberi Bpicileg. XVIII. Autograpborum. Lps. 1793. 4". p.IV.),
qui magnis laudibus bomincm extollit in cp. d. 9. ]Mai. a. 1530. ad Erasmnm data
(Hurscber. 1, c); tum ipse Erasmus ad Marium scripsit (Erasmi Epp. L. B. col.
1291. n. 1110.). Memoratur idein Augustinns Marius, 'quondam ecclesiastes Basi-
leae' ab eod. Erasmo ep. ad Cholerum (col. 1426. n. 1210.) a. 1531. data. Ex Se-
ckciidorffio (Hist. Lutb. II. p. 171. 198. 203. ed. 1G92.) didici eundem Marium intcr
compositores Confutationis Augustanpe confessionis et jjro fratre Campegii babi-
tum fuisse. In opistolis Aperbacbi Vadianique dc eodem hoc Mario srepius scri-
bitur. Cf. supra numVIIIL «* Aperbaccb.] Petreius Eberbacb Erfurtensis. Cf.
supra mim. VIIII. ^^ Apobacbu B. Apobacbum 3. 2^ viricbus B. 3. 4. 5.

X. lOACHIMI VADIA^'1 AD GEORG. TANXSTETTER. EP. D. 12. lAN. lol2. 23

i videof . ingenii foecundilale noldlis, quani iiiaiorum clariludine ac insiyni jirosapia
I famigeralus; qui ea fere ratioue nos el accessit, et a noljis acceplus est , qua con-
slantice el forliludMiis exeiu|dar Ulyxes ille, duui 'terris iactatus et alto Vi superum'
! post ingenteni illam Alcinoi Plueacum rcgis humanilatem patriam ])(jtens ad eos
I svenit, quibuscum pristin» quietis sihi voluptas accessil. Cum enim vel priina nocte§.2.
qua lares uostros ingressus est, petentibus nobis ordine narrasset, quam peregri-
nalio sua experiendi gratia institula «rumnis referta fuerit, quamque in Germanico
etiam oceano quod attigil, Scyllseam rabiem expertus ad proxima lillora in Cvclo-
puui uianus inciderit, quos primum (mirum) amicos habuisse aiebat, dein vero ur-
lOgpiite fato ciuu iter alio instituisset, furore correptos pra^ter vitam omnia sibi
eripiiisse, quam et ipsaui petitaiu esse cicatrices quas uobis, dum iretur cubitum,
oslendit, satis attestaulur. deinde quemadmodum circuiu ea loca a Calypso quadain§. 3.
exceptiis, folus et curatus summa cum diligentia fuerit. rursus vero , Alercurio suo§.-].
ila insligante, per saltuosa Bohemi* pannosus"et uaufragio squalleus in .Moraviam
isillam fertilitate Corcyne fere ]iarein ut casu Aeneril, ibique ad Stanislauiu Tursonem
e|iiscopum Olomucensem, stiidiosorum cl Miisas colenlium Alcinoum liberalissimum,
dcduclus fuerit, non quidem aNausicaa, qu;e illic niilla erat, sed ab Echeneo heroe,
jioc esl Augustiuo Moravo, qui sumnia eruditione et prudentia vir Ilutteuo appulso,
( iiiu ingenium novit, ex officio est patrocinatus, quemadmodum Echeneus apud Ho-
20meruin in Odiss. 7. riyssem |)eregrinum iu Alcinoi auro genimisque lucescentem
aulani induxit, luiiiime passiis ad focum euiu in cinerc ultiinum sedere. cui episcopo§..\
qiiain grata fiierit llulteui juveseutia, cerluiu faciel)anl el alacris sonipcs, qiiem ei
doui) dedit, et largiuu admodum vialicum, (jiio aduos usque perveuil : tum auniilus
ex auro et iusigui gemma, ab Augustiuo pneposito douatus, riuem summa uliiiis-
25qiie laiide et couiuiendatione crebro digito girabat. (^iim, iiiquam, htec el alia me-§.(i.
moria versaret, nianum iii sinum inserens cariuen deprompsit, solulis iiiscriptum
schedulis, et Censete, in(}uit, viri boni, quo in loco habenda sit ea opera, quara
diiduis iiroximis, uondum plane mihi ob itineris aerumnas coustaus, in inviclissimi
Cjesaris nostri meiuoriam ex rebus a se institutis insumpsi. Quod cum vellicfltim §.7.
30 carperemus (erant enini, ut Sibyllina olim, folia dispersa), |)lacuit omnibus inven-
luin, dataque est illico opera eius exscribeiidi et libelli formiila compingeiidi : quemS.s.
iiiiper, duiu iu patriam abiit Marius, rursum visum dejireheudi visusqiic est rele-
genti mihi luce et multorum lectione dignus; el subiudc ajiudHicnniyuium uostrum

- ratione, & accessit nos, & acceptus a nobis est, B. 3. 4. 5. ^ Ulysses B.

3. 4. ' qiinm {pro diim) 4. 5. Vergil. Aen. 1. 3. sq. * petcret 4. 5. ad nos
B. 3. 4. ^ quietis voluptas sibi accessit. B. 3. 4. Quum 3. 4. 5. et sic semper.
'' erumnis B. ' quem 4. 5. Scill^am B. Cyclopum, vuU Lossiorum. ' deinde
B. 3. 4. 5. 1' eripuisse sibi B. 3. 4. <2 Dein A. ^- circa B. 3. 4. 5. quo-
dani 3. 4. 5. ■ Ecbertum Harlemum de quo vide supra p. 12. h. l. significare potest
e/«V//rt Calypso quaedain. ^^ Hwxfium B.3.4.5. '* BoemiseZ?. 5. 4. 5. ** squalens

4. 5. '' Corcyre A. ^^ Tursonem non hahet A. Stanislaus I. quadrafrensimus
secundus episcopus Olomucensis , sub quo postea Paulus Speratus reformatorum
doctrinam in Moraviam sparsit, f a. 1540. '^ Alcjnoum 5. '^ Be canonico
Olomucensi Augustino plura qua; dicam, non habeo. adpulso, vt animum novit,
B. 3. 4. 5. '^" in Odyssea Vly.ssem B. 3. 4. 5. ^^ quem illi B. 3. 4. '^* Proposito>4.
^'^ gyrabat. 3. 4. 5. 26 deprofit^. " &, ceusete 3. 27 i„quiens B. 3. 4. 5. quo
loco B. 3. 4. 25 xioAvL | plane mihi om. B. 3. 4. 5. pessime. ^s erumnas B. '" Sy-
billina B. ^i & Q,ro est) 3. 3i excribendi B. 32 abit B. 3. 3« rursus 3. 4. 5.

24

VADIANI AD TANNSTETTER. EP. D.

lAN. 1512. CVM ENCOMIIf

ac Siiigrciiiiiiu (•li.ilcofriiipli.is cius iiivul^simli ojicra susccpta, qui typis suis oxactis-
§. n. siinis rei lillcraria' Jiis annis non niliil visi sunt profuisse. qui et iiunc crcdo lilid-

lum enuinclissinuim cdent, tuo vero noniinc insignitum, Georgi vicecancellaric, qui

et Huttenuin nostrum, dum aderat, mulla liumanitate et singulari henevolenlia, ut
§.10. deceliat, prosequcl.aris. et divi Maximiliani Augusti victriccs aquilas animumquc in-

victum ct in eruditos omnes incrediliilcm lieiiignitatcm dccantari ct, ul merito fil,.

commcndari gratissinium tibi scmpcr fucrit, qucmadmodiini esl ct milii el cieteris
§.ii. l)onis, qiii iustain causam cxtcrno lavori ante|.oiiunt. Valc ct in animo cogita quid

(Jcrmanis dc lliitteno spcrarc liceat, qiii Jwc ct alia nnndiim viccsimum c-icssus

annum ineditetur. Viennae Pannoniic pridie Eidus lanuarias. Anno M.D.XII." i

VINDOBON^.

lOANNES ABHAVSER.

Sjccula per doctos qnondam coluissc Poetas

Pulclirum erat, ut legcrct forlia facla ncpo5
Scilicet Jioc tellus Graium Latiumquc superlnim

Discitur, et clarus carminc durat lionos.
•Quid ni fata volent relnis his affore lestcs, ■

Quis beJIo vel quis pac« verendus ades?
31ilitat ecce tihi Phrehus, tibi docta Canieme

Carmina proponunt, pr«mia magna ducum;
Ecce tuas celeri conqilexus carmine laudes

Huttenus, qui vix bis duo lustra videt:
Maiora his sperare licet quo gesta nepotes

Mircntur, Ctesar Maxmiliane, tua.
Ergo pium vatem serves, Auguslc, perenni

Victurum versu, quo tua sceplra canit.

[2.]
VADIANVS GERMANVS.
Gesta virum quondam, non victaqiic signa recondil

Solus amor vestri suh fera bella soli:
Gcrmanos etenim nomeii qu«sisse per arma
.Mos erat, et stevo ponere in Jioste decus;

[i et2.] 1} Indic. bibl. ii.VI. fpag. 9^ vers 6.) 2)

Hutt. Miincli.I. p.xcvii.sqq.

» Syngremium B. 3. 4. 5. Calcograpbos A. B. 3. Vide Indic. bibliofjr. p .9*.

vers. 2.3. « literari? B. qui om. 4.5. '•> & Imperatoris Maximiliani {om. Au-

gnsti) B. 3. 4. 5. « ors A. •? fuit 4. 5. ^ et tecum cogita B. 3. 4. 5. » vige-

simum B. nondum vicesimum. Ein-are Vudiamim.et Abhauserum v. 10. constat.

Viennae et qua- sequuntur, om. 3. «o Ponnonife II. Idus B. "> Anno diil B.

•2 De Abhausero nihil novi. »2 Maximiliane 2. — * sera 2.

X. VADIANI AD TANNSTETTEK. EP. D. 12. lAN. 1512. CVM ENCOMIIS.

Nec fuil aul scriptis honor, aut sua gloria fanue,

Littcra quam tcnui (luxerat ulla lidc;
Ipsa sibi niunus peperit non tcrrita virtus,
8 llocque satis visum est. 'Quid mihi posteritas?

Quid quod magna sua narrant de stirpe nepotes?

Ha?c laus, dixerunt, ocia prava trahit,
Et ininimus virtntis honos ac versilis umbra est,
12 Si vel ab externis viclor in orbc ferar.

Hoc etiam potcrunt nuga?, Latio ne fides sit?

Cumque lioc cumque ilhid credula turlja legit,
Ilistorici mendacis erat dare pondera rebus;
16 Heus facile est ver])is tollere vel prcmerc ;

Et ceci.nit nostras Latii facundia laudes,

Invida scd gens bjec Theutonas igne tulit.
Fortia quot nnllp memorantnr pectora honore?
20 Quotque latent quorum sydera gesta vidcnt?'

Sic sensit nullo domitus tum milite miles,
Et forti est mcnsus fortia facta manu.
Sed melius rerum vobis iam prospicit ordo,
24 El nihil h;ec possunt sa?cula vestra queri,

Inviclo quibus est Pallas coniuncta Gradivo,

Quie facit ut relegat Ca^saris acta nepos,
Et qua?cunque novo virtus veterala nitore
28 In iuvencs tractim contulit inque scnes,

Vester inexlinclo nusquam dum deficit ordo
Robore, dum virtus bcliica maior adest,
Dumque viri simul arma ferunt in vasta ininaces
32 Agmina , dum gentes ad sua frena domant,

Dum qme Pboebeos casus, quce spectat et ortus

Tellus, Gerniauo milite cuncta timet.
Postera et baec viset Hutteni carmine pubes,
36 3Iaiorcsque animos baic mouimenla dabunt,

Cui Venus ad vcrsum ridet, cui Plucbus Apollo

.MaMiiiium inspiral Piiidaricumquc melos,
Maximiliameos referenti iii carinine vultus,
40 Canlanti et Ircpidis classica iusta modis:

Quo si vate suum perdet Germania nonien,

Hoc vel aquae tulcrint , vel feret ignis edax.

25

•" otia 2. " cuiii|3 hoc , cniiq) 1. (h. e. qiia-libet, jivomisce omnia) '* Teu-
tonas 2. ^o sidera 2. ^^ Moeouium 1.

26 XI. EnSTOr-A HVTTENI AD PHACHVM. I). 21. AV«. \o\1

XI.

EPISTOLA HVTTEM Al) PllACHV.M.

§.\. Noii scriho niinc breves ad le lileras, IMiacln', oli cani causani. qiiod

ilidcni hrcves abs te cxpecleni, sed (|nia illi (|iii allcriiiil, gravari sc |iiitaiit,
si inainscnlie extiterinl. Vcrnm tn niilii cojiiosc de rcbiis oninihns scrihito, 5
(|iias ad ine |tcrtincre arbitrahcris; ctiain ([iiod ad .Trcbclliiiin coinniiincni
§.?. aniicinn spcctabil. Adlinc Vidcaniiin aMiiiilor, vcriini ali(piaiido niisciabiliiis
(piaiii iiiipcr: iicscio an lorluiia' lioc poliiis (piaiii lciiicrilali incic adscribaiii,
(piod iiiilii iii lciiera ictatc niillis nialis snbciindis |tt'|M'i(i ; j;iiiliil(ir laiiicn
iiiilii, (|iio(l boiias literas secpiendo ca (pue inininic (pucrcbani invcncriiii. 10
§.:j. Scd lii (piid agis? ducis an duccris? id esl ex tot puellis Saxonibns nnaiii
libi inalrinionio (ipiod nnpcr aliqni susurrabanl) conscribis, an capnt radis,
nt digniis fias ciclestis boni riiniinaiido? an lioc ipiod tii rcspoiid(3re s(de-
§.i. bas, IMiacliiis niancs? Libct panluni de ine scribere, iii nnibilico incnsis
Aiirilis l'apiain Insnbroruin nrbcni inlravi, ibi nt ex insliliito lcj;ibus operani 15
darcni. Qiiarto nnuisc posl(|iiani inlravcrani, a Calloriiin inililibiis, (pii ar-
inati iirbein advcrsus Hclvclios tcncbaiit, Ircs dics iiilci,M'os. (|iiaii(piaiii cliani
fcbre laboraiis, iii aiij^iistissiino rcccssn doimis obscssiis snm, ccrtus(pic
mori lioc milii c(iilapliiuin fcci ct scri]ttuin apposiii:
§.5. Qui niiscrc iiatiis niiscrabilc Iraiisiit a-vuiii, 20

Sa^pe nialuin tcrra, sa'pc(pic passns a([ua,
Hic iacet Ilutlcnus: (lalli nil lale mcrcnti

Iiis(mtcm gladiis eripuerc animam.
Si fnit ex falo, nt totos malc vivcicl annos,

Optatum est, quod tam corruil illc cito. 25

Ipse snas coluit per mille pcricnla Musas,
Et (piaiiti |toliiil, carminis antor crat.
§.(5. Paiib» post luec capla ab Ilclvctiis nrbe tanipiam (|iii castra (lalloniiii sc(|iii
solitus esscm, ipsc qiutipic captns suin, spoliatiis ct niiscrabilitcr liiiic iiidc
pertractns, doncc tandcm, amissis qnibusdam bonis ct pccnniis, libcralns. 30
§.7. If^itur liiiK; solvens dcscrta nrlic oninc iiciiiis tiirbis occupata, saiiyninc, faiiic
ct pestilcntia infccla, Bononiam nicnsc Inlio pctii. Bononiam iiKpiam illnd

XI. 1 = Moimm. (Iiulic. bibl. 11". (35.) p.0. 10. 2 = Wagenseil. (ibirl. n. 71.) n". 11.
p. 57. 58. 3 = Hutt. Miinch. (ibid. n». 78.) I. p. 144. sg.

2 Hnttcri 1. Huttenus cacl rhachum. 2. Balthasar Fabricius, Facha s.Vacha
(ad Werram) oriunflus. ^ Treb.] Hermannum Trebellium Notianum sivelsenacen-
sem, de quo vide .supra p. 16. ' Vulcanum aemulor i. e. claudus sttm. '^.con-
scribas /. 1» Ludit ambiguis vcrbis Fachus et vagus, i. e'. ca-lebs. '^. ibi cum 1.
" potui 1.

XII. lOANNIS M. DE NEMINE ET HVTTENI AD ZONARIVM CARMINA. 1.M2? 27

piilcherriminn clocdssimonini virorum convcnticuliini: ul>i tuas litoras ex-
specto; sed non quales scribis ad gregarios aniicos ti-ihus aut quatuor ver-
bis absolvens. Vale et te cura; me nimc medicus. >'ale iterum. Xll. Cal. §•
Septemb. Bononiie breviter ex more et familiariter.
5 Ulricus Huttenus

XII.

lOANNIS M. HERBIPOLITM

IN PERSONA AEMIMS H E X .4 S T l C HO ^.

Fruns quud kela panim, caj)iit albiim, squalida barba
Cur 7ni/n sil, quceris: concipe plura brevi:

Gens malefida suis ohtrudit crimina nobis

Omnia , sic damni sum ferus auctor ego ,

Neminis inque eaput , veluti mala condit Jppella
In fjaltum , peccans cum scelus umne .punit.

Al) FABIVM ZONARIVM CHRYSCHMtLITAM

STVDIO.SIS.SIMVM ADOLESCENTEM.

Ardet et Aonias seqiiitiir Zonarius undas,

lannpie bonis operain ponit iii ingeniis:
Nemo est impigrior, nemo est studiosior illo,

Dum consors sacri nititur esse cliori.
Pone metum, iuvenis, nec te labor ille latiget,

Forte aliquid patriie laudis it inde tua»,
Et potes obscuros fama illiistrare parenles,

Et tibi venturo tempore nomen erit.

XII. Indic. bililiofri'. n.VII. — Hexastichon loannis INI. in A'II. 2. non legfitur.

* (1511.) add.2. (1512.) ndd.3. [ex Meinersio p.21.] ^ Huttenis. 1.

' HicWirciburgensisHutteni amjcus quis fuerit, non novi. '" querisi. '^ ve-
luti] sicuti 1. *3 Apella 3. 4. ** gallum] Ad qnendam Iuda?orum morem nescio
queni liic adliidi opinor. ponit] luit 3. 4. MS.

i^ Hunc Ingolstadiensem Fabium Zonarium {Gurtler), non incelebrem postea
medicum, supra p.20. iam legimus ac ssepius infra legemus. ^^ Crisojiolitam edd,
et MS. 17 Aonidas 2. 22 patrie 1...3. MS. tue 2.

28 XIII. GE. R. IIEIUHP. PE VIRO HONO A. 1513? XIII. CROTI AD KKVCHLIN EP.

XIII. [a. 1513?!

GE. B. HERHIP. Al) LECTOREM

[UVTTESICl CARMIMS CVI TITVLVS
VIR £OyJS].

Edidil llullouus, loolor, tilii, canditlo, cariuoii

(loiispicuuni (lulci ^IcouitKiuo sono.
Oiii (locoL iil iiislus fias, siinul el niotleratiis,

IMovidus el sapions, relligione sacer,
Moribus iil valoas rigidiini exuporare Calhonem,

Dexterilate Nuinani Sociaticanupie scolain.
Morle carcnl onines tolliintiiue ad Olyinjiica regna

Cultoroiii, Yirlus vuliiore ot ipsa caret.

XIII. Hoc epigramma iu principe tantum Viri boni exemplo (Ind. bibliogr.
n". VIII. 1.) extat,' nain non receptum est in Opp. poetica (piae a. 1538. 8". pro-

dierunt; ox quibus atl recentiore.s Hutteni 'A'ir bonus' jjervenit. 15

[fVLD.E?! XIIII. 25. lAN. [I5U?]

CROTVS RVRIANVS lOAMI REVCIILIN S.

§.]. In logihus Solonis Arisloteles esse relcrt, si ol) discordiam dissensionomque

seditio atque discessio oriretur, ut populus Allieniensis in tliias parteis scindorotiir 20
el ob eam caqssam irritalis animis iitriiKpio arina capcronlur pugnaretiirque, lum (jui
80 temporc, in eoque casu civilis disconli;e non alterutri jiarti sese adiungeret, sod
solilariiis soparatusipie a communi malo civitatis stYosscrit, is domo, j)atria fortunis-

§•2. ,||,(. omnibus miiltaretur. Decessere iam Iheologistio a thoologis eo animo, ul civili
tumultu e riqmblica Christiana le eiicoronl ojitimalcm theologum jiropugnatorem-^s
qiie vcritatis acerrimum. ego ne fortunis meis omnilms, qiiia non minus esl mole-
stiiin calvis qiiam comalis |)ilos ovolli, oxuoror, iamjiridom lc noscionto socium me
tuaruin jiarliimi addidi, quaiiqiiam Ituige torribiliora jior Viikaiii Nciiliiniqiie minas
minanlur saiigiiisugai ihoosophisho, qua^stores alioniin delicloriim , suoruni cela-
tores, quam si jiossessiones noslras per decreta suarum propositionum cornulorum- 30
que syllogisinoriim erijierenl; qiiia sanctius hoiiostiusijuc diico in rc honosta ciiin
honcstis pcriclitari, (juam jior imjirobilatoiii ad vicloiiam adspiraro cuni fraudulentis,

XIIII. Iiul. bibliograph. n".51. fol. z et z ij.

* Quinam hic Geor£)rius (s. Gerardus) B. Herbipolensis s. Herl>ipolitanus fuc-
rit, non eomperi. '^ g_ Jnter Cultorem et Virtus eoriim qua' ad caiiim toUunt nn-
mina e.rridi.ise videntiir , ut totum epigramma decastichon fucrit, desinens virtus v. et i.
caret.

i9sqq. Verba fere sunt Gellii N. A. II. 12. «'J cselatores A.

XIIII. CKOTI RVBIA>!I AD lOAXXEU REVCIILIN EP. D. 25. lAN. (l514?) 29

quoruiii lueutlacia, velinl uolinl, lauilcui aliiiuaudu nolante vu1j,m) in exlreina parle
nigrescunt. Sed velleni, duni iiuniorlales lioc lil>i concessisseut, ul viros bouos *•
agnovisses, iniprobos vero neque aguovisses ueque aguilus fuisses ab ipsis, sicuti a
Sole precari soleltat Apollonius ille Tyaueus: profecto uon iuipegisseut le in teiu-

5 peslatein aileo turlmlenlain uugatores sopliist;e, generatio prava, pecus exariuatiuu.
sed fortassis per singulareiu providenliani superuin co-pla lis est: desidiaiu igiia-
vianique illi odio liabent; sicuti paientes liberos suos pcr indusliiani, Talioreiu,
vigilias ad gloriam, ita illi quos aniaiit variis periculis teiuptaiuiuibusque, quo virtus
niaior enilescat, exercent . ni Cicerouem Clodius egisset iu exiliuiu, dieui redilus

10 pulclierriinum honestissiuiuinque uon babuisset. Prospera iu plebem ac vilia iiigeuia ^- '•
deveniunt, at calamitates terroresque excelleutes animos quyerunt. Magnus seinper
fuisti et liabitus es; postquam parricidas candida- fain* lu;t' iudice virtute supe-
labis, tecum ipse certabis tliin gloria. Unde fortitudo tua cognosceretur, nisi for-
tuiia dederil facultatein exhibeiuUe virtutis? Erit lioc quasi acta^ a»tatis pr*iuiuiu,

15 iil parta? tot annis gloria' nionumenlum laudis senipitenuim accedat. nec vereor,
quod quasi eflVetis viribiis pugn;e iiiiuus suflicias uuus ad debilitandos couatus luul-
toruui; videmus senem Entellum slreuuuin athletam a[iud .Maronem; cognovi
generosum .aniuium tuuin, alacrem pugn;e, ex epistohi liia Mutiano miss;i, quam
rursus ille Visendam ad nic traus tot ardiios moiites legavit, ut haberot testem par-

20ticipem coucepti gaudii; vidi integritateiu tuain, Capuiou; vidi et inlerpretando
eam ipsain multis theologistis, Aruobardistis, Thoiuistis, Scotistis, Occanistis, Ca-
nonistis, stomaciium niovi, quod eo libeutius feci , quo cilius ad vomitum cum satel-
lite suo Pepericorno perducautur. Scribuiit quidein illi, accili hoiuine, in te. quid §-^-
tuin? caduca, suhventanea momentaueaque scribunt. tua durabunt donec literis oc-

25cupahuntur studiosi lectores. Nou liic adulor auribus tuis, a quo vitio valde alienus
sum: iudicium peritissiinorum, non meum, attigi. At dicet aliquis 'Capniou solusne
contra plures, quuni ue Hercules (piideni coiilra duos?' lliiic respondeo 'Inimici
Capniouis exarmati sunt; souitu, non verbere terrent, ut vespfe evulsis aculeis'.
quibus si adimeretur ue superstitiosas auus atque deliruiu vulgus uugis suis eluderent

30conlraque recte sentieutes concitarent, uon aiuplius quaiu leo puliceni eos forini-
darem. veruiu, si diis placet. scribant, coiumeutentur, invehautur, propositionibus
propositiones suas accumuleut, duinmodo sciant taiike ac languid;e pecudes doctis
se praebere materiaiu ridendi. Tu quoque si volueris, tibi nou deerunl iu respon- §.g.
dendo auxiliatores: habes doctissimum viruin Mutianuiu; habes totuiu Mutiaui or-

35dineiu; suut in eo philosophi, poet;e, oratores, theologi, omues tibi dediti, oiunes
pro le certare parati. Eobanum Hessum c^leste ingeniuiu beat, scribit cariuen
summa foelicitate; vidisti credo eius ludicrum bucolicon, in qiio oslendit ille quid
possit, si velit. iu Hutteno nieo exultat ardor et siibtililjis; uno imiietu con(iciet
ariduin ttrtviuum . non attinel plura promitteie . inanda el iuiie; quaiido vules,

«pr^sto erimus. Ipse in hoc collegio uon liabeo arma Min^rv*, copiarum taiuen §,".
tribuuum rae profiteor: stant iu corpore adhuc vires integne ad algoris aeslus, in-
edia; palientiam; exercuit me fortuua; ubi opus erit, luontes vallesque tuo nomine
superabo. ne se in hoc iactet solus Pepericornus tuus, iinpius Irausfuga, ore, vultu,
totius denique corporis habitu foedissimus, ut recte impuraiu animaiu dignum liospi-

45lium habitare dixeris. Altero abhiuc anno multa de te cum eo locutus sum, ut,
^quod obscceuo corpore lateret, loquentis sermo mihi indicaret: non recipit epislola,

^■*- Cf. Philostrat. vit.ApoU. I..31. "^ quos uirtusy/. '' Maron.] Aeneid. V.437,sqq.
1» epist. tuaMut.m.] d.'2'2. Aug. a. 1513.scripta. Cf.Strauss. I. p.'2Gl. *^ tuus? fort.
ludseus.

30 XIIII. CKOTI AD REVCHLIN. XV. RVD. AGRICOL^E AD VADIAN. XVI. E. HESSI AD EVND.

§.s. alioqui scribereni: declit literas Arnol)ar(listoe, qiiibus illc tihi lapides e via tollere
nnecipil; alleras tuas quas tu ad eundeni Arnolduni dedcras, requirendas docuit Mo-
gunti;e a chordi-^a-ris palribus, cuni quorum praifecto nudipede in iurf^ium descendi,
quod effutiret te iurisperituin falcem niisisse in messeni theologorum , quodcjue ini-
pietali daret reliyionem noslram ahs te scctam vocatam. qmerenti mihi nil pra>ler "

§.9. hanc futilem ohicctionem respondere potuit obliviosus agaso circumforaneus. Sic se
habent,'eo dementi^e pervenere occa?cati Torii, nt nullibi residere existiinent Iheo-
lof(iam, augustissimam dominam , qiiani in suis ohsoletis ctetibus, quam adeo in-
Iioneste plerumque traclant, ut putes jnidicam malronam rapuisse in cienobiiun
iiieretricum. Eas literas post domuilioncm variis amicis misi voluiqne per epistolam i<i
tuam inihi favorem conciliare; sed inipedimento fuere tanta itineris distantia et
nunciorum rarilas hac in solitudine: nunc primum se nobis oblulit occasio, qiia tihi
haec exteiuporalia effundimus, qme legas velim sine iudicio, ac egregiam noslram
de te voluntatem ne contemnas. diis tibique thure sacrilicavero, si me in alhum

§. 10. tuorum legeris. Harlmannus iuris consuUornm nobilissimus atque nobiliiim iuris- 15
con.snltissimus, vir clarus e familia JJurggraviorum de Kirchberg, tibi plurimum
favet. Vale el salve. VII. Kalend. Februarias.

? XV. ?

RVDOLPHVS AGRICOLA RHETVS VADL\NO.

. . . P. S. De carminihus Iliitteni non est quod te angas. Lecliones tum publica^zo
tuiii privata» feceriiiit, iit dilatum sit. Placet mibi Ilutlenus, qui a facie Lipsiis mihi
notus fuit. Legaiii piiblice.

XV. Ex cod.Sangall, mlhi communicavit Straussius. Putaverim epistolam qu£e loco
dieque non expressis extat, scriptam esse postquam c Cracovia Vindobonam sive
ipse venerat Agricola sive libros ibi publicare ccepcrat, anno 1513. Scripta huius25
iunioris sive Wasserburgensis (Hydroburgii), non Frisii (senioris) sedRhaeti, Ru-
dolphi Agricol» indicata sunt ap. Adelung. in contin. Jiicher. I. p. 335. et plenius
in lanocianis I. p. 6. . . 1-1.

XVI. D- 20. MART. A. 1514.

EORANVS IIESSVS VADIANO. 30

Ex Lypsi 13. Kal. April. 1514.

. . Dici non polesl qiiaiUum mc dclcclaverit quod tiia cl Aperbacchi diligentia
lutleiii nostri carmen ad D. Maximilianum Caisarem cnierscril. utroqiie poUice

XVI. Mccum conunnnicavit Strnussius e.r cod. SnnfiaUensi (tom. I. n". 32.).

* Arnoldum] de Tungaris. "^ Torii] sic A. An Tliurii. id referamur ad Arist. po-
/(V.V.3.? an Q-ovqoi, 6q(17iti-hoi , qui cum assultu impetunt? Possis occsecatorii (fjua.ii
'/ifcndner'). fortti.tse quis de Germanico Thoren coyituverit , iit in ejnstotis obsc. vir. de
gilvis crinibus, blavio coelo et similHius legimus; sed vereor ut Crotus ita in epistola ad
Heuchlinum dissimulurit, et leyerim Tlieologi. '^ contemnes-(4.

XVI.EOB. HESSI AD VADIAN. XVII. XVIII. MVTIANI AD HENK. VKBANVM EPP. D. 1514. 31

laiidavi sUKliiim liiuni, quuiii iii Hultono oxornando bonas hoias lam hono colloca-
veris. niullo tainon j,nalius lioc . . orat, qiiod vidojtain to ciiin doctissiniis nicique
amantissiinis iuvoiiihits pulchorrimain nocossitudinom coiistituisse . . IVuiic utniin-
que in Itahani ahiisso, imo soccssisse auiHo; do Aporhacclio qiiidem certus siim.

5 [gOTH^.] XVII. [?IVN. A. 1.^14.]

[CONRAD rS M VTIAN VSJ

HENRICO VRBANO.

I Si vales, bene esl. XI. Cal. Quinliles roddidit mihi litoras tuas imor higarius

j plenas suavilatis et suinmi anioris erga me tiii

10. . . Valoat ergo compendium vel pocius dispendium Trutfolteri, vel si omnino car-
1 mine deloctantur, daho Triumplium Capnionis ah Accio Noohio concinnatum in Go-
I lonienses theologistas, quem sophistie apponant operi suo tam pulchello: verum hac
j lege do, ul in manu mancipio sit tuo: nam si Thoohardis exhihoros, danini multum
I faccres, ct tu es optimus testis, qiiam ini(piis aurihiis acciporonl. IIoc scripsi hone
j I5ebriiis. sic soleo ciiraro valotiidinom. Dic quantum dodoris p!'o psaltorio. itein mitle
j Damasceniim: daho pro iilroqiio procium. ilem Valhe novum testamontiim. do vilta

preciosissima tuum limaliilum et politum iudicium hahore volo; nisi sit IIII aut quin-

quc aureorum, non placehit. Valc et h;j?c honi consule.

XVII. Ex Conradi Mutiani Ruli cpist. ccciii. MS. cod. Fi-aiicof. 4".

20 [GOTHa:.] XVIII. r>. 30.

SACROSANCTO VRBANO
MAGISTRO EGREGIO AMICO ET COLENDO ET FIDO

M. RVFVS.

Initio lihi ul dohoo salutom dico. to eniin salvum el honeslum osso semper
25VoIui. Ego si qiueris quid legam, conforo Davidis liymnos et verhis prope singulis,

neduni vbrsuum sontontiolis immoror Triumphum Neohii et opislo-

lam ad Agricolam restitiie . si illum abalion.ivoris, mitto hanc, pro qua liahoo aliam.

Ego misi ad nuiidinas Neohurgias aureos quinque, ut munusculiim supportetur. Hic

desino te culpare. nimis forlasse sum morosus, ne dicam contumeliosus amicis.

30 Satis te increpui, nuiic sit quies. sed poenilet, pudet, piget me scripsisse ad le et

XVIII. Ex eiusdem Mutiani ep. ccclxxiiii. eodemque MS. cod. Ff. Cf. Conr. Mu-
tiani Eufi Epistolar. aW.E.Tentzelio lense a. 1701. editar. p. 180. sq.

'•■* Aperbachum et Hnttenum. QuEe in cod. Sang-all. sequitur Aperbachi epi-
stola (n". 33.) data est liora. xv. die April. mdxiv.
* d. 21. luuii. 11 Accio] sive Attio scriptum sit.

32 XVIII. X\'IIII. MVTIAM AIJ HENK. VRHAXVM EPl-. D. l.JU. XX. KX ERPHVRD. VARIL.

inissisc liis ••adciii dc lo riililiiiiii. scna liiiiiii ;i'raiiiiiii ; miiic scio cui scrvias: .servis
ciiiiii pccunia': ego lioc die dedisseiii lilti X aureos si lionori nieo afVuisses: ideo
iiiaffis dolendum, qiiia optime sensi el lirevi salisfacere volui. Sed pax sil et quies
cl traiKiuillilas: ego iitar vclcre iiisliliito mco, lii sis iialcrramilias liio morc; iio-
xam lil.i |.eraiii dcsliiialjo, liia soidclial. Val.-. |.ndic Cal. Iiilias .Ml>\llll.

[OOTH^.] XVIIII.

D. 8. AVG. A. 15U.

SACliOSANCTIS VIRIS VRBANO ET EOBANO
INGENIO ET DOCTRINA PR^STANTIBVS

M. RVFVS.

S. Ncscio aii 1'iciis coiiies roncitacioris ar(lciilinris(|iic spiriliis iii scriliciidis 10
liyninis fuerit; saiic paLct crudilissime scriptos, ceteriiiii adco ohscuros esse, ut nisi
luculentis enarrationil.us iliuniinarenlur, ducerem ego ^cl (jimneriis tenehris vel
Mercnrii iiocle oliscnriores . at Icssci liynino^raplii pietas pleiia iiivcnilis ardoris

ineridiana luce clarior csl Salve el tii , divinissiine poeta,

Kol.ane llessc OstcndiL lihi soicrlissimus jiater Uil.anus, pivecipnusis

oltscrvator (dc^ancia' LatiiKc Triiiiiipliuiii iNcoliii, id cst Hiiscliii, ciii adlcerel
llullciii Kpigramiiia extciiiporale. fac pervidcas. (lapnionem, viruin undecunque
doclissimum, laudato. si inventus islliic iueiit taliellarius, curabis ut sciamiis, el
l(.la coliors aniicoriim sahitem dicet. Valete. Ex tranquillo. Cyriaci natalicio feslo
1)1)11X1111. 20

X\'III1. E.\. eiua(l(.iii Mutiuui ep. ccclxxxvii. oodemqne eod. Ff. Cf. Miitiaiii
Epp. a Tentzelio editai'. p. 184.

[ERPHVRDIiE.] XX. [a. l.^^H.]

ERPH VRDUN VS ANTIQ VITATVM VARILOQ V.VS

(AU A. ^iH. ySQyji AD ^. 1517.) . 35

AD AyNVM 1514.

Qniiila scqucnli ccpcrc Casparnm liospilcm znm Ttiriicij hnra mcridici,
ob id qnod cum litcris ccrtis vcrsns Mogniiliam a dccaiio cl capilnlo Mogniitimi

et Ulrico dc Hntcn — luvrcdilariis scdc vacante , ut aichant, dcjireca-

torias, et ad hoc dcdil I). D. lohanncs Sommcrinfjk X. fl. jiro snmlibns et An-30
dheas — — conduxit hinc equum, qui duin Mognniiam venit, dalce snnt ci
responsiones , quas ad curiam Rever. Erfurt dicebatnr detnlisse, nec contenta

XX. Exscripsimus hos locos, cinamvis ex parte corruptos et ohscuros, ex I. B. Men-

ckenii Scriptorih. ror. Germ. tom. II. (Lips. 1728. fol.) p. 525. 520.532., quoniani nos

docent liuttemim iam per aestatem a. 1514. in ministerio archiepiscopi Mognntini

fuisse ^rphnrdia?que indiciis po^nalihus interfuisse.

'" comes] Mirandula!. '"^ Mercurii] In opitjiropho mihi tranxmisso rsl ilhirii. Cf.
Plautinam Amphitruoneiu. lessei] i. e.David, iilii Isai s.Iessc. '^ isthic] Erfurdiw.
*' post d. IT.Febr.

I XX. ERPHVRDIANVS ANTIQQ.VARILOQ. AD A. 1514. XXI. EPP. HVTT. DE PFEFFERKORN. 33

I in eis unquum ad aures consulatiis Erfurl devenisse. Qui sic deprehensus et in-
terrngatus, quid Moguntice egisset , dixit: se in causa sui et Prwlati fuisse.

Quam responsio7iem Doctor Wendelhius dicebatur affirmasse

Sexto j}ost Exaudi Georgius Hallis ductus de car-

6 ceribus ad stubam hosjjilis p?'(elorii : ibidem in prcesentia Moguntinensis tunc
Erfurt cxistentium Christiani de Hunsteyn militis , Udalrici de Hotlen , atque
cerlorum de considatu ac tutoribus inlerrogatus super cfisu illo — — — a7ino
1511. regiminis sui, ut summus JJecurio sedebat , iussisse ac numdasse fer-

tur: Omnes in Curia Domini Reverendissimi eo tempore existentes in ore gladii

Xfsinterimere. Item Dominorum ambarum Ecclesiarum effringere , spoliare atque
destruere sub fucato colure, videlicet ipsorum velle braxaloria et caldaria ever-
tere. Nam ad aures consulatus deveniebat , quod tionnulli sacerdoles habentes
braxaloria propria aliis indifferenler pro prelio braxarent. Potuit nihilominus

. aliquid huiusce rei esse. Quod Consulatus tioluit habere, quod vergeret in prm-

\hiudicium reipublica'. At ille respotidens tiedutn per ipsutti, sed per ottines Coti-
sules et Prucotisules atite et ab ipso regetite coticlusutn et rati/icatum esse. Ob
id ititerrogatus desuper Doct. JVend. negative respotidit. Sittnliter el alii otn-
ties, qui cutn ipso Georgio et atite ipsum sederunt iti Consulatu. Ex his liquido
patet, quod in huiusmodi prcettuixittiis pcetiis et torttienlis aliquis confitetur

ioquod nunquatn esi vel fuit verutn.

Eo tetnpore Dux Wurtetibergensis per suos ignobiles e patria usque Her-
bipolim propter tiovas exactioties, quas populo suo imposuit, j^idsus est, qui
tandcm auxilio Itnperatoris et nobilium reslitutus est. Secta contra eum der
artne Cutiz dicebatur.

25 Quarta cdtera Artwlphi Georgius Busenbach ex Hcdlis in sententia

posl decittuitn horatn fuit perductus e carceribus libere ad iudicium ititeritn
prceiorii iti foro pisciutn, atque per Nicolaum Matislet procui:atoretn pcetuirutn
impetitus, qui usquc iti horatn tertiam stetit, se tuens , (jui clutn viticiri non po-
tuit, reductus est ad cat^ceres. Dum autem iret, auditum est a multis , quod

idmissus de Moguntia Ulrich de Hotten ft^emens cw furibundus dixerit: Oportet
te sententia mori, el si h(dteres hnujitudinetn turris. Et sequetiti die iterum de-
ductus hora tiotui stelitque usque (ul inediutn — — — iudicem , (pii taiulem
liclori culiudicatus , qui ipsutn ex civitate duxit atque decapitavit : qui tnox se-
quetiti de licentia iudicii ct considatus ad leprosoriutn ibidetn sepultus est.

35 XXI.

Hic locus esset, si nancisci potuissom, caruni epistolarum , quarum mentiouem in-
iecit tum inscriptio parvi libri quam in Indice librorum Huttenicorum IX. 1. exhi-
buimus, tum sequens ex loa. Henr. Maii Yita lo. Reuchlini. Durhvci a. 1(387. 8". ed.
p. 253. sq. transcriptus locus, cum quo cf. Burckhard. I. p. ITfi.

'40. . . hulceo usi sutit , sacris Christiatwrum solenni ritu itiitiati. Ftiit is
loanties Pfefferkortiius , homo perditus et ingeniose neqiuun , cjiii non satis

I * S.post Ex.] i.e.d.2.Iun.a.l514. ^ Hotten, Hutten, lluten promiscue usus est

I scriba, cuius hi commentarii diurni esse videntur. '" Dominorum]? /i« dormito-

rium? 21 j)je^ paullo ante indicatus est 24. lun.
^ ^" Maius in errorem, qui statim post Halensem crudelitatem pervulgatam nou

HVTTENI OpP. VOL. I. " - 3

34 XXI. DE EPISTOLIS DE PFEFFERKOKKIO. XXII. HVTTENI AD E. DE STEIN EP. D. 1515.^

habitil qtiod populares suos deccpisset, nisi el Christianos fraude fallaciis-
qiie conveniret. Etsi vero non mcretur istc homuncio, ut lirolixam de eo nar-
rationem instituamus, cum nihil laude sed vituperio potius dignum, gesserit, \
tamen, quia socii ctiam ipsius cognosci quodammodo 2)ossunt cx socio, pauca
qucedam narrure animus est de celebri imposlore. Commodum enim accidil, ^
ut qiucdam Vlrici Hutleni epistoke de Pfefferkornio ad Adolphum Robo-'
reum Coloniensem et Enjtclwolfum de Lapide , una cum capitibus criminum,
quorum conviclus fuit, et exclamatione eiusdem Hutteni in flagitiosissimam lu-
dcei vitam, ad maniis meas ex Nicol. Gerbelii Bibliotheca venerint; unde qu(e
huc spectare videbuntur desumsi. Utque brevissime scelera tantum, ob quoi ««- lo
famis et A. supra millesimum quingentcsimum decimo quinto Halce Saxonum
supplicio affectus fuit Pfe/ferkornius. . . . Idem Huttenus in literis ad Adol-
phum Roboreum significat alium hunc fuisse Pepericorrnum ab eo, qiii Colo-
nice (igeret , ac paucissimos scivisse duos extitisse Pepericornos ludceos ti?ictos,
obque cam rem cxislimasse Capniomastiga supplicio cssc affectum. Quod siv>
veriim est (nihil enim audeo definire, cum cdia mc destituant indicia satis ccrta)
doctissimi quique viri in gravi errore versati hactenus fuerunt. Interim Pfef-
ferkornius Capniomastix fiihilo fere melior cive suo fuit, quoniatn tantum nefas
contra innocentissimum Reuchlinum ausus fuit. Neque magis excusandi illi
sunt, qui suppelias Apellce tulerunt, eiusdemqne sceleris jjarticipcs scse red-2o
diderc; quod Colonienses Theologos fecisse constat ....

Xa.II. [inevnte A. 1."

AD CLARISSl.MVM EQVITEM

EYTELVOLFV.M UE LAPIUE SVEVVM

MACilSTRVM CVRI.E ET CIVITATIS MOGVNTIN^ PRyEFECTVM ;

VLRICHI DE IIVTTEN

EQVITIS

IN PANEGYRICVM

[/A' LAVDEM .ALDERTl ARCHIEPISCOPI MOGVATIM C0.MP0S1TVM]

PR.EFATIO. ;

1. Ne me cunctatorejii voces diutius, neve promissorum putes inuuemoicni,

Eytelvolfe ornatissime, exhilieo panegyricum iu excepliouem .Moj^untinam iilu-

XXII. A =:Ind. bibliogr. n". X. 1. 2 =: Ihid.n^.X.O. Postcrioiem hiiiiis praafationis
partem, §§. 10...17. , exliibet etijiiu Burckbard. I. p.95.

ita infrequens fuit, incidere non debebat, ut Ilalis crematum Pfefferkornium atfjuc
Coloniensem praedicatorum socium unum eundcmque lioraincm fuisse putaret, ne-
que ipsisHutteui litteris meliora cdoctus dubitationem deponcrct. " quinto] immo
quarto. „Nach Chrisli vnsers lieljcn herren geburt , Tausent funffhiindert vnd im vierlze-
henden iare, vff milmuchen nach Eyidii, Ilal man einen yelaufften Juden, Johannes Pfef-
ferkorn (jenannt, zti Halle vor sanct Morilzhurg auff dem Judenkirchoff (jehraten, vnnd
zu vor mit gliienden zangen etztiche mate vsz seinem /i/b gerissen.." Ita incipit Die ge-
schicht vnnd bekanntnusz des getaufften Juden, genannt Johannes Pfefferkorn codcm
anno edita.

'^' Eitelv. 2. et sic semper. ^" Germani ndd.2. ^'-^ ita v. sequentcm 1.2.huxc edi-
tioni aptavimus.

XXII. HVTTENI AD EYTELV. I)E LAPIDE IN PANEGVRIC. ALBERT. MOG. PR^F. lolo. oD
I

strissimi Principis ac Archiepiscopi Alborthi, scriptum a me his diebiis, immo
eflusum. scis euim quantillo temporis spacio, qua fortuna, quo rerum
j mearum statu compositum libeUum in lucem edam. et ut scis, ita non potes
I ignorare in quod me discrimen fanice egeris. dv6t,r}^oi, yccQ x ei^sv inl
' bx&ovt (pv^ Kvd-QaTiav. quod si quid unquam negare tibi potuissem, §• 2.
, hoc negassem profecto. et si per te Hcuisset, quauta me, dii boni, infamia
j liberassem? INeque vero tam stultus sum, ut mihi exemplo AUjini | ne^^l^eprehensus"
I cuiusdam apud lectores prajcipitatae editionis veniam deprecer, quemadmo-
I dum ille arroganter tractatte grjecitatis. Abeant, exeant, in incendio suo §.3.
I lopereant infaceti ioci, inargutae nugae, inamoena et inepta poemata. malo,
I duni tibi obsequar, errasse deprehendi, quam non o])sequutus ingratitudinis
j vitio notari. debetur hoc pulcherrimis tuis in me meritis, debetur absolu-
tissimis AI])erti viitutibus, tanto omnium per Germaniam principum optimi
' maximique, quanto ego sum omnium ibidem poetarum pessimus. Quod si§.4.
j 15 erratum a me est, hoc primum consolabitur , quod non potest non multos
: in consimilem errorem adducere Albertlii bonitas, cag ods na6i (piXo<s xal
j Ttuiog eGTLV. deinde quod te monitore edidi, cuius amor ac reverentia
apud universos poUtioris literatura; assertores tanti sunt, ut vel graviori
I de]icto veniam ac gratiam pepererint. Modo in hoc principe ita sunt omnia §. 5.
20sunmia, ut non opus sit legentium fidem prece aut precio captai-e, nec ego un-
quam dixero Iioc quod ille scriptum reliquit, loquutum se de Cyro, | drcyr*!)""
non quod talis fuerit, sed quod tahs esse debuerit. adulandi verO studium adeo
semper a moribus meis abfuit, ut nihil unquam remotius: id (pujd tu scis,
et annos iani plus quinque diversa mea fortuna expertus es. Quid igitur haec §. «.
25edi oportuif!' an ut hunc, quem laudo, ad virtutem capesscndam invitarem?
minime vero; sed ut ingenia sequalium ad scribendum excitarein; et exci-
labo sane, nam quotus quisque erit, queni visis his non iuvabit statim me-
hora scribere? Et sunt fortasse qui poterunt multi, me autem sic vinci non
pigebit. Porro A]bertus non est is cui dici conveniat illud quod huic | Aibenhi. 5.^-
3oHomerico dicitur, ov %Qri 7cavvv%LOV svdsiv ^ovXrj^poQOv avdQa^ dt laoC x

' Archepircopii. Alberti 2. imo eflfusum. Scis nempe 2. [S(cpe pro enim
lectoribus nempe oblriidit indoclus nugator Miincldns.] ■* Homer. Odyss. VII. 307. In-
vicU etenim sunius supra terram genera hominum. '^ exemplar2. A.\hiiii\ „Aulus
Albinus, qid cumL.Lucullo consid fuit, cum in pri?icipio rerum RomanarumGrfeca oratione
a se scriptarum, si quid parum composite aut minus eleganter nam^atum foret, his verbis
veniam postulasset „Nam sum homo Romanus, natus in Latio ; Grceca oratio a nobis
alienissima est", Marcus Cato „Ne tu" inquit „Aule, nimium nugator es, cum maluisti cid-
pam deprccari quam culpa vacare ... Dic, oro te, qids perpulit, ut id committeres, quod,
priusquam faceres, peteres ut ignosceretur?" QuodCatonis dicterium, innumeris recen-
tioribus praefationibus aptum responsum, refert ex Corn. Nepote Gellius N. A. XI. 8.
Macrob. Saturn. praef. i. f. '^ (oq -a.x.X.] Homer. Odyss. X. 38. Ut hic omnibus carus
et honorabilis est. ^i XenophonJ Cf. Cic. epist. ad Quint. 1. 1,8. Auson. grat. act.
p. 728. ToU. p. 2y8. Bip. 2» scribere meliora2. «u Homerico] Diad, II. 24. sq. 61. aq.

3*

36 XXII. UVTTENI AD EYTKLV. DE LAPIDE IN PANEGVRIC. ALBERT. MOG. PR^F. 1515.

ijiit£rQttg>c<Tai, xai tooaa ^i^^^kt. ipse ex semet talis est qualis esse debet,
et (iiiaies esse paucis adluu^ eoutitjit: adeu ouuies'suut iu illo uaturse dotes

§.^. eximite, oruameuta fortuu;e ruuiulatissima. Sed iil sit pauegyrico locus, uou
E)teiv,.i(rus. I dicam de illo plura; ad te revertar, Eytelvolfe, quem ego reor iioii
siue inagiia deorum iiuuiortalium beuigiiitatc! couiiuictum buic priucipi, a^ aul 5

§.!). tov o^otov aysL -i^fot; w? tov o^olov. Possum sup])Hcare diis lioc de te quod
ille de siio Nestore: utiuaui tui similes multos baberet Germaiiia! iaiu eiiiui
barbari esse desiueremus, uec uostri uos puderet: dicaiu euiui iuvitiis, et

§. 10. taiueu dicere iubet uieus dolor, uiultoriuu detrimeutuui. Vides qui iii uo- j
^Gmuanorum!" I struui ordiueiu pcssiuii iiiores iiivaseriut, iit qui lios couteuiplatiisioj
fuerit, rectius Geiilauros (piam ecpiites (jeriuauos dixerit: (juisquis euiiu iiuuc
studia literaruiu liouic iudolis adulesceiis seipiiliir, euiu illi slaliiu tau(|uani
exortem ouuiis dignitatis, al> imaginibus niaionnn suornni degeiierem ac sui
(lissimilem (lesj)icalui liabeut; enm rideiil, enni snbsannant, ei mediiim digitum
ostendiuil. (pio factuui esl, nt iaui miilli (pii procnl dnbio clarissimi eviisuri I6j
eraiit, retro pedeui contulerint ac vulgari opinioui adlueseriiit: possem uoiiii- 1

§ 11. cniMiri. j uare aliquos, et tu vidisti inuuuierabiles. Illos vero ceiitauros (|uotidie
audimus uobis obstrepeutes, et ut sunt v^tclol ayQOLCOtaL icpmibQLa cpQO- ;
viovtsg^ se solos putant, iu quos repoui debeat omuis patri.-c spes ac fiducia;
|)er se nuos omnia domi forisque gerenda esse autumaut; se solos uobiles20
existimant, Cceci medins tidiiis obtusi, et Cimmeriis teiiebris bebeliores. A (pio-

§. 12. rum moribus tu iiitelligis (piantum abliorreat meus geiililis Frobiuus Iliit-
fen'sr"rschlic"us" I t<'uus ; uaui cuui litcTas ignoret, ea qua inulti iniiiria a studiis
oHm distractns, ita tameu de literis ac literatis omuibus seiitit ac loquitur,
ut in sludiis Uterarum coaluisse credas: ea est erga oumes Iiumaiiitate, ea?5
in invando lue beiiignitate ac mnnificentia perspectus est: et quando uoii
vidisti buiic iiigemiscentem , quoties iii luearnm calamitatnm Iiistoriam aliquam
iucidif^ quando uou reprebendit illorum stulticiam ac superbiam, (pii sc ipsos

§13. iguoraut et bonos coutemnuuf^ uamque, ut uosti, ov vovg ivl xevtavQOLOLV.
^Mlliirl Tu vero uuus e paucis quauta fo^Iicitate coniuuxisti hajc, negocia reiao
militaris et ocium studii literarum? quse te Iiistorise laleut? quas fabulas iguo-

(j. 14, prudeniia. I ras? quBB caruiiua nou legisti? Prudeutia vero et rerum gereudarum
perilia in te notior est, quam ut a nie prodi debeat: talem te apnd iuvictis-
siuiuiu Cicsarem Maximiliannm pra?stitisti ; tali te usns est loacbimus Marcbio;
talis apud bunc Alberlnui maxima omniuin nostrum ulilitate et reipublic;e Mo-35

Non decet per totam noctem dormire consultorem virum, cui et populi conimissi et
tanta curanda sunt. ^ refertar 2. ^ (og alsi x. r. X.] Homer. Od. XVII. 218. ut semper
similem ducit deus ad similem. '^ jain nempe 2. '^ pudcret, ucmpe invitus ct 2.
suie sensu. "* eum] cum2. '"' vt]nLOL dyQ. ^cprjfi. cpQOV.] Ilomcr. Od. XXI. 85,
stulti rustici, quae unius diei sunt cogitantcs. ^s atnltitiam2. ^u q^ j,Qyg ^_ ^ i_^
non inest ratio Ccntauris. In Diogeniani parcemiis, cent. VI. n". 81. cst iVovg ov
TtaQU KsvrccvQOig. ^o negotia et otium^. ^^ vero] vera.2.

I XXII. HVTT. AD EITELV. DE LAP. EP. 1515. XXIII. MVTIANI AD EOB. HES.SVM. 1515. 37

giintincT commodo liaboris. Indicant itcin opes te tna^, manifestat splen- 1 ^^'ig^f"^*' §• ^P-
(lor, dignitas ac potentia, qu» tu omnia omis ac impedimentum ocii tui ap-
pellare soles mira et inaudita modestia. In quo enim rectius Iia:'c cu- | Modestia.
mulata videntur, quam in te '^ iod-ka yccQ avdQt t ia^Xa xal dtdot n^sog.
■oQuid dicam quam te invilns deseruerit alter frater, quam cupidus | ^^ivoier ^- ^^-
alter abstraxerit? Deinde quam memoraliile verl)um ct omni posteritate di-
1 gnum retorsisti in illum Marchum efjuitem, qui cum te pro concione inso-
I lentius obiurgasset dicens, non eam esse cetatem, ut possis iam tanta me-
I minisse, respondisti 'At tu, o senex, tantum ea in memoria | "X^^spon^I"
1 lohabes, cfuse annis quadraginta aut paulo pluribus acta sunt, ego vero etiam
ea scio quse duol)us aut tribus retro millibus'. Ibi ie extemplo circumstan-
tium favor ac a}»plausus excepit , illum sua confusio operuif. Laudo igitur §■ '^.
te, Eytelvolfe, ac nostro ordini gratulor, qui te tanto viro rusticitatis famam
exuit: es enim exemplum multis , et iam ita me animasti, ut non- | ei-emp^ium:
} isdum pcpniteat eorum laborum, quos annis iam decem turbulentissimis for-
tun» tempestatil)us per Germaniam simul ac Italiam amore literarum ex-
hausi. et parefto posthac libenter tuis monitis, meo etiam periculo: quor-
sum enim non concedam ei c[ui sic de me, sic de bonis omnibus meritus
est? Sed ut meum de i^anegyrico consilium plane intelligas , ni- | "^Jnsm^mi"" ^^ ^^'
20hil unquam cupidius scripsi, nihil ardentiore zelo composui: verum ab
edendi proposito absterrebant multa, metus in primis, ne non satisfactum
tanti hominis, immo tanti numinis virtutibus videretur ingenii mei parvitate;
deinde ahorum periculum, quos saepe vidi, cum famte ac glorife studerent,
in contemptnin el infamiam deductos. Age vero, lege nunc panegyricuni §. lo.
25 istum , quem tof ies nonnno , dolendum verecundi;e mew spolium , et eo animo
lege, quo scriptus a me est, non quo editus, ac boni consule.

XXTTT. 15. MART. 1515.

EX

CONRADI MVTIAM

30 EPISTOLA CCCCLI. AD EOBANVM.

Invilas nic ;ul liloraruni officium intermissura, nescio qiia socoidia: invital
etiam Ulriciius llultenus. Vos duo magni poet;e ita mc naribns trahitis. iil, velini

XXm. Mutiani Epp. (Indic. bihl. n".<)4.) p.20-2.sfi.

' Ea^Xoj v..t. X.] bono enim viro etiam bona dat deus. Menandri gnom. 141. (Mei-
nekii Fgmm. poetar. comoed. nov. Berol. 1841. 8°. p.344. ubi x omittitur.) '^ g^-
I caepit, A. ''^ eo anirao Sfc.] i. e. lubenti, non invito.

i

38 XXIII. KX KPIST. CONKAni MVTIANI AD EOnANVM. XXIIII. EX EIVSD. AP VRUANVM.

iiitliiii, sr(|ii;ir vns. Naiii opi.stola' vcslrK^ noii soliiin loioles .siiiil atfiiic rolundae,
sed etiain veliil asylo concilie fulinen luUjenl: et cum alii adraoneant, vos cogitis.
Amalio, lioni viri , quid vultisV si possera proilesse vohis, patrem agerem. At qui
jiossum? imploravi, ut tecum nunc agara, Eobane, auxiliuni Herebordi ....
ilarlniannus jninceps sacrosanctus studiosissiinus est ut rcipuldicie, ita tolius lilc-
rarii ordinis, vcrus, railii crede, Miecenas ;elalis noslraj; Crotuni diligit, me aiii.il,
dignus, Eohane, quera Musai luae Ijollant ad astra. V[flZe]. Eidilms Marliis. XV.

GOTIT.E. XXIIII. A. l.-.ir,.

EX EPISTOLA

COXRADI MVTIANI DXVI. AD VRBANVM. i

(](i'nanti inihi reddit;e sunt Hutteni et Croti litenp. dequcriinliir el nio (piasi
posluhinl hrevitalis in scrihendo. Amoris id est: qui ainat, nonnisi locuplelissiinas
expeclat. ego vero Laconicas scriho: p\iiCQl (iiKQoXoyeiv, displicet otiosa lalitiido
ot copia non valdc n(?coss;iria. qui inente iion constant, in.sana vorha e.\ sese pro-
niunt; qiii sapit, pauca loquilur: Iria vorha, id ost pauca; tres tantuni collogiuni fa- 1
ciunt, ut inquit KUus: si tres poel;v sederent in collogio^ et Ca^sar Maxirailianus
venirel, non assiirgerent, ita sihi placet lioc genus liorainuni. lulius C;esar, am-
plissiimis ot floronlissinius vir, in collogiuin poelarum cuin venissct, Accius poola
non assurroxit, noii inaiostatis eius iiniuonior, sed qiiod so in niusicis sliidiis ali-
quanto supcriorem esse confideret. Ideo, ini Urhano, voreor insolontiam p(»ol;iruni:-
non audeo cum his iugeniis cortare; cedo, herham do. hui quomodo iiisiill;irenl
mihi, si unico vcrho stomachum ipsis moverera: acer et veheraens Ulricus llullonus,
ol inagnus poeta, sed talis, ut levissimo dicto irrilari possit. Parcant niihi isla in-
genia, se mihi praeferant: cupio et patior vinci ah illis; nunquara glori;« sludui.

XXJIII. MntianiEpp. citt. ]).225. i

* Hereboidi] Margariti. '"" Hartmannns comes de Kirchbero:, tnm Fnldeiisis
abbas. " Mecaenas Tenlzel.

" /Litxp.] vuU breviter scribere. '" ICtu.s] Neratins Priscus apnd Marcellnm
L. 85. D. de V,S. 50,16. , cuius tamen sententiam bonus Mutianns h.l. parum apte
memorat. i" Accius poeta] ,,Is lulio Ca;sari [Straboni, non dictatori, de quo Mu-
lianus cogitamt , f a. ante C/»-.87.] amplissimo et florentissimo viro in conle<)^iuni
lioctarnm venienti nnmqnam adsurrexit, non maiestatis eius inmemor, sed quod in
conparatione coninunium stndiornm aliquanto supcriorem se esse confideret, qna-
l>ropter insolentire criinine carnit, qnia ibi voluminum, non imaginum certamiua
excrcebantur." Valer. Max. III. 7, 11.

XXV. HVTTENI AD MAKQVAKD. DE HATSTEIN EP. D. 7. (?) MAl. A. lulo. 39

EX THERMIS EMISEXSIBVS. XXV. 7. [?] MAI. 1515.*

VLRICIIVS DE HVTTEN

EQ. GERMANVS

•MARQVARDO DE IIATSTEIN

CANONICO MOGVNTINO

AFFINI SVO

SAIiVTEM DICIT.

Qu.ie milii liorrenda mmtias, dilcctissime, in qiios me liictiis coniicis, §.i.
qnam nKProris acerbitalem imponis: loannem Ilnltennm, ingentis animi

loiuvenem a Wirtenpergensi duce, cui a patre datns comes fuerat, inter-
emptum'!' Dii immortales, quam hoc .est novum, (inam atrox nuntium! fieri
enim potnit, ut. (piem adeo nuper dilexit, sic. o<lerit uunc, ut occidat?
Sed quid ais, crudeliter ac multis vulneribns, niliil. tale meritum, incau-§.2.
tum, inermem, proditum, interemptum, deinde in demortui quoque corpus

i5s«vitum, et suspendio notatam innocentissimi iuvenis vitam? 0 incivile fa-
cinus, o immensam calamitatem , o ineluctahile malum! Quid huic seni oh-
stahit, quo minus deceruat invisam celeriter vitam al)rumpere? Utinam ad-i^-
essem ac tam prudenter moiiere possem, quam consolarer amicissime. Quod
dii faxint, ut iiicolumcm inveniam: metuo enim, ne dolore exanimatus sit,

20 et recordor (|uam cariiin lumc hahuerit iilium, quanta spe snsiiexerit. Iste §.4.
vero dolor quam merilo cum illo mihi communis est! nosti summam ho-
niiuis erga ine henignitatem; vidisti (pia studia mea hheralitate iuverit.
quoruiii si nihil esset, quem non laugeret luec infehcis iuveuis iiinocentia,
ista prohitas et a pulcherrimarum virtutum cumulo decerpta laus? Deinde §5.

25niortis genns tam novnni, tam acerhum, tam immane! Ecqua? igitur satis
digna ultio, qua in illum carnificem invehantur omnes Hutteni, omnes
franci equites, immo vero universa Germaniae nohilitas? Hic vero quid §.o.
agit nehulo? dolet ac poenitet, an pcenitudinem non admiltit tanta feritas,
et ea est hominis malitia, quai nuUis conscienticE stinmlis ohnoxia sit? ln-§.7.

30terim de Ciesare qua; spes est? egressum onmem modum scehis impunitum

XVI. A = Intlicis bibl. n". XXIIII. 1. 2?. 2 = ibid. n». 2. 3 = ibid. n". 4.
4 = ibid. n". 5.

* Secnndum scriptores Wirtenbergicos in loannem Huttenum crimen, de quo
hac ep. rcfertur, postridie i. e. VIII. ante Idus Maias (8. Mai) commissum est. Doeu-
menta ad lianc causam Wirtenbergensem spectantia infra n". XXX. exhibebimus.
ex ipsius Hutteni scriptis ad eandem pertinentibus epistolas hoc volnmen conti-
nebit, Deplorationi inter poetica opuscula, Phalarisrao in fronte Dialogorum tomi
locus erit atque Orationes magnam quarti voluminis Operum partem explebunt.
^ Inscriptionem om. 2. , viutanl 3. 4. ^ dilectc 4. ex Hutteni auloijr., iit affirmnt.

1" Wirtempergensi 2. 5. ^. " Immortalis Christus! ^. 26 juyeijg,jt,^,. 2. 5.

40 XXVI. nVTTENI AD lACOU. FVCHS EP. D. 13. IVN. 1515.

sinct , iiiit vfio ali(|iin(| iiistitia^ sii;e docuniontuni (loliirus treditur? Corte
nuto, (iuan(|uain intcriin inctuo, ne qute stutlio.se iniiuirerenlur, si ne«j;assot
*5. ^. maletif us , eadoin sejiuiter puniantur , cuni fatoatur. Uuod ad te portinet,
diligentor investi^^T quid fiat et f|iu(l onines parent; ac confestini ad me
porscribito. Ego intoroa nio oxcrucialio hic, noquc niagis aqua niadobo
quain Incliryniis. Vale. ox Tliorniis Eniisonsilms, INonis Maii, Anno post
natuni Cliristum M.D.XV.

MOGVNTI^E.

XXVI.

VLRICHVS DE IIVTTEN ,„

EQ. GERMANVS

lACOBO FVCHS

ECCLESIARVM BAMBERaENSIS ET HERBIPOLENSIS CANONICO
AMICO SALVTEM.

§.1. Aliquid vis novi ad te scribam , lacobe suavissimo, ex nostra Gormania,

ubi tam invitus ego sum hoc tompore, quam tu in Italia litorarum jiatriais
libons: nam istic nnnc osse oportuit. Sed quid scribam, nisi hoc quod et I
scribonti mihi acorbissimum est et logontom to moi studio tristitia adficiet

§.2. non moilica? De interitu duorum amicorum imo simiil eodemque die allatum
ad me est proxime cum in Thermis Emisensibus valetudinis gratia agerem,
Ilelvolft do Lapido. docti equitis, ot loamiis do Hutten, cui Ludoviclius -'»
pater ost : illnm ini^iuissimo temporo ot (pio maximo milii ac litoris stu-
diosisquc omnibus prodesse poterat, immatura mors e medio sustulit ; hunc
immanis Suevorum tyrannus, optimiuii iuvenem, pnecipuum gentis nostra;

§.3. docns, vi ac ferro interomit. Prseter fidem hoc tibi fore scio, cum noris
quam gratus illi, quam dilectus fuerit; et mihi orat, lacobe, sed tamen^j
ita habet: dissiniulato quid vellot, in quandam sylvam abduxit, ibi(]ue re-
motis arbitris incautum , inermem , nihil tale suspicatum septoni vulneribus
hetaliter confodit, deindo oxpirantom noxo collo suspendit. (pio nos sa-vi-

§.4. tia; su*: corollario dohonestare conatus ost. 'Quid', inquis, 'tantiim c(uii-
niisif^' 'Quid taiitum committere potuit?' aio. non ipse ahquid interfoctor 3o
attulit. iiec accusare unquam auditus est; tuncque cum occidore pararot,
iioc vultu nec oratione immutatus amicissime appellavit. Proindo nega

XXVII. A =: Indic. bibl. u". XXIIII. 1. T 2 = ibid. n". \. .3 = ibid. n". 5.

3". = Ilutteni cmendationcs a Miinchio piil^licata'.

Macrimis.2. lacrymis 5..#. Bad Ems. Xonis Maii M.D.XV. 5../. »" ab
Hntten .?". *' hoc tibi cum ... fuerit, videbitiir. A. ^o videbatur (prn erat) A.
^* exspirantem 3.

XXVI. HVTTENI AD lACOB. FVCHS EP. D. 13. IVN. 1515. 41

propitios esse Iliittenis (leos, ul)i intelligis qiiantum in hanc gentem licentise
luiic sanguinario permiseriiit. Cuius atrocitas sceleris cum vix triduo ma-§-5.
ioreni Ormanire partem pervaserit, (lul)itare non possum totam rem ut gesta
est, libi istic quorpie innotuisse. Nos ex officio ac pietate interemptum de-
5ploravimus carniine quod ad te mitto, tali quale uwstissimo temporc condi
a nie potuit: <lel)el)am hoc iuvenis innoceuti;e; dcheham patris illius immensae
erga me heniguitati, nec minus Iluttenorum noniini, cuius tam insignis hoc
scelcre contemptus est ({u?esitus. Forte cupis scire quid agatur, et num§.6.
f[ua uhio paretur: nihil haheo: nam conventui proxime haliito non interfui,
•loneque siipiid hatieani, liuius gimeris viatorihus committere ausim. IIoc non
sinam ignorare te, uuiversam prope Germaniam, indignitate rei commotam,
inextinguihili huius parricid;e odio tlagrare. Ipsum metus et conscien(ia §.7.
pra^cipitem agnnt: apud suos consistere non audet; accessit ad Maximili-
anmn C;psarem, inqietraturus forte delicto veniam, a quo pr?eter spem ac-
I isceptus nescio quo se proripuit, Ulmensium hospitio, uti fertur. CsesaremSs.
I aiunt uhi nuntiaretur adesse, per ianitorem iussisse depositis armis acce-
dere. prudenter optimus princeps a furioso gladiafore saluti sune cavit: nam
I qiii tant?e innocenti;e, tamqne perspect,Te prohitatis optime de se meritum
I hominem, nulla intercedente offensa, crudelissimum in modum enecavit, is
i 20vel a Cffsare si cum ferro admittatur, manus coutinehit':' aut ah ali(pio cri-
j mine temperaturum putas qui hoc ausus sit? Me tam huius lamentahilisS-".
I interitus ad hutum incitat, quam immodicus senis dolor ad extremam us-
I que tri.stitiam perchuil. Scis ut ex quatuor fdiis, quos pulchritudiue et
I alacritate corporum, virtute vero animorum tota Francia admirata est, hunc
! 25singulariter admodum amaverit; scis quantam in hoc spem posuerat. atqne§. lO-
j ipse hoc amore dignus ah omnibus putabatur: erat venusta facie, mem-
brorum compagine decentissima , statura corporis procera , sed quam aequa-
ret iusta membrorum proportio; in nullo non iuventutis certamine anteibat
seqiiales, currendo, .saltando, lucta, equitatione, natando; eo vero ludi ge-
i 30nere, quo ohnixis liastis armati e^juites concurrunt, inter primos nomina-
j hatur. Perspecta erat eius in seriis qufxjue alacritas: ipsum illum occi-§. "■
i sorem ('ius audivimus omnihus suis comitihus pncferentem ; oh eas(|ue vir-
! tutes narraliatur ;unare euni unice. (piod utinam non credidissemus, quo
I s;evitia> su;e exenii^hin] in alio potius edidisset. Age vero (juanta a sene§.i2.
; 35beneficia accepit sceleratus, adiutus pecunia, armis, officiis denique onini-
hiis, X milia aureoruni nuunnum dedit mutuo niiper, qn;e hodie (pio([ue
debentur illi; (piinetiam equitatus celeriter ex Francis mittendi, quo insur-
i gentes adversum se populares compescuit ille, unicus pro])e autor fuit.

' propitium e. H. Deum 3". ■' carminc] Cf. Ind. bihl. u".XXIIII. (S ■« dc-
licti 2.3. 2» Francia] Frankenl/md, Franconia. '^" ludi gen.] Tournier. ^i priu.s jf".
^* millia nhiq. 3. ^"^ insurp-.] den armen Kunz.

42 XX\'I. IIVTTKM AP lAc.u. KVCIIS Kl'. I>. l:i.lVN. 1515.

Nidfs IHI.T sit .ilrocilas: a (|ii() lilicratus rnil. ciiis lilicids jicnlidil : cxda-
marc libet in liicc tem|)Oia, (piihus tanta tidei ac prohitatis vaslitas cst.
§. 13. lam uxorem iuveni locaverat j^ater, puellam venustam, nobilem, quam
amahat, suo ma;jno, ut videmus, nialo: Iianc diilcem vivcndi consuetudi-
§. II. nem, lioc pulclierrime institutiim vil;e geniis, an[c(jiiam ad rriictiim pcr-s
I vcnirct, ahrupit sc(!lestus parricida. INilrcm I.udovicluim aiunt miseriimc

' conflictari; me tenet liic valetudinis cura; iibi prinnim convalucro, ad illiim

j §. 15. concedam, ut condolcam. (piid possum enim aliiidy aiit si (jiiid aliud

I jjossem, cui rcctius piiestarem? nosti ut de me sit meritus: lialiet hoc ,

i temjwre Germania quod me delectet nihil; acerhissime afficit gentile malum. ifl

' Credo ai^ud Crcsarem cl convocatos Germaniaj i^rincipes accusahitiir reus.

sive adero, cx nic (jiiid fiat disces, sive ad te in Italiam iho. iiiliil iijno-
, §.10. rahimus. Potcst h;ec ;i'tas si niiiil aliud, hoc saltem novuin ct mcmorahile

j)osteritati tradere. Quid dicam i^noro: hoc unum scio, (juod male fortu-
j nati sunnis Ilutteni. Verum hunc luctiiin , jier se maijnum (jiiidem, augetisi

tamen adliuc Uclvolfi ohitus: calcuii morho occidit, (Iiu» lahoiahat aliijuof i
§. 17. iam annos, nec a medicis su])veniri j)otcrat. Mors niihi ciiis iil iiiij)ortuna
accidit, ita maiiuum aiiiino dolorcm concitavit: inccperat jjiilchcrrimc stu-
diis nieis consiileve , at^jiic ea non ohscurc iam j)romovcrat, i)riiicii)ein j
§.1«. nactus iuvandis literis idoneuni, Alhcrtum Archicj)iscoj)um .Moguntiiium, (iui2o|
propositurus virtuti pnemia creditur, ct j)cr (jiicm futurum jiutanl homines,
ut recta studia coalescant, harbarics exulet: huic me non inutililer com-
mendaverat. Studiosos enim amahat ac literatos omneis, et amahatiir ij)se
vicissim ah omnibus. Latine dicebat promj^te et incorrupte; scrijitis etiam i
§. iK. clcgantia ac dignitas inerant. j^rteter c.etera humanitas maior quam auIico25
hoinini crederetiir accidcre. frcfjnenter se connncndahat amicis j)er episto-
las, qiiarum sunt aliqua? ad me tales, ut cum adniiratione legam, qiiij)j)e
quae ah homine negotioriim magnitudine a studiis seiuncto tain Latiine, tam
§.20. castigat;e jirodicrint. Latiiias litcras iii Italia didicerat, ut jiliiriiniim j)r;e-
c(^ptore PhiUppo Beroaldo, quem non inodica liberalitatc dcmcrucrat. aoj
attingens j)ostea Gr.ecas revocalus est a suis: id quod sa?pe (jiieri auditus
§.2i.est. Quod «ummo lciudum illiiis loco refcro, primum ct unuin huius or-
dinis Germania hahuit, qui cum magnarum reruni administratione litcraruni
studia coniungeret. magnus erat ad illum literatorum concuisus; salutahat
omnes, preesidio erat multis, fuitque prima illi cura ad (juamcunque civi-ss
§.22. latem adventaret, de studiis eorumque professorihus inquirere. Me dilexit
vchcnicnter, nam re comprobatiim est, quam non simularet hoc erga me
sliidiiim: itaque frequenter familiari coUocutioni adbihebat, me interim rarius

*• T'l)i habcrc melius coepcro.?". ^" Archepifcoi)ii .J. ^^ mnlim prinuiin

cuni et ■'■' qnancijqj ^. quancunque 2. J. ^^ simulavcrit J". ^^ collocutione /4.
ipso {pro me) 5".

XXVI. HVTTENI AD lACOB, FVCHS EP. D. 13. IVN. 1515. 43

acrodenlc, iie impediniento essem; at ille contra sjepe forluito aliquo oc-
cm'su nactus 'Ades' in(|uit, 'ali^fuid liorarum studiis nostris subfurabor.'
Ferobino Hutleno afiini meo in quendam doclorum bominum conventum §23
producenli me ac (bcenli 'Hic meus est, Itelvolfe', 'At non minus et meus',

5 ait, ad animorum coniiuictionem referens quod iUe de sanguinis propin-
quitate signilicaverat. Abquando ab Alberto [)rincipe muneris loco CC au-§-24.
reos ad me referens 'Dat boc' in^piit 'bteris tuis princeps'. Simul in aula
locum impetraverat, ubi ex Italia rediiss(^m. Ama])atur ab eo j)rincipe ad-?.25.
luodum unice, lectus ob id aukie prtefectus, poteratque apud illum ut pau-

locissimi multum; diligebatur et a Csesare Maximiliano; Marcbionis loacbimi
rebus magno adiumento fuit. Erat laboris omnis patientissimus et agebat§.26.
omnia indefessus, neque fere cessabat unquam. et boc est, cur valetudi-
nem negligeret, cuius ergo fideliter a medicis monebatur, et obsecuturus
erat, siquid amore sic afiecti erga se principis potuisset quiescere. INimis§.27.

i5putabatur uxorum imperiis obnoxius, ob facilitatem naturae. In eligendis§.2S.
aniicis prinnun et maxime literarum claritate movebatur, et facillime taleni
quenq)iam accipiebat . in debliis babuit si^piod ad se carmen, aut si(|ua
epistola a doctiori bomine scriberetur . meiuini (piendam e\ aulicis nobi-
lem, magnum ali^piid nuntiauteui ali(piamdiu snspendere, dum carmen Bu-

20scbii, quod a me reddilum acceperat, iterum atijue iterum pellegeret. Quod§.29.
in quodam illum libro reverenter, ut par erat, afiatus essem, hoc se mibi
debere ait et beneficii loco ponere; nam quee ipse bene fecisset, ineumkc
amicitiie occasione fecisse. Non passus est, quanquam splendida, ut ibi, §.3o.
conditione oblata olim, persnaderi meis, ut in religionem quandam prsci-

25pitarent me, et abbati cuidam id agenti 'Tune hoV, ait, 'ingenium per-
deres?' Inter eos qui in litcris otiantur, i)Iurimum suspexit Mutianum Ru-§.3i.
fum, ex epistolis et amicorum commendatione cognitum sibi; ^igilantium ?.32.
qui anno abbinc tertio a latronibus in Suevis confossus interiit, vocal)at
riermanorum disertissimum , dicebat(pie swpc audire se Vigilantium, nun-

30(piam satis audire. Omnibus (pii apud nos carmen scril)unt, pr;eferebat§.33.
Eobamim Hessum, cuius olini eclogas viderat, nuper etiam Ileroidum Cbri-
stianarum opus me afferente. Mullum ante tril)uerat Bobuslao de Ilassen- § 3i
steyn Ijemo, quem nobibtatis columen appellare solitus est, et mortuum
familiariter doluit. loannein Rbagium venerabilem patrem salutabat. Capnio- jl^-

3onis causani qnantum posset propugnaturus erat. Erasmi Roterodami in§.37.
(piodcuiKiuc scriptum incideret, bene de Germania sp(M'andum inonuit, eius-
que declamalioncm quandam summa cum veneratione circumferebat. lNnn-§.3s.

' ipse {pro ille) A. 2. ^ Frobino scripserit Hutt. * est meus 2. 3. ^ et {pro
ut) 2. i^ elet^endis J. i'^ nuntiantein, suspeiulisse ^.2. ^'^ QmA {j)ro (l\\o(\.) 2.3.
^■' Tune] tunm [sic] 3. ^** .Suevis] prope Eavensburgnm. '' ecglogas^, Cliristiano-
rum A. 1. 2. LipsijB sest. a. 1514. publicatse erant beroides, ^^ Hassenstein 2. 3.

44 XXVI. HVTTENI AD lACnli. FVCHS EP. I). 13. IVJJ. 1515.

(liiii.*^ |irif'tei<'a cuin cssc Francofordii illiini ct simiil (lapnioncni ac llcr-
iiianiimii Biischimii intcllcxissct , cupidissimc co oonccssit; accidil tamen, 1
ut noii vidcrct Erasnmm: nam quo die Socratirum, ut ipse fereliat, con- |
vivium apparahat, vocaturus (juicunquc istic politioris litcratur* ass(M'tores
csscnt, morho calculi pr.epcditus est et forte sequcnti die ahiit Erasmus. 5

§.30. imdc mihi succensuit postea, qui, illius ahitum pr.TSciens, non monuisscm,
ac 'Dispeream', in^piit, 'si unquam molestior milii calculus fuit, liospitalitcr

f.maccepturo eum virum , quo inaiorem non hahfit G(?rmania.' Tnter collo-
(lucndum cum de equitihus Germani.s sermonem orsus 'noslri' ordinis ho-
mines dixissem, 'Utrius?' ait, intercepto sermone, 'equestris an literarii?ifi

§.11. uam huius et illius sumus.' Si ((uem ex optimatihus, qui literas non nosset,
laudari animadvertisset , huius .etatis csse aiehat , nc^iue enim (piii' j^rius

§. 12. acta sunt scire, neque posteritatis rationcm hahcre. Penc ctiam moleste
ferehat, si quis a senii prcedicatione commcndasset quempiam , 'tam hrevi'
in(piiens 'tempore omnia didicil^f* Oliin item iactantius ea re efTer^mti seia
ciiidam Marcho equiti respondit, duorum aut trimn milium annorum, noii
septuagiuta aut octuaginta senium qua^rere se, ad litcrarum heneficia allu-

§.43. dens. rsmKjuam non inter equitandum ex doctissimis aliquem aiitorihus
secum hahuit, neque sine lihris vidisse memini, alterum hoc armorum
genus appellanlem: in soluta oratione dilexit Livium, ex poetis post Ver-2ol
gilium Lucano dahat operam, cuius omnes orationes ac catalogos memoria

§.4J. complectehatur. Cum quidam ex doctis adiens illum oraret, ne hoc mo-

§.45. leste acciperet, neminem doctum molestum sihi esse dicehat. Non semcl
mihi famiharius cbnferens fassus est p(pnitere se quod imquam suis coii-
siliis induxisset loachimum Marchionem ad instituendam Francofurdiense 25
gynmasium, quoniam ah indoctis doctis possideri, non a Grsece et Laline

§.46. eruditis, ut ipse proposuisset, excoli cerneret. Aliquando aperiens ver-
l)0sas cuiusdam theologistse ad se hteras, lecto in salutatione iUius nomine,
cui adscriptum erat 'sacrse tlieologiye doctor', 'Utinam doctus esses', in(pnl
dimovitque ab se, non esse otium dicens, ul pellegere possit illiteratasso

§. 47. literas , et eas tam arroganteis . fugiehat enim arrogantiai oitinionem, atijue
igitur a Cifisare Maximiliano acct-pta laurea salutatus 'Orator et lurecon-
sultus' non solum i>on usurpavit ipse hos titulos, sed et factum ah amicis

§.48. hoc accusabat. Recte pietatem colebat, superstitionem exosus infensissime.
Forte fortuna c(Bnantihus nohis de Croto Ruhiano, quicum mihi a primis35
usque annis consuetudo fuit singularis, incidit sermo, cuin([ue illi varie
commendarem veterem amicuin cl dixissem inter cietera ohli(pium in supcr-

' Francofurdii 2. J. Cf. Erasmi Spong. §. 377. 20 Virf^ilium 2. 5, 2'etJ«.
^^" Franco~furdiensem Scholam 5". ^^ possideri, hanc non 3. 29 Doctor, rectiu.s,
inquit, doctus esses, .?". ■"' perlcfjat jw_ 31 fncr . . . opinionem] Inimicus enim
erat arr., ciiius op. de se fugiebat studio. 3". ^^ mihi] nt scis, add. 3".

XXVI. HVTTENI AD lACOB. FVCHS EP. D. 13. IVN. 1515. 45

stitiosos, in lioc proriipit statim, 'quani bellum mihi Crotum pra^ilicas.'
Fratres prt«ilicatores et theologistas Colonienses pediculos Capnionis appeI-§.49.

1 labat. Porro facetiarum autor non ineptus vel ex tem|iore fuit. ciiidamS.so.

I offerenti sibi trivialem adversus calcuhim cuiusdam mcdicihfe syntliesim,
ssubridens 'A coco' ait 'meo prius didici'. Ciini diceretur quidam eh'gan-§.5i.

i tissime scripsisse Ijelhim Venetum, 'quam inaHem', inquit, 'fehcissime gestum'.

I lactabat ahus quod in ore habebat vuinus, hoc dictitans 'In faciem hosti§.52.

I stabam', respondit ipse *Et ihe, ut video, ti])i'. Concertantibus inter se duo-§.53.

i bus versificatoribus cum alter dixisset, ahquando mehus carmen somniasse

lio se, quam quod adversarius osteiideret, intuht 'Crebro itaque dormi'. Ex§.54.

t electioribus sententiis has frequenter habebat in ore, 'Explorant adversa

I viros' et 'Perducit ad ardiia virtus'. Dicebat etiam frequenter, temporis
statum, posteritatis famam spectari convenire. Arguebatur ut qui pr;e-§.65.
fecturas cupidius ageret; ipse sic interpretabatur, hoc se quperere, ipiod

ji5in dignos postea conferret. Otii sui sedem Moguntium deiegerat, ibiqueS.so.

I studium hterarum, (piale in tota Europa non esset, allecta ad hoc huma-

j nissimi principis hberahtate, paral»at instruere, partiin etiam sua pecunia,

j partim eiectis inutihbus professorculis et, quibus illi haltentui-, translatis ad
meliorem usum stipendiis. Occubuit igitur non modica studiorum -iactura, §.57.

2oquil)US siinul ac literatis oinnibus consulturus erat in otio ipiod destinabat:
nempe omnem auhcse consuetudinis molestiain exuere cogilabat, sa^pe pro-
bans ilhid 3Iutiani consilium, qiii missione a suo principe impetrata, scri-
barum decuriae, in qua versatus erat, iiiscripsit: valete sollicitvdines,
domui vero suae beata tranqvillitas. Ileec agens atque hsec apparans§.58.

25ante diem interiit bonus Itelvolfus: annum enim L. nondum attigerat. Cui
nos a diis immortalibus precari debemus omnia ((Uic solemus liis qui cuni
laude vixerunt. quod te facturum inecum non dubito, lam quia meamas, S-sy-
quam quia amari ab illo intellexeras. Ilutteni vero casum ila libi coni- ? «io
mendo, ut insigiiem alrocitatem cupiam in Ilalia qnoque nolescere. Valc.
soMoguntiie, Idibus lunii, Anno Domini Millesimo quingenlesimo deciino
quinto.

' hjec {i. e. verba) A. 2. lioc 3". '^ pecunia, cleiude eiect. J". -'' ab imiiior-
tali Christo 3 ".

4() XXVII. JIVITENI AU LVDOVICHVM I>E HVTTEN CONSULATOUIA. D.2il. 1 Vn! 151.>.
MOGVNTI^. XXVH. . 20. IVN. 1515.

VLRICIII IIE IIVTTEN EQVITIS GERMAM

AD

LVnOVICIIVM DE IIVTTEN EQVITEAI AVIIATVM

SVPER INTEREMPTIOXE FILII CONSOLATORIA. *)

VLRICIIVS DE IIVTTEN
LVUOVICIIO DE HVTTEX GEiNTILI

SALVTEM.

§.1. Oinnos (|iii isliiir ad iios comnu^ant , narrai'o mihi solciit, qiiam iion lu

fortiter aniissi lilii casnm tVias. lioc ego [iiimnm. tna frelns rcrnm ex-
perienfia, nt crederem, indnci non passns snm; tot deinde certis indiciis
animadversis statui scribere ad te et siqnam admonitionem meam acciperes,
hortari ne quid te imlignum facias, neve pertinacius luctui indulgens ma-

§.2. lum malo addas. Qiiod te per tnam senectam quam tiu^bare non conveuit, 15
per tuos liberos qni nunqnam non debeiit summi tibi solatii loco esse, oro
iK! contticteris; utqne proponas tibi, id quod perdideris, reparari non
posse; interiin vero diutnrno uKcrore, qn» negligi abs te minime debet,

§.3. tnam vitam atteri. Onod dii meUns vertant quam tu, tauti auimi vir, sic
in utraque fortuna exercitus, tam strennue olim in rebus versatus, sic de-20

§.4. cidas, sic adversis snccuml^as teque opprimi siiias. Certe dno suut po-
tissima fortitudinis oflicia, adversis nou frangi, et secnndis mm insolescere:
bm-nm lioc, difticilius, ad elfo4ain usqne seuectam, splendida fortnna, egregie
abs te prjestitnm est; quo magis a(hniror in altero, quod facilius est, ali-

§. 5. quid abs te desyderari. Quotnsquistpie enim fortium est , qui non aequius 25
adversa ferat, quam prudenter secundis consistat? Si vero hunc casnm tanti
facis, ut nullam decreveris consolationem admittere, nimis impai"em j^er
tuos liberos amorem dispertiris, qnorum unum mortuum magis cm"as, quam

§.G. viventeis quatuor. Tuum tamen ibi indicium nihil moror; saltem memi-
ueris quid te deceat, at(|ue intra oflicii tni limites verseris. Sane quod inso
orbitate pessimum est, ut desolatos reddat, id a te longissime a])est: nam

XXVIII. A = Iiidic. bibl. no. XXIIII. 1. (J. 2 = ibid. n». 4. 3 = ibid. n». 5.
J". = Hiitteui emendationes. cf. Ind. bibl. 1. c. n". 5.

*) Plura quam Senecse Ciceronisque Tusculanis aut eidem olim adscriptse con-
solationi Plutarcho debet bsec Consolatoria , cuius Consol^tio ad Apollonium (cd.
Keislc. VI. 386 ... -1(33. ) multa qufe iu suura iisum couvertit Huttcuns contiuet.

* Ulrici Hutteni ad Ludovicbum Huttenum super iuterempto lilio Consolato-
ria. .?". 21» streuue 2. 3. et sic infra.- 21 potissima omnes. ^4 sq. aliquid pati abs 5".
««disportis 3".

XXVII. IIVTTENI AD LVDOVICIIVM DE IIVTTEN CONSOLATORIA. D.-'9. IVN. I.'>15. 47

I solus non es: habes tres filios, optimai spei iiivencs, atque horum maximus
j natu Ludovichus et maritus est et patei*; habes fiham, et ipsam matrem
I ex claro equite Zeysolfo de Rosenbergk: ab his desyderium resarci tuuin.
I Sic Uigere, sic proiici, ingrati deorum beneficiis aninii est. neque unquamS-".
;5putabunt se amari abs te hi tam digni amore hberi, si se adeo neghgi
viderint, ut nohs vivere et luctu vacare et se frui. Ita istum mortuum dole,
ut et hos agnoscas et tibi constes . Antequam tibi natus esset fihus, talem §. s.
(piidem optabas tibi contingere, qualis hic fuit; sed et donec non contigit,
aequo fuisti animo, cum scires ad nostrum arbitrium nihil in rebus verti,
!ioet siquid praeter optatum nobis eveniat, neminem adeo stuUum, adeo de-
' raentem esse debere, qui vel indignum hoc dicat^vel accuset deum . Sed §-9.
I iion diu est sperata abs te eiusmodi |)roles: sive enim aUipia dei benigni-
I tate, sive casu et propitia tunc fortuna, natus tibi ran^ virtulis liHus est;
j atque is cum suapte virtute universam prius Germaniam studio sui iiillam-
lismasset, occubuit: utrumque nihil est, et quod natus est, et quod sic iii-
teriit: cur enim magis doles ablatum, quani non nato solebas contristari?
Ac -nescio au optatior ei mors accidere poluerit: occidit enim postquam §. lo.
clarissima optinice indolis monimenta ac laudatissimam sui inemoriam reli-
quisset omnilnis, e desyderio ac opinione hominum de se optiina, quse per
2oHercuIem mutari progressu temporis potuit, nunc et plena et solida per-
manet . C>uodsi ex tuo voto mori debuisset, noiine hoc tantum optasses, §.ii.
ut aliquam probitatis ac innocentiae famam })ost se rehn<iueret? at quis vel
nostra memoria vel patruni relatione ita mortuus est, ut eius vitam onmes
laudarent, mortein vero qnasi communem (|uandam acerbitatein luctu ac
lasmterore prosequerentur? Non hi, dico^ qui in Sucvis, ^"''rancis aut vicinis
iuxta locis sunt, omnes dico Germaui significalionem su;e erga hnim lilium
voluntatis et vivo illo et mortuo dedcrunt. lam longius quoque penctral)at§. 12.
eius fama, sed nondum tantus erat, aiitequain sic moreretur: cx mortc
enituit, cuius ilhiin novilas inextinguibili claritudinis splendore evcxit. lllud §. 13.
3oita(pie facile tibi concedo, dignum fuissc qui ct viyerct dinlins ct hnins
moreretur; hoc nego, illustriorem famam vel levius moricndo vcl lougius
vivendo potuisse consequi . Utcunque tamen sestimas, necesse est ea quaeS.i*.
ceciderunt, ferre sequo animo . nam qui liberos procreat, hunc illorum
quoque casus ac fortunas spectare convenit . dare tuo filio vitam potuisti,
35vitae termiiium statuere non potuisti. Quare hanc calamitatem quam vocas, §. is^
non alia ratione evitasses, quain si non genuisses filium . at gignere qui
voluisti, ciiius mortcm ferre noUes? an minus ex natura est intcrire quam
nasci? Crcdo maUes non genuisse, quam sic ablatum dolcre; at iUam
pr.-Eclaram laudem non tulisscs, in qua vixit, illam hicoinparabilcm inno-

' Zey.solfus fAidovici Hutteni gener. "* si projici 2. coelestibus beu. 3^. "^ lios
interim agn. 3«. " vel delet 3". "-«o per Cbristum 3".

48 XXVII. HVTTENI AD LVDOVICHVM DE HVTTEN CONSOLATORIA. D. 29. IVN. 1515.

§.10. cciitue fainani, in qua niortuus cst. Cuius utriusque boiii tantum tibi suis-
iiiic omnibus rciiquit, quanlum ipse mercri potuit. etenim ille intcriit;
'^loria, lama, virtus, quod iimnorlcilia sunt, non simul interierunt: ipse
sic mortuus novum innocentia; exemplum esse meruit, aiieo ut sint qui lutn

§.17. obscure vovcant talcm mortem pro diuturniore vita. Cum incerlam tii^i na- o
torum vitam proposueris semper, ccrtam ac ingentem tulisti laudem. quid
vellcs amplius? aut quare bac fcUcitate conteiitus non cs, cum pciora ferrc,
si evcnissent, oportucrit? ct tibi si optio dala fuissct. ncscio tpiid potuisses
meUus cUgcrc: tam diiiiciUs est natura, tain variabiUs fortuna, ut cui mc-
diocriter bona cvcniunt, nisi pro oplimis accipicns diis Jionorum autlioribiis lu

§. 18. gralias agat, ingratus censcri dcl)cat. Non existimo tuum liUum, si aUqiiot
aimos siipcrvixisset, detcriorcm futiirum; scd consucvit vctustate gralia
allcmiari. itcriun igitur dico, et fciiciter, ct oplalo tcmporc occidissc, tunc
ciiin ainplissima onmiuni cx|»cctatio in illum coniccta cssct, fum maxinic
b(tinis, inaximc ab omnibus ainarctur . cuius virliitis sicpia satictas conli-i.

§.uj. gissct, non tantum sui dcsydcriuin reUquisset . Nuncquid iioc soUim optabas,
consequi tuum liliuni, si centum annos victurus esset? Optabas ccrte; veruni
iUe brevius mandata confecit: iion est cur mortem accuses; quae cupiebas
vita; munia implcvit; minoris quam tu volebas id quod volebas comparavit.
noli orare bmgam vitam ei cui brevis tam feliciter contigit . an tot priusau
a'riimnas, tot calamitates, tot animi ac corporis molcstias, morbos ac do-
lorcs et id genus mala si exbausisset priiis, bcatiorcm putarcs, ac dc morte
ininus querererc ? Teciim ipse luec repiita ac rcin consydcra et aude non
supervacuum istuin tiium luclum dicere: quanquain cst, ciir lugeas, causa;

§.20. cur in luctu dcsidcas, non cst. Exaccrbavit boc fortasse tuum dolorem, 2i
quod atroccm in modiiin et multis vulncribus cst triicidatus: dcsine macc-
randi tc causas ipse qua^rcrc : proi)cral;e lioc morlis cst, non aiicti siip|)Ucii.
infracte fcrcnli omnia graviora sunt; forlis ct qua; magna et quffi parva iii bis

§.2i.rebus cveniunt, iuxta jcstimat. Et nescio cur non felicitcr magis quam misci'e
sic cccidisse dicam : utcunque enim boc mortis genus sestimas , quia repenti- 3b
num est, tantopere miserum esse non potest: neque captiis prius est, neque
tortus, neque coniectus in vincula; cum minime suspicaretur, irruit in eum
tyranni furor. Qui praevidet malum, is metuit; (pii ncc pra^vidct nec me-

§.22. tuit, dimidio mali exoneratus est. lulium Caisarcm aiunt (Musmodi inortem
optasse semper et venientem intrcpide amplexatum. Fortcin quidem virumsc
pericula et calamitates probant, fk'minis ista rcliiKiucnda sunt lugere, eiu-
lare, moerore ac incdia conflictari. Mors nulla durior est, quae miseriis

§.23. nos exuit. Te neque frangi sic moestitia decet, neque enervari desyderio

'^ ipse rapere p. J". ^ exempl. iimoc. 2.3. ^' cepisti laiul. 3", lo ,](jo _ ,,
aiithori 3". " coni. crat 3". ^i enimnas A. ^3 quajrere 2.3. {non norunt e et
£6 ac re pru ris) 2« est confectus 3". ^u nescio an f. A.2.

I XXVII. HVTTENI AD LVDOVICHVM DE HVTTEN CONSOLATORIA. D. 29. IVN. 1515. 49

eius qiiem reducere non potes, convenit. deinde sic adversis suceuniliere
[ neque virile est neque fn-nii animi. An dubitas, cum omnia, utcunque ca-
i dant, accipienda sint, unum aliquid non esse fortiter ferendum? neque est
) consilium expectare, dum tempus istum tibi moerorem leniat. Ipse potius§.24.
i squid facere debeas cogita. quod a natura est, necesse et ex dei volun-
I tate: si id iniquo animo fers, contra naturam facis, insipienter ac impie;
i certe vero si te invictum his motibus prsestiteris, solida fortitudinis opi-
' nione celebraberis; sin aliiectnm ac demissum, primum nihil hicraberis,
deinde hoc quoque quod liabes, corporis vires, infirmabis, et mentis quie-
lotudinem turbatam rethh^s, ipsamque vitam hictu et maM'ore conficies. Cur§.25.
! igitur fruslra confliclari mavis, quam quod irrevocabile est fortiter ainit-
i lere, et, cum perdila reparare non possis, ipsum te, quod rehquum est,
I servare'^ Noh te affligere ; noh in hictu contabescere ; medere huic ipse
I aegritudini; sine hanc tibi miseriam leniri: mortahs erat qui mortuus est.
'isQuod cum semper sciveris, cur nunc tandem nescire videris? tunc lugen-§.26.
. dum tibi esset, si unquam credidisses perpetuo victurum. at exploraluin
I tibi erat, posse mori primuni, deinde oinniims etiam horis posse, ita, ut
I novum non sit mortuum esse liominem. Frseterea eo mortis genere in-§.27.
i teriit tuus filius, quod imprimis deo placet, scihcet innocenter trucidatus:
!Oat innocentes suos vocat deus, neque unquam magis irascitur , quam olfen-
sis ilhs. Tu quid ad rem facies, habes cleum vindicem. Accipe autem§.28.
ahud si hoc est, quod fere sapientes dicunt, hanc vitam esse miseri^m,
dolendum censes tuum filiiim esse miserum desiisse? sunt itein qui sic
puteiit, optimuni esse non nasci, proximiim cito natum aboleri. quoriun
spriiis ilhid durius est, quain ut nobis coiiveniat; hoc secundum fere acci-
, pitur: nani si hic iniseri sumus, quid prius optare debemus, (piam ut
ocyssime per inortem miseri esse desinamus et ad eani properemiis vitain,
I qute vita est? .Nihil istorum noii miseriiis morte iudico, servituteni, infa-§.29.
I miam, carcerem, dedecus, luctum, dolorem et qu« sunt eiusinodi. Mden-
•odum etiain queniadmodum iii rerum naturis suas oinnia vices sortita sint:
I quie nascuntur, virent primuin, deinde arescunt et amisso succo emori-
lintur; ahquando repente et ante tempus intereunt. hoc cum in floribus
et herbis spectes, in hominum vita admirandum tlucis et, quasi prgeter na-
turam sit, sic accipis? Neque istud rursum vides, non alia ratione mortem§.30.
svita; comitem quain diei iioctem adsislere? Cum liberi tibi oliin nasceren-
tiir, id naturale quidein videbas; nuiic, cuni intereunl, noii igiioras quidein
naturale el ipsum id esse, sed nescio quomodo extra te evagatus, quorum
inaxiiiie debes, iion ineinor es. Ausiiii dicere, cum eo qui sic vita ex-§.3i.
cessil, bene actiim: iiain cuin inors scmpiteriihe liberlalis iiiitium sit, ille

* neque iustnm est 3". '^ Medicare ^.2. ^^ quidem om.3".
tura 3". 36 Ausum o?nnes. ^* cum iustorum mors 3".

HVTTENI OpP. VOL. I. • 4

50 XXVII. HVTTENI AD LVDOVICHVM DE UVTTEN CONSOLATORIA. D. 29. IVN. 1515,

iani liber est, nuUisque ne minimis quidem malis obnoxius secure agit;
nihil in illum fortuna imperii habet, nihil omnes casus; tranquillus est,

§.32.sui certus ac fidens; non cupit, non timet, non afficitur ahquatenus. Ne '
igitur iUi eum statum invide, in quo tu si esses, nihil minus velles quani
in hanc revocari semivitam. lam ilhid ut Christiaimm est, ita nobis per- s
suasuni esse debet, non exlingui cum corporibus animas. quie si interirenl
etiam, nihil tamen peius habere homo post mortem posset quam ante na-
tivitatem habuisset: modo niiiil senlire, nihil jirorsus moveri quis non malit
quam languere, angi, morbos perpeti, dolere, premi, solhcitari ac mo-

§.33. lestias capere"^ Hinc fuit ille credo priscis fortibus mortis contemptus, tan- lo
tus etiam, ut eam ultro quidam sibi consciverint. Habes exempla, quibus
te consoleris: duo Decii non timuere spontaneam adire morteu) pro patria;
Cato, ne in tyranni inanus veniret, ultro se ferro induit. idem tunc Scipio
ac luba, post alicpiantum Brutus et Cassius multique alii iJjo sua quisque

§.3J. libertate. Utque etiam fffiminas hoc fecisse scias, Lucrelia, Romana mulier, 15
pudiciti* zelo hunc vitte finem statuit; Cleopatra Aegyptia fortiorem sibi

5.35. interitum usurpavit, quam hi mores digni essent. Sed eorum ad te magis
exempla pertinent, qui suorum fata a;quo aninio tulerunt. sive igitur fa-
bula est sive legentium fidem meretur ([uod de Troia scriptum reliquerunt
veleres autores, pone ante oculos tibi senem illuni Prianunn , ingenti aninio20
effa^a iam telate, stiarum cladium speclatorem : et erant hae acerbissimai :
vidit eiiim tot filiorum neces, propiiiquorum ac suorum omniuni stragem,
su;e civitatis, sui regni excidium, suaruin opum diroptionein, aspersus etiaiii
interfecti ante se filii sanguine. quid dici potest calamitosius? (et tameii
nihil animo cecidisse legitur, sed ut ha^c spectavit, ita imperterrile n1oi1eiii2

§.3G. adiit.) At Antigonus rex Alciiioum filiimi non solum 11011 fievit, sed diutius
etiam quam sperassel, vixisse loculus est; Pericles duobus filiis orbatus
candidati ofliciuni 11011 intermisit et coroiiato capite proseculus est coii-
tioiiem; Xeiiophon cum filiuni in pugiia occubuisse sacrificans audiisset.
sacra, ut cu^perat, perfecit, cumque fortiter cecidisse nunliatum csset, co-30
roiiani cpioque, ut sibi detraxerat, reposuit; ^'Emilius Pauhis pubUco gaudio
aiidita filiorum iiece felicilati suae coiigralulatus est ac diis gratias egit'.

§.37. (Juid illuni Crieculuin Anaxagoram commemorem, qui aiidita iiiter dis-
sereiiduni lilii inoite paruiii substilit, inox in memorabile illud prorupit

§•38. 'Sciebain ine genuisse mortalein'? Niliil a meiitis constantia dimovit Pra'X-35
aspeii Cambyses, qiii cuni liliuin illius sagitta transfixisset , scrutari astaiite
patre iussit, num cor quod pelierat, vulneratum esset; iiiliil aliter Per-

'^ Item5. 24 j^^ tumen niliil animo legitur, scd nt lisec spectavit, ita imperter-
rite mortem adiit. om. A.2. addit J". sed aperte Milnchius falsus esl, nam uut animo
non scripsit Huttentis aut verbum aliquod addidit, ut a me addilum est cecidisse vel si-
mite. " loc. est]=ipsc dixit. ^o Cvinqnc A.2. 3. ^i Aemylius ^. " alter^.

XXVII. HVTTEXI AD LVDOVICHVM DE HVTTEN COXSOLATOEIA. D. 29. IVJ.M515. 51

saruiii rex Harpagum, cui filios epulandos ajtposuit, et comestoruni capila

oslendi priecepit. Pudebil aliijuando legi cequius Q. Martium unici filii§.39.

mortem tulisse, qiiam te ex quatuor unius: et ille quidem statim a funere

ad senatorium munus rediit; tu duos iam menses tristitia conflictaris. Vis§.4o.

set fojminarum in hoc genere fortitudinem audii-e"^ Duodecim liberorum obitus

streiinue tulit Coruelia Roniana, Rutilia Cottae filii, Livia Drusi; et, ut ex

sacris pouam aliquid, illa Machabsea muMer quanta tibi videlur, qua mu-

uita fortitudhie, quae septem integra cctate fUios suppbcio affici vetula non

spectavit modo, sed et hortata est ad fortiter ferendos cruciatus? Age autem§.4i.

luut mittamus antiqua ista, quale hoc tempus fortitudinis exemplum tibi ob-

iicil' En ilhun vide Maximihanum Ciesarem, qui, in tanta fortuna, unicum

tilium iniquissimo tempore amissum (juomodo tuht":! certe tautum a plebeio

illo luctu abfuit, ut et beUum, quod in Venetos erat iam aute meditatus

prosequeretm- , et Geldrorum conatus reprimi-ret ac novos in Pannoniis

loUiotus sedandos curaret. Et erat is filius non sohmi tahs qualem bic pater§.4?.

j sibi vellet nasci, sed et Asiam et Europam sui admiratioue attonitas prope

I fecerat: id quod eo mortuo cognitum est: tantum enim ali interitu illius

j ausi sunt finitimi, quantum in vita timuerant. flpvit preeterea illmn Ger-

uiania, luxerunt Hispaniie, Rurgundionibus spes sua intercidit, Pannonice

>odeum accusarunt: babebat namque omnes summorum principum virtutes

coQsummate , iustitiam , liberahtatem , temperantiam , fortitudinem ac supra

setatem prudentiam. deinde tantas iam res gerere coeperat, ut nihil non

I sperare de illo ausi sint ii popuh quibus pra-fuit. Noli te his Romanis, §.43.

i Grajcis ac Persis partim fu-minis inferiorem, fortunas vero tuas his C*-

i>5 sarianis superiores putare. nihil te indignum censere debes, quod ille mundi

dominus ;e([uo animo tulit. Quod si quam in ultione huius parricidii cupi-§.44.
j ditatem posuisti, dubius esse in spe potes, fractus minime debes: vides
I quie ad votum sunt tuum parata omnia, opem. auxilium, armorum et con-
I siliorum fiduciam ; coniurasse nobiscum lantam e^piitum multitudinem, quan-
jutam in ullo unquam rerum motu Germania vidit. t(tt prieterea comites,
I deinde aliquot etiam principes poUiciti ultro nobis sunt quae possint. Sed §.45.
j uos optare debemus minime, ut ad arma res perveniat; quae tamen pro-
I visa esse uibil impedit, quandoquidem ad externa iste auxiha fertur ad-
i spirare: et prius omnia certum est experiri, quam nostris armis turbetur
pGermania: bona itaque spes est consecuturos omnia nos ea quee iure de-
I bentur, et islum sine nostro periculo, sine publico tunudtu quas debet
j poenas nobis daturum, cum quia ingens et sine exemplo est boc scelus,
' tum vero quod, nisi puniatur, timor est omnia omnes ausuros. Certe [alis§.46.
est Cicsar, qui hanc de se hominum opinionem non deseret; recedere ab

^ponam] afferam 3". '^ et om. A.2. illo] 7««/»« ille '^' consnmate 2. ^^ fert]
tiilit 2«. unquamJ. ^ &t] a.c A.2. ^ MmXi&xd. A.

4*

52 XXVII. AD lvdov.de hvtt. consolatoria. XX^^II. hvtt.ad.mich.de sensh. ep,

iiinata sibi a'quilale non viilel; i^ropler islius salutem faniiT? ac existima-
tionis su;e discrimen incidere nolet; talem se prielieliit iudiceni, qualem
Iicec causa expetil. (juid quod infensissime isti iratum esse constat? quod
ego futurum iam statim admisso jiarricidio nionui: nam eam scieham esse
naluram, ut non posset non familiariter misereri luiius nostri casus, ets
illud atrocissinunn post natos homines faciuus commotissime odisse. quare
niiiil minus suspicor, quam fore, ut nos in lantis malis solatio dignos noii

§.17. putel. istum tauto admisso scelere supplicio sulitrahi sinat. Qna^ huius-
modi eliamsi iii noslram speni non cadereiil. ne(pu» aliud aliunde solatium
tibi pro|iosiliim esset, tamen meminisse deberes vii-iim esse te et id feren- lo
dum (piod niiitari non polest. at siint omiiia spei phMia; omnia consola-
tionem adferunt; quocunque te vertas, aliqiiid resultat liiis votis conseii-

§.4s.laneum. Quam autem excitare hoc te debet . quod in omni isle ordiiic
despectus estV nemo salutat, iiemo familiariter confert; omnes abhorrent
ac in nominis quoque huius commemoratione subsistunt; conspectum tan-is
quam pessimum aliquod onien accipiunt; omnes iii ilhim expuimt. omnes
detestantur, ac velut execrabile quoddam iiiahmi extra liiies liiiinan;e con-

§.49. versationis proturbandiim iudicaiit. Alipie hiec ipi* scribo. talia sunt. ut
nullo non sensu ad illum jierveiiiaiit: aiidit jirobrosam sui commemoratio-
nem; videt ahenatos ab se hominum viillus, se odio esse publico; nequeio
foris hcec niagis, quani intia suani doiiium. in suo projie condavi. quo
quid posset tibi felicius contiiigere' porro nihil in hictu lanti. ul c^.msumi

§.&o. luctu velis ac defluere trislitia. Redeundum jir^eterea ad ofttcia tibi, el
habenda rerum necessariarum cura. quo ne nostram nobis de le speni
pr«cidas et inimici. (jiii te sic conlritum volet, cupiditatem saties. Vale. 2.0
Moountia; III. Cahi. Iiilii Aiin. M.D.XV.

STECKELBEUO

XXYIII.

VLRICHVS DE HVTTEN ECjVES
MICHAELI l)E SEXSHEYM CANONICO HERIUPOLEXSI a

SALVTEM.

Sludiose aiunt per(juirere te quid in literis hoc leiiijiore jiro Fian-
corum, ut tu ais, gloria elaborem et onmino quid scribam. Profeclo iioii
nihil eflectum est, sed pr;eter tuam sjiein: videlicet. unde minime possit

XXVIII. A = IiuUe. bibl. u». XXIIII. l.% 2 = ibid. 11". 4. 3 = ibid. nO. 5.
39 = Hutteni eniendationes. cf. Indic. 1. c.n". 5.

•• quod {pro naui) A.2. ^ misereri infelicis easus et atroc. 3". " i

om. A.2. 2^ Red. tibi propterea ad oft". .?.

^" Herbipolensi 07«. 5. ^^ et . . . scribarn um. A.2.

XXVIII. IIVTTENI AD MICHAELEM DE SENSHEYM EP. D. I . AVG. I=.ln. 53

Ikpc, quaiii lu captas, Fraiicis gloria resuUare. neque ey<>, iit placerent
qu?e scripsi, id studui, sed iit quani mininie displicereut ; cuni quia triste
argunientuni et res talis, cuius coninieinoratio bouis omnibus mole.stissima
I est, tum vero quia adhiberi cura uon potnit ac jiene tantum calamo per-
I smissum est, quantuin impetus et qu« tunc erat aaimi commolio iiigessit.
i Deploratio est in joccisnm Huttennm versn heroico, et epistola ad Ludo-§.2.
I vichum senem consolatoria , deinde in occisorem, qnandoquidem iudicinm
paratur , accusatio. Quo scribendi genere, quod oinnes sciunt , nunquam§.3.
me exercui prius, nunc autem coacte magis quam fortasse feliciter. et
, 10 quomodo aliquid scribereni auribus dignum , qui sine libris essem , nec
I essem quietus, et ut rectius dicam, qiii nusquam sum? vagabar enim hinc
I inde, ut qui paternas quasdam rationes exigerem. Quo faclum, ut maioreni
huiiis orationis, si meretnr dici, partem in equo et itiiieraudo composuerim,
rfliqua in sylvis et Hla nostra arce, nnllis plaue studiis obnoxia. Quidille§.4,
loigitur, (juem nosli, Romanus Mnlio ubi videbit, iudicabit? credo non re-
prehendet , ut qui versus tantum solitus est, de hisque non magis perite,
I quam qui imperitissime: quid enim de literis iudicaret , proh luppiter, qui
I tam habet ipse nullas? at iudicare audet insolens. quare etiam molestis-§.5.
[ simum hoc mihi accidil, quod anno pneterito conteutiouein super quodam •
pex Ctesaris commenlariis loco movit , cumque ego qua^sivissem , numquid
aliquando legisset hunc authorem, respondit audivisse nuper legi, pro mensa
eius episcopi, cui Ronise servierat. concessi llagitiosa' hominis audaciae
et sua eum inscitia satis derisum deridere iiltra contempsi. nam quis cum
tam inerudito de eruditione contendat, ut qui indicem quendam Ceesaris
;25 cominentariis adnexum inler Caesaris scri[)ta numeret? Sed et in alio osten-§.6.

dit se: cum euim poetam salutari me forte a quodam auimadvertisset, se-
j denti prope intulit 'Versiricator polest esse hic?' audierat quippe el i]isuin
I id, quoties a stabulo vacaret, plerosque versificatores esse magis quam
j poetas. Miranda res proferto, eum qui annos qnatuor mulos Roiuie cu-
jioraverit, tantuni opene inlerim potiiisse literis dare, nisi et asini Romsp li-
I teras docent: nam nullis ibi doctoribus operam dedit. sed mihi quseso §.7.

j ' ■■* Locum nequc eg-o . . . molestissima est llncix indi/ctis ah auctore deletum et post

] adposita nonnulla verba maxime tum vero legi velle Huttenum siguificasse adnotavit
'. Miinchius. qui, tit artis Latine iam legendi quam scribendi plane imperitus fuit , illa
j verha interpretari sese non posse non so/um ipse fassus est . sed probavil etiam, cum
j adiceret fortasse legendum esse resultare, studium fuit. Quare etiam valde, ut

accepturi ea istic sitis, cum quia odio sumiri') est liuiuscemodi argumentorum,
I tum vero 17««^ .-iine .lensu esse prccter Milnchium nemo non viderit. " epistola om. '

3". '" libris fui tunc, neque fui q dicam, nusquam essem? J". '^ arce,

literaruni studiis minime obn. 3". 1= leget (pro videbit) 5". " quam de aliis.

•3". proh Christe, 5". '^ quod cum annc ... loco movisset. ...legisset eum a "

I Concessi hominis impudentiae, et 3". 20 nunquid J. " sua cum 2. 5. deri-

deri 3. «« vocaret 2. vac. a st. 3". ^o op. int. om. A.2.

54 XXVIII. HVTTENI AD MICIIAELEM DK SENSHETM EP. D. 1.AVG.1615.

(jiianla iiiiiiria mnlestns ost ! (jiiod lioinines inopte de nic iudicant, eam in me j
cnipani torquct: (jnando eniin arrogavi milii divinum poet;e noinen, innno j
quando non tantuni ah eiuscemodi anihitione abfni, (|uantuni ille ah onini 1
reriun et doctrinarnm co<;nitione sycoithanta? Placeat igitnr sihi, nt valdii
placet, ac iudicet, et^jiaheat senlenti;e adstipulatores sua* istos suos con-s^
slabularios; ego mc ex aliis fornio et huiuscemodi liominum v(d laudem >

§.«. vel vituperationem iuxta ;pstinio. Tu sive h«c qua? mitto legcs, sive non,
neque enim hoc ;egre ferain, neque illud magnopere cupio, tantnm lioc
stude literis, ne istos audias ineptos censores, qui in re sibi penitus in-
cognita arguti esse volunt: nihil habent enim, quo possis melior fieri. Kp
igitur quantnm in disponeiida vita mores tui a vulgo canonicorum absunl,
tantum in tractandis studiis fuge istorum consuetudinem, qui nusquam

§.n. illilerati magis sunt , (piam ubi de literis agunt. lam decrevisti, id qnod
jirofiteris curare unum, sacras orationes et cantiones, mecumque repre-
hendis tna? sortis homines, cpii negiectis liis (|nibus addicli sunt, alendisi:.
equis et canibus (mmem operam impendunt, i^liirisquc faciunt bene sagi-
nalam cafiiculain nnam ant assuetum sinistr;R accipitrem, quain onmem
omiiium sacrorum suoruni rationem. male, p(>r tidein! non uliliter expen-

§.•<'. dunt (!nim demandatum sibi taleiitiim. nihil jir^eterea magis isti conteni-
nunt quain literas et cum literis literalos ipsos; atcpie in his persequendis?!
quosdam plane tyrannos agunt: suas venationes, suas libidines, suas pcr-

§.11. grfficationes, suos ventres nuniinum loco venerantur. quidam ct pecuni;iiii
colunt, eique soli operam dant: quorum unus Moguntia? nuper ausus csl
serio dicere nihil esse homihes sine pecunia, enni antem qui i^ecnniosiis
sit, facile omnia quse ad animorum et corporum emoliimenta sunt ncces-?
saria, Iiabiturum. 0 execrandam hominis vocem, o crudelcin orationem!
esse quenquam adeo avaritia exc;ecatuin, nt vilissim;r rei omiies humanas
actiones, ipsa (pioqne officia et virtiites postbabcal, ((iiique |)utet auro
sanctissima vit;e miniia comparari, haiid aliter quain popnlares istos viilgo

§.12. favores, clientelas ac adulatorum comitatiis! Oiiem ego eo tuli molcsliiis, ri"
(piod et literas alifpiando didicit et pro docto liabetur: visus est eiiim miiii

§ 13. authorilatc sua in hanc sententiam abduccre alios. Sed missos faciamus
istos prajposteros canonicos. tu derclictis nugis ac nugatoribus id quod
facis, lua age tantum. interim in hoc luctu nostro calamilosum senem,

§ u. quolies incideris, consolare. Ad tnani profectionem Ilierosolymitanam oplo:i'
tiiii omnein felicitatem et quam mereris fortunam. Vale fcliciter. cx arce
nostra Steckelhergk , Calendis Augusti.

■• rcrum no A.2. " literis om.A.2. iiu-. ali(|iufl scirc virlori volnnt. .7".
orationes, sacras c, et mccum ^.2. "* cquis ac A.2. " eiquc uni A.2.

anim. ac ^. 2. 2» comp., velut pop. ^.2. ^a facimus J. " Stcclcelbcrfr. .7.

XXVIII. FAB. ZONAKn AD VAD. EP. 1515? XXX. DOCVMM. AD lOA. HVTTENI OCC. TERT. 55
EX CASTRIS BOIORVM APVD BVDAM. XX Villl. D- S. SEPT. (A. 1515?)

FABIVS ZONARIVS YADIANO.

Ex castris Boiorura apud Budam octavo Seplembris.
Ego, Vadianc, iain ante Iricnnium tibi scribere debebam. quare idem non
■clTcci, nibil aHud impedimento fuit, nisi mea peregrinalione interdum laborio.sa,
inlenlum sollicita impeditus fuissem, quamvis Ulricbus Huttenus, bomo in noslris
castris eruditus et examinatus, idemque meus familiaris, tanquam mandatarius le-
galus persfepe eius literis rogabat , si nobis facultas unquam scribendi daretur,
eius nomine nostrisque verbis salutarem plurimum.

10 XXV. Ex cod. Sang-all. tom. XI. n^ 230.

VORMATI^.

Vide iafra num. XXXI. ad Erasmum epistolam Hutteni.

XXX.

Superioribns epistoHs alia ad causam ducis Virtenpergensis pertinentia documenta
15scriptaque varia statim subicienda esse videntur, quamvis seriem chronologicam
non nihil interrumpant.
1.

I) D. 10. NOV. A. 1515.

[VL. A. 1516.

20 [^usfd^rctbcn ^u^tnids un^ ant>crcr ron iluttcit gcjjcn llcrjog Xllxid) von

"UJtrtcmbcrg.]
5lllcn untr ncDcn Churfurftcn /iirftcn (!3airtlici) iin uicltlicii prclatcn (fraucn frcn-
hcrrn Hittcrfchafft Stctcn nfi gcmcinticn, ^u|^iicl'd)lolTcn 'Dcm nachhcnantcn thnranifci^c gcr:|
t3og uon Ulirtcmbcrg: Cntbcitt id) fulrnii(i uon jQuttcn tlittcr, mcin imttcrthcniji millig
25 011 frciintlid) iinft int giittcn initlcn, «lic mir gcgcn cincm ncticn nad) [ fcine ftanl» gc-
3pmpt 3uuor, Onc^iigftcn uft gnctiigc, mA) licbcn ])trrn im gittc frcunot. (Cmr gnati lui
jr i)abcn on^tucijucl aufs offcm gcruti) gei^ort, wit bcfttid) uti crbarmltd) ticr ficttios vo \

XXX. 1 =: Exemplum (Monachii apud loann. .SchobCerum?i impressi libelli qui
servatur in archivio regioMonachiensi, quod exacte transcrib.i curavi. 2 = Exem-
phim impressi libelli qui servatur in regia bibliotheca Monachiensi (Ded. 199. fol.),
quod ipse exactissime transcripsi. Hoc ab illo nisi in rebus ad orthographiam
pertinentibus non diflfert, exceptis paucis locis, qnos -in adnotatione significavi.
Exemphimi. retinuerant Hutteni, 2. postea publicarant. Ci. L.F.Heyd Ulrich Her-
zog ZH Wurtlemberg. Tiibhig. 1841. 8". I. p.408. 3 = 1. C. Frevh. v. Aretin Bey-

triige zur Gesch. u.Literatur. Miinchen. April. 1805. (s. vol.IV. fasc.4.) 8". p. 399...
409. exemplum 2. non satis adcurate repeti curavit.

^ De hoc Zonario vide supra n". XII.

56 XXX. noCVMM. DE INTEREMPTO lOANNE H. I. AUSSCHHEIBEN DERER V. H. 10. NOV. 1515.

HJirtcmbcrfl fian|Tcn tion guttcn mcincn licbcn ^un fcliflcn fcintmb flan^ t)nucrfd)uH>ct
crmortict un 3ufd)mcbcn bcgcrt hnt. Vn tiicmcpl id) nadiflcmcttcr bcf?hafftiflcn crflangnct
tbat i ftfttifls uiillcns flcuicft biu foldic befc that cmn fluaticn un cud) mit unttcrthcniflcr
frcuntlid)cr rlafl anjujanflcn , ^"0 hat fid) liod) tias aufs ctlid)cn ucrbinlicrunflc : Ijas \s\t
l)urd)lcud)tiflcn | bod)flcporcn un bod)Uuriiiflcn j;urftcn un i)cvrn : \)ttr fuouiifl pfalt^flraf 5
btf) tlcin un bcryofl '» Bairn &c. Cbiirfiifft , un i)cvr forcnt^ |3ifct)of 311 Wurt^burfl onl)
I)frt30fl 3U frand\cn tnciu | flurtiiflftc unti flucliiflc bcrin iiuff ^ci)fcrlid)cr Jflaicftat bcucld),
bcp mir auff flutlid)cn ucrtrufl Ocftbalb flcbaunlicU Vuti fuutifrlid) Itas inid) tiic fanctfdiafft
"Oti lanlics uiirtcmbcrfl iit ticn I fad)cn bifs 311 kunfftiflcu lanottifl aufs ctlid)cii fiirflcfd)laflcn
iirfad)cn uon jrcm bcrrn ^itclniicu uuuti au^u^aiflcn ftill^ubaltcn flcpctcn unuti anflcfud)t: in
bif^bcrc ucr^oflcn: picuu-il fid) abcr tiic | fad)cn in liic bnrv ucr^icbcn. unti alfo lucins
Sions fcliflcn unfdiulS, aud) tiic flrolTcn fd)iuad): fo mir, mcincn Suncn unb frcuutfd)afft
Oc^bnll' ^i"tb bcmcUcn bcrt^ogcn ^uflcftcUct ftiUfuicii^iflciiti unttcrtriid\cn ^ulalTrnn nit flc-
purn mill: parumb fo bit cuir fluati jd) unttcrtbcnifllid) uiiti cucb frcuntUd) uunti flutUd):
jr u)cU flcftalt fold)cr fad)cn aufs liDfcr mcincr nnd)uolflcnl)cn | umrbafftiflcn fd)rifft nncti- 1
tflUd) unnl) unucrliricfUiri) hcrcn. tlun bitb id) nit tucnifl bcfd)uicrt)c: nils flotiucpfs: vnnti
id) Dor allcn mcnnfd)cn bc^cufl, ^'unticrUd) cincn iiirftcn bcs bai)Uflcn | ticid)S, olicr uil
cincn lUDuticrn iiirftcn ocs bniUflcn Hcidis, ticr mnffcn ^ubcclnflcn unti nu^ii^ichcn: Pin nbcr
Jod) l)urd) flcl)nd)tcn ficrt^oflcn nuf? fciiicnn unfiirftUdicn unnticUid)cn fd)cnt:|Ud)cn uicrd\cn
init fold)cr ubcrmnf^ tmrt^u Unticr flctiruniicn uiorlicn bns id) fold)6 nuf? flrolTcr notturfft2n
unb furncmtid) 311 rcttunn uuin unti mcincr S^un uinictnftc (Crc: un fltim^if nif umb | gccn
kan. licr un^uiciucttidic hoffung Cuu- gnnti jr unti mcnigtid) uu-rticn mid) nnd) gcftalt liifcr
flroffcn vni) bof^bafftigcn fad)cn tics ungnctiigtid) vnts 3U ungiit nit ucrt)cnd\cn. fnnt) Ijat |
mit licr kurt3 (uiic id) Dcs 3um tanl aigcns iuiffcns: unt) 3um tnul uon nnnticrn tuttrlid)
bcrid)t hob) t)ic flcftatt. 2o

Sifs auf uorgcmcttc bofc crflonflnc tbnt : bin id) gcnnntcm fjcrt^ogcn uon Wirtcmbcrg
t)or nnnticrn /urftcn mcins ucrmugcns iii nltcr unttcrtbcnigcn crt^nigung luittig unti bc-
rept flciucft: | <3lud) .jm in cttid)cn fcincn nottfnd)cn fur cincn nrmcn tiittcr nit 3U ktci-
ncm nut3 grtiicnct, unii jm funbcrlid) ^chcntnufcnt giittiin nuf fcin cinig bricf unti Sigcl 1
ein jar tnng on nltcn nut^ gclihcn. | tiic cr mir nocb nuf tiifcn tng bifs in tms uicrt jnr30J
nit bc^ntt h<tt, tms id) ntlcin tmruinb mcttic: tms tinbcu tics bcrt^ogc unonnd\bnrtid)c bof;bnit \
licftcrbnfs ucrftnnticn lucrtic. |lct) hnb mid) nud) | nltcr gnnticn 3U jm ucrtrcft: unti onrumb
flcnnntcn tncincn ^un fctigcn uor ctlid)cn jnrn mf funticrn wnttcrthcnigcn ucrtrniucn 311
jm flctbon: uri jm "bcn nuf ins unttcrthcnigcft uit trciitid)ft | bcuothcn, Dcn cr aud) "bcr
flcftalt mit flucliiflcr ucrtucrung nnflcnomc bnt. pnrnus ucrmcrd^t uiic bod) id) jm lcibs ;>
»11 guts ucrtrnut: tms id) (got fcn cs gcclngt) befcn ton cntpfnngcn hnb. |

^n fold)cm tiicnft fid) gctind)tcr mcin ^un fcligcr gcgcn tcm hcrt^ogcn uiit) funft fo
rct)tid) (Crtid) utcnffig un trculid) gcbrtttcn: tms nttc bcknntc (on rinu ^umctticn) fcin flc-
bnbtc tuflcnUt un 1 giitc fitcn: ^ud) tciblichc iuotgcltnlt uiiti ftbiri\Ud)nit tobcn, unti fcincn
jnmcrlid)cn tol) ticftcr tncr mit mir bcclngcn : uno nlls cr cttid) ^cDt in fotdicm tiicnft gc- 411
uicft: hnb id) jnc (tics nod) nit cin | jnr ucrgnngcn) 3(1 (Cunrnt ibninbcn tics gcmcttcn
bcrt^ogcn iilnrfd)ntdis t!!id)tcr cincr crbcrn tugcnttid)cn jundvfrnuun ucrhcurct tmbcD noct)
mcr, 3uucrincrd\cn ift, luic mcin §!un unti id) in | tico bcrt^ogcn Innnt) funticrtid) frciint-

'" ftitt^chntlt cn unti gcpctcn nngcfud)t 2.J. " hnrr] larr 3. faiw. '' oticr —

Hcid)9 (licpd)s2) oviisit 3. pcv ncfjlcijrn/iam. ^" luir ... bnt] tiic cr uicr jnrtttnfl jnncn
bcbtttltcn bnt 2. 3. »4 ^,„5 y^^^^. 2.3. ^6 ^(^^ id) . . . cntpfnngcn hnb. omiscr. 2. 3. " ocs
... ucrgnnflcn] (t)cs nit uil nbcrnin hntb jnr uor fcincr cnttcibuufl ucrflitnnflcn) 2.3.
Tumben 3. ^ cincr . . . jund\fr. omiscr. 2. 3. ucrbcDrnt 2.3. ^^ ^un fnliflcr unnli 2. 3.

; XXX. DOCVMM. DE INTEREMPTO lOANNE H. I . AUSSCHREIBEN DERER V. H. 10. KOV. 1515. 57

Cd)aft imft 3U ncngung {icfud)t, tmii niic Ijcd) niir bcbc tjnfcr Dcrtramcn nuf "ocn fclbcn un-
gctrcucn gcrtjoiicn iicftalt l^abcn. |

^ls id) abcr nad) nials ocn fclbcn tncincn ^un nottiirftigcr flcfd)cft unti fod)cn balbcn

ju mir 3ukcimcn crforticrt: imli cr Iicftl)albcn iion ^ic fjcrtjogcn crlaubnus gcpctcn , ift jm

, sliic ctlid) 3cit mit | auf^uglid^cn antunirtcn flcincgcrt uiortscn : jDas abcr mcin ^un fcligcr,

I vnl) id) nit aufi ungnalicn , funocr icr mcnnung: tias jnc 55cr bcrt^og nit gcrn uon jm

ItclTc ucrftonlicn hobcn: tiamit id) | tion fold)cn mcincn S:un faligcn ticftcr fiiglid)cr 3U mir

bringcn, im uias 3U anrid)tung rcino ncucn cclid)cn mcfcns tiic notturft crfolicrt , ticftcr

ftatlid)fr mit jm rcticn un bonticln Kuntc: hob id) | cincn onnticrn mcin Sun futiuiigcn

10 flcn^"tutgartcn 3U jm gcfd)id\t un jm fogcn lolTcn mit U\m\)t ticmfclbcn 30 mir ^ukomcn:

Ijorauf mcin ^un fcligcr uom bcrt^ogcn crloub'nus gcpctcn mit I on^oigung iuic id) fcincn

pruticr futiungcn nod) jm gcfd)iri\t bobc: ticr ticlTclbalbcn ouf jnc umrtc, fold)c crloubnus

jm Iicr f)crt3og tiomols nit abgcfd)lagcn unno jm giltc falfd)c mort gcbcn | ^ls obcr iicr

'. icrt^og tiomols uon .Stutgortcn 3urci)tcn furgcnomcn: bn* ^r mcincn ^"un fcligcn in

j isgnrtiigcm fd)cin mit jm rcnttcn bcDlTf": Sjo mcUc cr fid) mit jm unttcrrciicn unl> bonlifln

I mic I fic lcngcr bcDcinauDcr blcibcn : unti jm olfstioii 30 mir 3urci)tcn crloubcn: tuic tiot-t

■ mcin ^m fcligcr fuouiigcn fcincm Bruticr ticr uorgcnuitcn molTcn ouf jnc gcuiort, unntj

i rtltd)cn onnticrn trcffc--|iid)cn pcrfoncn om tuirtcmbcrgcrifd)cn bof ols bolti oUcs ^ucrkcnncn

' gcbcn unl> kcincr ungnoJ) bcforgt, funticr firi) gnctiigcr crloubnus ucrfcbcn bot: iicfiholbcn

i ofi rr ouf tics hcrt^ogcn bcgcrc unnti | gchci)s (ols uorftct) mit jm on hornafd) ouf cincm

klcnncn unod)tporn pfcrDlin, oud) kcin onnlicrc lucrhcr tiaii cincn ticgcn bci jin gchobt

gcritcn ift. |

^bcr ticr ![)evt}OQ hitt fid) Ocs togs 3U fold)cm tiittc nn ungcuionlid)cn hoi)mlid)cn cnicn

nngcthon , uii fid) mit ucrporgcnlid)cm hnri"*Td) un onticrm oort^u gcfd)id\t fcincn bcfcn

I 25 mcrliifd)|cn ungciuornctcn luillcn ufi furfot^ on mcinc Sun fcligcn ^uuoUuingcn Vnti om

I l)'™uf?rci)tcn hot ticr f)crt3og im uclti oU: tic cr bcforgct jm on folrijcr thot ucrhinlicrlid)

I fcin mod)tcn (cincn | nod) ticm onticMT) uon jtn gcfd)iri\t : 5llfo tios cr oUcin mcincn Suu

j frligcn unti nod) cincn kncd)t bci) jm bcholtcn hot. ittit ticn bcticn cr nct^o tiifcn unnti

I tioii cin onnticrn. lucg gcrittcn ift: Dcm j mcin ^"un fcligcr ols ticr gcborfom nad)gcuolgt

I 30t)nti ouf gnctiigcn bcfri)it( gcttmrtct. llad)mals hot ticr i^crt^og ticn gctiad)tcn kncri)t: ticr

t rtntfl bci) jm unti gctiod)tcm mcincn §>"un fcligcn gciuicft nbftccn hcnlTcn tjnnti jm fcin

ftrflroif ufi fporn onticrft mod)cn unti giirtcn InlTcn : 30 ticm fclbigcn mcin §;un fcligcr

flrtiod)tcm kncri)t tios pfcrti gchoitcn h^t ftUcs unbcforgt lics gcrt3o=|gcn fiirgcfct^tcn boj?-

l)offtigcn miUcns.

35 t)nl) ots ticr ficrt^og umb ucrborgcnliri)cr uolbdngiig luiUcn fiirgcfot^ts bof?hofftigs

mortits mcincn ^"un fdigcn biR in cin holt^ tiurd) gi'itlid)c crt^ongung tnit jm brodit : hot

cr ticn kncd)t | ouch uon jm ouf cin tuort gcfd)iri\t : tuic id) tics oUcs bciid)t cntpfangcn

hob: unti furtcr tncin Sun fcligcn, ols cincn blolTcn unbcforgtcn incnfri)cn clcntiiglid) unt»

I jomcrltd) crftod)cn uttti cr;|tnortict : unti jm §<i)bcn tctlid) luunticn unt) ftid) gcthon : tiie

I 40alfo on fcincm totitcn lcib funticn luorticn fiitti : ^old)s unfd)ultiigcn tncrtiifd)cn crbfirmli-

d)cn blittucrgiclTcns ticr mcrtiifd) thp=|rannifri) i^crt^og, ous ubcrfluffigcr bof^hitit nit gr-

fcttigt gciucft: funiicr ticn totitcn Cerpcr mcins ^"uns fcligcn : unti tiamit tnid): oud) onn-

ticrc tncinc ^"im: unfcrn ftomcn unti friintfdiofft | oiif tios hcd)ft ols jm miiglid) gciucft

•^ gcftoUt 2.3. 3 ^u„ ffiligc^.J. '"^ ticf^holbcn 2. 5. '^ gcrt^ofl tion tUitrttrn-

bcrg^..?. '■^ on ticin iuiirttrnbcrgrrifd)cn 2. an (Tem wiirttf-nbergischcn 5. ^' ttirrhrr]
tucrr 2.3. '^■> morfleriselien 3. ^^ uttti nod). . .. ^un fcligcr (fun foligcr) omisif 3. per
OfioioziUvzov. 31) getijan, cP [-der 3] rr fiinff hinirn 3iirugk ringchobt , tiir aUfo 2. 3.
*° morderischcu 3.

58 XXX. DOCVMM. DE INTEKEMPTO lOANNE H. I. AUSSCHREIBEN DERER V. H. 10. NOV. 1515.

ift 3urd)mcl)fn bfgert. Cincn licgcn in "Hit crtcn flcrtodcn, iinti Bcn tolrtcn Ccrpcr mit
aincr jiiirtcl (tiic cr jm rmb 5cn hals (iclcgt) tiaran gcpunticn : unli | tiamtt bcticutc mcllcn
ttls «icrc mcin S'iin fcliflcr cin loldicr nbclthatcr gcmcft, bcr tiurd) fcin ucruntrd^ung
hcnd\cn ucrfd^uliict hct: mic id) tiann cin fiiutr fold)s mcins ^uins fcligcn clcirtcn 1 mif^hnn-
Ccltcn Corpcrs imttcrthcnigcr frciintlidicr nn gutcr maonun.a bct) cnljc fitfcr fd)rift umb
clcrlidicr ant.iaiflunn niillcn hab tnalcn lalTcn. (Db nitn ticm fjcrt^oflc in folhcm morlJt
ftlid) I Kncd)t miticrumb ^ithtlf komcn : oticr abcr cr tias allcin uolbrad)t hab , tias kan id) nod)
nit oijicntlid) luilTcn, i\bcr mcins ^uns fclijicn hut 'l^t atncn nict)tcn mcg uon Hcm tobtcn
fcrpcr lidctiti I funiicn morticn : tiaraus flcmcrckt mirtict: tias cr 3u rcttung fctns lcbcns
nod) ctlichcn iinucrfchcnlid)cn cntpfaniirn uninticn uon Ocm morticr gctrnd)t hnt: llnntj ift n
fid) aus ticm i)ffd)ran intnti | gcbrcfd^cl : tins ctlid) hnrtcn unti baiurn tmbct) im holt^ gchort
unti lufrtjit hnbcn ^itucrmutcn : tms ticr hfrt^oi) ntt nllcin ticiucft fci), funecr ctlid) im bolf3
uciftcd\t tiic jm ^uuolbrinflung fold)s | mortits gcbolfcn hnbcn: ^bcr cr hnb fold)cn mortJt
oUcin oticr mit mcr lciucn gccntict. ^'o hnt cr tins lctd)tlid) ^uthitn flchnbt nod) ticm cr
fid) uoriicmcltcr malTcn furfct^lid) tiar^u gcrid^t im [ mcin ^"un blof? onB fold)cr fitrgcfat^tcn n
bof^hnit gant3 unbcforgt gciucft ift.

pictuctl nun fold)cr mortit fo ofcntlicb ift ftas ocr thirnnnifd) h«t3og tics aufj fcincr
oigcn bckcntniis nit laugncn kan : So hnbcn cmr gnati jr uti mcniglid) 3ucrtnc|Tcn mic
hod) fid) ticrfclbig i morticr : tiamit witicr got tias rcd)t: oud) miticr kcnfcrlid)cn lantitfrit»
imt) allc incnfd)lid)c gcfat^ fcincr ^clc, €rcn, lcibs, lcbcns onti gittshnlb 3itm ht'd)ftcn «cr-su
ttiiirdxt bcfd)uicrtit uti ucrlct^t j hnt, 1tlnn ob ticr fjcrf^og ucrmcint hct: nls folt mctn Sun
fcltgcr ticrglcid)cn pcinlidjc ftraf unnti fchmnd) ucruiitrkt bnbcn: tins cr tiod) fold)cm mci-
ncm ^un fcligcn: mir nod) anticrn fcincn | ncd)ftcn frcitntjcn uor oticr nod) gcitbtcm mcrtit
ni)c nngc^nigt hnt , ^uA) ob gotiuil bcftcntlid) ni)cmcrmcr thun knn oticr mog. ^o iucrc
jtn tiannod)t fold)c gcitbtc mcrticr unnti hfnckcrrtiidv | on oUcs orticntlid) uorgccntic clogcn?
unti rcd)t: ^iiuolbringcn nit crloubct, funticr ^itm hcd)ftcn vcrpotcn gcmcft: tlnnti ift Iier-
glcid)cn bcfcn hnntilung uon cinid)cm iitrftcn in hod) tcutfd)cn Innticn nn cincm nnucr-
fd)ultitcn cticln mcnfd)cn fo ticrmn(Tcn fcin gchorfnmcr ucrtrci'ilid)cr tiicncr gciucft nt)c cr-
hcrt morticn, id) glnub aud) nufi uilfnltigcr gchiirtcr gctlid)c uiitrd\ung gcnt3|tid)cn mo
liic mcnfd)cn gcgcn fold)cm groffcn crgcrlid)cn ubcl biUid)c antiung unti ftrof pnttcruinfcn,3n
tias ticrhalbcn got ticr nlmcd)ttg fcincn gtitltd^cn miffnUcn nit unnngc^nigt licffc. |

llnnti uio ticr gcmclt gfrt^og niinmats ^itucrmcintcr bcticd\ung fcincr uolbrad)tcn boft-
hait mcincn ^"un fcligcn unnticr ticr crticn titciucpl cr nct^o tiar^u kcin antuitrt gcbcn knn
cinid)crlcp ucr=|uiurd\tc ftrof unti fd)mnd) tiid)tcn unti nuflcgcn niolt, tics id) tiod) nod)
bi^hftr ntt ucrftonticn \)ab, ^o luifTcn cmr gnoft, unti jr ^itm h^'c*)rtcii 3ucrmc(Tcn tias n.i
fold)s ous uorgcmcttcn ofcn^ltid^cn urfnd)cn kcin gtoubcn hnbcn uit ticm hfft^ogcn gor
kfin cntfd)itttiigung gcbcn mog: ^bcr got tuott: tins nUc bofihnftigc furgcfoftc urfod)cn
Dorumb ticr gctinditc ficrt^og mcincn ticbcn | ^un fctigcn ntfo crmortict hnt cfcntid) on
licn tog kotncn foltcn , fo uiiirticn ciur gnoti jr uitti oUc frumc incnfd)cn mit mtr unti
mcincm S^un fcttgcn nod) grcfcr crbarmung hnbcn.| 40

^■otd)cr bofihnfffigcr hnntict: ntid) nit nUcin mid): mctnc ^•im unti unfcrc gcfiptc
frciintit, funticr in rcd)tcr crincfung oUcn nticl bctrift, tuon tiicmcpl mttn ^"un ffligcr:

' ucnuurd\.] tuiird\hung 2. 3. '" moinuttfl \)r)t bfi) tiiffr 2 " flfrlid)fr] rlorfr 2.
klarer 3. mnttn Inffcn.] tirud\hcn lofcn 2.3. hi 2. pgum ducis HuUemim occidenth hoc
loco cc>ilofirnphice depicla additur, qnnm 1. in fine libeUi hahct. ,,Hier ist dem Orifjin.il
eiii Holzsticli nacli obiger Beschreibung beygefiigt." 3. *" vnvcrgesebenen 3.
'^ er hatJ./>/Asv). >' offenbarlich ^. '« gnad vnnrl Ir m. 5. «^ danacht 5. 2« iftj
\w3. "^^ m\.nomis.3. ^" tmttcrmpffn, sic i. untitfr mcpfcn 2. ^^ \o\UxC\, Q.U noi:\

j XXX. DOCVMM.de INTEREMPTO rOANNE n. 1. AUSSCHREIBEN DERER V. H. 10. NOV. 1515. 59

tiiic iiorftct: ats cin iin|i)crlfumpt nnfcbulliig rticl mcnfd) xion ticm tljtrnnifd^cn ficrtjOflc

i)nucrfcl)cnlid) fiirfatjlid) jamcrtid) imb licfjtid) onc atlc «orgcnlic l)cfd)utl>iflunfl Dii rcd)ttic^c

I erkcntnus (lias bod) bcm | mi)nftcn nit ticfd)ccn fot) funticr aus aiflncr furgcfat^tcr bofjljait

I frmcrlrct: «n^ Mrnad) fcirt tobtcr corpcr ats cincs orodcn ubctti^atcrs mit l)cnd\cn (iefd)mcd)t

5 tDorlicn ift : ^'o uotgct offcn=|tid) baraus mic l)od) Dcr tl)iranifd) i)crt3og tiartiurd) ticn flcmci)ncn

ftanli ocs aljcts, &ic jnc lod) kiirt^tid) tiaruor: lu-p fanticn imli tcutcn bchattcn l)abcn ticr-

nd)t, nti ticm atfo 311 mcrd\lid)cm [ nad)tait iici)anl3ctt l)at, iuann tno fotd)s jictiuitift iucrlicn

folt, nuiiticn on^iuciuct antcrc ticrjitcid^cn tl)iranifd)c imti bofc incnfd)cn crcmpcl Daraus

ncmcn: cincn i)cticn frumcn tjcs nticts: aud) | anlicrc unfd)uttiii)e mcnfd)cn tn ubunjj fol-

iod)cr imii bcrfltcid^cn bcfcn mi|Tctl)at ticftcr lctd)tlic|)er unt) flcrinflcr ^urocgcn, nitc cuir flnab

onli jr am baftcn crmc|Tcn honncn. |

I tlnt) tiicuicpl tjcs Do lliirtfmbcr(is fd)rci)bcn, fo cr (Draucn, bcrrn t{ittcrfd)aft nn ticn

! t)om atjcl Ijcs tanb.-; 311 /rand\cn auf ncd)ft flcliattcn too gcn Itiinfji^aim gctl)nn: ats fott

cr nltc fcin tnri | cin ticbliabcr un cntl)nttfr bfs abfts (ifiufffn un nod) fcin: ftt tws er

I5nniicrft nit gcbnntictt: nod) furtcr tl)un tuctlf tinn finftn fnnnfn /iirftfn iuol (if^Dmf ntt {ic-
piirc ticrmalTcn jictautct i)at &c. [ 'Dcs cr fid) tiod) niot biltid) ticr ofcnbarfrt bcfcn flciibtcn tbat
nnd) cntijaltcn: piciucit cr fid) nbfr tiamit 3iicntfd)uttiiiicn ucrmcint: l)at: mir tin|Tctbi{i
3uucranttiiurtcn aud) iicpiircn tucttcn : | Pnrumb'fo habcn Ctiu- jinati iii't, jr aus ticm unli
anticrm Ucftcr mcr ab^uncmcn unti ^ucrmclTcn, tias fcin fiiriifbcn jiant^ tmjicjiruntit : imlj

20iurd) fotd)c oltcnbnrc bofii)aftij]c ti)at tiic ftd) mit [ nid)tc ucrpcrjicn oticr iicriiund\ctn taft
gnr fcrr uom tncji ift: imti Kcin ftat liabcn maji, tjan iuo ticr fiir cincn fruincn /iirftcn:
cin ticbl)abcr: unti cntl)attcr lics aticts ocnd)t tucrtjcn folt: licr fcincn [ jictrciucn tjicncr nom
•nlict (fo fcin lcib tmtJ gut fiir jnc jictrciitid) fat^t) furfat^tid) imU bcfjtid) onc atlc uor-
j)cnOc bct3id\unji, id) jicfd)tiicDji, iibfrnnintifn crmcrtit, tmo atfo l'd)mcd;tid) tmnti [ fd^cntlid)

25mit jm iiantictt, fo mcd)t oifcr tbirannifd) ficrt^oj) uon tllirtcmbcrg aud) tuot cin friimcr
<fiirft cin licbiuibcr imnti cnti)nttcr tics ntjcts fcin, wiic tinnn mcnijitid) on^titcDuct bcn jin (
fctbs 3ubcticnd\cn Oas l'old)c flcubtc bol'c ti)nt in jr fctbs jinujifam tmJj mcr ban ^uuil
otfcnbartid) imo auncnfd)cinlid) ^ucrkcnnfn jiibt: (Db tias nlfo finfin fruincn iurftcn 311-
iibcn j)C3iinpt oUcr | jicpiirlit '(iMjcr ob fotd)c bof5i)aftij)c unftnnttid)c tliat (tiif finftn baitifn

30unnEi unjitaubijifn Ufrhcrtid) unti 3uuil lucrc) cin nnt^aijiunj) oticr boffnunji jicbcn muji
fiirtcr fid) nts cin frumcr furft | 3ul)nttcn §;ott cr fid) furtcr ticr jicftntt jicjicn nnbcrn
uom ntid: luic j)cj)cn mcincm ticbcn ^'un fctigcn gcfd)cd)cn battcn: lucrc mir funuar fiir
nttcn frumcn atict url tlittcrfd)aft jjctrcutid) l(i\)t3. \

Pcm atlcn nad) 5ft an (Ciur jinab jiunft frciintfdiaft un cud), mcin unttcrtbcniji iiicnft-

35 lid) frcimtlid) un oiittid) bittc: Ctur jinati un jr: luoUct fold)c uorjU"incttc fi'trfct3lid)c un-
Ufrffiifntid)f | un unucruiitrd\tc bofiiiaftiiif unl'tanttid)f tl)at : nad) jrfr jirclTc un fd)iucrc
3ul)crt3cn nctncn: luic lian tiif bittid) altfu frumfii infnfdifu ^uiifrt^cn jicct, unnn tiic ucr-
(liftcn frjicrtid)cn j)cinain = ifd)nft jicnants tbDranifdicn i)crt30jic ucrmcDticn: Aud) jm lucbcr
tlrtt l)illT oticr bcDftnnti tl)iin : funljcr ^uftrnff l'old)5 jirolTcn ubds uii futirunji bcr crbcr-

40 hcpt unti jicrcd)tijihaDt, fo gnctiijitid) [ j)itnftlid) frcinitticl) uit jiiutuiltiji cijaigcn : tuic id)
mid) gciicn cincm Dcticn "bcr crc vix tuflcntit lifbft uii bof^bait IjafTft bod)j)ftrcftf : Jias tuitl
id) niic mir flcocn cincm r)cticn flcpiirtit unttcrtl)n[nijitid) frciintlid) tiinfttid) unli mit fliitcm
tuittcn ucrtiicncn, nud) atlc mcinc ^un un hin^cs kinocr, uit funticrtid) ti3 unfd)uttiifl kinti-
tin tias flcnantcr mcin ^'un fctiflcr in bctriibtiftcn fd)iuan|flcrlid)c mutcrtid)cn lcib bin^cr

45 jm ucrlttffftt biit §0 jm flot ticr atlincd)tifl tiurd) flnctiiflc flcburt auf tiic luctt l)ilffct tjcr-

mittjcr^cpt flcfd)cl)cn inag, wW!V/.2. J. '^ tWin^l)aDm 2. 5. «' iicrr 2. vcrn 5. «< imti
crmorlJt, 2. .?. ^'^ flcbanntiftt 2. jjchaiHlelt .?. nmrttcnbcrfl 2. 5. ^" erzaigimg J.
^^ licbcn o/H?«7 J. ■■"' furbrunfl 2. ^^ uTi funticrtid). . ..3ctl)iin omiser.2.3.

60 XXX.nOCVJOf. DE INT.IOA.HVTT. I . A VS.SCHR. GKG. HZ. V. WIRT. 2. AN DIE LANC8CH.

flUidicn aud) 3cthurt jum bodirtcit utttcitticnlTcti , C?cluMt tinttcr tncinc | birfurgetrutKtftn
^nfiflfl nuf ^iunbftao fant iHfrtins Hcs btplilic j3ird)ofs abcntit , llad) (Cbrifti unfcre Ite-
bcn bfrn ^cpitriit Sauffnt iunffbimticrt uit txirmd) m funftjeljfitttfn jorc. |

■quitm

:yloo:raphic'a lijec, quam 2. superius iuterposuit. Cf.p.58.

2.

Pas auffdjiftbfn ticr imn jr)utti"i | ait Vie l^aiititfdjaft 311 nnrtcubcrfl.

Dnfcr friintlid) liifnft uuti fliitcn miUcn , 3UU0: | Cnuittitt , (!;rfaincn | oii iiiei)ffn
lieben bfCJcn; frciintit unnii fliitcn iicnncr. tlMc fjcrt^oti | IHridi uon lUirttcnbcrii, uerfd)i-
ner 3cit ganlfcn uon IjutttT. | unfcrn licbcn ^un , Briiticr ui"! ucttcrn fcliitcn , nls aincn
un;|ucrlciitnptfu , unfdtuiitiiiicn , Ccrnfrotncu tics ^Uclr. , tuilicr allc | iuntlid)c natiirlid)f unb 10
infnfd)lid)c ncfat^, uti fonticrlid) tuiticr | ticn 6aifcrlid)cn lauiitfriticn, un^i l)cs bnlijicn licid)5
ojtinunn. i on altc bcfd)ulitiigunii, bct^id^b , Kla;), uutitlcd)t, gannt^ unbc^lfojflt , uitti in fci-
nfin fonitt)crlid)cn cruo^ticrtcn Ijicnft, tirit aiiincr | bmi^t , ucrincf?lid), fiirfat^lid), ntit er-
tiad)tcin uii uo:bftrad)tfn | fiirfd)tfiifn , autfs fd)fntittid)fft mit fiiritcfat^tcin gri)tiiiflcn rad),|
unti Ufrtiamptfin tuft, jammfrlid), ktaiilid), unti bfi) ntlfn 9f=|fd)cp)ffn unb crfaturfn, j3il- is
lid), frbarmlid) •frmojtift. Vti tianHnod)t fcm rad)iiis, bit^ifls, ucrtiampts, unti tuiictitfnts
flfmitct I an jme nit crfcttiflft, tifn totitfu pliitrinnifltn, Ifib, mit hfnnArn | 3iifd)mal)cn
unttcrftantcn. 3ft eud) uo:mat6 (^ii ticin tias 3r | folbcr <i11o:titifd)fn unfiirftlid)cn tbat
ats jntcnntiifd) fctbs luif^lfcn tragft) ftttid)fr malTfn, liurd) tnid) , fcinctn uattcr, fouiljd)|
ticr ,iantcrtid)cn ticfd)id)t , tiat^iiinal mit fd)mcrt3tid)cin tauti , bc |rid)t , cntpfabcn mcflcn in20
biThcm ucrtraiucn, ocfd):ibcn uiiti flclktaiit. Vwu tuiftuot jcb flfunt^lid), ticrfclbcn 3cit , ties
tuiltfus un I flcmucts flciucft , unnti mcin notturtft tn.rckticb cruo:ticrt hcttc, | fib. ^(i\).
i\\a\)c. fampt altcit ftanitticn tcs bcitiflcn tlcidis, fotlbcn mo:tiifd)cn , ucrtiamptcn unmcnfd)-

XXX. 2 =: Nach <lem ohiie Zweifel ,,in ticr fiirfttid)cn Statit mitnd)cn liurd) gan|Tcn
§:d)0bSer" g-cmachten Oriorinahlnick \'2 Bll. fo\.) der Miiiichncr Hofhllil.

' ©eben untter mcincm fitrflctirud\tfm ^nfDflcl, au)f fant ^llarflarctljcntafl. J\nno
:f. jm pj. jarf 2! J.

' |3:tfilJfr i. *' flpiTiiflfn 1.

XXX. DOCVMM.de INTEREMPTO IOA. H. 2. ArSSCHR.A. D.LANDSCH. WIRT. ll.IVL. 151G. 61

lidicn haniHJcl, offcnnlp'd) im^ iinufi-^cglid) rtur;3iifd):cilicn juklagcn xmls hilff ^iipittcn. |
So hab jdi iiod), auf ctlid) (Curcr ucro:l)nctcn (als 3r iiiiftt) | hohfs crrucd)cn anhaittcn
imiiti i)crli:ortcn auff mainung, liic [ that, fo (£m: hcr: t>' hfrtjoii uon lUirttcnbcrii m
mciiicm 5>un I i^annlTcn von i)uttn faliflcn, iiciicbt, ciud) hcrtjlid) lait), imn^ ! ili^"t3 mififcl-
5 lig 5ufcin, mit h^'ct)ftcin crfud)cn mit ticr gciicnthat, | olicr aulTd):cibcn uon (Curcm hcr:cu
Dcm hfvtiogcn, cin ^citlang j ftill juftccn, foUtc cin annticr fanDtag angcfat^t imnt) iichall-
tcn i U)crl)cn, fo tDclltct Jr cud) J)crma(Tcn halltcu unti crjaiiicn , iias j cud) bci) mir, unl)
incnigKlid) fold)c hannoluno nn mciucm S;uu [ faligen bcgauujjcn miftfcUig uit lai^) fcin
foUt, mit folhcm offcun|'lid)cn auffd):cibcn ucrjogcu, vnli mid), uiicmol mit groffcr bc:|

10 ft^u^firung mcins gcmiicts , cnthaUtcu, tias mir abcr nls 'Ocm bc=jtricbtcn, uni) hod) bclai-
Digtcn uattcr, auf? fd)mcrt3lid)cu initlci)t)cn lcnngcr mit i)c offcnnlid)cu auffd):cibcu, 311-
ucrhar:iT immoglid) uil gannt^ imtraglid). Soni^cr aufs i)attcr=,lid)cr licb , natiir |lid)cr art
un ai)gcnfd)atft, nit unpiUid) bciucgt Dcu xmtraglid)c \ fd)mcrt3cn, ti' aUcr bof?hafftigiftcu,
moJi)frifd)cu uii hf"i^i'r'l*M '"''''"inni^liiiifli vni ubclthat , uad) gruntitlid)cr unt) u^arhaff |

isttgcr crforuug, un^ bcrtd)t, offcnnlid) aUcu ftaunt)cu, lcbcui)igcr | mcnfd)lid)cr crcaturcu
iiuffd):clbcu , ^itucrkiinijcn uuul) hfrtilic') 1 3uklagcu, unt) ungc^tucyffcUcr 3iTucrfid)t, ^p
uicrScn folhcr uuiincnfd)lid)cr uncrhc:tcr bofihafftigcr, fd)cn5tlid)cn, mo:i5crifd)c | vnt l)euu-
rficrifd)cn mifthannl)lung, aus mcnl"d)lid)cr ucruunfft, j unt) uaturlid)cin initlcpljcu, nit klaiu
miftfaUcn tragcu, nud) mit j ticn iucrd\cu (,jrc mitlciticu gcinafs) gcgcu Dcm mif^hairtlcr,

2oatsj in fothcin faU, uatiirtid) unti piUid) ift cr^aigcn unti haUtcu, iuct hfs au(Td):cibcus luir
cuc^ aincu glcid)lautciiticn t):ud\h , hicniit ' ucrfd)toffcn 3ufcniii5cu, cud) iiarauf; imuti uo:i-
gem, uo:iuilTcu ! nad) ^ucrkiintiigcn habct, unl) luot criucgt, tuic hod) uii ftrafflict) fid) licr
thiirannifd) hfrt^i^H. ffincr fcct, ccrc, lcibs unti gucts i halbcn ucru)ird\t hat , t)as cr kaiucr
mcnfd)tid)cn gcmainfd)afft , | unt) uil tucnigcr fant) uul) lciit 3U rcgircu tuiri)ig ift, tan cr

25 mit I U02bcrucrtcr, mo:t)crifd)cn unti hcnd\crifdicn mif^hanlilung, v.n\t)ir got, J)ie untur,
eere onl) tied)t gchauoelt, aiuen fiirfat3lid)c i uiotbe^cd)ttid)cu iuo:t)t xuiDcr "bws ^ottid) gc-
fat3c, t)uuerfd)Ull)t | uuti unuertiient, luilicr uatiirlid)e ticb unbcctagt, unbc^igcn , unieruo:-
int, onbcfd)ulttiigt, uu unentfagt uiiocr Ccrc unl) ticd)t . | bcgaungeu, vni uerp:ad)t. Par-
aus ctfirlid) cruolgt uul) offcnn bar ift, i)3 cr atspall) mit bcriiertcr mo:£)erifd)c that. ^Sn

30^. ii\. I unD l)cs hfitigen ticid)s, ^d)t unJ) ftraff, fanuit aUcu i)cucn, fo i jme anhcnngig,
gefnUcn, fcincu fiirfttidicn ftant), eerc, unl) aUcr I friiincu uiit) ccrc ticbhabeuDcn gcmaiu-
fd)afft, ucru'ird\t vn ucr torcu. j^Ufo , liasQ^r^u cntfat^uiig DclTclbigcu fcins fiirftc!ithubs|
Ceren fiirfttidjcn ftaniitits un gcmaiufdiafft , ticr tugcnthalftcu i uiil) Qrcrticbhahcniicn, kai-
ner rcd)tttd)en cruo:t):ung, bcctagung | nod) erkanntnu^ uon nctteu, ttan iie begaugen

35offennbar, unJ) \ bckenntlid) ino:t)ifd) that, ift fo Kre|Ttig, foll)S aUes, oon jr fctbs | ^iiiuir-
d\en. Dcmnad) 3r, ols feiu ucrpflid)tcn unb ucnuoutcn \ tanDtfaffcu una iieucr, in erbern
39mlid)en, gcpiirlid)en , gottli |d)en uii rcd)tinalTigen fad)cn , jtUe bilfflid), bcnftcnnbig vnti
an-1 hcngig. ^bcr iu fothcu uuccrtid)eu, bor?h«fftigcn , uerDainpteu , i uiimcnld)tid)eu, mo:-
^ifd)en un l)cnd\crifd)cu fad)cn uii thatcu, | 3u ucrtiampnus licr fcctcu , Haid)ct, fei)ct jr,

40.nod) pcmants, anui&crs nit fd)uUtiig, ai)uid)c hitff, bcnftaiii) oDcr fiirfd)ub 3uthun. | ^ud)
mit cercn uno fucg nit thuu mcd)tct, ats uns aud) gar nit | ^iuciffclt, eud) in ijifcii fad)cn

. H. fi. /tt. unt) t)cs hcitigcn rci)d)s | o;t)Uung uiiti fot^ung als ccren , tugciit) uiii) 3ud)t,
liebhobcr gc=;inaf6 ^uhaUtu, mol luilTct , uii folbe geubte thiirannei), eud) loit) | fcin la|Tct, uti
behert^igii, mcthcr mafs abcr ^cr thiironnifd) her^it^og fid) bifihcr gcgcn eud), aud) fanien

4juni) leiitcu gchaUtn, 63 | ift npemanits kiiiiiiigcr tjixh eud), liife uii oul)crc offeunlid)e thii-|
rannep unt) ucru)ird\uug toffcn luir iu jrein tucri)c. .Sagen uer=|rcr, umrc Ijanns uon guttii
fctiger, nit onnfcrs gcptiicts unt) | ftamcus, nod) aiucr ous t)cm (^i)cl, fonuicr ain ariner
frummcr | hprt auft)cin vdt) gemeft, luarcu luir t)od) ous criftcntid)cr un | incnfd)tid)er ocr-
luontnus, utl ncigfter licb ucrpun&cn, fcins un=|fct)uUi)igcn, fd)infid)lid)cn toDts mitteiien

iojiitragen, oii folh on|criftenlid), unincnfd)lid) ubel oun5ec bcfen menfd)e 3U ainer fo:=Id)t

62 XXX. DOCVMM.de INTEKEMPTO lOH.H. 2. AUSSCHK. A. D. LANDSCH. WIKT. 11

m. I

vnT) fd)ciil)f, (■traffi-n juljcUffcn, fd)uUliifl. tlod) v\[ incr, Iitc | tucil cr als uo^ftcct, imfers i
pluts vn ftaiTicns ift, fcin toir uo: got j vnt) mcniijklid) pflid)tiii, foll^c ftraff nad) aUem ;
unnfcrn vcrimoflcn, 3ufuctt)cn. lyir flctrcftcn uns aud) uniiciuiciflid), bcp U. | ^.4ll.t)nli i
p:unncn ticr ocrcd^tiflkait , unti ftraffcr aUcs ubcls. | fampt cttlid)cn unnfcrn flnaliiflen
hcr:n, licn iiirftcn, aud) an^llicrit unnfcrn flnaDii)cn unti licbcn l)cr:n, utT uil unfcrti fn'inoe|5
au(? ticm :^cicl, ©niiliijjcr, fliinftiflcr, uti friintitlid)cr, fiiri):unti | l)ilf unD bci)ftantits, tnie
baiT 3r, vnl} anniicr, foucr: |r, iias | nit iiurd) acpiirlid) tuco, als Jr nad) jjcftaUt bemcU-
lcr mif?t)amjjlunc|cn, 3utt)un luol luifjt, fiirKompt, ob flott luil mtt icr^cpt jin [ mcrA cr-
farn tuertiet. llad)liciu Jr cuct) abcr aU^cpt, fonnticrlid) | tiurd) cucr gcfaniitcn mcrbung, auf
l)abeniie crrticnt^, uerncmcn | la]Tcn. Cud) foll)c iinflcfd)id\tc l^an^luni) (Cuus l)cr:n, laiJi lo
3U I fcin, eud) mit cr^aifliTg gcgcn jm alfo baUtcn, t)} eud) foll)c mif?|i)antilunfl laiti, unnn
mtftfcUig fcin fcUe. Parilmb i)crfct)cn mir | ons gcnt^lid) fold) cui: mififaUcn , mit fd)cin-
barlid)cn mcrd\t)cn | 3iuio[3ift)cn, iiait ims kains luciis, gemaint, cuct) oli' anjicr, fo | i)nfd)uU-
iifl uiiircn, foucr: fi) fid) , Jiilfr mo:Jiifd)c tl)at, mit l)ilfT | bci)ftanli, unli an|)ani), nit
tailbiifftig mad)tcn, mit jd)tc 3ubcfd) iuarcn, olicr tubcfd^cDiiicn. TOo abcr Jir, oiier ann- 15
icr (Dcs I iuir unns tiod) 3u cud), als aincr frilmcn Cantitfd^atft {lar nit i)crfc=|!l)en) tiic tl)ii-
rannifd)cn miftl^anlilung lies ijcrt^ogc, nit aUain ^u^ufcbcn; olicr ^iigcliuUlicn, fonniicr aii-
licrer gcftaUt , gcmcUte t|)ii|rannifd)cn bfct^ogcn, troft, ftcrd\ung, bilff otxt bepftaniit 3u=|
tt)iin unntitcrfahcn luirlict, t\iinlit jr fclbs crme|Tcn Cutt) iiamit | folbcr tbiiranncp, frilip:u(t)s,
mo:Iit, ad)t, unli aUcr feincr iier:|u)irAung, tailt)afftig gcinad)ct unli piUid), glcid) piirIien?o
tralgct. Vnli tuir uiiHcr unnfcr bcrt3, iuiUcn iin gcmiict gcli:ungcn, | gcgcn eurcn lcib, leben
«nli giicttern, nit tucnigcr, liann nad) gc=|mcUts tbiirannifd)cn bftrt^ogcn 3Utrad)tcn unli
3iibannliflii, Iics | tuir Iiod) (aUs Hcr aUmad)tig gott tuaifs) gnr ungern uo cud) | ii:fad)en bn-
bcn , §:oniiI)fr unbcuicgt unli unucrurfad)t , aUcr [licbft cntlalicn fcin uicUtcn. Pcm aUcm
nad), ift an cud) gcmrtin^lid) vni lonnHfrlid), unfcr friinlitlid) un giictlid) pitt, Iiifcs un=|25
fer fd):cibcn aus obligfiilifr ccbafftcr notturfft, gcfd)fbcn, nit anjlifrft Iian friinbtlidifr,
flftrfiucr mainung un uiarnungsiucif?, | uon unns ^uucrftffn unli auf^iiufmfn, unli unns,
in uicr3cl)cn | tagcn licn niigftcn, nad) ubcranttuurtung Iiifcs b:ifffs, gfu gaU|bcrftetten bfn
^epfolffn uon lloffnbfrg mfintm Pod)tfrinan, 1 icr beueld) 1)'« mtr Iiic fiirtrer 3113^-
fdjidvbcn , lauttcr uii cliirlid) i lUfs luir unns auf Iiifc unfcre ucrmanung 3U cuct) ucrfeben, 30
^H' I getrcftcn fcUcn, fd):ifftlid) 3ubfrid)tfn uns Iiarnad) funlitlid) bit bfn ^ahaUtfn. Wo uns
aber kcin lautcre ucrftcnnliige v\ gciucr tigc antmurt, in bcftnmptcr 3cit , uon cud) 31!-
kiimc miifftfn luir j folbs fiir aiufu fnnbtlirt)fn abfd)lag, unnfcr tU-d)tlict)cn, 3i)mli=|d)fn,
unli piUicbfn pittf unli ufrmanung Ufrftfcn unli anufmcn [ lUcUcn aber t)c ucrboffcn, jr
mcrlift fiud) Iiiffr unnfcrn crbcrn | rcd)tmiilTigcn pitt, gcmiifs baUtcn unli bciucifcn, fo I13 35
befd)id)t ( fci) luir urpittig all^Iiaii mitlampt unnfcrn gniiliigcn b"-" t'"B I frciin&cn unfer
Ifib unli guct, in bifcm bannlicl 3u cud) ^ufct^cn, ( uiT cud) kains luegs cntiucid)cn, fontier
tins, fampt unfcrm trcfifcnlid)em anbang ^cbilff unD bfi)ftanli, trftolid) uiT frfp:icftlid)|
er^aigen, Hai^u euren friinlittid)en un gutcn uiiUen, aUes unfcrs [ ucrmcgcns, friinlitlicl)
un gctrciilid) ucrliicnc, unH 3uucrglcid)f , | gcfliiffen fcin. Patutn, unttcr unnfcr li:ei)er4o
jnnfDgcl, Iicr fid) | Iiic anbern aUcn mitgcp:aud)cn. ©cbcn auf frcptag nad) ^fiiliant | tlad)
Cb^ifti v.nfcrs licbcn bfnn gfpurli gf^cUt. i\\. p. XMJ. jare [

fuliiuig rittcr, i^utiiuig, jc:g, lHrid), als uotcr uiT ftm, frciuc j illarfd)ald\, lllrid),
frili;id), pictterid), iTuInuig D' jilg, frctuc ( D' jiig, 3ctl, agapitus, baiTs un aU anD' Dcs
gffd)led)t6 «0 guttii ,,

ffj tuir 1. '■-• tburanufi) friD p:iid)s' /. ■"' ffi) mir sir 1.

XXX. DOCVMJI.de INT.IOA.HVTTENO. 3. LVDW. V. HVTTEN AN GLARIS. 2S. IVL. 1516. 63

13. IVL. 1516.

Das iinter diesem Datiim bekannt gemachte Ansschreiben derer von Hntten
gegen den Herzog Ulrich von Wirtenberg s. oben S. 55... 00.

3. D.28. IVL.A. 1516.

15 Pcu iTitrftd^tifleii , (Crramcii, unli tUi)fcn purgcrmciftcr, ciincm "Hatl), uul>
flcmatu (Ci^flnD(;cu , ^cm Porf ©laris, miucu (Diinftiflcn ^icbcn J^crrcu,
uuJ) fuii^cr gutcu cfriin^tcu
(DrxA) gcmaiu i"cubcr lial)iu j)cl)i)rig. *

/iirfidjtigc, crfamc, uu5 ll1i)rc. ^liu gutuuUtfl unt) friinliltc|) picnft fDcn Ud) 3u

10 uoranbcrcit. §>unticr giinfttflcn licbcn ficrrcn , unti iriinl). Jr bnbt unjjcjuiifclt uf? of-

fcntlid)cr (!3ctl)atcn, unli (!3cfd)id)tcn gut uiificn, ias licr tiiranuifd) ^jcrjoi) uon Ulirtcn-

bcrg, tnincn Itcbcn, fromcn, unfd)uliiigcn ^"on , «.janfcn uon guttcn fcliflcn, clcitliiiilid),

unmcnfdjlid), uiiticr Gott, (£r, utiti ticd)t, uft pof?baftiiicn, fiiruit^igcn, unii Uorbctrad)-

tcn ^nfd)lagcn, fd^iinlilid), unti laftcrlid) crtnoriict, Iiaran nit crfiiittigct , Dcu toicn ^Tib

iisan fin cigcn (!3iirtcl, als ob cr cin llbcltbatcr flciucfcn uu-r, mir, mincn ^Scncn, utiti

<£riinlifd)aft , ju Kncrcn , uttti §d)mad) crt)cnflkt)t. ^■oiiann flcmcUcr ijcrjoji bcnantcn tui-

ncn ^'ou fo jamcrlid), unli unfd^uHiiiUid), utn fincr iictnuucu, uno unlliiicn tiicnft, ou

ftll Urfad) tuilicr tias gettlid) (!3cpott , natiirlid)c, mcnfd)lid)c SJa^una, unti allc (!:rbcrl\l)i"it,

crmort utiti 8cl)cnflKi)t, fid) iiamit fiirftlid)s ^tantis, (!;l)rcn, unli fincs fiirftcnthumbs flcun-

I 20n)urliigct; mic mol cr ftd) uor laugcr <3't. Pitit" uad) gciibtcm iHorb 3u i3cfd)6nung fincr

IHi^baiiJiluifl flcflcn fincn ^tattcn , tiicncrn, faniilittcn , unl) anticrn fd)riftlid), unti

muntilid) o)fcnlid) i)crcn Uificn, cr mif? ftd) angc^cigtcr (Sctbat uor licmifd) i,iaifcrl. illoj.

mincm allcrgucDigftcn gcrrcn, iicn (!:i)urfiirftcn, /urftcn, unti tnanniglid) 3u ucrantiuor-

tcn, Dod) bisbcr langcr tiann |ar unli i£ag , allcr (!;ntfd)uliiigung (uff ,lilci)nung fiu

25 inorlilid) iibcl ^uucrtrutkcn , unii in fcrgcf? ^ubringcn) gcfd)iuigcn. iVbcr Iicr allmvid)tig

! (Dott tafit liurd) ^^nrufcn iics Unfd)ultiigcn Bluts l\l)atn .lllorlit ungcftraft bltbcn, nod) tiurd)

I ^tiUfd)iuigcn ucriirukcn, funiicr mufj fin rcd)tincif!igc ^claugung uub 5>"traf crlangcn.

I IJifuicil Jlr iiann, als iiic (!;rcnfroincn ftitignoficu . fiir ^.-icbi^abcr icr (!3crcd):igKcit , unt)

j ga^cr aUcr fai^tcr, unt) llbcltl)atcn l)Od) bcriimbt, bab id) Ud) obbcmcltc, mcrl)crifd)c, l)cn-

30Kcrifd)c, uncrbarlid)c, unti uncrlid)c ucrtiamptc (!?cti)at unangc^ctgt nit mcgcn , nad) iuol-

lcn laiTcn, funi)cr friintlicf)s Dlcis bittcniic. Jir uioUct nad) (!3cftalt , unii (!3clcgcul)cit er-

3cltcr illif?l)anlilung, mic id) iiaun lid) bcgangncr ganiiltlng uno ^Horiits cin DruKl) l)ic-

init 3ufd)iK, mit mir bctritbtcn altcn tlittcr, cin ^llcnfd)lid) illitlciiicn tragcn, iicfc un-

fiirftlid)c, mcrticrfd)c (!3ctl)at bcbcr^igcn, unii cin jct)lid)cr fatcr bi) jm fclbs gciicuKcn,

35 mas ^d)incr3ens id) mines ^ons eleniien, unuerfd)ulten ^tcrbens l)alb, iiie c3it mines §e-

XXX. 3 = Scf). @cc. ?[>tcu[cl, .gitftor. Unterfucf^iingcn. (5rftcn SBanbc^ siocwte-i ©liidf.
9iiirnb. 177'J. 8". S.94...07. (au§ bem VII. ibl. ber Ifc^ubifc^en Sainuiiun.jen '.)i".6. )
„£ulituig uon Quttcn , iics entleibtcn fatcr, luaniitc fid) uid)t mcuigcr [als licr l^cr^og Ulrid)]
an tiie (i^ijbgcuofTcnfctjaft, um tiurd) fcine ^ct)rcibcn iiic jJlbfici^tcn Iics gcijogs 3U ^crnid)-
tcn. pas ticsuicgcn an jciicn .fianton abgclalfene ^"d)rciben lautet aus iicr llrfd)rtft an
iicn loblid)cn ^auton (!5larus alfa: [sequitur epi.^itola ut dedimus, sed aperte mutata
est aiit a Tschudio aut a Meuselio orthographia autographi.]

3' Prukt)] bcu tUMU 13. 3u(i 1510.

64 XXX. nOCVMM. DE INT.IOA. H. 3. LVDW. V. HUTT. AN GLARIS. 4. ArSSCHR. D. HZ. V. W,

bcns iriigcn, unti (jctiultifn mufi. Itnli ob Hd) bcriirtcr tbatcr, ticr ftn /Hif^ljanlilung bis- |
Ijaro xibcr fin Crbictcn nit ucrantuiortct, aud) in cuiig 3it, flcflcn (l3ott, unU icn fHen- \
fd)cn mit hboincr lOrtljrbcit, nad) (!3crcd)tiiiKcit ucrantuiortcn ktjan, olicr mao, umb oi- l
nid) Ijilf, tiat, oticr pi)ftantit anrufcn uutrtic. , Jlr luoUct jm in fincr mcrticrifd)cn , unlj
l)£niihcrfd)cn illif?hantilun0, als cincm tlcrprad)cr fl6ttlid)cr unti mcnfd)lid)cr Sa^ungcn 5
nit ftarkcn, bcljilflid), nad) rljittig fnn, fonticr fid) ftn us crjcltcn llrfad)cn cntfd^lagcn,
unii cntaiifurn : \lnti fo id), otjcr min i"runtfd)aft , lld) umb Hatb , i)ilf, unt) 3i)ftanli9
iiifcs bciiangncn jHortite 3urad)cn, anfud)cn iinirlic, Jlr uiollct als tiic Crcnlicbhabcnticn,
mir, oticr mincr /runtfd)aft folid)s nit abfd)laocn, ats mir tiann m lld), als ticn from-
mcn Citionofu-n (lar nit .uuifclt . tias bcjicr id) Kmb l(d) all, unti jctilid)cn infunticrhait, 10
fambt mincn gnatjiflcn gcrrcn , unSi fruniicn frunslid), unti iiutuiillioklid) unncfpart mi-
ncs ir.tps, unti <!?uts ucrtiicncn. \[nt> uiiciuol id) mid) bi) MA) hhaincs ^bfd^lajis ucrfid),
bitt id) ood) uuu-r friintlid) ^ntuiort bi; bicfcm pott. patum illontags nad) 3acobi 5lplj
Afiu iMUXVl'". futiuiifl uon l)uttcn, Hittcr.

STVTTGART. 4. • ^. SEI'T. l.'ilG. I5

Oftirufktcs ^usfd^rcibcu JOcrjojj tlUldjs iDfjjfn fftnfr an ^annfcn im\ ^nttfu
bfflanflfncn ^^anMunfl. ti. b. 6. Sej)!. 1516.*
^Uen un)) icicn Churfurftcn: ^urftcn: ©aiftlid)cn unti iucltlic|)cn: Prelatcn: ©raucn
^ri)cn, <5frrcn, tiittcrfd)afft , /rci) unti lUid)ftcttcn , (!?cmainticn , fcfltcn, (Jlmptlcutcn,
tlit^tbumbcn , |lflcflcrn, ^d)ulthci|Tcn , i3^.mman, Hid)tcrn, (!?crid)tcn, liatcn unt> funftjo
^llcniflhtid)cm. Q;mbictcn mir llUid) uon flottcs flcuaticn Ij^.UHl 3" tlHrtcmbjrfl unti ju
®;cflh. (Drauc ju tlllumvclflart :c. Vnfcr frcuatlid) tiicnft unti ipas luir licbs uni) fluts
ucrmiiflcn, /rcuntfd)aft , /rcunttid)cn , (!3unfti8cn unti (!3ru5 ju uor. god)uiirJ>iflcn , god)-
flcborncn, (!:ruiirtiiflcn , lUirtiiflcn, ■lliolflcborncn, (!;tilcn, i;urfid)tiflcn , (!;rfaincn , Ulpljcn,
iTicbcn, (Dhcimcn, ^'d^uicigcrn, ficrrn, /rcmnti, ficbcn |3cfunticrn unti (Dctrcmcn. llnssj
3mi)fclt nit (!;uuicr ficb, /rcuntitfdiafft unntJ cud) allcn fci)cn unucrborflcn, pic iTaftcr-
lid)c, fd)antlid)c, uncrlid)c, iTuflcnhatftiflc, crtiiditc uiiti flcftifftc fd)madifd)rifft. S>"o fubuiig
uon f)uttcn juiu tcil fur fid) fclbs, unti ^um tait mit foncn fiincn unti anticrn uon ,t)uttcn,
«liticr uns hnlu-n talTcn uf;flccn. Parinn fic lUircgcn unti furflcbcn , tij mir irn fun pru-
Dcr unt) ucttcr l)anfcn uon l)uttcn als aiii iiniunfdnittit cticl mcnfd), uuticr got, natur, 30
ccr, rcd)t, uiiti altc mcnrd)tid)ait , flrulwmtid), fd)anttid), uucvlid), ufffatjtid), 011 atlc bc-

[Archetypum neque !Stutg-;inliiB reperiri diligenter inquirenti luilii responsum est.]
1} .3of). lUr. ©leinhofevg Otcue 9:en\-tenberg. (5l}vonif. 35icrt. Itunl. ©tiittg. 1755. 8«.
©. 26(5... 289. (Minus adcurate quam a Sattlero factum est, hoc exemplnin re-
praesentare archetypum videtur; itaque hnnc [n". 2.] secutus suin.) 2) (.^bviftiaii
'Jvtcbvid) Satttcv'? CMcl'd}ic^tc be§ .^-levsoiiitfium» 5i>itvtcnbcvi'( iintcv bev ^lcojievunij bev v^ocv;
Uv^^n. Iv ibcit. Ulni 1709. 4". 93ci)fai5cn dlum. 84. S. 198.. .211. 3) Miinch, Hutt.
Opp. II. pag. 21()...2:j7.

*) ^usfd)rfibfn ticspurd)tcud)tigcn hod)flcbol)rncnfurftcn untigciiiti5frrnlllrid)cn, f)a-
jOflcn 3U Ulurtcnbcrg , :f. :c. au attc Q^hur-furftcn uno Sstantic tics £). Uciu. Hcid)s, Jc. aus
uias llrfad)cn fianff uon r)uttcn cnttcibt uiorticn : tiariiincn tiic gan^c t)iftori, hui^ uiiti flriinti-
lid), oon i^nfang bil>3uin (!;nti bcflriffcn, unti attc ticncn oon J.)uttcn ausflaufluc §jd)riftcn, tiifcr
^Ehilt unti ganticts hitlbcr, niiticrtcflt morticn. /. (ubi dies per erroreml. %t\>t. ponitur.)

'^" llit3thumbcn vmis.l. ^mmanncn , tlid)tcrn , unti tjcrfllcid)cn , Jc. (£nibictl)cn tUur
gcr^og Ulrid) /. ^^ «crmogcn, ^uuor, Jc. god)uiuriiig, /. ^' flcftifftc] fliifftiflc i- ■''" e^d
m.] (Eljclmaix /.

XXX. DOCVMM. DE INT. lOA. H. 4. AUSSCHR. D. HERZOGS ULK. V. W. 6. SEPT. I5IG. 65

fd)ultiigunfl, uor^ng, klaji unlj unticroriit, tnrannifd), umb fnn unfd)ull>, un^ fletrettie

Dicnft, nud) iibcr fcin tuiicntlid) unl) tDolhaltcn, crmortJt unti crhcnd\t habcn follcn, Damit

unticrftanl)cn uns in cumcr iTicb , frcuntfd)alTt unti cud), nn^utragcn unti juucrklagcn, tuie

bo^lid), fd)antlid) unli laftcrlid), iiiir an im fichanticlt, tiartiurd) tuiticr gcfct.Ucn Utntit-

sfrilicn, inn ticrbrudpticsfclbcn ^d)t, :?^bcrad)t, unna anticr pccn, tics | rcd)tcn flcfallcn. Pamit

unfcr furftlid) ccr , miirti unb rcgicrung ticriuurd\t hi^bcn unnt) alfo unfcr ticriimnten ircr

Derpflid)tung uns flcthon , lctiifl, unti fiirtcr uns nit anhcnflig, funacr abu)i)d)cn, inen uon

gutten uno ircn anhcngern tui&cr uns bciftcnoig fnn foltcn, alles Uiut iintr Dcrrers inhalts,

trs ertiid)tcn, crlogcn, uf?fd)ri)bcns, aUcnthalb ufigcgangcn. Part)urd) fie alfo ulTfctjltd),

lobetrugcnlid) uiiU falfd)lid) unticrftanDcn euwcr licb, unti cud), nit allain mitier uns 3U

mif?fallen ^ubctucgcn. gjunticr aud) cin^ufitrcn, unti t)ahin .uibringcn, ias euiDcr licb unli

ir, von uns ahii)i)d)cn, abtucnticn unti abfallcn , unti incn , irs ucrkcrtcn , falfd)cn, bofj-

i bnfftigcn, unt) unbiUid)cn furncmcns, gcgcn uns hilff, rat , un^ pnftanti tbon foltcn.

j lUicuiol tiiir nun uon jugcnt uf onc tlom .uircticn , uns gcflilTen unti alfo herbrad)t

jl5|)abcn, nicmants u)it)cr rcd)t , unu biUid)ait mit mortcn , fd)rifftcn, ot)cr gctattcn, 3U

'•■ fd)mehen. ^'^^6^^ uns ticsfclbcn gcgen bait)erlai gcrd)lcd)tcn bod)s unt) nitiers ftantics ent-

, liaitm. §0 h"t tioch t)er trcmlofi, falfd) , ucrrdtcrifd), flaifd)bcfutiid)t _f)ans uon louttcn

ubcr unl) gcgcn unfcr uitfaltig §;uni)cr gnat, trctu uitli guttat, fo tiiir im fiir aU anticr

unfertiiener betttiftcn, fid) fo untiand\barlid), untrctulid), fatfd)tid), ucrratcrtid), fd)antlid)

|20unt) tdftcrlid) gcgcn unti bci) uns gchattcn, cr^aigt unti an uns gcfarn , uber unfcr gncliig

I unl) treti), aud) t)arnad) ernftlid) unti bctrottitid) tuarnung. pas es uns u)i)ttcr 3uget)utlien

nit mcnfdjtid) gcuicfcn, tiartiurd) ttnr ^utet^t uff tias hL^djft ucrurfad)t, gegen im nnd) fci-

ncm ucrfd)UtDcnn, unt) umb fcinc grofu- bL-fiiuid)t ftud\, an uns bcgangcn, mit ftrnff an

fcincm fcnb unD fcbcn ^uhantitcn, ons tuir oud) ntfo gcthon, in gcftatt, unti ttiie tuir

|25foUid)s nad) ucrincg tics hniligcii ri)d)5 haiintid)cm gcrid)t, iinti nnd) frcicn ftutsortinung

unt) rcd)tfat3ung 3u thunti fug uitli mad)t gchabt, tuic cumcr ficb, unti ir, ties aUcs tiurd)

"ai^ unfcr uf?fd)ri)bcn , nnd^uolgcnticn ttinhrhafftigcn Bcrid)t ucrncmen tDertJcnt, llnb nit tuie

Jie uonguttcn, tiurd) ir ertiid)t, tugcnhnfftig uf!fd)ri)ben on^aigcn. ^o tutr aud) ijcnfctbcn

j ganfen Don guttcn umb fnn mifihnntilung, ubcttnt, unti bcfnuid)! ftudv uiic oben gcmctt,

l3oan finem ti;b unD febcn gcftrafft , [^abcn tuir licsfclbigcn kain fd)i)hen getragen. §;untjer

. felbs gecffnct, unti atsbatti tiarnad) an cuiucr ficb, eud) unt) mcnigktid) tucUcn uf)fd)ri)bcn,

Mmit cutDcr licb, ir unD mcnigktid) tuiffcn triegen. Pas unr t)od) (uffcrhnlb rums 3ure-

! ien) nts nin frummcr fiirft, funlicrcr ticbhabcr, unti uffcnthattcr tics aDcts, ticnfelben

I giinfcn uon f)uitcn, ats cincn uom atict gcborn, nit on incrd\lid) ucruiurd\ung uiiti urfaci)

!35entti)bt. ^unticr uf; fci)ncm grojTcn ucrfd)utl5cn, un^ mifihnntictn , 'Dnrtiurd) tuir mcnfd)lid)

j 3urel)en, nit nUcin grcfUid) gcurfad)t funticr tuol getrungcn , gcgcn im mit ftraff, Uerge-

! ftnlt 3uhnnticln, nndjtiem u)ir uon im tuie euiDcr licb unD ir hfrnad) bcrid)t tDcrticn, unt»

bi) cud) fctbs mcnfd)tid), tDOt erad)tcn incgen. Itff Iins \)bd)^i unD unli)ticntid)cft bctnitiigt,

uerurfncht unt) bcuicgt tuorticn, 5lbcr unfere ji^crrcn , ireunti, nigen tldt , unti nntier, \)a-

|40be»t bi) uns ftnffigktid) angchalten unti gcbcttcn, tas tuir mit foUid)cm uf?fd)ri;ben inn ru

! fteen, unD nit | aUcin ticr toDtcn, funDcr aud) ticr tebent)cn, titc cs betaitiigcn mod)t, Jjnrinn

' tJer^ug, ^nklag, unb. i. ^ nud) iib. fein omis. pninit fic u. i. in Ctu. ^.
/eint)fd)afft ein^uctrngen i. * Dnrnuf miir gcf. 1. •' 5^ad)t unt) /. unti tiamit 1.
« Uermantitcn unti llntierthonen /. llns^ucgethnn /. * foUcn /. tnut fcrnern /. '■> tt-
tiiifUnomis.l. " fcrUcn.i. " tluehm^u mcUDcn /. '^ §d)rifftcn, <£haaten un^i ^d)innhen,
3ucthuen,fcfnt)er/. '- ^•unl^cr omis.l. -» un^cre (Dnn^/. -' "ba es uns meiter 1. ^^ menfci)-
lid)]? muglid) ? ^f, j,f|^i,l,t lj„|,fn jT. "-^ -{iwx&i. ..i^anUn wn omis. 1. propter oiioio-
xiUvxov). 30 ^-djcuicn /. ^2 inxmW ^u tDiffen, tiaf? tDur /. tricgcn] triigen. ^'^ gro-
Ijcn omis 1. 1' tiarinn uc.] hitrinncn verfdjonen iDcUcn. Itnti iietDeil /.

HviTENI OpP. VUL. I. 5

60 XXX. UOCVMM. DE IXT. lOA. 11. 4. AUSSCHn. D. HERZOGS ULR. V. W. C. SEPT. 15IG.

ucrfd)oiu-ii uiultcn, imli iuii-uiol uiir incn foUid)5 ju mcrnialcn aluicfciiliuicn, mit an^ai.aunii,
toic bcfd)uicrlid) uns Das mcr, liic urfad) unt) gcftalt unfcr hant)lunii .uiucrhaltcn unlj Ms
uf?fd)ri)l'cn 3U un^crlalTcn. So l}a\)tn liod) tiaruff unfcrc inncrlid)ftcn unl) licbftcn frcunli,
uns ticf^halt) fcrrcr unl) fo ftrcnjj crfud)t unt) pcbcttcn, mit crinncrunii unti crmanunj) ^'ie
rocltcn tjod) ir li)b unti gut unti atl ir ucrmciu-n frcunilid), trciulidj» unl) uniicfpart }u 1
uns 3U fctjcn. Darumb aud) jc billid) uu-r, lias mir incn in iicm uoUitcn, unti 3U iuillcn
uiurticn, fo t)od) fic uon guttcn, nod) jur 31)! nid^tjit uf>jjcfd)ri)bcn hcttcn, tiartiurd) fie
uud) uns 3ur fclbcn jnt, mit ticm ocmaincn uf;fd)ri)bcn ftill ju ftccn bcinciit unti ucrmqit.
Darncbcn ilaif;crlid) illaicftat unfcr allcrflnctiiiiftcr \)crt unti ir illaicftat CommilTaricn,
Crftlid) Die t)od)!)cborncn furftcn unl) Cruiirliigcn in ([3ot, urifcr frcuntilid) licb (!>bcim 10
^d)uiaiicr f)crr unb frcunti f)crt futitiiiij pfalnt^grauc bi) tihnn, ficrtjog in Bairn , ncs
hciliiicn ticmifd)cn ri)d)S (Crt^trud^fcf; unt) (Churffirft Jc. unl) hcrr forentj i3ifd)ouc 3U
lliirt^burg, ,i)crt3oo 3U i"rand\cn :c. iinti Uann iicr Ijodjuiirtiiflcft in flot hcrr illathcus Dcr
hailiocn liemifd)cn iiird)cn Iics ^itclfj §>"ancti iXngcli, Cartiinal, Bifd)ouc 3U (!3uroK,
(Coatitutor tics ^tiffts 3U .Saltjburg, tio. i^a. iXl. in 3talicn S.tathaltcr (Dcncral :c. Aud) ij
antiere unfcre ijerrcn, iTcunti, unfcr iXiiicn liat unti aiilicr Vns tuDtcr auflcfud)! unD ge-
bcttcn, mit uf>fd)ribcn ftiU. unti in ru ^uftccn. Pcncn mir 3U unticrthanigcr ochorfamt,
freuntitlid)cin (jcuaUcn, unnt) uiilfarunji alfo uerjogcn unti ftiU ju'ftanticn , bif» tiie tion
gutten, T3XC bemclt ir laftcrlid), fd)antlid), fujicnhafftij), erriict)t, unti flcftifft fd)mad)fd)rifft
luilicr uns unfd)ultiiiiklid) unU unbiUid), abcr ^rntbatb pntj xicrlvcrlid), fatfd)lid), bctru- 20
genlicf), unD uncrtid) habcn talTcn aUcnthatbcn uftgecn. Dcfthatb tcnjicr ftiU ^uftccn uns
flnnt3 unti)ticntid). §>"untier crforticrt unfcr notturfft, unti natihtid) ijejunniicr, 3U rcttunn
unfer furfttid)cn ftantis, (Ccrn unti Uifirtic, tiic falfd) untreiu, bctruju'nlid), tujicnhafftig,
unt) Dcrratcrird) hiiniitun.i, unt) i3L-fuiiid)tftud\ tjanfcn uon fiuttcn, jucrtffncn, fi)ns uattcrs
jut)iuij)s, fpncv pruticr, unti tiettcr uf;jiielTcn, mit mortcn unti fd)rifftcn bcfd)chcn , 3UUcr-25
antunirtcn unt) uon uns ^uuicnDcn. Itnt) ob iuir ias nit aUuicji init hL'fflid)cn unt) 3ud)-
tijicn uiortcn thun iucrticn. So iuoUen es (Cuier lieb unlJ Jlr licm ^ujicbcn iia^ iiur 5lls
ticr iiujictart, b^ct) ticrurfadjt, ticn hantiet nact) tier leng, tuic tier gcftalt, unti fid) bcjicben
i)at, notturfftightid) 3ucr3elen, unti tiobi; unfcrn miticruiertijicn mit ticr maf?, ats fic uno
tiuvd) 3r taftcrtid) fdjrifftcn unli mort t)erurfad)cn, 2lud) mit ^uochorigcn, tierftcnttid)cn30
luorten ^ubcgcgnen.

llntj bc^cugcn uns 3U uovDcrft mitt gott, ciucv unti aUcv evbcvKait, tias unns mit
bemettcn evDid)tcn tiigcnhafftigcn fd)vifftcn unti julcgungcii ticvcv tion t)uttcn, gcuiatt unti
unved)t bcfd)id)t, unc uiiv ^as iiad)uotgcno mit vcd)tcv iuavhait anjaigcn uicrticn. (!>b iuir
aber l)icfclb tang fd)rifft inn aiiicm oticr mcr artid\etcn , ufi uberfchen, ol)cr | funft rctitid)cn 35
urfad)cn mit ufuruditcu iuovtcn nit funticvtid) iuuvticn anvcgcn oticv ucvantiinivtcn. ^ft
5od) unfer gemiet unli tinl, tias miv ticr fctbcn nit bcKanttid), uioUcn aud) tiamit ftiUfdiiui)-
genti, liarcm nit geheUen, fonticr liic inn gcmain mitierfprod^en baben.

lUir be^cugen aud) liie ^njuri fd)mad) unii unred)t, fo uns uon ticncn uon fiuttcn
tugcnhafftigKtid) tuiser (!?ott naturtid) biUid)ait, €ct , red)t, gcfct^tcn fantfrictJcn unti aUe*" j
crbcrKait, ircuthalb uncrtid), fatfd)lid), un^ betruglid) jugclcgt, liagcgen unfcr notturfft I
3ugcbrud)cn, mie uns ato eincm fvumcn tobtid)cu /uvften gcgcnmcr tuijf?, unli fimft 3u
tl)un tuol gcburn mag.

'" ungefpert ju uns fet^cu /. '^ fie, "bie v. 1. nid)t5 auf;fd)ribcn, Parbep fte /. ® fttll
3uc fd)iucigcn beiucgt. parncben i. ^ Commiffaricn , hicuorncn mit llamcn gcfctjt, uns
lueitcr gcbettcn unU crfucd)t, mit ^uf?fd)reibcit in StiU unli tlhue juc \c\\cn , tscncn 1.
'■' gcftifft] gifftig /. " falfd) umis.l. ^^ unl) pubcnftudtl) 1. ^a Cjd^vifftcn ntyueiucn-
tien 1. " es oviis.l. ^a (gott^ di, |-j,_ i,,,^ 1 .it ^1',^ fotd^es mit /. lucrticn] tuot-
len, /. '» nicl)t geijalten /. •>« tuiir uns 1.

; XXX. DOCVMM. DE IXT. lOA. H. 4. AUSSCHR. D. HEBZOGS ULR. V. W. fi. SEPT. 1516. 6 /

llns uiollcti ctiiev ficb unl) cud) Iiaruff ocftalt uiiis l)frkuincnl)ait iscs hnnliclf? nad)
' tifr (icfd)icl)t iimrbnfftiflklid) bcrid)tcn. lOic nad^foliii. itlit frcuntlid)cr bitt, jiunftiiicm

uni) flna^iiiicin anlinncu unti bciicrcn. (Cuicr ficb unti 3r, als licbbabcr licr IDarbcit, <Ct

nni Crbcrkait lucllino foUidicn unfcrn nad)U0liicnl3cn unubafftiflcn bcrid)t iiutiiullidklid)
|5unti initciuttcm fli)fi unucriiricfUid) ucrncmcn unti iiliutbcn jicbcn, (Cuuu-r ficb l)off()cftnlJ,

euicrn unlicrtl)oncn , iicruuMttcn frcunticn unti iicfcUcn , ^ud) crcffncn uitli uut ir "oes uon

uns inn argcm bertcn gcticnd^fn , uns Dcs uff nadiuolgcnUcn iuarcn bcridjt }u cntldjultiigcn

uno ucrantunirtcn.
j Vnt) bat iicr ganiicl im iiruntit tiic iicftalt, tias tuir l^annfcn uon Ijuttcn ^aainfin

jioijifnfr anitcnummcn, ^n unfcr Camntfr, uns flcgcn 3m init funticrn onaticn unti flabcn

^ur all aitticr unfcr tiicncr crjaiot unnU bciuifu-n, llit allain als ain (!?nctiiiicr Ijcrr, gc-
. gen fi)nfm tiicncr, ^Suntifr, uiif ain uattfr iiciicn aiufm fun, unti ain iiftrfiu iifffl jifijfn
1 Dcm nntifrn, unti 3um otftfrmaln jjflt, nit allain C. $uittifr C'C. CCC. jiultiin, fo uil
j cr bcgcrt biU, imc (Dnctiiijklid) mit gctailt unti gcijcbcn , Uann cr unfcr unti tics unfcrn
|i5V""^lt'9 9i-'"'f1^ti Atfo ^iis tm uon uns unti unfcrn ^^mptlcutcn unfcrs l)offs, j)ar nid)t3tt
! abgcfd^lajjen. tllic nud) iie ucrmnltcr ticrfclbcn unfcrcr ainptcr unfcrs l)offs ties funDcrn

beueld) j)cl)abt, tme nllc tiinj) fo er bcjier nitt ^utailcn, nit uicntjjcr Uann uns felbs , ^ls
I ttucf) bcfd)cl)cn untj offcnbar atn tno ligt. §>o brtl'cn uiir im aud) unfcr fi)b, jjut, unti
, uifts uns jiot ,3i)tlid)s ucrlibcn, uor anticrn ucrtratoet, unti fo uerr ^iinlid) uitti tncnfd)lid)
IJOgnvtlTt, i)fttfn u'ir im aud) ^"ffl unti Cfr ucrtrnuit. fjabcn in alfo fiir ticn jichaimcftcn
; in unfcr ilammcr jichaltfn. liitti fi)nti im tntt follidtfu fuittifrn jinatifn jifnaisit jicuiclTt,
i m iuir inc in nctcn jicfchcn, Das uiir uniicfd)cud)t ftcrbcns uitti ucrticrbcns, in aiiiner

perfon, unfcr \)ilfi , tiat uno i3i)ftaitti jinctiiiiklid) unti trfuUid) ^ujiffft^t uitti jifthon hcttcii.
I Hit tucntiier tiann unfcrm aijincn t"cib.
25 Dbcr tias alles unti foUid)6 onanjiefchcn ijat tierfelb ialfd), Cretulofj, ucrrctterifd),

unliftnd\bar i3cfniitd)t ijans uon guttcn, untiand\barlid), iSeftlid), ^d)antUd), VntreuiUd),

/ftlfd)lid), !3ctrujicnlid), llncerlid), uitti llcrretcrlid), unticrjiot, llaturlid) fd)ulD ticr Dandv-
I bftrkftit, (Cer, t{cd)t, i3iUid)cit uitti nUc (Crbnrknit, iiber fpn llcriuantnuf) nn uns (jefnrn
1 unti gchnnticU, mic nad)uoliit. |
i30 tlemlid): Sft er ubcr. fiin jiloptc, baittit jicjicbnc trciu, uns trcuUof; unti bridiiri

toortien. liitti fo iuir in narumb 3U rcti jicfft^t uns tias nit ufrufint, nls er tia^ aud) nit
I |)ftt kmtticn iicrnaincn oticr abrcti fi)n. Sunticr unticrftaitticn uns tias uicincntic ab^ubitten,
i tm felbs ticf?halb ^uin offtcrnmal ticn toti jieiuiinfcl)t. i\ud) alfo jjcbarct unti cr^aijjt, nls
I ob er im fclbs ticn totit tuclt ^ujicfiujt hftbcn, unti uns tmruff umb rnt jjebcttcn, mic et
|35tiod) mit fiijicn uft £cutfd)cn, in frcmbtie lanti kommcn mcd)t. 3U tiem fo l)ftt er uns nud)
I utlfaUijikUd) bi) hod) unti nitiern ftcnticn falfd)lid) uitti ucrretcrlid) ucrlogen uitti uf; goffcn,
I itnt! uutierftantien hod) unD hnrt ^uucrunglimpffcn, tiiic foUid)s beuierUd) uno 3U fnn 3pten
' tinrthon mag uicrticn , in mainung tiamit fur^ubicgen. 1311^1 fo fein bof^hafftigc hi^n^Utng
I ftn tag brad)t tinirti, tiic fclben liamit 3u bcfd)ainen. tiarum uiir (fo uns iias furkommen
|40 ift) ine mcr tiann 3U ainem mal 311 rcti gfftflt, ernftUd) gcftrafft, gcitinrnct, unti gnc-
I tiigklid) gfbfttcn , tics nb uitti mulTig ^urtccn mit ernftlid)cr troui, tua cr tms mer thun,
j foU er iui|Tcn, tins er uns foUid)5 nit mcr nbumincn, nod) nbbittcn, nod) uiir cs uon im
i U;tien, funtier tmgcgcn crnftlid) fo ucrr unfer Ipb unti gut raid) hnutiU-n ttierticn. ties nUes

untr uber ict^tgcmcU unfcr gnetiig ftrnff, bit unti tiarnad) ernftUd) timrnung, uitti betromung

^ etoern omis.l. *^ nid)t aUctn 100: fontifr "2(10: Dtier300.fl. fo 1. " unfcr uttti
omk.l. ic DciTcibfn /. ^" gchcimbUcn unfHTcr 1. ^' foUid)en omis.l. genaigt] gc-
meintit i. '^'' tretulof», untrcuii. 1. '-" (!:cr. . .llenu. o;«w.i. ^o (^j ^^ itbcr fcin jfj.
gcgcbene gclobtc Crciu, 1. ^- tn ^kbreti 1. ^a pfbartict 1. ^'^ nus 2:eutfd)lftniit /.
" bcuicijiUd), unti 3ucr j3cit inag t». /. *' thuen tucrtie 1.

5*

68 XXX. UOCVMM. DK INT. lOA. H. 4. AUSSCHR. D. HERZOGS ULR. V. W. 6. SEPT. 1516.

ift cr nit gffcttigt, nod) ruiuig gmtflTt. ^unlicr bi" tiaruber Dns, an unfcrn fiirftlid)cn
u)urlii-n unDcrftanlicn an^utaftcn unb jubchrcnckcn , mit icncn oDcr ticrgli)ci)cn uiortcn, im
gruni, (Cr fci; in ungnalicn bi) uns uni fo cr alfo mit ungnabcn uon uns oDcr t)in iucfl
hummc, toci tv uon uns urfad) fagcn, iios mir hains furftcn obcr ccrcn tucrtit fpen.
^oUitt)S ift uon im bcii)i)fUid). ^o l)at cr aud) mit liigin un^j unuiarbait, bcfUid) unus
ufffctjlid) gcrctit, flas luir ain t>ncd)t gctiingt oticr bcftctt, licr in crftcd)cn folt, ift aud)
bemo^lid).

<3u Dcm allcm t)at cr uns gcfpartcr iimrl^ait mit crl5id)tcr, gcftifftcr fugin 3ugc-
mcffen unli uon uns ufigcbcn, tias uiir cin crcntrnd) frauicnbitti, lcbtid)s, ccrtid)6 ftam-
mcns, namcns uni licrkummcns, fo fid) gcgcn uns unli mcnightid^cm tobtid), ccrtid) untiio
uiotgcliattcn l)at, foltcn unticrftanticn uno furiicnummcn habcn , aif ircn ccrcn .ui fd)uicd)cn,
fd)mct)cn, unli unfcrn ungcburtid)cn uutlcn mit jr .uiuotbringcn. llnli uui fic unfcrn uiitlcn
nit tliun, mcttcn iuir fic fd)tol)cn unt mifibanocln , mit uil ungcfd)id\tcn uiortcn, licrcn
uiir ictjo im bcftcn gcfcJiiupgcn , tias uns nit iucnig }n bcrtjcn gongcn, unii bitlid) untit-
tcntict) gcuiclTt, in bctrad)tung, ums unrats in uil lucg ^orouf? ti)ct)ttid) bctt mcgcn cr-is
u)od)fcn. Dbcr liaj luir alt unfer tog froiDcn fd)cnticrn l)c(Tig unlr uiiticr gcuiclTt unli nod)
fepcn. Ijornebcn uicttcn urir 3U (Ccrcn unlj ucrfd)onung nnlicrcr hod)5 unti nilicrs ftanlJS
pcrfonen, ettid) namhafftig ortid\ct furgccn, 3n Iicncn £)ans uon guttcn fd)antlid), bcf<-
lid) , untrcuUid) uni uncrlid) gcgcn uns gchantictt. Difc unU uit onUcrc i3cfuuid)t ftud\,
tirut3, :)od)mut uni) i)crad)tung finti tiic gctrciDcn liicnft , liic cr uns bciuif;cn hnti umb20
^ic obgcmclt unfcr funUcrtid) gnati unti guttot im uor attcn anticrn unfcrn tiicncrn bcfd)c-
hcn. §!o luir nun tias ains taits fclbs uon 1 im gcmifu, 3um tait funft aigcnttid) crfarn.
^xni uiir uff tias attcrbcd)ft luir immcr fagcn unti fd)ri)bcn kunlicn, fd)iucrtid) bcivcgt,
bctaiDigt unJ) cr^urnt worticn, inn bctrad)tung unfcr grolTcn gnal), trciu, unli guttot unl>
iargcgcn fi)ncr fo unmcnfd)lid)cn untiandvbarkait, un^ bofU)offtigcn ucrretcrifd)en untrcu)a5
uber unfer gneiig bit, luarnung, unt) crnfttid) troiu, mic obcn cr^ctt, im befd)cl)en. Unli
l)abcn fiitlid)S alfo fd)iucrtid) nuiciTcn bcbcrt^igcn. llns ^wpfctt oud) nit, cuiuer ITieb, ir
uno mcnigktid), nit ottain Chriftgtaubig, ^"unlicr aud) atl onlicr £urd\cn, Ijtii^fi »""
<£attcrn, tiic incnfd)lid)cr liing unt) bciucgung taithafftig fiint), unl) ticncn foltid)s immcr
fitrkumpt, uicrlicn uf? cigncr ucrnunfft unt) mcnfd)tid)cr bciucgnuf! fclb , ob ticr bcfcn ucr- 30
rctcrifd)cn uii&andvbarkait unt) untrciu, ain mcnfd)lid) milU'atlcn iints mittDDcn mit uns
babcn , unti luot craducn unii cnndTcn kiuiScn , tias mcnfd)tid) ^urrticn nit luot mugtid)
gcuicfn uns hi-'d)cr unt) fd)Lucrlid)fr ^ubcwcgfu, bctaiuigcn uni) cntfd)idicn. 'bann i)urd) fol-
lid) unmcnfd)tid) untiand\barkait , bof?hait, fatfd) un& ucrrctcrifd) untrciD tics, "bcm mir uor
oirtcrn am gncliigcften gcme^t, om l)cd)ftcn ucrtrouit, unl) om moiftcn guttot bcioifjen 35
unl) er^oigt i}abcn. Knl) kitnDcn bi) uns fetbs nit od)tcn, 1103 kain ucrftcnftig menfct).
(£t fp gtcid) Chrift, £itrd\, looi)l) ot)cr Sottcr uns ucrargcn mcg, Iias mic i)ie 9rt)act)t
pc^, Dcrrctcrifd), unt)and\bartid) hrt»^tii"9 ijannfcn uon ijuttcn , fo i)od) bchert^igt unl»
3U ftatten ungcnoiicn gcfofu \)abcn. Poruf; luir liann ucrrer gcurfad)t uiorlicn, in felbs
crnfttid) tarumb 3U rcU ^ufct^cn. tios luir oud) gctl)on, ine fclbs unocr aiigcn. (J>uct) tiar-40
nod) bcD iurftcn uno ijcrrcn , (CUcn unl) unctitcn, oin trcuitof?cn, Vcrrcttcrifd)cn, /toifd)-
bcfuDid)t, gffd)uttiigt unij gcfdjoltcn , unlj tiabn gcfagt, Ms cx incnfd)lid) 3U rcticn, ols ubct
an uns gcforn , ols 3ut)as onn unfcrm ijcrrcn (!?ott, bcfont)cr uor icncn bie im uor on-
iem flt()aim luaren, i)cr mainung im fottid)s fiir^ubringcn , als aud) gffd)chcn ift, Dan fr

^ fogcn] on^cigen /. * gcfp. marl). omis. 1. '" lobtid) ... unli umis. 1. '- mit
ihncn U '-^ uni) mif?h. omis. 1. 20 „,„[,] u„^t /. ^i unfcrn oww. /. 24 (gnai) unD
CrciD. uni)i)org./. ^y ij„,.{,^,.„ ^ unl) bcmcg. oww.i. '" unl) fetbs peu). i. ^s ^,,^
3u bctaibigcn, ionn /. ^^ boftbofft /. ^5 atlergnaiiigften /. ^' Sartar i. '* Par-
ttuf iDur icnn /. '^ ^,,^ ^^^^ j u p,^,^ ^^ g^.,,,jj{ (-p ^^^-^, /_

XXX. DOCVMM. DE INT. lOA. H. 4. AUSSCHR. D. HEEZOGS ULR. V. W. 6. SEPT. 1516. 69

Ms fclb0 0niiif?t unlr bckcitt bnt, bas tm foUid)s gcfiigt fi). Ilnb tft liaruf on unfcr er-
loubunn iion uns ijtnmcfl flcrittcn, unt> Ijinricr Un flclalTcn fcin ganDtfdjrifft , Jjarin cr
urloub uon uns bcgcrt uno flcnomincn, Ms ivit alfo fin laffcn, unt» im tiarfibcr kotn
jnairigc crjcflung nod) ucrtucnunfl tncl^r iictbon iDclncr mit fd)riftcn, mortcn nod) mcrAcn.
5Jwn tiiiciuol tiic uon f)uttcn uns ufiflcbcn, ^as itiir ganfcn uon guttcn mit unfcr aigcn
Ijanli 3U uns bcfd)ribcn bitbcn, J)ft tuar, unb lanji tiaruor un^n ec tnir in uon obflcntcUcr
fcpncr |36futnd)t fturk iuciicn, als oblut ain ^rcttilofu-n ilaifd)bofntnd)t flcfd)oltcn, uor im
fcUis. ©ud) jjiirftcn, irci)l)crrcn unli anticrn, unti tarnad) jiar ntt bcfd)cbcn, maii uns
oud) mit timrbait nit 3ugclcgt tucrticn. Ban ivic idoI, nad) ticnt itiir in alfo iicfd)uHii(ict
lounti gcfd)oltcn, unii cr naruf uon uns gcrittcn, unti tiurd) fcin nad^gclafjnc Ijanofd^rift
urlob tion uns gcnommcn , iuic cr^clt ift, tnir uon fincn tticgcn 3u uilmaln angcfud)t unli
gcbcttcn ttiorljcn fi)cn, tnc nnlicr ^ubcgnaticn , tni 3ufd)ribcn, unb ttiiticr an^uncmcn , b«bcn
niir cs tiod) ffracks abgcfd)lagcn. Vnts fo ttnr tiaruf tupttcr bittlid) angclangt , Oas ttiir
tiod) anticrn unlligcn unti ucrgitnticn tncltcn im | 3iifd)ribcn , ttnticr 3n kommcn , l)abcn nnr

i5tia|TcUiig 04id) obgcfd)Uigcn unti nit ticrgonncn noch itiilligcn uicUcn. §;unticr tiobi) gcfogt,
tios ttiir im nit fd)ribcn, nod) 3U fd)ribcn unlligcn, nod) tins gcgcn im ointdjs tiortoils
inn koincn tticg bcgcbcn tucltcn, unti in tioriif fcrrcr nod) ttn)tfcr koincr bcgnotiung, nod)
gnctiigcn fd)i)ns, tucticr tnit tiiortcn , tiu'rd\cn , nod) gcbcrticn, ucrmcntit nod) ticrtrcft, uf;
ticm ttiol 3uucrncmcn, tia^ unr imc tioriibcr nit gcfd)ribcn, nod) ainid)c ucrtrcftung nod)

2obcgnatiung cr^oigt bnbcn. ^is aud) tiic griintiflid) tfiarl)oit ift. Poritbcr bnt er fid) ttiiticr
an unfcrn bof gctbon, unti bp uns koin bcgnotiung nod) gnctiigcn fd)in , ^unticr mif?fallcn
unti crnftlid) cijaigung bcfunticn, ttiic cr tiann tiouor (nls oblut) ttiornung untr troui l)ct
cmpfongcn. ?io fid) nun gcfiigt , tios ttiir unticrcr fad)cn bolb moUcn rcittcn unti cr fid)
tinr^u gcfd)idM, mit uns 3U rcitcn. Jlft cr tioruf gcumrnet unti crinont ttiorticn, cr ttiilTc,

25 11106 cr mit uns jufd)ofcn i)ob, unti ttnc cr tnit uns ftanti, olfo unti ticrgcftolt, tios im
nit 3u rottcn fcp , mit uns l^inuf? 3U ri)tcn , oticr fo cr ic ri)fcn uiiHt, tios cr fid) tionn
fcUis inad)t l)ob. tionn cs mog li)d)flid) cin ttiort tios onbcr gcbcn, bartiurd) cr uns ucrur-
fad)cn, ^03 oin unrat tioruf! tncfticn kuntit unti licrglpd). ^oVid) iuarnung cr oUc nit
oUcin in iicrod)tung gcftclt, ^-unticr tiorubcr fid) tirut^lid) mcrd\cn loffcn unti gcfitgt. €r

30it)6Ue fi)n bont^cr antl)on unti tnit uns ijinufi rei)tcn. ^[5 cr obcr fi)n bont^cr tiomals
nit 3u ^tutgortcn gcl)obt, l)at er nod)mols tiipc er 3U itnticrn tiie nod) inn ^Tcben, gcfogt.
(£t tncU tionnod)t niit uns l)inufj ri)tcn, er inpf? mol, tnir uicrticn im fpit^igc morf gcbcn,
fo iti&Uc cr uns glcid) als fpit^ige unti ftolf^c ttiort uiitier gcbcn. ticsbolb tiic uon giitfcn
mif ttmrbait nit fogcn mogcn, tios cr uf unfer gcnctiigs ticrnicncn unnti uf gnctiigen

35fd)i)n unbcforgt, mit uns gcriffcn fei). oos oUcs ift kuntitlid) unti bcitipfjlid). ^l5 ttnr
nun in tios fclti komcn, unti cr in obgcmclfcm tirut^ unti bod) uns nad)gerittcn. ^jtbcn
mir oU unfcr tiicncr uor uns l)in3icl)cn la|Tcn ticr moinung unfcr fad)en mit im ufj^u-
rid)tcn unti in oin li)olf3 gcrittcn , tiortittrd) tuir uon S;tufgortcn ufj ulf |3cblingcn 3U l)0-
bcn miic|Ten ri)ttcn, tiobin er uns tiann otid) nod)gcuolgcf , tics wir, ober ufi koincm gne-

Jotiigcn uenticiicn nod) uertrcftcn gcfd)cl)cn loffen. ^ls uiir ticr entifs kummcn, b«bcn ttnr
uns gcgcn im unticr ougen gcttientit unti tiic jobgcmcltcn unt) onbcrc fepnc untrcuic, folfd)e,
i)crrcfcrifd)e, lugcni^ofte unti laftcrlid)c ilcifntiid^tffudv, fo cr on uns (ols tiorffcet) begon-

^ un0...|5utten 6i;«w, /. <"• umbr, aber Utng 1. '^ oblut] ob Ututct, *" unlj gar
nid)t tiornod) 1. " nod)ticm omis. 1. '" tiortif o?«w. 1. '- tniticr omh. 1. '« nod)
onScrn 3ue /. »ort.] l(rtl)cils /. " fcrrer ovm. 1. 24 ^^^^^ y^^g^^^ i 25 ^^g ^,,^.
tbucn tinti 1. 26 ortnn omh. 1. «s (j y^-^\^^ ,^[l(i„ „11^ j,, i ?,i „„^1. f,- „„(,-5. /. 33 ^^^-^^
omis. 1. 31 nicflcn] kl)cnfcn i. llcntmbrncn unti ^d)cin /. ^*^ bod)] |)od)cn ■*" niir
nun tier €ntien /. " unti gctiad)tc fcine Hntrem 1.

70 XXX. DOCVMM. DK INT. lOA. H. 1. AUSSrHR. D. HERZOGS ULR. V. W. 6. .SEPT. lolfi.

(»f!T. Jttit critft fiu-ocl)iUffit. Vnt) als cr eic nit iicrnniiit, 3ntc (iffiiiUt Sicl)|'t tiii , tiu
<Jrcivlijr?cr, fcrrctcrilci^cr lliiifd) pcfui)iri)t, 3cl) l)ct mol inad)t ntit nilcn liid) 311 cnniriicn
uitlJ aii Jjcn Imiim (nin Aidj ait.vtijicittic)" (lllicifol cr kains ijnntcn bautnc wicrt unir)
l)cnd\cn 3U lafTcn uit^ tio ln) 3ui)altcit unti 3u 3ufcl)cn. (C^m M& 3d) ntid) in ainifl jicfcr-
lid)ait inDns lcibs init tiir lu-iicbc. ^licr id) i)ali Has nit iucllcn tl)un. S;unt)cr bin alFo ■'
X>o, unb iuil, alf. ain i'n)fd)ef fclbs (\c(\cn V\t uin i3i)n m inir lu-itanitcn ilcfuiiidtt ftudv,
als aincm CrcnUofuMt, ticrrctcrifd)cn , i-laifd) il6fniiid)t, iicocii tii)ncin lcib unti lcbcn han-
Hcln uno liir tl)un tiai Vit 3Uiict)6rt. lUic | id) als ain i'ri)fd)cff, mic tiu iuailTt, 3utl)utili
jut mad)t l)fib. Jlnc liaruff anflcfd)ri)cn , ^ias cr fid) fi)n lcibs unt> lcbcns iiun-n fclit , Hns
Daruff 3U im flcnal)ct unti in kntfft ftai)fcrlid)cr ticclit Jriibait fafl , 'Ocn /rt)cn ftuln haim- 1«
lid)cr 0crid)t flcgcbcn. ^nc an fi)itcin f cH' , uitti fcbcn , umb fnnc bcflanflcnc i^cfunid^t-
ftudi 3uftraffcn, furgcnummcn, uitb unticrftaitlicn. Vnl3 Ijabcn im fclbiflcn tiannocbt mil-
tcr, uiili iucniflcr flcbaniiclt, paiin iuir ols ain Itiiffcnticr /ri)fd)eff, flcflcn aincin fellid)cn
j3of!uiid)t, madit gchabt, 3nc aud) mit rof?, harnafd), uiit) flciucr nit bcr inaf; ubcrri)fd)t,
nod) (iuic tiic uon iluttcn luflcnhafft an^rtiflcii) onflcuiarnct aufliiffcn unli ubcrciilt. 1:.

J}d'3 111 ir al^-r fci)ncm totitcn Qla-pcl , ain flurtcl an ^icn ilals gclcflt, ^lft titc umr-
l)ait, uiiti liarumb bcfd)chcn, tias tjk urfad) fpncr cntlnbunfl, tlcmlid) tiic obgcmcltcn Bcfi-
nitd)t ftudv tiabi) gcmcrdvt .iinirticn, tntc uns nad) lics fn)cn ftuls rcd)t, 3U thon flcbiirt
l)at. Wk hnbcJi uns aud) follid^cr unfcr f^antilunfl nit gcborgcn, fuiiticr aUfUmlD Mrnad)
fclbs croffnct. ^"0 niin bas allcs, tuic obbcrurt luflcnhnfftifl fd)rifft, uon futnuigcn i)on2o|
fiuttcn ufigangcn, anfangs an^ctgt, als foltcn tuir fianfcn uon fjuttcn fDnthalb gant3 '
unucrfc|)uliit crmortit unti 3U fd)tnchcn bcgcrt habcn. 3U bcm in aiUicrn irn |d)rifftcn tx-
rcn non ^uttcn, licr flctiad)t ucrratcrifd) trcuilof? befui)id)t f^ans uon guttcn flcncmpt, gc-
haiffcn murlict, ain unucrlitmptcr, unfd)ultiiflcr, crnfrommcr, bco aticls oticr cticl itknfct). I
pnr^u faflcn mir, tias ufi obflcmcUcr unfcr iDarhafftiflcn cr^cUinfl, ticr flcfd)id)t fich UitcrZo
crfiiitict, pns uns mit folUchcm ^ulcflcn, ticrcn uon guttcn grcBUd) unrcdit bcfd)id)t , Ui- '
gcnhiifftighUd) uiib irciuhrttb uncrlid) uff iins uf?gcflo|Tcn unutict , tmn tuir iii kains iucgs
crmortict, fuitticr allain al^i ain ubcltattcr, trcuUofu-n , ucrratcri|'d)cn pcfnuicht umb fi)n ,
ucrfchuHicn gcftrafft, mte cr^cU ift, uiib iuir als ain /rDfd)cff ^uthun gut tnad)t unlt j
rcd)t gchitpt. Cs kan aud) bi) kaincm ucrftcntiiflcn ain tnort) gcacht iDcrticn, ^ls iDir3o|
aud) kaincn morti, nod) tnoriicr, nic Ijaiti gciDcft. llnii licr uns bcfihitlb ain morti 3U-
ini)ffct, ticr thut uns unrcd)t uttti U'iflt uns fd)antUd), ucrrattcrUd) uiiti ntortUd) nn , un6
ift an im fclbs, ticfshalb ITutuuifl uon f)uttcn, fpnc ^im unii bcfuniicr ticr jung futnDifl,
uuj) irc Dcttcrn uon fjuttcn , fid) idoI cnthaltcn, uiUi tics micffifl fticniicn, uno foUid)6
alfo mit fuflin ^u^ulcgcn. fnti bcliachtcn tmbn ticn totitfchlag, fo ticr iunfl fTutnDifl mns.,
f)Uttcn an ticm jungcn (!3uiiticlf!haimcr bcgnngcn , mic rctiUd) ticrfclbig bcfd)chcn fci) , ift
uil lcutcn iDiffcnt. <Sklsiinnn fcrrcr tiic uon fiuttcn ufffdirDbcn uno an^aigcn, iDic liic
gcfchiAtcn uon unfcr iTantfdjafft, incn mififntlcns, unU ktagcns tiif? hnnn^fls hatb an-

' mit uilcn omis 1. ^ m tiifcn p. 1. ^ (Dnc &f.] tmnn tiaf; id) mich mitt
atgncr ycrfohn, in cinigc i. ^ als omis. 1. tixx fcin, uiUi ticin an uns bcflauflcn /.
■^ nls ainctn ... pcf)iuid)t omin. 1. "• tiw iDohl m. 1. 3uth. flut f*ww. 1. '^ Vns]
uittJ 1. '" flcnahct] gcnnhct fng oniu. I. ''^ uiiti unticrft. omin. 1. '^ {,i,ff_
riift 1. i^ tiafi tuur lhfad)cn an^aigtcn , fcincr /. '' unirtic 1. nad) fcincm ticrfd)ul-
Jjcn gcpurth \)a{. 1. -" =;o tiit tiann fcrncr tiic obb. /. -' fiuttcn, fincn ^o\)n,
unDcrfd)uttit /. " trnutof! bcfiiuid)t] /Inifchbcfuuicht 1. gcncntit uitti gchrtificn /.
■•" HU-nfd), Don iins crmortict. pc^cugcn luur, tmfi nus unfu-rcr umhrhrtfftcn /. " i,„i,
uncrlid) omis. l. "-^ nllain omis. 1. ^i i^^j,, j^iurot l. iiic omis. 1. ^- ucrr.
uitti mortUd) omis. 1. 3' ^,,^ ^i^^f^^ y jij^.^ Vcttcrit tiic ijuttcit 1. tics] Haf? 1. ^^ Don
licr ^antfdjafft 1.

XXX. DOCVMM. DE IXT. luA. H. 4. AUSSCHK. D. HEEZOGS LLK. V. W. 6. SEPT. 1516. 71

j)f}oigt, tiitt tjcm Crbicttcn, Jarinit 3U t^anbcln tiai fic von f)uttcn ir laili bcfihalb
fpurcn unD fcljcn unirlicn jc. 5kci)tcn tuir uiol, t>as unfcr funtitfci/ufft unli licrfclbcn jc-
td)id\tcn, tics nit bckantlid) fi)n, ^unlicr mcriicn fic rilcid), ats mol als niir, iiamit an-
j^cloficn. Hnti als iins itit ^uinfclt, fid) bn ims als Dic gctrcuicn, unticrthon l)alttcn,
JVnli bic uon i^ntt»-'" "'•'•d) '^"^fr "'t alnucnticn lalTcn, ii.nti fiir fidi fclbs tiaruff uiol uiilTcn
3Uontiuurtcn. |

_So tionn liic uon Ijuttcn in ircm iir;fd)ri)bcn (fid) 3u cntfd^ultiigcn) foiicn, foilid)
ir uf?fd)ri)bcn uf; gctircngtcr not, i)atcrlid)cr bruticrlid)cr unti ucttcrlid)cr licb unti trcui,
unti unfcrn unfiuftlid)cn , unaticlid)cn, fdiantlidicn iiicrl\cn utiti auDcrn mcr urfadicn bc-

ui uu-iit 3U fnn. Par^u fagcn uiir, uni iilcidj ticm olfo, tios tiod) nit, S-^unticr bcfUid) iion
uns crtiid)t, unti crloiicu ift, ^o mcrc tiannod)t follid) ir uncrlid), fd)cntlid) fd)rifft incn
lclbs, oud) ticn irn, tcbcuDiiicn unti totitcn, 3U gut, biUid) ucrhottcn. ^ic hfttcn oud) ir
toglaiftcn unti onticrs, tiomit futnuig uon guttcn, hod) unti niticr ftcnti bctrugcntid) unti
fd)onttid) pngcfurt, unti uffcnthottcn hnt, oncruotgt oticr oncrlangt ainid)s bittid)cn rcd)-

latcn, (tics u)ir imc on gcpurtid)cn ortcn nic uorgangcn fun , nod) vorgtcn uicltcn) bitlid)
unticrtalTcn. rann uiir unfcr tag onticrs nit, tiann iuic oincm frummcn furftcn gcburt,
hcrbrad)t, unti in unfcrm thun unti talTcn, anticrs nit , Donn uffrcd)t", umrhflfftig, bcftcn-
tiig. Knti ticr ticn otict crbcrhoit unti gcrcditiiioit , licb gchatn unti gcfiirticrt h<it . fifun-
Dcn movticn. ^nticrs mag uns tnit nmrhoit (uf;crhalb rums 3U rcticn) nit ^ugctcgt

20ii)crticn.

^lstionn futiuiig uon *5"tti'n tnt uf;fd)ri)bcn uit guttat, fo cr uns bcunfn-n hob,
an^aigt, uuti fuuDcrtid), inticm, tios cr uns ^chcn Cufcut guttiin, aiu iar tang ucrgcbcus,
uff unfcr ainig pricff unti ficgcl gclnhfn ic. ^ft iiic umrhait, ti03 cr uns ^chcn iLufcnt

. flultiin gctuhcn. Dod) luit ticr ucrfid)crung, tio^ cr uns, unfcr fontit unti fcut liorumb

25 ttn3ugri)ffcn hob, mit oticr on rcd)t, goifttid)cin oticr uicttlid)cm , lout bcmcttcr bricff unti
figcl, ticro tiotum ftcct , uff pfingftcn, llniiti tionnodit mit fotlid)cm gciing, uff (Cathctira
Pctri, fd)icrft tiornod) unticrum ^ubc^otcn. ^bcr ubcr Dos, uncuiot cs cin gctihcn gctt
fleiDclTt, unti oiii bcftimptc 3cit Dcr bc^otung gchabt unti tiicfctbig 3i)t crftrcdvt luorticn
unti cr tm tiarinn uorbchattcn icticr 3i)t uff fnn crfoiticrn , tios gctt unticr ^ubc^alcu.

30Hnti cs tiarubcr brcii iar tang angcftanDcn. So hot cr iiodi tiouon uuti ticfUiatb uon uns,
3ufampt Dcm hauptgut ticr 3cbcn Sufcnt gulDin cmpfangcn uuti ciugcnommcn uon icticm
t)cr IircDcr iorcn, /unff hun^frt guttiin, £rifft in fummo iunffjchcnhunticrt guttiin gc-
fud)s. Uicltid)cn gcfud) cr aud) mitfompt ticm hfluptgut uon uns \)a[m\ , unti ticn nit
nfld)gcbcn, nod) ^uucr^inficn nnftccn un^Ucn Iflflicn. tlios guttat oticr picnft Das fci) uniiti

35 niic glcid) oincm unid)cr, unD ob cs im fctbs, oticr uns 3U gut gcfd)chcn, gcbcn mir ticn
ucrftcntiigcn 3U crmclTcn. Ilcf?bntb unr foUid)s an^ugs biltid) uon im ucrtrogcn blibcn.

llnti ols cr on^aigt, uns fiin fun ucrtramt hobcn, ift obcn gchcrt, mit iiios gabcn, gna-
ticn unti guttat cr von uns (tchnltcn , ticsgti)d)cn unc untrcutid), bcfvtid) uiiti uutiand\bar-
lid) cr fid) gcgcn uns bcumficn, on uot luiticr 3U affcrn unti ^ucrunttcrn.

■10 ^ls cr nud) fcrrcr an^cigt, tuic cr fi)n fun crforticrt, unti ticrfclb tioruff urlob bc-

1 fic, tiic uon f)uttcn ia foiti 1. - :c. o;«w. 1. ^ uns ticr gcfd)id^htcn 1.
^■••^ uicrticn fid) gtcid)iuohl, nts uns nid)t ^mcpfctt, 1. ^ •* tuohl tinlTcn, iorauff 3uc
antroorttcn 1. ' fid) 3U o»iis. 1. - unti ucttcrlid)cr onm. 1. ^ Uiorttcn unti UicPti\hcn 1.
" ir omis. 1. " unucrlcngt in biUid)cn /. '" tuarhnfftig omis. 1. 23 ,£. ^j,„,-y_ ^
003 tr...gclpl)cn omis. 1. ^s tllclttid)cn , :c. 1. -''' ^igct, :t. i. uff Pfingftcn . . . gc-
tiing omis. 1. ^" 3- ^nhr nngcftonticn. 1. ^'•- ■'^ Srifft . . .gcfud)s omis. 1. '^'^ gcfud)]
3inf5 /. 3^ nad)gebcn] angcbcn /. Uins nun 1. ^' gnubcn 2 3. (flnubcn 1. Cf. \s. 75.
V. 14. p.(')7. v.lO. ^- cr . . .gchnttcn omis. 1. ^a afl^fjn] afcrn 1. i- e. nbcrn, micticrholcn.
3ucru)cittrn. 1.

72 XXX. DOCVMM. DE INT. H. 4. AUSSCHR. D. HERZOGS TLR. V. W. fi. SEPT. 1516.

pcrt, Jjiirulf tiitr im uffjiiglid) nntuiurt flcbcn hnbcn follcn. Par3u faticn inir, fobnlli trir
fi^n Bdshait unii bulicrn crfarii , inc ^jaruff, als obUit jicfcholtcn , unl) follid)6 bp iitrftcn
uni) unDcrn crofnct. i)abcn tuir im hain ucr^unlich antunirt mcr jic|hcn, nod) ainid)f
bcjjnatiung oticr Vcrtrcftung flcthun, mag uns aud) mit irarhait nit ^ugclcjit tticrlicn, al-
lcs uiic obflcmclt. 5

fcrncr als cr onrciit, mic cr fpncn fun fiitiuiiiU'" nad) fi)ncm fun ganfcn (|cfd)id\t,
unii urlob bcjicrt , untj ttiir im fluttc, falfd)c niort flcflcbcn h"bffi follcn , bainit lujit cr
uns aud) fdiantlid) rtn, utrtj fpirt lics bifihcr mit trarlioit nit bcfdiulliigt tuorticn, ticrflli)-
d)en oud) nic flcpflcflcn.

^'0 tionn furmiifl uon f)uttcn uinttcr an^aijit , nls cr fiin onticrn fun fuliunflcn nnd) 10
fionfcn flcfd)id\t , unb bcr nns umb crloubunfl flcbcttcn, Pas mir in tioruf in flncbigcm
fd)pn , hobcn hnilTcn mit uns riittcn, mit ucrmcnunfl, mtt im .ui rrticn , mic cr lcnflcr
bp uns uns blpb, unti im olfftiann 3U crloubcn , tmrulf cr fid) hoincr unflnnticn flcgcn
uns bcforflt, unti alfo on hnrnafd) uff oincm kloincn unad)tborn pfcrtilin flcriittcn, unli
kain onJicr iUL-r, tinnn oin £cflcn flchopt ;c. boiju foflcn utir, tios fo(lid)5 fd)antlid) cr- 15
tsid)t unl) crloflcn, funlicr crflonflcn ift, iuic tnir obcn niorhofftiflhlid) crjclt hnbcn. (Cr
ift aud) nit als uff aincm unnd)tparn pfcrbtlin unti mit oincm fchlcd)tcn \icflcn lut fnns
aiiicgcns flcrpttcn, funticr hnt cr flchnpt fpn flciuonlid), unb tios bcft inflpfcrbt , tiar^u nin
lonj) flciDcr, bos cr flciuonlid) ^utrngcn, unii 3u ficrcn flcpftcflcn hnt.

^urtcr als ITulmiifl uon f)uttcn fcrrcr mit lcnflc, bod) on nllcn grunbt bcr iimrhait,20
unbcrftct 3U cr^clcn, iuic iuir mit f)anfcn fpncm fun, bifi 3U cntlpbung tclTclbcn, unb
barnad) mit fpncm tobtcn Ccrpcl flchonticlt hnbcn follcn Jc. Dnr^u fnflcn mir, bos follid)5
oud) crbid)t unb criogcn, unti im flrunti nit onbcrs flchanticlt , bonn iuic obcn non uns
cr^clt ift, unu iins ols oincm irpfd)6ffcn flcpiirt, tiaruff tnir uns ^icbcn unti fogcn ticm-
nod) fcrrcr, S^o offt unb uill fuDuiifl obcr icmnnii nnticrs, wcr ticr fcp, uns inn Ijcm ai-25
nid)s mortis, Sprnnnifd^cn , f)cnd\crifd)cn , 1.1of<hoftiflcn, unfurftlid)cn oticr uncrlid)cn
I3an6tlun9 bcfd}ult)iflt obcr 3cpd)t , tio3 bcr, obcr tiic fclbcn uns bamit unrcd)t thuno, als
tlcrrctcrifd) , /loifd)-Bc^uiid)t , ^-d^antlid) unti bcfUid) onlicflcn, unti fpnU nn incn fclbs.

3lbcr tsx §>ibcn Scbtlidjcn uuinticn hnlb, bic ijons von guttcn, non uns, unti dcr-
fclbcn fiinff 3urud\ cmpfonflcn fot hnbcn, tinr^u foflcn tinr, tias cs ticr fibcn tclitlid)cn30
«ninBcn hnlb oud) crtoflcn ift, gjunscr hnt cc ubcr oin, obcc uff tms hcd)ft 3uni tcotlid)
luunocn , nit flchnbt , tuic iiic iinirhnit uiiti bcuipfUid) ift. tsai cr obcr funft ctlid) onticr
unact)tbar uninticn, unb bicfctbcn oinstoits 3urud\ cmpfnngcn hnb , jHnfl umr fpn , uno
hat fid) nnd) flctcgcnhnit ticr hantitunfl unti mntftat, r.lfo ^ugctroflcn unti crhaifd)cn.

^•0 ionn cr futmng lUDttcr on^aiflt, ons fottid)6 mit fpncm fun gchnntictt, on ottcnSS
Vor^ig unntJ fd)uttiiflunfl. Par^u foflcn tinr, tios fotlid)5 oud) crtoflcn unti criiid)t ift, bnn
niir tn fctbs, oiflncr pcrfon, bcfifltpd)cn gcflcn /urftcn unt» iQcrrcn, Cfilcn, unti uncbtcn,
flefd)ottfn untJ gc^pgcn , nin SrcmlofKn, ticrrcttcrifd)cn , |3H'»nd)t | (ols cr nud) flciucfn)
unti bns er (mcnfd)tid) 3U rcbcn) ots ubct on uns gchontictt. ^ts 3uti05 nn (Dott un-
fcrm hfrrcn. Hlic obcn flcmctt unti bcmpfUid) ift. Wic kon tinn cr futnuig fo uermcfjcn- 40
lid), on cinid)cn flrunti Jicr uiorhoit, uno mit ticr fiiflin furflcbcn , bos unr on altcn uor-
3i)fl unti bcfd)ultiiflunfl, Qdisn fcpncm fun f)nnfcn flchnntictt hnbcn. tios uiir obcr fottid)5
gcthon fottcn hnbcn on ottc tiorflcnti Ctnflcn unti rcdit. tiniju foflcn unr, tias uiir uns
inn ticm gchattcn hnbcn, ^ts oin /rcpfd^off unti ll)i|Icnticr ^uthon mad)t unb ticr Bcf^-
ioid)t luol uerfd)utt)t hnt, iuic oblut. «

* jFctncr nsque nd vers. 2S. nmnia nmis. 1. pcrrjifquc Pcr fibcn toBttid) ttlun-
tjcn ■'' cr omis. 1. ^r, ■llfi-ji,,, 1 {porpcram) ift omis. 1. '''* gciuifjt 1. {male)
■'^ Jlutios mitt unf?crm fi. ©. /. ^' licr^ug 1. ■»^ jut|)i)n] tinr^ue /.

XXX. DOCVMM. DE IXT. H. 4. AUSSCHE. D. HEEZOGS ULE. V. W. 6. SEPT. 1516. { O

Vntf als futiniig /circr nn^ntgt, als folten intr 6urd) tiicfelbcn unfcr tjamilung pcr-

uuirckt l^abcn unfcr furftlid) Ccr, rcgicrung untj fo uil, ias unfer unticrtt)oncn , biencr

unl) fcl)cntnan uns, irer pfLid)t nad), mpttcr nit getncrtig 3U fein fd)ull)ifl, ^•unlifr

int unti ft)ncm an^ano, tldtig, bpftcntiig unti l)ilfli(l) fet)n folten, iHit ferrer cr^dun^

5ircr u(?gc(ianiicn fd)rifftcn. Par^u fagcn mir, tia} ivit nit gefteen. Jlft aud) liie niarbatt

nit , lias mir Jiurd) obgcmdt Ijanblung (inhrafft ticr £lai^crlid)cn unii tics l)ciligcn Ui)d)S

|)atmlid)cr gcrid)t unti /ri)cn ftuls rcd)tcn unti irDbait , uiie oblut, an aincm i)crfd)ultiten

1 |3o(?ii'id)t iinli Vbeltcttcr geiibt) idit.^it DcrunirrKt habcn , nod) in ainid)cn tncg ocfibalb ftrdff-

; lid) fcDcn. §:uiiticr allcin gcbanlicU, bcs mir fug, mad)t unti rcd)t gchabt. Vnti mitgcn

lODe^bnlb Ccrn unti tlcd)t li)0en, gcbcn uiil) ncmcn (nls iinr aud) ^iitbunti bicmit urpittig)

■ on lien ortcn untj uor tjcn gcrid)tcn , tinbin tiifcr brtnticl nad) fi)ncr natur uno nigcnfd)nfft,

, 0e|)crt, nnd) ticm Kcditcn unti irnbeit in krafft unti mnd)t, n)cld)er Ulir nls nin dc^t,

I lled)t /rpfdicff gebnniiclt unt) tinnnod)t milter tiann uns tiic fclbcn /rnbaiten unb t?ed)t

3ugcbcn, laut unfcrs obgemelten uf!fd)ri)bcns. 2^d)tcn nud) foUid) unfcr tlcd)tpot tcm bnn-

loiicl gcmcfi, orticnlid) unt) gnugfnm fnn. Ob abcr icmnnli non unfern nii5jcru)crtigen fid)

nnmnficn tDitrb, follid) unfcr crbictcn nit gcnugfnm fenn , ^o crbictcn iDir uns t)cf?bnlb

fur tlc. ^n. iltnicftnt, nls unfcrn allcrgnct)igftcn IjiTrcn unb tiic gcmain ftcnb tcs tlnd^s

(fo Dil in unfer tnnd)t ift, uns t)cs 3U crbictcn) ir illnicftnt unt) tiic fclbcn ^•tcnti crken-

ncn 3U Inffcn, ob tsas gcmclt unfcr orticnlid) erbiettcn gnugfnm oticr iDir tinrubcr ninid)

i20n)pttcr crbietcn oticr ticd)t nn^uncmcn fd)ultiig fncn, icm tuollcn iDir a[\^an (fo uil an

j uns) aud) nolg tbun. licrfchcn uns icmnnch, ti3 liic gcmcltcn unfcr tlnicrtboncn, t)iener

I untJ ITehcnman, fid) burd) follid) crtiid)t, crlogcn , ilof?bnfftig , ufffdt^ig ufifd)rDbcn nntict

uns nit rnit^en nod) Dnfurn Inffcn tucrtien, font)cr fid) hnltcn nls liic gctrctDcn, mic un-

fcr Dcrtrnmcn 3U inen ftct, uno tins in knincn 3iDi)fcl fct^cn , tian fthmcr unli unlptienlid)

2oiDcr nllcr crbcrknit, ijicnte nud) 3U ^crnatung, nller ortinung unti erbcrknit, 3U niocr-

tirud\ung ticr gered)tcn untJ guttcn, uno 3U hnntihabung unti mcrung ticr bcfcn. ttlnnn

ain hfft nincn , tier fci)n bofihnfftigcr , falfd)cr fd)ald\hnttigcr picncr gctDcfu iDcr, umb fcin

bo^htiitf nntrciD unnt) Derrcttcrifd)e bcfuDid)t ftud\, nit folt nad) gcftalt ticrfclbcn , unt)

aiie er 3uthun (bcfunticrlid) nnd) irncn ftuls tkd)lcn) innd)t hct, ftrnffcn, unti fo gcbiir-

I 3(1 lid) ftrnff tin gcgcn furgcnomcn tDiirti (tDic tics ort gcfd)cbcn) tns tmriim tiic iinticrtboncn

sieneV unti fchcnmnn ir pflici)t lcoig fnn folten. tllns ungcborfnm unti unglnubcns nud)

tins gcbere, knn CuiDcr f ieb , ^r unti illcnigklid), ticr fid) uernunfft gcbrnud)t, inol er-

nd)tcn. tinti fo nerr icmnnt)t hieri" fic!) mit^cr e?ot, tlatur, t?cd)t, (Crberknit, fnnnt^t-

frilien, tjcs ttcd)ts ort)nung Dcru)urd\t hnben, unti inn ^d)t, i\bcrnd)t , unti nntier pccnen

35l>cs tled)tcn gcfnllcn fncn foUcn. ^•pnt» tias tiie non f)utten tiurd) uil gcmclt ir fd)dntlid),

frducnlid), ertiid)t un& erlogcn ufifd)rnbcn uiiti anticr cmbcriing, tnit bcilicrbnng, riiftung,

ftcrd\ung, fo fic on ainid) Dorgcnti rcd)t, mclTig , bcftcntiig erlangung furgcnommcn , tiie aud)

otte iDiticr rcd)t unt) gcmaincn fantitfriticn unti ^crritttung ticrfclben raid)en uno tiiencn

unti ttUerlai uffrur im hailigcn tU-pd) ertDcdicn mod)ten, tDns nut3 otiet fd^nocns tins uf

40 tm trng, ilt lcDd)tlid) ^ubcticndvcn.

fnii nls f utitDig non l^uttcn inn fpncm crtiid)ten, uerlogcn aufifdirDbcn fd^icr^u enli,
autJ) unticrftct tan flemainen ^iel voxtiet uns 3U beiDcgen mtt fd)ald\hrtfftigcr, uffet^iger,

* geubt] gibt 1. ^" leiticn untj gcbcn, als uiiir i. 12 ^^f ^^„„-5. /_ u 1,^,4
u^fd)rt)bcn3 omis. 1. fold) tled)t, pott, unti Ijan&cl /. '- (fo uil.. .crbieten) omis. 1.
Stenti omis. 1. 2' pnnn Ijif) fd)U)chr 1. ^^ iDcr aUer erberkait omis. 1. ortinung unn
omis. 1. 2fi untj mcrung omis. 1. ^^* cr oviis. 1. i!lad)t \)a\sin 3uc ftr. 1. ^" tiarum]
tiann /. '^ gcbiihrc 1. ^r unD omis. 1. ^3 -yj^^ j-^ jj^jf usque ante sequentis pasr.

74 XXX. UOCVMM. IJE INT. lOA, H. 1. AUSSCHR. D. HKRZOGS ULlt. V. W. 2. SEPT. l.MC.

crlaiiiicr fiirbiUtiinii iils |'oltcii iuir init licr (ntli)biiiio ^f^ bcmcUcn iicrrctcrifcl)cn Scfi-
u)id)ts fcDns fiins l)anrcn non ijuttcn luilicr im iicinainm fumn^ lics a6cls jichanDclt uniiD
Darin iicrflciycn brtt'fii , tias |ic uom iVticl iuirtj tiaruor uns bi) fanntit un^ lcutcn bcl)al-
tcn, mit fcrrcrm crt)id)tcn furbalt utia funticrlid)cn iicruiif? unli ucrKcrunii trr fd)ritftcn
bnlb, 3>o uiir ticn (L^raucn, ijcrrcn , unti HittcrmafMilcn uom ^ticl iics iTanntis ut i">an-
d\cn flcn tlli)nf?baim uff Kcn iicbultcn ta.a tia fclbs jictbon jc. 3u ticm altcm fnflcn mir mit
nantjcr uuirbait, iins luir nUiucfl nin ficbbnbcr, uno nnd) unfcrm ucrmniicn ufcntbnltcr
unti fiirticrcr Hcs ^ticls (iciuclTt, nod) finii , unlr mit bilff siottcs bUibcn mcUcn. Jift uns
nud) unucrflclTcn , iims uns Dct ^iicl }u jiut ficbnniclt, mcUcn tics mit btlff flots .incbiflk-
lid) unn liantkbnrlid), (icflcn icnfclbcn fampt uWb funtjcr crKcnncn unii bcfd)ullicn , unb i
ift inn unfcr flcmict uic (iffaUcu, ticn gcmnincn ftani» tics ^Hcls 3ubclnibii}cn iurd) tiie
fh-atr nins «rcmlofu-n Bcfiiuicbts, nls ijnnfcn uon ^)uttcn, nd)tcn nud) ntt, Hns hnincr
uom i\ticl, fo Mfcr fnd)cn onintitlicbcii bcricbt cmpfnd)t unti unpartnird) ift, fid) tics fo
uil bclat), oiicr jicticnck , tias ain jicmnincr i^iicl tiariiurd) uon uus jicfd)mcd)t fDu fol , 311-
ucrfid)tid), nin icticr Ocs norls bab mcr bcfd)uicri!n;i , tms icr eruntis Vcrratcrifd) pofi- i,
mid)t i)rtns uon guttcn uom ^ticl jicborn fcDn unti nin Cticlmnn jicbai|Tcn iucrtjcn foU.
§;o cr fid) tiod) unnticlid) unti tjcr crbcrhnit nitj)cmcfi, «.-unticr fo j)nr fcbantlid) unti bcfi- -
lid) jicbaltcn bat. lUir m6cl)tcn nud) Dcm frummcn ^M }n crcn mol li)ticn , trns ticr j36fj-
und)t knin CtJclman flcuiclTt, nod) jicbailTcn murti, oticr tins er fid) ticm ^ticl un& crbcr-
hntt jicmaf? jicbnltcn uiiti fpnc bcftuiid)t ftucK unticrlnlTcn, uni uns nit t)crmn|Tcn, tuic
obcn umrbnfftijihlid) cr^ctt ift, So jinr ubcrfd)uicnchlid) unti uilfattijihlid) ucrurfndjt bfttc
3U fcDncr ftraff, tiic im ciititlicb | umb fpn ucrfdjul&cn uoii lins, tuic /rDcn ftuts Wcd)t,
nit unbiUid) uiiticrfarn, uiiti ift tm jirinitit ticm ocmaincn J\ticl mcr loblid), fiirftcntiij)
unti iiut, tias foUid)c uuirmalTijic jiliticr abiicfdinittcn unuti ufijicli-fdit lucrticn, ban bas fic
folten bcp nnticrn friimmcn Cticln uiit) ticr frb:rhnit fid) uffbnltcn unti nlfo ^uucrjiifft ticr :-
nnticrn, mit bef?cn frcmpcln DHUHirtjcln, ^ls nin icticr ucrftcntiijicr tics ^ticls uiiti ^'icb-
bnbcr ticsfelbfu (mie uns nit 3»'fi)fctt) bij im fclbs crmc|Tcn mnji.^ linti biUid) mcr jjcnnint
fci)n fol, itns uon ticr «frtitfntfn ftraff lufjifn on ticm i^cfnuid)t uolbradjt , bcDftcntjij], tmn
luiticriucrtifl 3U fcin.

Dcm nllcm nad) tft an Cmcr ficb unli ud) unfcr fruntlid) bitt: jiunftijj: untijinc-S'
t)ijj nnfDuncn uuD bcjicr, ir mclt bcticndicn unt) bcbcrt^ijicn , mic jirofi uiiti fd)mcr uiis nls
nincm lic.iicrcnticn idrftcn, ticr (on rum 3u rcticn) fDn tng erlid) uiiti ^urfttid) bfrjic-
brnd)t, unt) mit umrbnit nit maji bc^Djicn, crfiinticn, nod) tuic fid) jicbiirt ubcnuunticn
nierticn, jjcjicn icmantis mit unttcui o&cr unumrbait jicbanticlt 3U babcn , 3uj)ctiutticn fD,
Dns u)ir mit foUidjcn crt)id)tcn i-iijicnbafftijicn rcticn uniiti fcbrifftcn ticrmalicn fdjmadjtid^so
nnjietnft foUen lucrticn, unti mns fd)mcrcn eicmpel unti Dnjinuji, tms bobcn unt) niticrn
ftentjcn unti nUer obcrhnit jicbcrn unti briujicn mcji. (Cud) tinncben bcticndvcn, tins tuir uon
iujicnt uff J,inDf!crUd)cr Jllaicftat, uniiti ticm ioailiflfn llcDd) (luie unfcr Dorcltcrn niid)
flctbnn) uuBcrtbfniflhlid) flcborfnmlicb flctiicnt, mit flant^cn trcmcn, unfcr bitff fiir uns
fclbs, unti mit unfcr faiititfd)afft , uuflcfpart unfcrs licrmiiflcn?, uiiti etum mcr, tiann mol^o
unfcr ucrmuflcn flciuc|Tt,- beiuificn uiiti er^aiflt babcn. ,3u ticm mir nud) funticrUd) ticn .^ticl
untj erbcrhait aUuicfl flclicbt unti flcfiirticrt. Wk nbcr ful}wU) uon fjuttcn fid) jicbnltcn,
ift nud) fnntitkiiiitiifl, tian luir nic flcbcrt babcn, tias cr flcmaincm nticl funticrsflctiienti
Cs fD tian mit uuid)crn flcfct)cbcn unti on f^n fd)aticn. S^-o ift aiid) in umrbait tiic jKfd)id)t
btrhummcnfiait tiif) banticls flcftnlt, mif mtr obcn er3ctt babeii uiiti eiuucr ficb unnti ud).i:
btcmtt 3u crhcnncn flcbcn. ^bcr sns fo Iiie uon ijuttcn luitifr uns fd;rDbfn oticr funft

vcrs. 42. verb. lUie fid) fonftcn §. v. §. ticrbnUten omma omis. 1. "3 aud) omis. 1.
nic] nid)t 1. « iinti... fcl^aDcn. omis. 1. ecfd)id)t uiiD /. ^r, pcj^aien 1.

XXX. DOCVMM. DE INT. lOA. H. -1. ATJSSCHR. D. HERZ. V. W.* 5. AUSSCHR. D. V. U. 75

urjgcbciT, Jlft attt pttcl frtiantlid), crticl)t, tiincnljafftiii untr gcftifft iinji , MrKurd) fi) unticr-
ftcnl», lins ubcl unii tiic fdjantlid) fjanlilunii fjanfcn ucm i^iittcn, tiarumb cr non uns fnn
urrliicntc ftraff cmpfaniicn, ^uucrbcAcn unti bcfd)ai)ncn. Pcf>l)alb abcrtnals an (Cuuu-r ficb
iinli ud), unfcr frcunttid) bitt, nunftifl unti gncijig anfi)nncn untt bcflcr, ^uuorticrft C-^ott

53U lob, unb ocr umiljait 3uftur, aud) 3U fianlitbabunii licr crbcrkait unti biliid)ait 3r uicUcnt
liifcm unfcrm umrbafftincn bcrid)t iiant^cn unti uoltcn unb tiariugcn ticrcn non f)uttcn luflcit-
iiafftiiicn, crtiid)tcn fd)rifftcn, fo uon incn ufioangcn fi)nt) olicr furol)in ufijiccn mugcn otJcr
uicrticn, kaincn gtaubcn (icbcn, nod) ud) iiurd) ir gcftifft anfud)cn unti anruffcn, incn iiiiff,
rat, unli bi)l'tanti 3U tiiun, utiticr uns in ainid)cn mcii bcuicgcn taffcn , funlicr uns i)icmit

I0i-ntfd)uli3iiit unti ucrantuuirt i)abcn , um aud) dur ficb, tiic irn oticr ir uon incn tuiiicr
uns umb i)itff oticr tiat aniicfud)t uicrticn , atBtian incn Iiic abfd^taiicn, | bi) Ocn cuiucrn ab-
ftctlcn, mcnticn, unti ucrl)inticrn, unti aud) bcticnd\cn unti 3U iicrt^cn falTcn , iuic BcfUid),
llcrratcrifd) , Sd^antittid), tlcrvtdittid) unt) untrcuHid), ticr i3c|uiiid)t f^ans uon f)uttcn ubcr
foUid) grof? (inoti, guttat, gabcn , trcm, unt> ficbc., an uiis gcfarn ift fampt anticrn un-

iStrcnicn, tiic uns uictfattiiihtid) ubcr atl unfcr trcm unli gutat bcjicgnct fcpcn, on 3U)i)fcl,
mo Cumcr ficb unli 3r, tics midcn bcttcn, ir murticn uf? aigncr incnfd)tid)cr bcmcgnus,
cin gctrcm bcrt^tid) mittci)ticn mit uns tragcn, uiiti fottid)s bctfcn baffcn unti uns uon mcgcn
unfcr unfd)utt>, iimrbcit unti bitlid)oit, Ciucr hitff, tlat unt) Bnftanti, mittoitcn, ^ls mir
uns gcnt^tid) 3U (Cumcr ficb unnTj (Cud) vcrtrcftcn unt) lios umb (l:uu)cr ficb /rcunttid)

20ungcfpart unfcrc ucrmcgcns, ucrtiicncn, gcgcn cud) gunftigktid) bcfd)utt)cn , gcnctiigktid) cr-
kcnncn unti 311 gutcm nimmcr ucrgcffcn mcltcn.

(!>cbcn: unt) mit unfcnn Sccrct 311 cnt)c tjif! gctrurivfi bcfigclt, in unfcr S:tat S^tut-
gartcn, uff .Sampftog nad) Sanct (Cgitiicn t)cs bnitigcn ^bts tog. ^nno tiomini Jfunff-
3cl)cnt)unt)crt ^•cd)3cl)nc.

* [Dfrcn pnii iiultcn jic^rurlitcs ^Xusfdjrctbcn lui^cr ^)cxiOQ l(lrtcl)cn 311 Wnt~
tcnbcri]. d. d. 22. SepL 1510.]

(Eingonng t)cr uon fiuttn marl)afftigcn abtainung, gcgcn tics | illojtrcrt-
fd)cn bcrt3ogcn oon tOurt tcnbcrg aufjganngcn | fugcnfd)jifft. |

30 ^ttcn unt) i)ct)cn (Cbiirfiirftcn, /lirftc, (Cniiftlid)cn un [ u)cltttid)cn, p:ctatcn, (!5raucn,
irci)i)cr:n, tlittcrfd)afft, Stcttcn unt) (!>cinaint)cn, auf;gcfd)tolTcn bcn | uad)bcnonntcn tl)i;-
rannifd)cn bcrt^ogcn uon uiurttcnbcrg. (!:m=!bcmt jd) fulJtuig tlittcr, futiiDig, 3c;g, ftric^,
oUs uottcr unt) | ^"unc, ircbcin, iHarfd)atd), Vlrid), frii);id), pictrid), fubmig | icr jung,

A = Archetvpnm 9 foliis in 2''. coustans, quale iu bibliothecis Berol. Gotting.

Mouach. et mea adservatur, secnti sumus. 2 = (Satttcv ©cfc^. '•i?ivtcii('evg§ I.

n". 86. g. 212... 227. 8 = Miinch, H)itt. Opp. II. pagrg. 238... 268.

' 3l)r mcrtjcn 1. '^ Bcrid)t gtaiibcn, uno licrgcgcn /. *" (E. f. unti |i)r, oocr tiic
3l)rcn, uon /. '^ licrratcrifd), S^d). omis. 1. iloifd)bcfuiiid)t 1. '^ ucrfol)rcn 1. '•"' tics]
t)06 1. 20 (gi,(i, gn 3„c bcfd). 1. 22 ^-ccrct-Jlnfigcl 1. gctrucKl)t /. ^-tucttflorbt /.
2* ^-. ^cgitip 1. <3^nno Pomini 1516. 1.

*) Stcfc Ucbericf)vift t^at^cn 2. 3.

70 XXX. nOCVMM. 1)E INtEEEMPT.IOA. HVTT. 5. AUS.SCHR. DER V. HUTT. 22. SEPT. 1516.

/rcbcin ticr junji, Ci)tH, ^^(iiipitus, f)rtnn?, nnti alle an^licrc ^cs gcfci)liid)te vo guttri.
llnnfcr iinnttcrtbcniii , roillig, fruntilid) tiinft, unt) gfttcn miUcn, iuic un;- gcgcn aincm pclicn
nad) fcinctn | ftann^it gc^Dmbt jiiuoj. ([?cnal)igiftcn unt) gcnaljigcn l)cr;ri, ilud) j licbcn i^crjri,
unti giitcn friiniit. €w: gcnal) unti friint)tfd)iift, ift | onjuicifl nit ucrpojgcn , ivic ir.ir aus
grodcn gcliningcn ii:fad)cn , hicuo: fanunntlid) unnti fonnticrlid), iuiticr ticn ^llo;t)cr, licr 5
fid) (luiiciiiot fcincnti)aUi, ganntj unti innuirtiigklid)) i)crt3og tUrid) vo | iuurttcnbcrg ncnnt,
umrhafftc gcgriinnlitc .jhf'"fi^Ht*)f fd):i|Ttlid)cn | clag, unt) bitt, hrtl'f" auftgccn lo|Tcnn. lUic-
«lol nun foU) luifcr rtuf--|fd):cibcn, IrtiUcr fo iunr, nnt) offcnnlid) am tag ligt, tirts Ivain lougcn|
oticr bcfd)encn, bowiticr ftat Ijabcn kan oticr mog , ^o ift ood) tarliilicr, tiiciucit mir pct^o
oUhicju ^ugfpurg auff ticm ticd)tlid)cn tcr=|mpn, ticn mir futiiiiigcn uon ^uttri llittcr, tlc. to
|ioi). itlar). Dnnlfcr aUcrgcnaoigiftcr l^m, gcgcn gcnanntcm illojticr tinti tl)t)ranncn | bc-
ftpmbt hnt, cin abtrucKb oincs gcmoincn crtiid)tcn , lugcnnhafftcn [ uafft lanngcn nuffri):cibcn,
fo ticrfdbig ucrmrtint hcrt^og (ticn mir | fiirttcr mit fcincm rtigcnntlid)cn , rcd)tcn namcn
cin 4?lt>:ticr unti thir|anncn ncnncn wcUcn) an unns gctanngt, tiaraus fid) crfnnntict, M}\
folhcr iHo:t)cr unnt) thi)rann unnticrftcct , gcmdtt unnfcr iio:ig gc=|griinnt)t , bcftcnnt)ig, 15
iunrtid) auffd):cibcn, 3iiniit)crfp:cd)cn , uri tia=|gcgcn mit gioflcn otfcnnbarn tugcn, fcin mo:-
i)ifd)c, thirannifd)c that | 3iuicrgtimi.iffcn. v^ud) bci) t)cm aUcn, aus grolTcr i)nmcnfd)tid)cr
|)of?|hcit, nit gcfcttigt ift , tjos Cr ccmoUs, nad) lautt vnts innhalt nnfcrs | uojigcn obbc-
rucrtcn auffd):ci)bcns, ijonnfcn uon jl5"ttfn unnfcrn | ticbcn ^unc, I3:iict)cr, unti Dctter
fctigcn, fo gar unfd)ultt)igktid), | tinti jl)cmcrlid) crmo:tit, unt) ^itfmabcn i)nnt)crftannt)en. 20
^ud) uns I aUc tiamit 3fim hLuhftcn iicrad)t, bctriicbt, unti bctaitiigt hut. ^•onn|t)cr unnocr-
ftect fid), t)cr gcmcltt ino:tiifd), thpronn, tiurd) folh fcin, tugcnnhafftig auffd):cibcn, ticnfcl-
ben unfd)utltiigc totitcn, uri tiar^u || unns aUc uon ijuttcn, gcmninktid), unti fonnticrtid),
lugcnhafftig:|ktid), unti pcfUid), fouit Cr ous poffhnfftigcin gcmfict catiid)tcn unti [ crticnnd^hcn
krtri, rtuff tirts rtUcrhodift 311 tugftrnffcn , unli nod) uicit|tcr 3ufd)miihcn, niid) fid^fctbs unfft 25
3iibcriicmcn , tinmit cr ucrmnint fcin [ grc|Ttc iinmcnfd)tid)c, offcnnbarc, un3uici)ffcntid)c
pofjhoit 311 |bct)cd\l)cn' ^

5lblrttmung, niic fid) tcv JVln^ifct (i,cv unti | lobs benicmbet.|

lliiti nUs fi)d) ticr gct)nd)t illc^ticr, in fcincm lugcnhnfftcn rtuffd):ci|bcn, nnfnnngs unti
tinrnnd) bcrficmbt, uiic <Cr fid) gcfti(Tcn uri hcr|p:rtd)t hnb, ni)fmnnntits luiticr ticd)t oticr 30
piUidjrtDt mit uio:ttcn, | fd):ifftcn, oticr gcthrtttcn 3iifd)iniihcn, Sonnticr fid), gcgcn brtilicrHlnD
gcfd)tnd)tcn , hohfs unti UDticrs ftnnntils, wot gchnUtcn :c. | DnbcD gcfdjiucigt Cr, tms cr
fid) ncbcn nnnScrn fcincn unfd)id\lid)'cn hcnntictri, gcgcn fcincr frumcn |rnnt)tfd)rtfft, fo un-
gcrcd)tigklid), | unfd)id\lid) , unt) grciifUid) gchnUtcn hrtt, t)ns fud) uo: kurt^cn jorn [ nin
grodcr tnil ticrfclbcn 311 luiticrftrtnntit fcincr thDrrtuncD, ucrfnmlt | unti empcjt, tiic er nnd)-35
moUs mit gcutoUtigcr thnt, biUff fcincr hcr:ri | unt) friinBc, unt) fonnticrlidi t)urd) t)cn frumcn
^t)t, Oicfclbc U!it)cr [ unnticr fcincn thDrrtnnifd)cn gcuinUt b:nd)t \n\t, iuic tirtri mcnigktid)! .
nit(Ten ift. i3cD Dcmfctbcn, hrtt cr fDd), gcgcn ticr tiurd)lciid)tigcn [ hod)gcbo:nncn ifirftin
wnnti fratucn, /rauicn S^abino, gcpo:unc [ flcrt^ogin in tiairri :c. fcincr Ocmnhct, Bcr
friimen, tugtntfnmc, tL'b|tid)cn hodibcrficmbtcn iiirftin, So grnufnmtid) uiiti unmcnfd)- w
lid) I gchnUtcn, tins Jir ffirftlid) gnrtB, gcnottrrtungt uio:ticn ift, uon fot=|d)cm thDrrtnncn 31!
jrer /iirfttid)cn gcnnticn gcb:fit)crn cUciit)tiklid) [ 3iicnntuicid)cn, luic tinnn tins unti nnicrs
r)etig nuf tiifcm ticd)Uid)c | £crmDn, nUhDc tiurd) Jlr gnnt)cn /rniu muetter, unt) b:iict)cr,
oUs I 3rer gnnticn uoUmffc^tigcn nniunUt)cn , uo: ^nir. i^ai). in offcnnli=|d)er gcrid)tlid)cr ucr-
hc:, mit jrtmcrlid)cr grolTcr ctng fftrp:nd)t iuo:|ticn ift, tinrumb nit nUein, unfcrc uiojt,45
fonnticr offcnntid)c gc|d)id)t | unti lucrdib gcbcn, luie thDrnnnifd), grciifHtct), unli unmcnfd)-

3' otier] unt) 2. 3. '" hoc|)flco:nncn ./.

XXX. DOCVMSI. DE INTEEEMrT.lOA. HVTT. 5. AUSSCHR. DER V. HUTT. 22. SEPT. 1516. 77

lid), I fid) "Oit 3unid)tifl mojtifrifd) p6^ii)td)t, nit allein flcflcn unnferm lie=|ben ^'un, bjuetier,
uns ucttcr, fcligcn, ^'onniicr gcgcn nnnticrn ou|d), unti 3iiuo:ticrifd)t , {icgcn fcincr l)od)-
berucmbten ©cmol)cl (ricr <£r fcincr pofjl^oit IjoUicn ni)c mcrlit u)o;^icn) flchalltcn un flc-
Ijonniielt |)0t. |1

I Ucranntu)urtung tucs mir <fubttngcn luini ^luttcn Hittcr, | ticr Jltoaiicr ntit
unflruntit auflcflt.j

Pcc 4He:tiifd) tl)i)rannifd), «nUannd^por pcfuuid)t, mift mir fua^Iuuiicn uom fjuttcn

i Hittcr 3UC, olls hob jd) jnic .3cl)cntoufcnlit guU=|ticn , mcr umb mcincs nut^, unti roiicd^crs

roillcn, liann jme3Ui)Ut, | ouf \;}0\)t ocrfd);cibung t)clil)cn. ^ud) Iicm J^Ocl uu-nii) flctiicnct,

lOJian ( mos jd), mit iicri)lcid)cn lcpl)cn octbon btib k. llun iion iicr (JHcj^ltiifd) pefuutd)t nit

' u)iJ)erfpjed)cn , lios jd) jmc 3cl)cntaufcntit jiultien | tn feincn flroffcn ncttcn, unti ouf fcin !)od)

erfued)en, on olle ^innfs, | oud) on oUc i3ur{)cn , oticr cinocbnc unnticrpfanntit, ^onnlicr auf|

I fein opnifl b;icf unB fi)gl, mic Cr liic fclbs gcmod)t unnii ubcrjicbcn | bnt, bci) oincm jnr-

I lannji gclibcnn b^bc, oUs abcr fcUid) ^aUfrift ucr=|fd)incn, vnts Cr mir on^aigcn lic|Tc, ijas

' 13-er fcUid) ^c^cn toufcnt jjul 'Bcn, mir nad) loiuit licr ucrfd)H-ibiin(i nit bc^oln luinntc, unnti

j mid) [ 3um l)cd)ftcn rd);ijTtlid) battc unli crmonct, jmc l)ic lcngcr umb ^inf? ) onrtccn^iilalTcnn,!

' l)ob jd) jmc fcll) 3cbcn taufcnlit jjuUlicn, au)Tfcll)c [ Tcin ulcilTig bit (luiciuol jd) iiic fonnftcn

j on onnlicrn cnnlicn 3u mcr=,crm 3i)mlid)cm nut^ bctt onlcgcn mcgcn) ous fonn&crcr gut-

I roiUiflkoit | nod) 3iuoi) jor, bi|5 (Cr {icnanntcn mcinc S^unc fclijic, jbcinerlid) cr=iinc;iit umb

l20 3in(j, con ^umint^iflkl) ij u Uli cn , ain {luUiicn, icr (Cr fi)d) | fclbs 3C{icbcn erbottcn , onftccn

lolTcnn. ^bcr nod) feincm tjeucbtcn | iHojtit, bnt (Cr mir, ubcr uniiii tuiiicr mcincn xuiUen,

oud) uiiiicr J fcin ucrfd);cibun{), b;icf, unti fi){jl, {)cmcUt boubt{jcUt, unnii ^innfs | nod) oin jor

aufgeboUtcn, bis jd) nad)uohicnnii mit {jrolTcr miic unti | l)fl)c'" erfucd)cn, fcincr Hnt , unnti

|ronnIitfd)afft ;oUid)c bc^olung j uon jm b;ad)t unn crlonuflt , unD tionncft, Dos (Erft jor

25uon foU!)cr | 3cbcn taurcntit iiuUl)cn , hoincrloi) ^innfs ol5cr flcnicf} bc{icrt ot)cr cm=;pfonngcn

bob, Iiobci) oin i)ct)cr ucrftcnntiiflcr xuol crinclTcn kon , mit | luos uniuarlid)cr, pof?l)oftiflcr,

uniiandipcrkoit , (Er mir ouf^iilcflc | unnlicrftcct , oUs foUt jd) jmc fclbc 3cl)cn toufcunt

fluUticn, uon luuc |d)crs lucgcn gclibcn, bitbcnn. Pcrglcid)cn bnb jd) mid) gcgc ann=|licrn mci-

nen i)iv:n uiili friintitcn (on tiucmb ^iiincU&cn) mtt mcinc jtiicnnften, lciben unnti onn-

solierm, IicrmolTcn gcboUtcn, lios jd) unflcjiucDlfcUtcr boffnunfl bin, jd) ifab ies uon jne

l)onnd\pcrkai)t unnb | kboin ucriucnrunng , oUs jd) liann iKt^o in mcinen nctten (luie man|

rootfs) mcinc benn unnl) friinlit, fo tn flrolTcr trcffcnnlid)cn 30U, 311 | mcincr biHff vnl) bei)-

ftonnDt, uiiticr flcmeUten iHc;Iicr, bcmcflt un | ouffp;od)t bnb , Iios jd) nit ucrboff, Iios C;r

ols otn ucrmaintcr bec=it30fl uno foniiI)6furft , fouil trcffcnnlid)S iVlicl , un jd) mcd)t luolij

35^pred)cn I)cn holbcn tail , luilicr mid) oUs oincn (Slrmcn liittcr ouffbringcn uiili ucrmcgcn

fcUe. ^us foll)cn gcfd)id)tcii, uuD iucrd\cn, ( bciuart, luie jd) mid) bifibcrc, gcgcn meinen

l)er;txunli frunlitcn flc= bnUtcn , uiili mir liarumb licfucr lugcnnbofftiflklid)cr uon jmc 3Ufle=|

meffen tuirt, oUs foUt jd) licn nit trcuUid)cn flcliicnnt bitbcn. j

^ot^cranutruurtuufl mcin lics JJungcn ^utmiiflcn uom | (i)nttcn, onflciogcn Sotifd^lajj

bctrc|fcnntit.|

Pcr flcmcUt iltc;Iicr, milTt mir fuiiiuigcn uom f)uttcn , Iicm 3un;!gcn 3uc, oUs foUt
jd) oincn unrclilid)cn £olird)log, on oincin iungcn | (DiinlicU^baimcr bcgonnflcn bftbcn, uber
itts tnilTenntlid) ift, I)as jd) | Iicnfclbcn (DiiniicU^boimcr aus rcd)tcr nottiuc;c uiil) unucnuitrd\t(
■»5ai)ntd)cr ftrotf, cnntlcibt, iorumb mid) oud) ocs cnntleibtcn friinlitc ( npc bcclnflt, olicr on-
ge^ojjen bdbcnn, bcfibotb mir gcmcUtcr tnc;l)cr | katncn unfucg, luie (Cr gcrn tbottc, auf?-
lcflcn kon.i

78 XXX. DOCVMM. DE INTEREMPT. lOA. HVTT. 5. AUSSCHR. DEK V. HUTT. 22. SEPT. loKJ.

^us luiis njfiidjcit iMiiis 1)0111 iiuttcit a\lc inoit lics | ^lto:iicrs jumcUicit imli
ncranutniuttcit nit not ift. |

«iL-Utfn iuir abcr allf fuijcnnbalTte iuon nnnti jnnljalltunjj, fcll}S, | unft lannflcn cr-
i)id)tcn au|Td)H'ibcnns, mit foniiDcrn rtuf?trud\lid)cn | «io:tten rcpctiern olicr nicUticn, xnxnti
^iefclben uiilicrumb, mit Iicin | iiruntit unti tier umrljait, nlls iuir uioi, unnti {lenuiifainlict) i
3ut|)iin J u)c|Tten, in liifcr unnfcr uiii5crfct):ifft , nblaincn, l^as miirlie unnfers | bdo^genus,
ain fcUI)c lcnng gcberii, l)as ia iurd) iier red)t flrunlit, | ^arauff liifcr ganntj l)anX)d riicrt,
ous Ijifcm unnfcrm auffd):ci)bcn, j uon uil fcuten julcfcn unti 3ul)c:en, fcll)er lcnnfll^albcn,
mcd)t flc fd)cud}t unti nitt crfnrn iueii)cn. Pnrumb mcs uiir in l)ifem unfcrm | au!Td):ei)bcn,
gemcUts ittclicrs unti £l)iranncn, crtiid)ten fuiicn^jfdirifft, mit fonnticrn aufitriidilid)cn lu
u)o:ttcn, tia Kbain iiruntit auffjftcct, mit ucrnnniicruiai)tcn, unl) uernnntunirttcn, iia.- uicUcn
loir i nUcin aus obberiicrtcn luiten bcuicfluulTcnn unuiicrlalTcnn, tins nltcs | nnd^uolgcniicr inn(Ten,
mit griiniiiflcn bcfd)liefUid)cn u:fad)cn ge |nuciilid) nblaincn, unnii iiod) iinriiurd) kninerlcp,
lias iier mcjiiifd) | tl)i)rnnn unnfcrm uo;iiicn uiarbnfftiiicm niiffd);cibcn xuiiicruicrtiii [ flcfat^,
flcftnnniien oiier ^iiflelafFcnn, gsoniicr gcmain uni) infoniicr |l)iiit • nHfs erlogcnn unii criiicj)t, is
iiiii)erfp:cd)en , fouil nber in fclt)cm | fcincm nu!Td):cibcn , iics beiinnuflcn iilo;i)t!.-l)rttbcn,
unnfer ctng i)e=|mafs fctbs bckennt , oas iucUcn luir fiir behenntlid) nnflcnoincn uiT ji fonn-
i)erlid) 3uucrmerdvl)cn gebcten l)abcn. |

Jflurtjc ttarrocion unli obloiinung tics ^flJoJbcrs bcnicnicn, | ols foUt (Cr ^annfcn
nont iiuttcn fcligcv nil fliits {)ctl)on, | m\i> licr r!)d) ^aocgcn untrcnUid) i]cl)aUtcn,20
nn^ fcincn £oi) | biUid)cn cmpfanficn I)a6cn. 1

llad)iicm aber iierfclbig ^Hc:iier unni) tt)i)rnnn, in feincm yct^iiicm | crtogem nu|Td)n-i-
bcn in uit -Artid\tn nn^eudjt, nUs fcUt er gei)rtd)tem | unnferm liebcn ^une, briieocr, uni)
uettcr fctiiicn, uit flnirtcn unii | guts gctbnn, unli fid) iicrfclbii) iiaiuiiicr, uniiannd\perlic|),
untrcu=|lid), fntfd)lid), unnii ucrrnterlid) (Dcf?|)atb (!;r jnciicm Jiuiias uer=|iilcid)t) ncgcn jmeS)
flcl)aUtcn, uni) cr^nigt l)nben. ^ud) jme rtiner j)e=llopten l)anni)ti)eben trciuen trcuitof! luo:-
i)cn fcin, i)cs (Cr 3ne nud) | in feinem tcbcn befd)uli)iiict , mit tuo:tten iiarumb l)nrt ge-
ftrnfft. c5\.u|d) ctttid)en nnniicrn iicctngt, uni) i)crfetb unnfcr licber ^une, ucttcr | unii bnieiicr
tunincnt bcKcnnt, unna jnc Imfiir gcbcttcn l)nben fcUc, \ unnfcr ticbcr ^-une, bniciicr, uni)
Dcttcr, fei) nud) iicuirtrnnt flcuic-|fen, unii gcuiilTt, iins (!;r jme nid)t5 uertrrtmcn fcUe , l)ab 30
jnc aud) | nid)ts uertrcfft, ubcr iirts, rtUs (Cr iicr iHcjiicr uon ^Stuciiarttcn | jicn ilcbtiniicn
l)nb rei)tten lucUcn, fci) gcnanntcr iianns uoin |)ut= ten fetig uncrfo:iiert, unti auf flefci)cl)cne
tunrnunn, trut^tid) mit jm | gerittcn, unni) luiciuol l)anns uom fiuttcn felig fein pnnnt^er
nitt I gcl)rtbt, fei) (Cr jmc iiod) fonnft nit uberrifft gcuicfcn, Darumb Ijab ( (Er I)cr ^c:lirr
nnniicrc uon jme rcptten taffenn , unnii nUs Q;r mit | l)nnnfcn uom fiutten fclig, inninenss
tunUi) i)cffctbcnuiegs Kommcn, | i^ab <Cv jmc unniicr rtiigcn gcfrtgt, lurts (Cr gege jm 311-
bnnniiln mn d)t l)ab, unii tl)un lucUc, jnc ermanct fid) fcincs tcobs, unnii tebcns | ^iiiuc^cn,
iicn fiirttcr crftod)en uno an fein C-iirttl gcl)anngcn, iias | aUcs iicr mc;licr, auf lueftuiitifd)
t{cd)t 3iicnntfd)uttliigcn ucrmaint , | unc iiann iirts fcin fugcnnfd^^ifft mit uil luepttcrn
montcn bcgrcifft. ! :c. llun Krtu rtin Dciicr bcmicgtid) bclicnnd\licn , iirts iicin mc:iicr, | 3Uiicr-40
lurtintcr bciicd\ung, fcines groffcn unincnfd)lid)cn fd)cniitlid)cn ] i}lo:iits, kl)ain 1'ugcn 3uuil
ift. Daiuit tuir aber uberigc tcnng aUs | uo:ftcet rtbfd)nci)i)cn, fo frtgen luir, ias gcnannter
thDrnnnifd) mc:=|iicr, gnnnfcn uom ^^nttcn, unnfcrm ticbcn §>une, i3ritci)er, unni) | ucttcr
fcligen, bcD jmc ^ubcteibcn cfftcrmals ouf 113 l)cd)ft gebctc, mit | iuo:tten unfd):ifften iiurd)
fid) uii nniiere uertrcft, ficl) kaincs nrgc | 311 jme uerfcl)cn, unnii i)C5 abcnniits uo: foll)cm -15

" mit] .sic editi pro nit

XXX. J)OCViIJI. DE INTEKEMPT. I(7A. HVTT. 5. AUSSCHR. DEH V. HUTT. 22. SE? T. 15 IG. /9

aiirucDttcn mtt ^rcm || (iHcjbcr «bcr Zifd) iicc(Tcn. Jlft lUid) lics tafls, alls (!;r jite.ermojlit. |
auf fciii lics ^Hcjlicrs fonnl3crlici)c crfo^trcrung, auf ainciu hijlaincn | pfariJtlcin, on aUcn
I gornafd) mtt JJinc gerittcn. <SMls ias, tsmci) uil | fllaubljaft pcrfoncn 3ubciuei)fcn tft, onlj
' kain anniicre ioc;e, loeticr | aincn Pciicn geljabt, ticn ticr iHcjticr, iicr fid) liaruoj fonn-
jolierlttl) in | jjel)ai)m tiart^u gcunHHicnt mit aDjiner banntit, fiirfetjlict), gannfcn | uom fiuttcn
' fclijjen, gannt3 unucrrcl^cnnlid), iinrd)ulli5iiiklid), iui^lUcr allc ojlncnulidjc (!3cfct3, liccl)t, onnti
I mmfd)lid)ait , fdicnntitlid) , | uncrlid), unnti pofil^afftiaklid) crmojtJt, imti ticn tootcn Co:-
j pcr, mit I l)cundu-n"3urtl)mal)cn bcgcrt l)at, iuic tiann tiaf. allcs, un Dcties un-|rcr iio:ig auf-
; fd)jcibcn nad) tics. lenng an^aiiit. Paraujf iuir unns aU--|l)ie umb kiirt^ttiillcn 3icl)en unt>
(lallfo kuntjtlid) olfcnnbar, unntJ be=|ninrlict) ift, mie nus nact)uoli)enntien griintiten ein Df^fr

incrd\!)en | mag. |
, Cin Dcticr ticrniiflftigcr mcnrd), kan crmelTcn, iias ijanns no 15"*=!*«" fflifli fo tl)ejet nit
I gcnicfen ift , tias (!5r, tuo er fid) ierbalb no; jme | befojgt, fcllid)er malTen , alls Iicr <£llc:=
i icr fctbs metltict, mit jm flcri;|tcn tuare, tinti tias tien mc^ticr fciii aoflcnnc bckaiuitnufs,
;5flar tn utl | ftuAben nit enntfd)ultuig , fonnlier bcfd)uttiiiget. |

Pas ict ^h^cx fxd) aiif tUc iTtuelifcl) (!3crtcl)t | utt cnntfdjuUtiiijCH niiuic |

Unti ob ganns tiom guttcn fclig, tiein ood) attc mcnrd)cn jiii tannti | 311 lUfattcnbcrfl

mt> fonnft fiir ainen fonnticrtid)cn friTinen tjcs aticts | flcl)atttcn tintj bcriiembt bnbcn, uii

nod) tion jmc nit anlierft faflcn, | otier faflcn kiinncn, ain ubettbater, ats iier mcjticr ucr-

20inaint, ticr ticn | toti tierfd)uttlit , gciDcft toare, tias fid) bod) in kaincm ftud\l) nDinerliuer,

mit ticr iDarl)ait cifDuntien kaii otier mag, l)ett €r ticr bittid) | nad) gciuaincm gcbjaud)

onnticrcr frummcn, tcbtid)cn (Cl)iirfiirften | unti iiirrtcn jiii hcitigcn tieid), c}fcniilid) fiir

I lkd)t gcrtcltt, uunti | ticn, iuic fid) gcbiirt mit o:tJcnnlid)cm 1Hcd)ten tierurtaittt uii ftraf jfcn

j to|Tcn. llad)ticm non kaincm j^iirftcn jin h^liflf» ^^fid) flcl)6:t, | ias <Cv aincn iibcttl)a-

25ter, iDte grof? ticr gcuicft, uiir gefuu-igc aincs | unfd)utttiigcn frummcn incunfd)cn , nad)

I nfrmcfl otjcr in fd)cin tics j llJcftuctifcl^cn (!3erid)ts , mit aDgnncr l)aniitit gcl)anngcn l)ab,

tuan I oud) nad) o:tinung tics lllertuetifd)cn (!?erid)ts, nDcmanntit, tiann | attain fcttid) ofenn-

Itd) t)bcttl)atter, tiic t)niuilicrf)):cd)tid), wnti tin=|3U)CDfenntid)cn tien totit iierunudU)t tinti

uerfct)uttut , (!>6cr abcr jl o:ticnntid)cr iuiti gcbiirlid)cr iucifc, aiii tDcftuctird^cn Cn-rid)t j 3um

jsototJ ticrurtaittt, t)ii gercd)t fcin, von ainein tDilTcnnticn ticrmafiren gcl)anngcn mertien

I incg, ticr in tiirein uatt tuitier gannrcn uon | guttcn rctigen, kains n^c aufifDnntiig ge-

! inad)t tDo:ticn ift, oticr aufilfDnntiig gcmad)t iDciticn mag, tmti luo fctl)e Dcs mo:ticrs ent-

fd)uttjtiigung , tiie <Cv auf tias tDcftuctird) (!3crid)t, fugcnl)afftcr Diiti gc=|tiid)tcr tiuDfe fiir-

npmpt, ftat Ijobcnn, vnti ^iigctalTcnn tucrticn rctte. | ^'o incct)t ain Dci""' illo:Dt, tuie

i35pcf!t)aftigktid) ticr gcfd)et)en, Dar|auf uerantiDurt, tias tian luiocr altc gctttid)c, uii incnfd)-

< ltd)c gefet3 | ain fiirtierung ticr mc^ticrifd^en pcfnui(i)t, unnti ain uertittgung ticr | frnincn

I mere. (Db aber nemantit fagen tuottt, atts ob mer fiirftcn | jin l)citigen tleid), aud) feiit,

i mtt atgnncr t^ontit gcl)anngcn l)etten. | S"o gtaubenn tuir gnnnt^lid), tias ticf!l)albcn kain

! «fiirft, man mctlt | tiann ties illc:ticrfs uattcr tiarfiir an^aigcn, benannt tuerticn kiinte, |

'40tittrumb aud) tjcs mc^ticrfd) uattcr (tuicuiot tierrctbig kbaincn tics | ^ticts, lomi^cr ain ge-

rtnngcre |lcrron, uitleDd)t aus gcp:cd)tid)aDt | reiner ucrnufft, iVtbs gcl)anngcn) fdmt lie-

fltrung cntfet^t , in Uic ge[fcnnflktid)e ueruiarung gctcgt, tiarjnncn Cr uil jar gctegcn tft,

tintJ I nott) tiflt. lUarumb fcltt tiann Ucr fd^marcr illci:tit tics ^'uns, uic-|niger iiann fcins

! watters flcrinngere, flcitebte St)at, gead)t unnti gc Iftrafft tuerticn. |

* ermortit.] cruortiert 2. 3. ^^ tOeft Uctifd) 2. 3. ^^ ticm omnes. ''^ aber !| aber A.
furncmpt2..J '•^ fd)iuiiree ^. fd^iuarc 2. .?.

80 DOCVMM. DE INTEREMPT. lOA. HVTT. 5. AUSSCHR. DER V. HUTTEX. 22. SEPT. 1516.

1

I
Damit abtt ain t)rtcr Dcrmcrdtl)en mogc, ttus uuis po|?l)ttftt;|()cn bcui£gnn([cn, ^er

-flloj^cr roll)cn mojtit flciicbt l)ttt. |

lUiciool tuir inn foll)cs in unnfcrm uongcn ourfd):cibcn , «mb t)cr;fd)oniing luillcn
cttlid)cr pcrfon, flfitter iiininuni) t)nl)inl)cn flclnfTcn.i ^"o uicUcn tuir bod) , tiicfclbcn pct^o
omb mcrcr bcn)nrlid)cr crcf^lnunfl luiUcn bcs tlcd)tcn flrunUts, lcnnflcr nit pcrflcn, vn^ l)ntt o
Iiic I flcftnllt.l

Pcr uilgcnnnnt Jllo;tiifd) tbprnnn b^t fici) uiiocr fcin fclbs (!:clid)c | u*rpflid)tuni), nud)
ubcr tins unnfcr licbcr ^'unc, bniclicr uiT uct^^tcr, nuf bol)cn ucrtrniucn unti glnubcn, fcincs
^llnrfd)nll)6 Conrnti | (£l)inucn tod)tcr, 311 ticr Cc flcnomcn, unti bci) Ucmfclbcn jrc unttcr]
3U ^■tiitgnrttcn gclnlTcnn, unnticrftnnticn , iiicfclbii)cn }u fcincin un;|i)cpurlid)cn (!;cbn'id)ii)cn ii
luillcn , in uillcrlni) uicis luiDcr jrcn luiUcn | iinrnb §;i) nls un|Tcnntlid) gros bcfd)iunrt gc-
l)nbt 3ubciuciicn , unli | 3ub:iniicn , nUs nbcr ticrfclbiii unfcr licbcr func, bruticr uii ucttcr nus|
fcincr tuflcntit uii fnnuknit bcfunirt tnrob iict)nbt, ift foll)cr tl)iiann jl fiir iiclind)tcn uunfcru
licbcn „S:unc, pnictifr, uni ucttcrn, nulicr^.hnpct , unnti jnc umb jiot^iuiUcn mit nuf?gcfpnnn-
tcn (^rmcn gcpctcn | ^iigcftnttcn, iins (Hx fcincCclid)c bnufifrniu licbbnbcn mogc, lunnu j Cr 1
hcnn uiol utiT) mcgs nit ln|Tcnn, iinfiir tinnn gi^nns uon jL)uttti | fclig Jicn <lilo:lJcr fclbs
l)od) gcpctcn, unb fiirtcr bcrt^igklicl) un fd)=|mcrt3lid) gcklngt l)nt, unnfcrm gcniitiiocn i)ct:n
l)crt3og l)ninrid)cn | uon prnunfuu-igk, ticr "Des mojDcrs lciplid)c fmcftcr Ijat, nud) fcincm|
^uichcr tion illaifd)nlt) , bnicticr, ucttcrn, ^"d^iuiigcrn vnti ucr|trautcn friinitcn, tuic cr-
fd)jMcnlid) nud), Uns unufcrm licbcn func j priicocr, unD ucttcrn, nUs niuctn friTtucn lic9 2i
^Dcls gciucft, bnt cin | i)cticr friimcr mcufd), in luns ftnnulits Iicr ift, luol 3ubctrnd)tcn,
liar=|nu6 gcuoUgt, ins ticrfclbig unnfcr licbcr fun, bnil)cr, unti ucttcr fcli'gcr fiirttcr gctrnd)t,
tuic (Cr mit licn pc)TtiT fiicgcn, uiT luii icx mpaf Iftcn ucrlcDiubtung fcincr (Cclid^cn biuif]-
frniucn, uon ticmfclbcn tl)ir|nnncn kommcn kiinntc. J^bcr licr pofibnftig tl)i)rnnn, l)nt in
npc uo jiu I InPicn tucUcn, unti bcfojgt, luo cr lucg kamc , Ms jiuc nUf^tinnn fcin | (!;clid)2J
l)nu(?frniu uon nott lucgcn nnd)3icl)cn miifnc, uirt iniurcl) j uojgcmcUtcm fcincm pofil^nftigcm
fitrgcfnt3tcm luiUcn, cntpfiicrlst | tuurlic, unt) l)nt t)c|?l)nlbcn gcmcUtcm unnfcrm licbcn §:uuc,
|3ruc|l)cr, unli ucttcr fcligcn , tins liogtnmbt 311 ^urnd), tin licr tl)i)rnnn | uil fcin tuonung
fle|)nbt, 3ulci)l)cn fiirgcfd^lngcn , lins nbcr ticrfclbig | uuufcr licbcr §>unc, bnicticr, uuli ucitcr,
gcmcUtcr pof?t)nftigcu bc!gcgnuf!l)rtlbcn , nit onncmcu l)nt iui:Ucn , uiT nit unpiUid), foll)cr
groffcr crfd);od\cnnlid)cr bcgcfluufil)nlbcn bci) fciucm S-lucbcr, mir luli=,uiigcn fcincm unttcr,
unU fcincin briiclicr, umb Hnt gcfucd)t, licm=|fclbcn nnd), bnb jd) fcin unttcr jmc, nud)
(Connrnticu '£l)umbc unjfcr bcticr ^"d)iucl)cr, iiamnUs gcfd)nbcn, luic l)crnad) in ^tuaicn cin|
gclci)btcn (Copcpcn gcfunticn tuirt.j

Wk l)crj l^u^roifl uom ^)uttcn i,)rtnnrcu rcligcm rciucm §unc,|i^ud) Conrrtticns^!
£l)]Imcn fciucm §iiicl)cr, })cfd):ibcu l)rtt.|

ficbcr ganns, jd) l)itb uon futiuiigcn ticincm bnicticr ucrftannlicn | ums tsk vo Scinem
l)crni t)C6 ilmbts, aud) icincs tucibs bnlbcn bc=|gcgnnct fci). llun kan jd) gct)cnnd\|)cn , tsas
cs kntn fliTt tbiin iuirJict.| (Cs miicfcn uil xd uniib unniit^ gcfd)uiait3 oaraus uiericn, j
unuti I l)aUt , txis tiir nid)t6 niit^crs fct , timn tnxs tiu bcincn Uicnnft bcgcbcft, | un& rcpttcft 4oj
nnl)ni)m, unnti tms mir ^cin §;uui)cr, ticin lucib nud) | bcrnb fd)idU)c, luiciuol l)a|Tclb nud)
utl nnd)rcl) briugcn luirtict, fo | mufs mnn liod) nins fiir lins anniicr ncmcu. Wo abcr l)cin
Su)cl)cr II unli ticr [ l)ofmniftcr mcd)tcn crlanugcn, tias tiir licr l)crt3og ain iVmbt ucn u6|

» bei)] bi) 2. .V. « „j j,,,-] „p„ j-jj^ / 2.

"■■' TcJ Cviv-\iiialbnufo cv|'tc Lncr .Btil»-'" ^c^' fcfiicubcu Scitc unibcvl}cleit bic ^iJovte
l)aUt , tins nid)t6 niit^crs lUo nbcr licin fmcbcr

XXX. DOCVMM.de INTEREMPT.IOA.HVTT. 5. AUSSCHR. DEH V. HLTT. 22. SEPT. 1516. 81

jme Uefs, 'Oas €r katnen ^ugannfl }u ieinem mib Ijabcn mcd)t, ^o | mcd)ten jme "bit

fndjen aufTroitjen. Wo tias aber nit fein, unnl) Ucin 1 Ijcr: xiill 3U JJr in tieines fnieljers

Ijaufs flcen ujcUtc, fo iniirli es uill | reti mad)cn , tias mitc!Tt man fo pelTt man mcd)t fiir-

I komen, ^o muc|Tt | liu mit 'bcincm mcib rctien, tias fp jme kain gut iuon ocbc, unir bette|

|5jn, Uas er fi) imuerumrn lie|Te, onnli mad)et jr kain nad)reii, liann ft) ( uicUt es uertragen

I ffin, tionn mo fi) jmc guttc iuoH gcben uioUtc, fo | un'irtic cr nit nac|)lalTcn, unnJj ftntea

; an^onngcn mcllcn, tia iuiir^c | tiau nid)ts guts tiaraus, tia fd)idv tiid) fclber 3um pclTtcn ein,

fo l)Ob i id) liciucm s>d)uirhcr t)icbci) aud) iicfd):ibcn , luic jd) tiix lics Copcj [ mit fd)id\l) , uias

, mein gutbctiundibc fci). lUo liu mainft, tas cs jme | nit fo i)Od) bcfuiarlid) fei) , fo magft

i05u jmelicn b^icf gcbcn, liati tia^ [ 'Ding miU fid) nit ocrtrud\l)en lalTcn, tiunn inng Ijir kain

^mbt mcr^ltien, fo ift iuoi ^iiiicrmuctcn, Das cr fi) gcrn nalict bci) jmc bobcn mil. | ^a

ift csJrts pc(Tt l)iniucgk gctban, ontJ liic fad)cn tirtrmit gar ab-- 3ufd)nciiicn. Cs miiric fonft

kain gut tl)itn, uiicmol lia|Tclb aud) uil | nad)ticnndicns bjingcn uiirtit, un bette brtrfiir, lias

es nad)reli l)rtl-- ben iins pclTt uuue, tsas tiu cin ilmbt erlnnnflcn kcnirtcft nur ein jar. | tm^

lonambft liarnrtd) felbs u:laub, tinn uiic mnn jmc tl)Ut , fo kan jd) | nid)ts guts Isarnus

neracn. 3lbcr uiastiu tbuft, fo lijmnil mit licincs | ^uicbcrs Hat, mninc jct), cr foU fcl|)3

mit fucg un ntti pnlTtcn ^ufiir | komen luilTcn, tiamit got bcuoll)cn, uti fd)id\l) Viii) felbs

3um pe|Tte 1 in iiie fnd). Pntum nn fnnt iXntboni nbcnli iXnno ;c. jm p. jar.

futiuiig oon gutten IKitter.
20 ^n gonnfcn uon t)utten meinem S^une

^ein friintlid) luiUig tiinft 3UU0: licber ^nucher. Jld) babe ettlid)cr | mnlTen uon fulj-

roigen mcinctn ^•unc ucrftnnnticn, tuie l)nnnfcn 1 mcincs funs fnd)cn mit fcinem bfcJtt

ftecnii. Itun kan jd) ad)tcn ii3 es ] liie lcnnfi nit lucrn kan es muclTen uil rcii un unnitt}

gcfui(it3 inrnus | uicrBc , uti tciid)t mid) gut fcin , ^13 mnn es abfct)nitt, t)e rb^ Vi pclTcr. |

^bVnt) juo 3r eiu2 unii mcin tod)tcr nit bciuarn kcnnJit, tins iicr mnn [ uil ^ugnnngs l)oben

tucUt, iinrrtus reli entftccn mcd)tc, fo luiir mcin | tint, iirts l^janns fcincn iiienft begabe

I onli Hitte biniucgk, unli tias \\ Jlr mir liie tod)tcr l)crab fd)id\l)fti *)" fd)nitt iiic fad)cn gannt}

I Jomit I ob, iiann jd) bett fo:g lias es fonnft nit gut tl)un uiitrlie, fo boUt jd) | lias oUer

' liienft uon gannfen bcp fcincm i^cxin uerlo:n fei;, fo od)t jd) | iins nud) nit mol mit liem

30l)er2it, uon peiunnniit ^urcticn &nuon fei), 1 fcUt es ober gut fein, lirts jd) mcincr fd)uUlien-

, |)olben jjiurtuf liitte uii ] iind)tc, tirts jd) mit mcincm hcr:n iinuon rclicn fcUct, fo lucUt jci)

j l!3 I mit Ciujin Xiat, rtud) iicrn thim, uiinli krtin fd)cud) imijnn hobcn. [ l'nii jd) pitt euii)

] mir fcU) mein fd):ci)licn nit nnnocrs ucrincrd\bcn, | iiaii nus iicr notturfft, imn luns Jlr

I in licm nUcn fiirgut anfchct, tinrl^u luiU jd) iiccn gchoUffcn, unii gcrnttcn fcin , unii mil

35 on (!:iu:n rat | gnr nid)ts hrtunliln, luas jilr hicrjnncn fiirgut anfchct, mcgt Jlr mit j grtnnfen

1 Muon reiien, unii mid) Cm: gutbciiund\cn luilicr luilTcn | lofTcnn, iiori tnir iiic fad)cn ain

j tDenig onligcn, tmb nit unbiUid) , iiori | mir Dcrfelbcn hieuo: mer begegcnnt fcin, tuie jd)

eutt) mol berid)tcn | tuoUt, fo jd) bei) emd) tuiire, in liem oUcn tuoUt outJ) thim aUa licr |

' StDcher uns uottcr, oUs jd) tnid) 31! euc^ uerfid), oos miU jd) aU=|3ept geflijTen fein 3uucr-

•40iiienn. Potum on font itnthonicn obcnii. ^nno | k. jiri icu. jore

fuiiuiig uon l^uttcn | tlitter |
j ^n meinen §u)e|)er Conrolien Chumen

I (S^uffclh mein ITuljmigcn uon gutten tlittcrs fd);cibcn, hot ^nix gcinonntcr mcin ^"une

feliger, ticf?glcid)cn ConraD ^hu'"'' "if'" fiuc^lher, 3r pclicr mit fcincr ai)gcn honiit fd):i1ft-

45lid) nnntu)o:t gcbcn , Dic i jd) nod) bct) mcinm honDcn hob, mieiicf?halbcn 31U0 glcid) louttcnt|
fi^opei) hernod) tkgilTtrirt funtien uierlicn. ]

^ ios] Da 2. 3. « ftrites] ftcts 2. 3. » gutbenund\he A. " pcfftcn 3u fiirkom-
mcn 2.3. »'' abenu (Ucn IG. Jlan.) 2.3.

HVTTENI OpP. VOL. I. 6

82 XXX. DOCVMM. DE INTEKEMPT. lOA. HVTT. 5. AUSSCHR. DER V. HUTT. 22. SEPT. lOlG.

Wic Danns imi J,3uttcn fcltri imb Conrati <Jl)umb fciit Sn)c=|l)cr i}(nn l^u^icigcn
voii ^)nttn mit jrcr Ijaniitgcfcl^nlft annt-jnjurt (jcben l)abcn. |

ficbcx uattcr Jld) jjab cui: rdjH-ibcn ucrlcfcn , imb l)rtb mcinC- Sii)c|bfr fcincn b:icf aud)
gcbcn, unD ift mcincs .§uict)crs Wat, vn aiid) | mcin Wdt, aulf ciii;n tiiU, uas jd) mcin
iucib uit biimb tl)uc Iias jarc | fci) tian aus. €s unu tiann fad) Uas cr fid) alis ungc- :.
fci)id\t)t i)(i\i.tcn | uiollt, fo uiill jd) rs nit ucrfaumcn, uiili cr abcr binaus Oiccn in mci^Incs
fiucbcrs bnufs 311 Stiitgartc, fo luil mcin fmchcr mcin Smiacc | viiti mcin uu-ib binuicglv
t[)un gcn .Stcttcnfcls , oticr ijcn CUuiang ij liann follt jd) ,Si) l)aimfd)id\cn fo umrlic cs ain
grofTc nad)rc^ b:in:|9cn, iuiciuol man aus 3uiai)cn pcfcn ias pcltt miifs ncmcn. <^bcr jt^ |
bab liafiir, lias fci) Ms pcjTcr nad) icr 3cit, mcin |)cr3, ift uil bcp jr jm 1 jfrauicn^omcr 1
gcfclTcn unnlj mit jr gcrctit , I)icf?glcici)cn Sp , mit jm | aud). llun bnt cr cs uct^unb aud)
niilicr jrn willcn lucUcn tl)un, abcr | jd) main cs fcU jmc auffd)uiit3cn , tiiciucil cr npmcr
umb fp ift , mo cr | abcr nit nad) iucUt la|Tcn, fo uiiU jd) cud) uonftuntid fd):cibc, i>iir)ft|
jr Imin gcicndvcn babcn Uas fi; jmc giitc luon gcb, Iinnn tuas ^\) jm | (frau-cn^pmcr gc-
tl)an bat, mit 3i)ml d)cn rc^icn unnli gclcd)tcr, jd) | uiil nod) ain tucil 3iifc|)cn, abcr luas 1
jr rattct Iias tuiU jcl) tl)un, Pa^lmit bcl)iict cud) gott. |

f)mnti uom Ijultcn
^n mcincn Vattcr l)cr:n fuli jiuigcn uom ^uttcn l^ittcr. |

4ttcin friintlid) unli luiUig tiiiift. ficbcr l;cr: unnti S;iuct)cr, Ciu: | fd):cibcn fo jr mir
flctl)an babt , bnb jd) ucrftanDcn , uno ift mir uon | bcrt^cn laitit , mcincs l)cr:ri biuitJlung, ?,
Mn jd) t)ctt gcmaint (Cr foUt | fid) nit fo kiintiifd) gcbaUtcn bnbcn, Mn cr ift nit licr man,
"00 man in | fiir bat, unlj ift uid)ts, liari fcin lucis vnt) pcriic, tjas mag bci) ann |t)crn lciitcn
nit aUfo ucrftaniicn tucrticn. jSKbcr licbcr ^"d^iucl^cr , jd) | ad)t, cs fcU nin grclTtcn gciurfcn.
llun pin jd) luiUig aUcs l>as ciud) | fiir giit anfid)t mit unfcrn Kinticrn ^cbanntiln, abcr aUs
jr unticr an [ticrn an^aigt, lias uiUcid)t gut mccl)t fcin , luo ciu: tod)tcr binab l\a=]mc, uunti .•
j)od) tiancbcn bcmcgcnnt, ums fd)aticn cs auff jmc trcgt, | auf fcll)S fo brtbcn l)anns unn jd)
mitcinanticr gcrcbt , ti3 unns luol | gcfcUt , iias, fo jr an^aigt babcni, unt> luoUcn licm aUfo
nad)komcn. | ticr hoffniig cs fol fid) aUcs abcfi"cn , tiaii foUt llanns 'alfo abfd)aitic, | wiht> uil
liar^u gcrclit. Bcr ani5crn ciu; facbhalbcn, iuil jd) cud) uo | ftunii ain nigcn pottcn fd)idv-
-|)cn, tiamit fci)t got bcuoll)cn. j^r uintict | mid) aUmcg nad) curm uiiUcn. Datum ^flit-
md)cn nad) ^Scba ftiani. ^nno tiiii jiii i:u. jarc|

Conraii £l)umb 4^larfd)all) |
^n l)cr: futiuiigcn uom t)uttcn Hittcr | mcincn §iucl)cr. |

UU-r luais abcr nit tiao man in obgcmcUtcr unti ticiglcid)cu bcfuH*r-'|lid)cn pcfcn fad)cn,
fonulicrUd) aUs in tiifcm m[[ 3iuifd)cn ticn ncd):|ftcn friinotcn, bic fid) biUid) bcr^tlid) riarab3:|
bctriicbcn auff ^13 bcticdi ;lid)rt ^urcocn vn 3iifd):cibcn pfligt. llod) tianncft, luirt nit aUcin I
nus I uo:gcmcUtcr flannfcn uom buttcn unfcrs licbcn funs , b:ucBcr5, un | ucttcrn fcligcn, 1
fonuticr aud) aus (Conraticn (£i)umcn offtgcnannts H £l)icannifd)cn mc:t)crs marfd)all) vo:-
tjcrftcn, uri gcl)ai)miftcn rat, | aUs (!;r tia^umat gciucft, unti i)ct3o laiticr aud) fcin luil, ob-
ucrlcibtcn | fd):ifftlid)cn antiuurtcn mir ITiitiuiigcn uoiii t)Uttcn liittcr gcgcbc, | lautcr uiT4'j
clar crfunticn, l)as fid) ticrfclbig tl^prann ticrmafTcn unttcr ftannticn , uri fiirgcnomcn t)at, j
gctiad)tcm hannfcn uorii huttcn un^lfcrm licbcn .Sun, p:iict)cr, unti Dcttcr fcligcn, fcin
Cclid^c gclicbtc | hauftfraiu, 3iiin faU unti lafftcr tics €cp:ud)s, fouil an jmc gciucft, | olicr
tucs Cr nit ucrincd)t, 3um lucnigiftc in foll) gcfd):ap uri nad)|rct) 3ub:ingcn. ^ud) u)ic

1' cs omiserimt 2.3. '^ gcUanAen 2.3. «i kintiifd) 2.3. " rs fcUt 2.3.

« Ktimc] konnc 2. 3. ''' fcll^s] fcil|) 2. 3. ^g brtccklid^ft A non bcticdUid)ft

XXX. DOCVMM. DE INTEREMPT. lOA. HVTT. 5. AUSSCHR. DER V.

[UTT. 2?. SEPT. 1516. 83

gcrn, nit allein Iitc rocrchl), foniicr auct) Ijie | nact)rctt Dc|TcUic, iiird) mici) liit»u)igcn ab

licn rictrcuicn Duttcr, uit i tjannfcn uom |)uttcn fcligcn mcincn func, bcticckl^t, fiirkomcn,

uniili I al'!icu'cunl3t u)o:Ucn warc, vnii obucrmcUtc fd);ifftlid)c antwurt, | (Conrao (£|)iimcn,

onu l)annfcH uom buttcn fclig, nit gcftanticn un ] u'iticrfp:od)cn u'crticn luoHtcn , ^o crbict-

|5tfn luir uns fcll)5 mit Jir | bcticr l)nntit!icfd)Mfft aincm i)cticn biticrman, Dcr lics bcgcrt an-

5U3ai=lGcn mO) jubcuicpfcn , © xuic biUid), o u'ic fd)ultiigklid), o xuic Cr^|bcrlid) un frumk-

i lid) |)at fid) Ijrtnns uoin bnttcn unfcr licbcr Sunc j bnrtcr vno ucttcr fclicicn anricjaigts

; uojftccnocn lalTtcrs, ucrlctjuii i unti nad)tail, fcin fclbs, unti fcincr bcrtjiiclicbtcr cclid)cn

i l)auf;frauc.|iinnti jr bcUcr kliiuticrbalbcn jum aUcrbcdjftcn bckiimcrt, bctrucbt, | unti bcfuiart,

lonod) Danncft tiat Cr, allc ucnninfftiiic inittl iicfucd)t , | iui« cr uon Dcm thirannifd)cn mh:-

6cr mit Dcr lucnigiftcn nadjrcD un 1 nad)tail, UctJbalbcn komcn uu-d)tc, liarju jm aud) uon

mir luiiuiige | fcincm uattcr, un auDcrn fcincn ocljapmcn frunlicn ijcrattcn ift, Daf^lfclbig

unti kain anUcrc fad) bat Dcm uofUjafftigcn mcjlicr, bcmconus i uri u:fad), aus fcincr groffcn

, fiirgcfctjtcn pof?l)ait ciniicpiUlict, Difcn j friimcn, unfdiuUDiiicn mcnfd)cn (u'ic iicfd)cl)cn ift)

lofiirfctjlid) onnli | baumlid) 3umc:licn, Damit (Cr fiirttcr fcincntbalbcn unucrhiniiijcrt | fcin

pof^bafftiiic bcfc bcijicrD, mit fcincr (!;clid)c baul^ fraiucn ticf?tcr;;pas jiiiocgcn b:ingcn mcd)tc,

fol Das nit biUid) aUc fruinc mcnfd)cn j uii fonticrlid) uns , alls lics unfdjulljigcn crmc:t)tcn,

ncgftc friiuDtc, | namcns uuD ftamcns, bcuicgcn. fiirmar man mcd)t u'ol fp:cd;cn, i 133 gott

Dcr aUmad)tig in foll)cm grolTcm ubd , nit aUcin tiic ucrniinf^|tigcn, founDcr aud) tiic un-

;joucrniinfftigcn crcatur, 3U tJad) 3ubcu'cgc 1 ii^fad) l)ctt, Darumb uns allcn uoin l)uttcn, uon

licm ti)i)rannifd)cn ] mo:licr unnfcr uorgctlianc fd)uUt)igc, iuarl)afftigc unnti gcgriintitc j dag-

' fd);ifft, fouil. 'aclTtcr unbiUid)cr mit gcmcUtcr gcDid)tcr, fmad) , | un lugcnfd):ifft ^iuicrnai-

ncn, uuij 3uucrtund\ln unDcrftanDcn luirt.;

I (^blatnung ^cs ^lTojbcrs licrucincn, als folU (£c umb ucc;|fd)onung inillcn cttlidjc
23 piifc ftufhl) ucrfd^iuiacn.ll

Dcrrnncr mcUtict, licr tShirannifd) mc:t)cr in fcincm lugcnnt^afftcm | gcl)id)tcn auffd):ci-
bcn, aUs folt (Er framcnfd^cnlicr aUiucg gcbalTt. | Darumb lucU cr jii ccrn unl) ucrfdjonung
; annticrcr \}oAyi uniiD nD^jbcrs ftanDts pc:fonncn cttlid) nambafft artid\l , Darjnncn l)anns
1 Jjom i t)iittcn unnfcr licbcr ^'unc i3:ucl)cr unntj lU-ttcr fcligcr, gcgcn jmc i fd)cnnDtlid), pcf?-
,30lid), uncrDlid), unnl) untrcuUid) gcbannDlt babcn | fcUc, fiirgcn :c. Daiju fi\(\cn u'ir aUe.
! Dom huttcn, tias uDcmannt i u:fad) ju glaubcn bat, tij gcincUtcr thirannifdicr mc:ticr jii-
j ucrmain tcr bclicdvhung fclhs gciUitcii mo;lit5, Dfinantits in hohcm oDcr ud Dcrn ftaniiDt in
I inanlid)cm oDcr fraulid)c gcfd)ltid)t ucrfd^onct, mo | (!:r Das init aDnid)cin fd)cin anjujaigcn
' uiefte, ^'0 (Cr abcr fouil cr |t)id)tcn liigcn, aUs jmc moglid) gcmcljt in fcincm auffd);cibcn,
jsser^eUt j hat, bcrucmbt cr fid) aus fonljcr fiirgcfct^tcr pofihait folber uerfd)c {nung :c. IJit
I roiir Cr fcincm lugcnbafftcn bcnicmc nad) , ain halTcr i Dcr framcn fdjcnnticr, fo hftt er
I oUer biUid)ift, liic 3U)uc pcrfon, fo in | fcincin Dicnft unnt) 5lmbtcn fcini), uiii) Die uo:-
j bemeUte fcin bod)bc jniembtc friimc (Dcmahd mit crlogcn fd)inad)iuo:ttc, l)Oct) angctaft i t)aben
! mit (Crnnft gcftrafft, oDcr abcr /lan. illaD- 3r iWa^jc. bcgcr j unti gcbot nad), Darninb (£r
'toiann Dct3a aUhcr licd)ttid) (Citicrt, uii | abcrmaUs ungcbo:fain erfd)incn ift, ubcranntiuurt.|

Von iicm abtrai] uni) cntfdjuUtiiiinng i^aitnfcn uom l)uttcn| fcliiicii, ^cr unns uoin
l)uttcn fiirijcl)aUtcn ronjticn irt.|

Painit abcr mcnigklid) nod) cliircr ucrmcrd\cn mcgc, Das uilgcmcU=;tcr thtranniftt)cr

mojlier, scr fid) cin h""t3ogc ju luiirttcnbcrg ncnnt, | unnfcrn ticbcn ^'unc, b:ucl)cr, unt>

'touettern feligcn, on aUe fein uer=|fd)uUtiung jl)ti»«lid) f»^ fl^i^ttittlid) ermc:i)t l)att, ^•0 mct-

*^ flaratten 2.3. ^o uufrtilid) ec/d. leyerim unrclilid) " finti 2.3.

6*

84 XXX. DOCVMM. DE I-VTEREMPT. lOA. HVTT. j. AUSSCHR. DER V. HUTT. 22. SEPT. 1516.

Im u)ir I (Curn gcnaUm unU frunUtfdjaft nit pergcn , ias ti.e tiurd)Uud)ttgen j l)Od)gcbo:cn,
unD l)od)U)irtigcn iiirftcn, pfallcntjgrauc fubiuig j Cburfiirft, uri i)crt3og frilicrid) fcincr
gcnalicn bmcticr in Sairri :c. , iXuct) bfr: farcnnt^ bifd)ofc 311 iuurt^burg :c. Unnfcr gc-
nctjigiftc uri | gcncliigc l)fr:ri, licr gcnaDcn fclljcr pof;l)atftcr mo:l)t, aus furftlid)cr i tugcnnlit
(n)tcu)ol ^'i) mit ticinfclbcn mc:Dcr in fonnJicrlid)cr ucr: fd):ibncr apnung finti) mifjfcUig gt-s
iDcft, fid) iarjnncn }u)ifd)cn uns | uri jmc unucrpunl)tlid)cr i)anlilung unttcrfangi-, oud)
l)c|^l)albcn in [ Iiifcm jar, aincn tag 311 i?lcrgctl)aimb in apgcn pcrfoncn fiirgcnomcn | «nJ
gcl)alltcn l)abcnn, Dafclbs |r gnaD wmb llict)tigung luillcn fcU|l)cr fad)cn, aincn fd)3iftltd)t
fiirgcfct)lag gctban, Dcr nniicr anlicrm | bcgrcifft ias ^n t)crincrdil)cn unb bcfnnDcn, Das
5cr i)crt3og uon | luucrttcnbcrg aus unfal, aud) aus bit^igcm gciniict 3U folbcr |)unnD|ilunfl iij
gcu)ad)ITcn, oDcr komcn. IhiD ood) Ijannfcn uom guttcn fcli; gcn alls unbcfd)ullDigct ap-
nid)cr milTctat, nit anDcrft 'oann aufrcd)t, | rcDlid) unD aincs aDcUid)cn, triimcn gcmiiels,
tl)un onlTiucfcns, bcp ] lcbcn bis in fcin toD, crl\cnnt uuD nod). ^'clbcn Hid)tigung bncf. |
l)abcn Dic gcmcUtcn D:cj titDigungf^fiirftc, mitfambt ic gcmcltcn mc:ibcr, luo mir uom
guttcn Das angcnomcn bcfngcln fcUcn uri tucUcn , | luie Dann fclb bcgrifcnc llottl, Dasi'
unD anuDcrs mit lucnttcrm jnn: l)aUt an^aigt, unD l)crnad) uon iuo:t 3cu)o:t cingclcpbt ift. |

/iirfd)U-j) ^urd) Pfallcnnt3, i3atrn, uii IDurtjburg 3iDifd)cii | Iicm Jlloj^cr unti
unns unm i)utteu bcfd)cl)cn, i

llon gottcs gcnaDcn luir £uDu)ig vn farcnt} jc. pckcnnen :c. aUs in | negftcm /iinff-

3cl)cnnDcrt unD f iinff^cbcnnDcm jar, Dcr uclTt onfcr 1 licber bcfonnDcr ganns uoin but-.!'

tcn fcliger, uon Dcm l)od)gcpo:nne ! iiirftcn unfcrm licbcn cbnim, ^mager, |)er:ri unD

friinDtc, l)er:ri | t)lrid)cn, l^crt^ogcn^u tUiicrttcnbcrg unnD 3iie Dcgkl) , ©raucn 311 | Jllifm-

pclgart, aus unfal uoiit lcbcn 3um toD gcb:atJ)t. ^ft Dcrbalbri | 3iuifd)cn bcmcUtcm unnfcrm

guiagcr ber:ri unD friinDtains, unD i Dcm gcftrcnngen unfcrm licbcn bcfonDcr uri gctrciucn

luDmigcn uo | buttcn tiittcr , bcmcUts, lo^iiinff" inittcrsannDcrs taiUs jirung cnt=|ftannDen,r

aud) cttlid) fd);ifft unnD iuo:t bcgcbcn. Darauf Dann iuir ' bieuo: auf bcmcUtcr \\c. f\ar).

map. Dnfcrs aUcrgcniiDigiftcn t)crrri, j aud) fiir uns fclbs aUs Dic Dcnn fdl) b^niiliing, mit

trcmcn laiD , uri i fonnft bcDcn tailcn mit friinDfd)afft uri gnaDc ucriuonnt vri gcnaigt ] fein,

uns unucrpiinDtlid)cr unnttcrbanDlung unnDcrmunDcn , unD \ fouil ulcis angckcrt , Das ^'p

.uns all)er gcn mcrgctbaim ueruoUgt, j unfer .Smagcr l)cr: uri friinDt Dcr uon tUitcrttcnbcrg.O'

Dtird) fcin | tiat 11. uri 11. auci) Dic uon fcincr lieb lannDtfcbafft II. uri tl. tlnD ] Dcr gcmcUt

fuDiuig uom buttcn tlittcr mit cttlid)cn fcincn ^-iincn | tJcttcrn, unD friinDtfd)afft aUs uon

fcin fclbs onnD fcins Sons fcli^ gcn ucrlaffcn fon i)anns fuDiuigs uon buttcn unD jr aUer

uiegcn, ] auf angcfat^tcn tag t)cu)t Datum ftattlitt) er!'d)incn. AUfo l)abenn mir [ onns gc-

ftaUt Dcr fad)cn nad) notturft bci) bccDcu tailcn crlctnt. Dic j iuci)l roir abcr ucrmcrd\l)t 3:

onnD bcfiinDcn, Das unnfcr obgcnanntcr i licbcr cl)aim S=d)uiagcr t)cr: unnb friiiiDt, Der

uon luiicrttcnbcrg j aus unfal, aud) hit^igcm gcmitct, 3U fclt)cr t)annDlung gciuadjlTcnn J oDcr

koincn, ori Dod) gannfcn uoih guttcn fcligcn, aUs unbcfd^uU^iDigct annid) milTctt)at nit ann-

Dcrs Dann aufrcd)t , rcDi.d) unli ains j i\.DcUid)cn fniiucn gcmitcts tl)iin uri lucfcns bcn

lcbcn bis in fcin toD | crkcnnt unD nod). $0 habcn luir aUs Dic i)c 311 friDcn uri apnig-J

kapt I gcnapgt, bcDad)t, fo Difer hunnol alfo in Die lcnng unucrtragcn ftccn | unD biib, 3U

H)a3 kiinfttgem miDcrmiUcn uri aufriir Der criuad^lTcn [ mcd)t, Dcn tatlcn aud) Dcr fad)enn

3U gut mcptcrung ^iiucrhiicttcn, [ auf gcfd)ehene ^ucftcUung fclh hinnDlung aufgchabcn,

unnDDanc:|ben cnntfd)iDcn, unD thiin Das jn onD mit crafft Difs b:icfs, Das aUcs | Das fpd)

Darunnttcr ocrlaufcn onD bcgcbcn hif""t toD onja abfcin, | ^Uc Dic fo Darunnttcr ocrDad)t 1

onD ocnuonnt fcin, (Dcrid)t, gcfd)li|d)t onD ocrtragcn fcin onD beleiben, ^udi) khaincm

" fcinl feincn 2.3. '^-^o /iinff^fhcnnDcrt .«(c .-i.

! XXX. DOCVMM. DE INTEREMPT. lOA. HVTT. 5. AUSSCHR. DER V. HUTT.?2. SEPT. 1516. 85

loiU flcflcntrm I antrtctn bcrl^alb jn onfluttcm nid)t0 furncmcn oticr l)anlrln fcUe, mit | oiicr
on tlccl)t allcs ongcuarlid) , vnti trcs 3U DJkuntit, finir bifcr iur|trafl mti cnntfd)ilr jwcn
fllcid)6 taiitts mit xrnnfcr bccbcr ant)anflcn |t(cm jnnfpgl flcmad)t , unlr pcticm taill aincr flc-
gcbcn. tlnnb tiicuicpl | nojflcmcUtc liid)tunfl oticr cnntfd)itr, mit unnfcr gcrt^ofl Vlrid)s [ uon
o liUufrttcnbcrg, aud) ITutruiifl uom l)Uttcn Bittcrs flutcm n)if=|fcn, luiUcn tm jfilafTcn, aUfo
! auf9crtd)t onlr gcmad^t ift. ?so bnbcn ] wir ficrt^ofl lllrid), nnnti jd) futrmig uottt guttcn
Hittcr, unfcr | untr mcin jnnfi)fll trcr Iring 311 u:hunirt. ^ud) an 3iucn irifcr ucrtrag 1 otrcr
cnntfd)it-t ncbcn obflcnanntcr /tirftcn jnnfi)fll ti)iin i)cnnd\cn [ flatum ^lUrflctl^apm auf
tl. nad) n. I

10 pci) trcm aUcn ift mir ITutrtuiflcn noin l^uttcn tlittcr, trurd) tric ta^ltrinflfjfiirftcn

fiirgcfd^laflc iuo:ticn, tras mir ncbcn ubcranntiuurtiTg ] uo:gcmcUts ltid)tiflunflbncfs ^cbcn-

taufcnt fluUtrcn 311 crgct3lid)l)ait J gcmcUts mcincs cnntlcpbtcn ^'uns, untr tiann 3iuai)taufcnt

j guUtrcn I fcincr fcci \)a'd liamit 3i°ifd)a|Tcnn , Iros in aincr ^■itma 3iucU|Ttaufcnt | guUticn

, mad)t bc^oUt mojtrcn, trofiir tric tairingfifiirftc gut fctn mol^jtcn, tias tiann nit aUoin bcn

liottjcpcn taBingf?fiirftcn unntr mir fonnbcr | onnticrn, mcr mcincn bfi"Jn unti friintiicn kiin-

j trtfl, uii|Tcnntlid), untr ] bctucifUid) ift , nntr Ircr (lllcjticr bcftiinntlid) nit tuiBcrfp;cd)cn mofl. |

gcttc nun trcr gcmcUt ^llcjtrcr fcincs flciibtcn lTlo:titf?balbcn, ] luic (Cr fid) i)ct3o bc-

riicmbt, untr mit fuflcn fiirgibt, rcd)tmc|Tifl i):=Jfad) untr cnntfd)uUtrigung flcl)abt, mcr luoUt

fllaubcn tias (Bv fclbc ] furfd)lcfl in bctrad)f gcnomcn, luir flcfd)uict)gcn tias mir f utriuigcn |

20 iiom giittc" tlittcr, aUs trcm uattcr in fcUid)cr unttcrtbatriflung | fiirgcl)aUtcn iuo:trcn ift.

HJo jd) fcUid)c mittl aUfipaUtr unnbctiadit J anncmc tuoUc, S;o fcicn ^\) ticr bofnung, ticr-

i fllci)d)cn uon ticm J luiticrtail aud) 3ilgcfd)chcnn. (Es ift aud) flcnucglid) ^iKrmclTcn, ]| tuo roir

I aDnid)cn ord^biuan oticr ^tucpfcl gcbabt , aUs ob unfcr licdbcr func, batctrcr, unti ucttcr

I anflc^aifltcn crlittcn toH untr fd)mad), J apnid^crUptucis ucrfd)ulltit , tras tuir folbc fiirflc-

|25fd)lagnc rid)tiflunfl \ }u fctncr cnntfd^uUlriflunfl untr tronncft nit mit kblaincm gcnpcfs trcs)

j flcUts ongcnomcn bettcn , unti trit^ ift tiic toglaiftung trauon trcr mcj^jtrcr in fcincm auf-

I fd)3cibcn mcUtiunfl tbilct , oUs foUt jd) trcr uottcr tro^Jmit ettlid)c bohc unti npticrc ftanntrte

I bftrucglid) cingcfiicrt, unnti ] nufgchaUtcn babcn, tras cr trod) mit khaincm gruntit fd);cpbcn

: otJcr J fagcnmafl, luann jd) trarinncn kaincrlcp bciuiUifliTfl gctban , ticrhalb J mir tuitrcnucr-

|30tifle otrcr bctrucfllid)c hanntrUtng aiifgclcgt ivcrticnn J mag, \nn aud) on oUcn ^tucpfcl mir

tuertre fclhs tiurd) tricfclbcn ta=ltringf?fiirftcn nit annlicrft nad)gcfagt. j

Blorumb jd) bcs (Crmojtitcn llattcr tict tijcpcr /iirftcu | mtttl abflcfd)laflcn uutr
^afiir, ^as oj^cnnltci) Hcd^t voi J ^ixi). Jllai)c. anjjcfannfjcn nnli bcfitcdjt l)ab. J

i Picnicil abcr jd) fiirumr on^wcifcnnlid) gctuilTt, tras l^anns wom J fjuttcn mein licbcr

|35§uiic felifl von gcmcUtcm thpronncn on oUc ucr--'fd)uUtiunn (luic uojbcritcrt) auf Bas aUcr
( t)nfd)uUtriflift untr pefi |lid)ift crinc:t)t wojtrcn ift, hab jd) bcp mir fclbs, untr ctlid)cn nn-
! tiern | mcincn i)nu\ untr friintitcn in tlat fuiiticn , fclhc mittl unntr bcrid)t J ob3iifd)2cibcn,
j t)tT Ircnfclbcn pL'fcn Jllojtit uo; tU\ ^ap. illap. unnlfcrm oUcrgcnotiigiftcn hcrriT, oUa
j fein, iics thpranncn untr unnfcr olHcr rcd)t cbcriftcn t^id)tcr, pjunncn untr licbhtibcr trcr
HOflercd^tikait , J mit ticclit ^iibcclagcn, vnntr fiir^fmcmcn, tiomit fclbcr pcfcr crfler=Jlid)cr |llo?trt
j nod) herttcr unntr ofcnnbarcr, anntrcrn mif)thattcrn 311 J fd)ciid) unti fo2d)tcn , unti fonn-
I trerlid) oUcm ,ii\trl , untr annocrn friT--|men mcnfd)cn 311 €ern untr gut, mit ojtrnunfl tres
red)tens flcftraft J miirtrc. |

nUcn] nUem 1.2.

86 XXX. DOCVMM.de INTEREMPT.IOA.HVTT. 5. AUSSCHE. DER V. HDTTEN. 2?. SEPT. 1516. i

I

I

Wic ^ar). c/ltui). WuntUnhsvs ^cs jjcucbtcii ^ojbtf^l^albcn rcfl)t;|ltd) gcla&cn,
v\i nics l)cf?l)albcit anf fciii nnflcljnjfam {icl)annMt tft.|

ItHctuol nun f^at). iHax). me Umx jr iTlat)fftat, uo: jjott unnti •ott | uu-Ut fdjuUlita
tinli pflid)tii) nctucft tft, auf inciu tcs bclaitijitcn iins j bctriicbtcu uattcrs uotn guttcn uiU-
fcUtiii, Jicmiictiii anriicffcn, jic;|liad)tcu ^llo^ticr llcd)tlid) grl)aifd)cn unli gcUrtcu hat, uti^
jd) licmlfclbcu uad) au ncd)ftucrfd)incm ^amf?ta(i 311 frftcr j)crid)ts 3cit uo: | Jlrcr f\a\), fiXar).
uuli jrcr |11ai)cftat bol}fn unii trcflid)cu bcnfit^cru | uon Cartiiualcn, /iirftcn , (Draucn,
gcrjtt, uoiTi (S\til uuti anubcru [ aUs tjcr gcl)o:fam crfd)incu pin, unti mcin Hcd)tlid)c claj)
nad) lautlllicr auffganuflcn latiuut) offculid) fiirb:ad)t hnb, S^o ift Dod) tcr gc=|mcUt flclalicn
iHcJticr, tjurA) fid), uod) fJiuc volmacl)fiiic anuicUtic | fcU)c clat) ^iuicranutuuirtcn nit kom- 1
nicn, §5ouuticr Ijabcu fid) aUcin ) ^incn olicr ii:ci) b:icftcr auf fcUid)ciu rcd)tlid)cm '£crmi)U
fuuuticn , I uuli fid) on aUcu fiirpn)d)tcn iiumUt, oScr ciulalTiiuii .uim t{cd)tcu , | mit plo|Tcu
uiojttcn ucrucmcn laffcnn, ^Us ob tnliicmcUtcr iiclatiucr | mcjticr, auf tiifcm llcd)tlid)cm
^Scriuin 3ucrfd)ciucn ticrl)iuiicrunii [bab, tiic fi) tiauo; cttlid)cu f\a\). i}\a\). 'Hiitcu augc-
3aigt bubcn fi:Uc. 1 llnuti tiod) licf?l)alb jun fL4lid)c: licd)tlid)cu ticri)o: iuctic: ticd)t-|iua|Tiii oiicr 1
»nrcd)tma(Tifl u;fad) cr^cUt , iiabci) atn i)cticr tics me;:|ticrs aufiflud)t unti fo;d)t o:licnulid)6
flcd)tcus ueUifl unnti ubcr |flii(Tio ucrmcrd\l)cn uiaii, bftt nuu, ticr uil flcuauut tbiranuifd)
mc:iticr l)annfcu uom bnttcn unfcrn licbcn fuuc b:iKticr un ucttcr fcligc | fcincm Uigcnliatf-
tcu crtiid)tcn bcriiciuc uad), aus rctilid^cn ucrfd)uU;|tcn u:fad)cu nad) o:l)nunii mcftualifd)
rcd)tcu oti' fonuftcn «icftraft | uub cutlcibt, oticr luir uus tuiocr ticn fantifriticn t{cd)t untiv
biUi:|d)ait, uiic Cr unniicr aunticrm aud) UigcnbalTtiiiKlid^cu auffd):cibt | iicgcu jiuc cm)io:t
tiit bcuio:bcu, uo: luciu \)cn Cr, tias biUidicr tiaii | uo: \\l\ fia\). i\la\). aUs fciuciu uuti
unfcr aUcr licd)tcu cbcriftcn | tucUtlidicu rid)tcr nacb ucriucg aufigcgauiincr ^ai. latiuug
gcclagt, | oticr fiir).i:ad)t, uuti i>;tcrn lalTcn. picuici)! cr abcr fu-ll) o:ticnlid) Bc= d)t, tiai^u
cr fi)d) tiod) iu fciucm Uigcniiafltcu auffd):cibcn crpcut, gc|flol)cn, fo Kan aiu DcOcr gc-j
nrigfamlid), uii uu^iucilfcnlicl) crmcfTcn, | tias fcll)S aUaiu, aus fcincr uo:iui|ycutitcu ucr-
fd)uU6uug uii bcfo:g |tcr gcbiirlicbcii t{cd)tlid)cu ftraf gcfd)cl)cu ift. |

Pas ^)auns uom l)Uttcu fclig ob €r lucs jm licr jitlojficr luflcul)af=|ti}]kUd)
auflcjit jifl)anMt, lias cr ^auncft kain tu^ftra))' ucnuirrlU i)ct|

lliaii aud) ticrfclbig mo:)jcr, gcuiigfamlid) fouticrlicb bci) Xim rcd)t:|ucrftcuni)igcn iu liat :
l)at fi)Uiit)cn uicgcu, ob i)a\\\\'i vo buttcu fcUg, i aUcs tias gciicbt uiiti gdiantiU b''ttc, ias
er mit fciucm Uigcul)a)ftcn | gctiidjtcu fcb:cibcn , jiuc mit aufigctriicKl)tcu iuo:ttcn 3U ucr-
maintcr | urrfdiuUiiiing auflcgt, ticr fi)d)t)ocl) mcticr aiiis nod) kaiiis ni)c ou)f | jmc crfuntifn
Ijat , oticr uuiiicrmcr mit ai)nid)c gruntit crfiuocu lucr |licn mag , tias ticnuad)! j£)auus uom
l)Uttcu fcUg, ticfibalb uad) ucr-lmcg bcftcuutiigcr ticd)t , kaiu totiftraf mit l)cnnd\cn oicr:
tn annticr | tvcj) ucnuiirkl)t bfttc, j

Wte cttlxd) frtlm ©rancn, ^)<:xi\\ uiiti auuticrc tics ,-^Mo fcill)5 | JltinMf)l)albfn
ujlaub uoin JllojM-r jifuoiufu l)abfn,||

Cs tft aud) tuol ^ricrnufcn, tuo uilgctiad)tcr ill6:t)cr, nit aUc u jiii j gruntit, fouticr
tiuid) ainid)cn fclicin folhs mo:t)t5 aujaigung uuuti | u:facb gchabt , tias ticlTclbcn mo:titr<hal- '
bcn, uit AAd)t3chcn fruiumcr | (L"^raucn f)cr:u unut) annticrc t)C5 ^t)cls, tiic tiamaU* tics iWb:-
ticrs I ^mbtlciit , tiiit, i)ofgcfi)nuti, unti tiicnncr gciucft , aud) ticit uicrcr jtail llanufcu uoiii
fiuttcn ^cUg, mit khaincrUi) S^i)|.itfd)atft ucr^iiuouut, foniiticr aUcin grofTcr ubcrfdimcndv-

limtictifl 2.3. ''■> .«ic pineA. '" brttctii;. A. ^n „,jrj „,jf ^ 22 ij^j^ ^.

I XXX. DOCVMM. DE INTEKEMPT. lOA. HVTT. 5. ADSSCHS. DER V. HUTT. 2?. SEPT. 1516. 87

lid)cr poi^ljatt Ijtttbc, Vie | fp iit foll}S mf:t)crs tfint gcroifUid) uiT onjuicifcnlict) dctuifjt , nit
t):=|lttub (utic offcnnlid) gcfd)ccn ift) uon tm jnc^Ucc gcnilmcn bcttcn, | uiir lucUcn un-
3uici|Fcnlid)cr boffn"(l f<^'"f ^>Js fs jm fiiro kaincr { lics ^ticls luiijcr unns nnbcnjjig otitr
bcnftcniiDig fcin tucrtic. |
5 Pas nllcs fcinit Bic griintit, iittrtiurd) offcnpttrlid) Jic umrbcit, cnt-|rd)ulllit unti tttlc cr-
bcrkttit nuf unfcrin tnil, ttbcr tiic fugcn, fd)iill5t, | vnli cbcrfu)cnrf\lid)c pofihnit , bci) ticm
mc;t)ifd)cn, £hi)rannifd)cn | miticrtttil , offcnlid) crfd^cint, uiir fcin ttud) ungc^uicifltcr hoff-
nung | |Sni). iHar). uutiJc ttuff unfcr unttcrthcnigift ttnriicffcn, inrjnn luir | umb tlcdit uiT
t)ol3ichung JcP^clbcn noct) ftcn, nils nin gcrcd)tcr lL-b|lid)cr t{cmifd)cr l^ni). furfnrn, tinmit
loiics ^lcjJcrs tjcrtuurdihung | un ^•troff nod) offcnnbnrcr niT tng kdmc, uiT gcftrnfft mcric. |

f nnfcrj uom ^uttcu })Ttt|

Jlcm nllcn nnd) ;ft nn ctii; gnttti, flonnft uiT friintfd)ttfft , imti fonn; Dcrlid) nn nlle

friimcn i\l)l unfcr nllcr uo guttcn unttcrthcnig iiinft^Hid) uiT friintlid) pitt, jr tiicUct uil-

gcnnnntn thnrannifdicn , mc:ljcri; fd)cn, pcfuiiid)t, ticr fcincr thDrnnncihnlbcn fiir ninc gc-

ismaincn offcn:|lid)cn ucinbt nUcr fnlmcr mcnfd)cn flcttd)t tutrt, ticfihnlbcn ni)cmnnt | knincrlcp

; pflid)t, olicr ucru'onntnufs 311 jmc ucrpintict, tucticr hilff, i rnt, oticr bciiftttnit thiin, tin-
mit fid) nncmnnts nnticrs fcincr iirolTcn | unmcnfd)lid)cn pofUinit thDrttuncj uii ucnniirdxtcr
5^d)t trtillhnfftig i ol3cr ucrticditlidi mnd) , uu-ticr l^nt, hilff, oticr fiirfd)iib bcuicifcn, | fonticr

, Dus, unfcriT nnhcngcriT, unb hcUffcriT, fonnticrlidi uu-s tuir | nUfo in lkd)t uo: fuu). ittni).

l2oatt6ticm cntithnfftcn, cb;iftcn , uu-Ut |lid)cn tiiditcr mit 1lcd)t crftnnnticn uiT nod) crhinngcu
tticrticn, gcHnng&igklidi, gcnnftlid) uiT friintlid) hantithnbcn uiT uol^ichcn hctf-|fcn, tnie u)ir
Duns t)niT, bcn nUcn fnimcn incnfdicn on^iDciffcntidicn | ucrhoffcn unt) ucrtrcftcn, tico luir
oiid)umb nincn Dct)cn , luic fnd) | nnd) fcincm ftnntit gcbiirt unttcrthcnigklid), tDiUiiiklid),

j BnJj friint^ltid), nUcs ucrmcflcns ^iiucrtiicncn gcftilTcn crfunticn tncrtJcn ini^Uc |

25 C?cbcn unnticr mcin futiiDifl tlittcrs, f rciDcnn , JBnrfdjnths , | uiT lUrid)6 bcs cUtcrn,
oUc t);cD uom fiuttcn 311 cnnt) t)cr fd):ifft fiir^ flctrud\tcn jnnfnflct ticr mir uns tiic nnnticrn

I l)tfrjnncn ttud) gcb:auHd)cn. J\uf ^ilontag fant iHaurit^cn tng. i\nno :c. jiii i;dj.

n. 22. ocT. i.Tifi.

[Dcr ^ugsburgiT o^er f. g. plnnbeurncr tlcrtrajj.] "•=■*

• tliir iHniimitinn uon gottcs gcnnticn , (CriDcltcr ticmifdicr j^ttufcr, 3u nUcn^cDtcn
mcrcr tics Hcidis in €?crinttnicn, 311 tjungcrn, rtttiuttcicn, Crottcicn ;c. ficnifl, crt^hcr-
tjog 3u cftcr:cid), fjcrt^og 311 Burguntij, 3U pjnbnnnt , unnti Pfntnnt^grnuc :c. pckhcn-

1) D^ic^ eincni Cric\iiialbnidf bcl 5(ii5)'c^vciI>cu-3 ber 3?aievn^cvu'i!ic »3Ci]cit i[)rcu ©(^wa=
gcr &n-^i\:\ Whid) ^cn ©iirtcntero ^^- '^- 1^''" -■'^- ^i^'»i i^lO. (10 iMl." fol. , of^ne Bioct^
fel cjcbvucft ju ?.1iiincficn bei ,f->ann§ (£c()i>bpcr ), liH-(cf)eg Jdisf^reiben atu^ebrucft ift, mit
Ueberfetjiincjen ber ,Aovmcu iu bie be§ 18. 3a^v(nnibevtg, bei 2) (Stcinlicfcv, Dtcue aSiv=
tenbevaif(f)e gtnonif. 4' Ibl. retutUii. 1755. 8".) ©. 367 . . . 378. ; fcvner abcr, luic bie

*2 allem 2.3. alle 2. .3. ^^ jc. 07nis 2.

*" Pridie linius diei Maximiliaiius imperator revocaverat sententiam suam,
qua ducem Ulricum proscripserat. qujB absoliitoria sententia legitur ap. Sattler.
Gesck. (lcs Ilzglh. JViirtenh. I. p. 232. u". 01. append.

** ^nifcr Jllnrimilinni I. ^"prud) uno C:ntfd)icti 3iDifd)cn fi. 'lltrid)6 3U ttlitrttem-
bcrg (Pcmnhctin, unti ticncn uon guttcn, nn cincm uno nnt)crm, llnti tinnn g. lllrid)cn,
om t)rittcn '^hcDl. 2. (b. b. 'Steindcfcr, u.Hnaii;' aucb bic ;)iaiibtciiimatc cnttot^nt finb.)

88 XXX. docvmm.de ioa.hvtt.inteeempt. 6. s.G. blat:beur.verteag.22.oct. 1516.

nen ofennlid) mit iifcm li:icf , fiir vnns, unnffr nad)komcn, vnti tijun huntit nllcr mc-
nighlid), ^Us fidi jrrung imtj fpcnn, junfd^cn licr hodigclunnncn fraumcn, §>nbina hcr-
tjogin 3U uiirtcnnbcr.a, tinti 311 Dcghb, (Drnfin 311 ittiimppcliiart , nnfcr Ucbcn illucmcn,
unti fiirftin, unlJ unCcrm untr ics ticid)S licbcn gctrciicn, futimincn uon fjuttcn, fcincn
S^iincn, (l^niphcl unnt» mitucrmanntcn , 311 ^mapcn tailcn, unU ticm bod)i)cbo;nncn , tllri-s
d)cn gcrt^oflcn 311 mirttcnbcrg, unti 311 Dcghh, (!?rauc 311 iHiimppclflnrt , nnnfcrm licbcn
§:d)uingcr nnl) fiirften, nm li;ittcn tail gcballtcn , inrcin xuir uns , nlls t)tx ncd)ftcn friinlj
aincr, gcfd^lagcn, vnts mit !| allcm olcis bcp allcn partbepcn , hricg, auffrur, wnnti bluet-
ucrgielfcn, fo tjaraus erumri)ITcn mcd)tcn , 3uucri)uctcn , fouil gebnnntilt , lins fi) fclb jrning
311 unnfcrm cnntlid)en fpnid), unti cnnlfd)ili gcfct^t. Pns ruir bcmnnd), mit uiolbrt)od)tem to
nuict, giutcm Wat , ticd)tcr iuilTcnn, nud) ucruiiiligunii nllcr parthcncn , fo in Iiifcr jrning
ncruiannt fein, tiifcn unfcrn enntlid)cn fpnid) unti cntfd)iD, gcthnn hubcn. Chint nud)
lien Tfttio uiilTenntlid), mit unuD in hrafft liifs h:icfs, tuie bcrnnd)uolgt.
*erjo9* uiti* fott nn feinc 1 JlnfcnughUd) fol unnti Mul bcmeUtcr unnfcr Sd^unigcr unft /iirft,

iicn Sani-en Uftn. \ Cftiuoi} lUrid) von Ulirttcnubcrg , unns nUs ticr gcho:fnm iiirft, U
nnnttertbcnigcr ^iicncr, fcincm rcd)tcn i)er:n 311 unnlitcrthcnigfm gcunUcn, mitfnmbt unns,
tinnl) unnfcrm uiiffcnn, unii uiiUcn, in fcincr Ucb fiirftcnnthitmb , ain Ikgimcnnt, tiic
ncd)ften fed)S jnrlanng uierenntj, fet^cn, unnb nero:tinen, mit fnimcn tapffcrn unli rctilt-
d)cn leiitcn, aus ticmfclbcn feincr Ueb /iirftennthumb. llemlid) aincm fnnnlithofmai)ftcr,
Cannt^lcr, ain uon P:clntcn, ^uien uom ,^bcl, xmnli 3U'fn wcn ^•tettcn, 311 tiigUdinJO
i)enni)eUi, unb auf?rid)tungen, liie fcincr Ucb StnthnUtcr unnli t{nt bcncnnt merlicn, unn-
licr feiner Ucb tpttl, unnti fpgl, tlcgiernn, nud) in fclhcn tngUd)fn hfnntifln, unti nu|i-
rid)tungcn, nUcn bcuelb, gmaUt unb mad)t ^iiucruiaUten , vn\> ^urcgicrn uon feiufr Ufb
i)nbfn, nud) Bfrfflbfn gflobt vm gffuio:n ffin fcUfU , jrrr Ufb, jrrt kinticn, lannlicn uno
leiiten, eer, niit^ unli uiolfart 3ufd)affcn, unti fd)atien ^uuerhuctten, unli fonnfu 3um25
befften, vnt gctrcuiUd)iften ^ubnnnaUT. ticr:cr fo fol unD mil fein Ucb, unns, nbfrmnls
saif. anaj. trii nn* j 311 tinntfrthcnigcm gcfnUcn bcuiiUigcn , bos mir ain petfon, nndi unfcrm

tUit 3Jenon in fcldi 1 ' ^ '

mcgimcnt crpncn. ! gfunUcn , iu fclh ttcgiiucnt uero:lincn, lierfetb in nUen ncruiaUtungcn,
lier obberitcrtcn mitregicrung, fe in , vni uns, unii unnffrn nnct)homfn nf Heid), nUnin
flcfnio:n fcin fol. tlcmUd) nnnffrs Ssiuiigfrs vnT} fiirftcn, fcincr Ucb kintifr, fnnti unl)30
leiit, (Cer, niit^, unti luolfnrt 3ufd)affen, unti fd)nticn ^uucrhiictcn, unti fonlu ^um bcfften,
unti trcuiUd)iftcn ^uhnnntiUi. ^Stcm ob nulTcrhalben tiigUd)cr hcnnJl
unnb nuf;riditungcn fmar trcffcnnUdi unnti tnpffcr fndicn ffin Ufb, tifr-
felbenn fiirftennthumb , fnnntit femt, oter nnnticr mcrghlidi (Cchnfft bctrcffcnntit , i)c
3U3ei)ten fiir faUcnn luiiiticn, fo lcUcn liic obgcmcUtcnn StatthnUtcr unnti tint, madit ha-3.s
ben, mit fcincr licb, luilTcnn unti uiiUcn nod) ^nifn p^eUiten, i! ^mcn uon ticr tlittcrfd^afft,
unnt) 3uicn uon Stettcn, aus fcincr licb fiirftcnthiimb, 311 jncn 3ubcfd):cibcnn , utelbe
mit jncn unJ) fi) mit ticnfcUu-n, jn bcnifUtfn fdiuinrfn fndifu, nnd) icm bclTtcnn unnti gc-

trcff

nli*cn

f,i*cn fott P

1« :h

jcmclitt, ni

* *

Ulri*

ta;u crtetf

crtcn.

tiielen ovtr^o^vapbifdicn Jlbireidiungcn ^u tcivcifen fdieinen, nacft cinem anbvcn ai? bcm
h'm J^ovUcgcnben Srucfc bev ^Jtiindicnev .•nofbibUotkf, bci 3) v. Aretin Beytriige znr
Gesch. XI. Literatur. 8". Miinchen, April 1805. S. 410... 32. — Tic lefete .'oaffte bcB
2(u3§burgcr aicrtvag^ ftcbt auc^ (mit iriilfiivUcft gcanbcvtcv Cvtliogvai.^fiie) in SDIeufelS
.t)inot. Untcvii. I. 2. (Oliivnfc. 1779. 8^) ©.99... 103. ,,Tieicv ^l^acfitfwiK^ ftcijet [mit
'jcitgcmcif?' geanbcvtcv iRccbtffbveibung] bei .^ovtfebern 3. 9?ud}§ 2. (Ja^.\ pap. 628. Sii:
nig 9ieicb§avcbio part. spec. cont. II. [4. 5(fctl)l.] p. 714. [immo 724. ..727.]" ©attfer
I. c. I. p.224. not. z.

' uno Pcdv 2. "5 unnl) pt<k. 2. «^ ^. §. ^h^Pl u«^ ?>■ 2. '"^ nod)] cicd) 3. von
Prcilaten 2. " unt) ornis. 2. ^b bfdrctin /.

XXX. DOCTMM.de lOA.HVTT.INTEREMPT. 6. S. G. BLAUBEUR. VERTRAG. 22. OCT. IMO. 89

trfttiltd)iftftt , nmg ffiner lieb oud) trfrfflbfn kiiiti , lann^t, vntf leiit, ©cr, Hlilts, mti
molfart, fcin roirlrft, Ijanntilfn , bft) lifn pflidjten , tiif ftj ffinfr lifb jrffjbnlbfn tbim fol-
Un, vnnt) ffintr litb 31! i)flifminal fo foll) tapfffr bfnntil fiirfalifn, 31°! trfnfflbfn bannJ)-
lungfn Ofrkiintien, ob ffinfr lifb (jflifbt, ^iabfp iitfcin, ftas liann in feinfr lifb iiiiUen
otinfr flefalltn 3iitl)iin nnti 3ula|Tenn fteen fol. ^o Mnn fein lieb linrt^ii nit komen , oBer
Mbej ffin kiintit, otier molt, fo fcUcn nim moflen fi) nid)ftiff!tmi)nnbfr fiirgffn, foufrs
ffin lifb obfr iobfp ffin, fol, nni» iiul, ffin lifb mit unti nod) jrfm rotc bonniiltt, iiod)
fciner lieb jr iiirftlid) (Oberkoit , nnl) bfrJlikoit uojbehoUten , Dic 1^"« siffiiinent fouc atic tcj

/1^1 yiinre (yinfoninicn olnnch*

flcmfUtfn Ufrojlifnntfn ucrfomfltfnn ^t.otl)aUtfr unnti tlotf, fcUen "ifn. "ii^ au6<,ct.cn. to*

lOtinli mciifn oud), burd) fid) fflbs, olifr Jlr bfUflhbabfr , oU Uennt, e""'"", ju * urri*6 un.

■ bcrbaU.

(liiUtn unui onnticr feincr lifb cinkomen, cinncmcn unli cmvfolicn, nnti liouon fd)ultien,
jliiltcn, unni) onnlicr nottiirfft aufuid^tcn unnti bc^alcn. Pod) iu uo:licrft fol fcincr licb
jnrlid)en 311 3rn bonulicn vntf unnlierboUtung oiu fclhc fiimo jiuUien unc fcin lieb fid)
iicr nod) ticrmcflcn, jrs lonn&ts, mit jrcm. rot, mit jncn uertroflcn unnti ocriilci)d)cn lucr-
fsiicn, gcbcn unti uolflcn lo|Tcnn, lierfelbcn fiima, fid) fein licb beniiflcn lolTcn , oud) jncn
on oUcm onniierm cinncmen vnts oufgebcn , nod) obberiifrtfr rfflifrunji nid)t eintrnfl nod)
uerbiniicrung tl)un, 5lud) fciner lieb unbcrthoncn nod) DcmanJits annUcrm.^tltl^un flcftot-
ten, fol nod) mil. Jltcm fcin licb fol oud) Dcrfclbcn fonntitfdjofft 1 aue unbcrtbancn joncn

' ' ^ ' ' ^ r ' ir I Mfffi,, 53crtr.irt nadjlcticn.

unnttcrtboncn, nud) oUcn Pflcflcrn, unt ombtlciitcn tiurd) jrer lieb j ""f «"»'1« 9i'-<iimcnt gc.

20o|f(i„i l):uf^ ernuftlid) beuclhen uniii) lu-bictcn, tios fi) bci) t}in pflid)tcn, tiomit fi) feincr

licb ucnuonnt fcin, liifcm ucrtrafl, ticn fcin licb, unns 3ii unntiatheniflcm flcfoUcn aufle-

nomen unnii bfuiiUiflt l)Cit , vlnnfiufn, ticm flcleben unli nod)hoinen, unti iiouiiBcr nid)t fcin,

tiort^fi bcn obberiicrtcn, fcincr lieb ^tittboUter uno tliiten, in folher reflicnlfl mit ticrmof!,

iine obftfft, nn ffiufr licbftot flcbojfam ffin, uuli iouiitifr kboins uicgs bonulilcn nod) tbini. ||

i 25 |tem unnfcr liebcn i^ucmen uno jJiirftin, uon tiiirttenn- ^i

i bcrg betrcffcnuti fol unnfcr S^iuogcr bcrt^ofl flrid), unns 311

I €rn, unl) unntertbeniflcm flcfoUcn, uiiUiflcn, lias jr licb j(ulid)cn

j 3" jfcr unnticrbaUtuufl flcin ^uflfpurfl oin Snima flul&cn, ^rem tuiliem, unli ^llojflennflob

i flemos Ufrfolfl flfraidit unb ^ufleftfUt lUfrbfn. C;s foUfn jrfr lifb oud), oU jr kloinot,

! 30kloilicr, flcfd)mud\b, flcpcnntit, fijlbcr flcfd)irj, fombt antier forcnuticn bnb, jr lieb ^fiflc-

; bc2ifl tibcronntuuirt tucrScn. 3tcm iStcffon uiei)lcr unli §;cboftian 1 i'-'*'' rtcfi ciii*c ^icrfonon,

i uiennlicls tnimettcrs tod)tcrman, fcUcn uo! unnfern Jiar^ii ucrojlicnn- | '' Vt;ucn '"ot/cn. "^' "'

! ten ComilToricn, iiic tuon foflcn, mir bnbcn folbs nit flcrctit, unnti ob tuir folbs flcrclit,

fo bcttcn tuir unnfer flntiljiflcn frotucn unred)t flctbon, liann luir nit onnlierft, uon unn-

35 |-er fliuiiiiiflen froiuen luiffcnn, tmii mos oincr bod^gcbontncn friTmcn /iirftin, tuolflc^pmbt,

uiiD 3iieftcct. Jitcinliie|ronniitfd)offt lics bcrt^ofltbiimbs tuirtcnnbcrfl, fol 1 '■''""'iToon «"'•a^uc^, ^''''

fid) nottiirfftiflklid) fiir fid), fnmcnntklid), unnli unucrfd)oiticnlid) flcflcn unns uerfd)jeiben,

unns nuf tijei) tuei)bnod)ttofl ned)ft nad)einanntier kbiinfftifl, aiif uctien ticrfclben , neiin

toufcnt flulticn reinifd), lias fid) in aincr ftimo fpbenunut^uioint^ifl toufcnt flullicn rcr)-

40nifd) Inufft, ^iibc^nlcn, tins ucr:cr nn liic ont unli cnntit, nnd) unnfcrm tuiUcn unnli tuol-

gcfaUcn ^iiuicnniicn. Dnrauff fol oUcr unuuU, ouffviier, unliifFt, 3un- 1 «uftictnnip aacs unroiftcns

I iixnfdicn ^cn iJartoncn unti

lrod)t, unni) luitienucrtiflkait , fo |id) oUer jrninfl bnlbcn 3iuifd)cn I ■&. uiridjen.

bcmcUtcr unnfcr (iBfiemen unti iiirftin , ^"obino b"'t30flin 311 luirttcnnbcrfl, licf)8lci)d)cn
unnfern licben ucttcrn, unli iiirften tUilbetmen unti jTutituiflen bf^t^oflen 311 33ot)rn, flc-

^ucrbuncicn 2. "ucrfom.] unnli gcfomcltcn .V. '- fol unti tuil.2. ^'uortrofl^. ^^uoruoU
flereid)t2. klcinot 2. .?. ^2 ^„,„{^.^5 2. t)ar3u]3u2. ■" unticrfd)icUlid)2. ^» ^^)^ jn„j|,,(. 2.
3(1... I) Pjj £nntifd)afft 30 Hliirtcmbcrfl fcrfidjcrunfl on ^itpfcr Maximiliannni I. tuegen
bicfcr XXVII. M. ©ullien tlbeinifd), in ©clti 3U be^oblcn, plotucnbcurcn 22. ©ct. 151G,
i[t abgebrucf t in l'iinigg Dicid)§=3(v^io. part. spec. contin. II. 5ittl)1. 4. p. 727. sq. n". XXXI.

90 XXX. DOCVMM. DE lOA. HVTT. ISTEEEMPT. 6. S. G. BLAUBEUR. VERTRAG. 22. OCT. 1516.

bjucicrti, gtUp:nnnt Kutrd)er, pictrtd) fpatn, (Dco^gcn ftaujfcr 3u plofcnftaffcnn, gannj
Iiittrtd)cn t)on tnclftcrftcttt, aud) fiitmitgcn tion l)Uttcn, fctncn ^•lincn, Vcttcrn, Bnnli
bcmcUtcm imnfcrm S^tiuiofr, i^crtjojj IHridjcn tion niiritcnnbcrg, aud) Jlr aUcr anl^cnngcr,
imti iicnnanntcn jnncrhalb jrcn, unti aniiticrn lannlicn ficfclTcn, ot)cv tiic in tiifcm bann-
licl ucrliad)! fintit, oV incrticn mcd)tcn, aud) aUcn anticrn in inas uiirlicn, ftatcs oticr luc- 5
fcn tiic fcin, gcncnnt oticr iichaijTcn iiHrtni mcd)tcn, fo i)c ain tail gcgcn tJcm onnticrn
mit iiumtcn, tncrdvcn, sjcthaltcn , fd);i)Ttcn, oiicr in annticr wcg^c gchannticlt , oticr ainid)
hilf, bci)ftaniitit fiirfd)ub, rat, oticr that gcthan Diiti bcutifcn hcttcn , hai)mlid) unt) offcnn-
lid), jn mas fd}cin, oi' xvcq tias bcfd)cl)cn uuir, flanntj tolit, ab, uiiti hingclcflt fcin, aud)
ain tail, flcgcn Jjcm annticrn fcincn lcibcn , hahcn, unti guctcrn, tiurd} fid) otJcr i)cmant)ts 10
von jrcnntiucgcn jn ungiictcm olicr ainid)cm licd)tcn gaiftlid)n unti iucUttid)n, nid)t rcd)cn,
nod) 11 fitrnemcn, fonnticr gantj uni gar hiugclcgt, aud) lias aUe bic jhcnen, fo obbcmeUtem,
unnferm ^•umgcr unD /iirrtcn, uon tuirttcnnberg jn lchcn otJcr annticr pflid)ten auffgc-
fdjjibti unti auffgefogt hettcn, tuitier 311 jren lehen komen, unnti jnen foU) ouffag oticr
auffd)jcibilg tiaron koincn nad)toil, fd)Oticn, oticr ucrhiuticrung gcpcr, fonnticr oU unJ) '^
i)ct)c perfon, gcgencinano' gcrid)t unti gcfdilidjt fein. fclhii obgcincUtcn uufcni ucrtrag,
€'riiA'rU'b''^vu^Ji'^i I f^^'-"^)' ^'"^ entfd)iti, habcn oU toil fiir fid) jv crbcn unti nodjkomcn,
BcwifTct |tr-iffcn'nM= rtni^cnotncn, uniiti ^iicgcfagt, Pcn in oUcn unnt) ijct)cn puncten unnti

^ec !>eii 5(crttc*tr. I „ „ ,

ortigklit gcftrodvts ^uhaUtn, tiariuiticr nid)ts 3cthun, nod) gcton tuerticn, ^ugcftottcn,
in kain meg nod) iDcis, bep ucrmci)tiung unn[er: unti tics tkid)s fuuir ungnot) unnti20
ftraffc, aud) od)t, unti nber od)t, unti onuticr pccncn unti pucjTcn jn unnfcrm unti bcs
?leid)6 lonntitfriticn , kcnigklid)cn tlefonuocion, unti gulticn 13uUen bcgriffcn , tiarcin iuir
al6 rnnifd)cr kai)fcr, ous unfcr kanfcrlid)cn uolkomcnboit inod)t, unti rcd)ter uiilTcn, ai-
ncn t)cticn tier miticr tiifcn uufcrn fpnid) niiti cntfd)iti obgcmclt i)et3 unli hinfiiro jn ODui-
d)cm oticr mcr piinctcn unti ortigklcn tiiird) fid) oticr ncmanots onticrn uon jrcntiiicgcn,25
i)onnticlit oOcr fiirncmcn tmirticn, jnn uuis fd)cin tios bcfd)obe, tios ticr uunti tiicfclbcn
i)ct3 aUf?tiann, unnti tioun ols uct^o, on ai)nid) ucr;cr ticclorocion unti erclarung, umb
folh jr otjcr fcin ucrhonntiluug , jn unfer unnti tics t?cid)s od)t, obcr od)t, unt) onticr
pcen, ftrojf, unti piifs, jn unfcr unti tics Ueid)s ojtinung, kcnigklid) rcfo:mocion, unl)
oufgcrtd)tcn fannt)tfrilicn bcgrijTcn, gcfoUcn. Vnnti luiticr jr lcib, hab unnti guctcr, mit 30
ticr that, unti jn ontier lucg gebonnticlt unti fiirgcnotnen, lucrticn fol unti mcg, tuic fid)
l)as gcgcn unfcrn, unt) tics hciligcn tlendis ad)ttcrn, unnb ungchojfomcn ^iithiin gcpiirt,
iirfunt. I ungeuarlid)cn. Pcs 311 u^kiinti hobcn tuir, unnfcr infugl an tiifcn bnef gchongen.
llnntJ tuir 'Ulilhelm uon gottec genoticn pfolnnt^grafc bcj licin, hcrt^og in boirii , fiir unns,
untj onftot unti uon lucgcn unfcrs licbcn bnu-ticrs hcrtjog ITutiuiigo, unti oUc guuUithaber .!.•
ticr hodigcbo^nncn fiirftin, froiucn Sabiiia, bcrt^ogin 311 unrttcubcrg, unnti 311 Pcgkb,
grrifin 3U ifliimppclgort unfcr licben fiucftcr. Vnnt) luir lHrid) uon gottcs gcnaticn ficr-
t3og 31^ \liirttcnnbcrg unnti 31! Pcgkh <!3rafc 311 ifliimpelgort , unti jcb ^Tutiuiig uon ^.juttii
tlittcr, fiir mid), meine ?iiinc, unti ucttcrn, unti luir oU obgcmcUt fiir oU unnfcr ucr-
tuanntcn, onhcnngcr unnti bci)ftennticr. pckcniien, tios H luir in obgcmcUt artigkl, fpn'id), unlno
ucrtrog, tiurd) tien oUertiurd)lciid)tigiftcn , grofiiniid)tigiftii iiirftcn, unti her;n, b"'-" J^l"-
limilion Ho. koufcr 311 aUcn 3citii mcrcr tics l{eid)s jc. unfern oUcr gniitiigiftit bcf:", mit
unfcrm gutcn luiUen unti tuolgefoUii uiie obftcct, oufgcridit, unti bcfiolTcn ift, bctuiUigt,
tiic jn oUen uno Dcticn punctn unti ortigkln fouil ticr unfcr uctiii bctrcffcnn, ongcnomen
unnti 3uucil3ichcn 3ugcfagt habcnn , tianniticr nid)t ^uhonntiliT ^uthun , oticr Dfiiiaiintits onn- r
tierm ^uthun gcftottcn , jn khoin uu-is. tUo iuir obcr hDctuiticr thiitcn, otier ^uthun gc-

' IJiUcbrontit iiutfd)crn 2. ecorgen] 3orgen 2. Jliirgcn .?. "^ tUcftcrftcin 2. *"■ tiic]
fic2.5. ^ hitDtnlid) oticr .?. ""' unfern omis. 2. 20 ticidjs faurcr 2. llcidjsuuir J.
2» ©bcradjt 2. 2« ocr] Cr 2. ^j j„ omis. 2.

i XXX. DOCVMM. DE 10. HVTT. INT. 6. BLAUB.VERTE.22. OCT. 1516. 7. ERPHVRD. ANT.VAR 91

ftattcn, fo fcUcii imli mcUctt ttiir Dctja nlfjliann, «ntj tann aUs pct^a, jn rcmifcljcr ^ni)-
fcrlidicr iimi)crtttt, imii trcs l)ci)liocn tlcid)3 J\d)t, abcr ^d)t, xmiilj annlicr ;)ccn unn^j
pficfs jn bcmcatcr fAniircrlid)cr jBaDcftnt, nnnH t)c5 tici)d)s fnnntitfriticn mUj nutfflcriditcn
ojlinunfl bcgrifcn, gcfnUcnn mili crklnrt fcin. linii Dnns 3u folt)cin iinnfcrin fiirncmcn
auon nnnfcrn nnntrcrthnncn piinlitfucnunnntcn, unfcrn flutcn bcrrcn iinti friiiititcn, Knin
hilff, ftirfd)iib, olicr bcDftnnntit flctnn iDcrbcn. ^ud) tmnfcr unlicrtbnncn jrcr crbpflid)t,
j.n'inlitflcnolTcn jrcr ucriDnnntnufs, unli unnfcr Ijcrjn utiti friinbt, jr jiifttocn unii bcuuUi-
gcn, flcnntjiid^cn flclctiigt, un^i crlnlTcn fcin.

llnnH tics 3u tDnrcin ujkiinut, i)abcn luir obflcmcUt lliili)clm pfnUnnt^grnuc bci tihcinc,

i^unli kcvtiOQ in Bnirn. /iir uns, unfcrn licbcn bnu-bcrn hfrt^ofl fuliiDiflcn, unno unnfcr
licbcn ^•chiDcftcr, frniDcn §>'nbina, fjcrt^ogin 311 tuirttcnbcrg, unti luir Vlrid) ^crt^og 31:1
lllirttcnbcrg, tlnnti jd) fubuiig uon i^uttti t^ittcr, fiir mid), mcin Siin. lUcDlcnntit fjnnn-
fcn uon f)uttn ucrlalTcn ^"on, unnti mcinc ucttcrn, unnti unnfcr aUcr ucnuanntn, unfcr
angcn jnnfpfll, aud) ncbcn i\ai)fcrlid) luttncftat, unnfcrs aUcrflniiitiigiftcn hcr:ii jnnfnfll,

'5(111 tiifcn S;p:iid)b3icfc, ticr &:cD glcid^lnuttuniit gcfcrttigt, unti Dcticm tnil nincr gcgcbcn
ift, flchnnngcn. (!?cbcn jn unnfcr unnH iics hcDliflcn tlcid)s gJtnt ^uflfpiirg, nm jiucn-
unli3uiaint3igiftcn tag, tics illonats (Cctob;is. llad) Chriiti gcbiirlic. /iinff^chcnhunticrt
unnti jm fcd)3chcnnticn, unfcr; l?ci)d)c, t<cs Hcmifd)cn, jm ninuntitiH'D|Tifliftcn. unti tics
Dunflcrifd)cn jm fibcnunli^uinin^ifliftcn jnrcn.

ERPHVRDIANVS JNTIQVITATV3I VARILOQVVS

AD A. 1516.

liem diwta scrvula est inter Ducem IVurtenhergensem et illos

tinum iUorum de Hotlen, cuius pater in curia et concilio Ducis erat

i 25 idcm Dux zclotypiam , ubi in dicta dia'ta ccmcordatum est , quod

Ducissa regimen lerrce debet ad sexennium, interim ipse extra territorium

suum esse deberet: Nam civis Auspergensium factus scribit se

Ducem Wirtciibergensein, ac idtimo civem dictce civitatis. Nam — — —

uti pater eius quem — — — vt dicitur, vivum assari fecit , sic et ille iu-

•Hjvenem pulclierrimum propriis manibus ingulavit , seu gladio perforavit , et

alia prceterca — — — flagitia perpetravit : ob id a regimine depositus est.

Ex I. B. Mfuckenii 8crr. rer. Gernianicar. tom. II. (Lps. 1728. fol.) 23.552

S. D. 28. IVL. A. 1517.

Honiifd) <^ai)fcrlid)cr Jltnjcrtnt — llottliiirftifl l(ntrrr{d)t xwx^ Sufttfication uf
35 iicrjofl Ulrtcl) pon IJJurtenbcrfl u{3flangeu S^djriftcn.

Wir jnntimilinn uon (!?ots C^nnticn cnucltcr licmifdjcr jSnifcr (Cmpictcn aUcn

aUcs (C-uts. llnti bcgcrcn an ciid) gnctiigklid) ^uocrncmcn, tias lUir ucrfd)incr 3ptt

?ai§3. @. mi\\\d, .S3iiun-.llntcrfuc()itiu-icn. mxnl\ 1779, 8". I. 2. ®. 119... 144. ([ic^cr=
Ucf) ot)ne ftreiu^' g^cibcivittmin bcrCrtCiOiirayluc aug ^lfc^ubigSammLI^. VII.9^um.2.5.)

^'' debet] lege haheret ^'' civis Ausp.] legerim conventus Augspurgensis

92 XXX. DOCVMM. DE lOA. HVTT. INTEREMPT. S. KAIS. MAI. rXTERE. GEG. HZOG CLR.

tiic Cbiirfiirftcn, /iirftcn vnxo Stanli ics Xhdjs mit aincr lci)d)tcn gilf, siancbcn

oud) 311 oincm tiidjstaj? gcn illaint^ ticmant , unti crforiicrt habcn. Hnti als 'lllir lia-
fclbs licn ^•tanticn ics tlid)s untcr aniicrn llottljurftiiicn Sadicn, ctinouil uniicfdiikt ijanli-
lungcn , Shatcn, unli practid\cn, fo i5fr3i.ii( lllridi uon 'lllurtcnbcrg ubcr un^ iritjcr un-
fcrn uffgrriditcn licrirag ^uiifdicn fin, unti fiucr uiiticrparthciicn tics iicrganiincn fcdis^cn- 5
Ocn ^ars 3u piapairn bcfdiloficn, gciibt , unti bcgangcn hat , furgchaltcn, unD iaruf jr
Uat unti gilf, 311 pcl^crung ^crfclbcn S>ad)cn umb Kunftig llnrun ^ufurkummcn gcfud)t,
habcn mir ain Sdirift, fo Iicr uon tlliirtcnbcrg an fn uf Iicn tiid)S £ag, unli funft an
uil (Crtcn uf?gccn la^cn, icrglidjcn oud) uns fclbs ubcrfcnbt hnt, ucrnomcn, liariiurd) tt
fid) uf ticljad)t fin ungcfd)iht fianiiliingcn , <£h«tf"f ""^ Practidicn 3U cntfd)ulljigcn, uns 10
abcr liarin mit «il uncrbcrn ^llainungcn an^utaftcn , ^uucrunglimpfcn , unt» 3u fd)ma:
hcn iimint, tuie mol in S^d^cin , unti init fold)cr |3rotcftacion , als ob cr tiamtt uiilicr bc-
rurtcn llcrtrag nit gcthan, als ob oud) mit fcild)cn uncrbcrn illainungcn nit mir, fon-
^cr allain finc iTlif?gcnncr, unli tUiclicruicrtigcn bcticiit fi)n, unti roir nid)ts u(i uns fclbs,
funticr uf? ^nrci^cn, einbilUcn, mXi iVuicgnuf? fincr illifigcncr, unt) Itliticruicrtigcn gc- to

hanticlt habcn foltcn tDol

mag fi)n, tias mir nad) (Dcftalt lics uon tHiirtcnbcrg that, unii gantiUingcn, nn xuciUnbt

ganfcn uonguttcn, oud) bcr hod)gcborn /iirftin frau-.cn ^abina, fincr (Dcmohcl bc-

gongcn, unti funscrlid) uff tjcrfclbcn bcUitiigtcn, unti bcfmartcn porthpcn ftrcng rcd)tHcl)
^Slnrufcn, oin fiirticrUd) ticd)t fiirgcnommcn, unti olfo procrtiicrt, ticf^gUd^cn nit in ollcn^o
§iad)cn bcfd)chcn mag. tUir habcn obcr fold)s nit on mcrd\lid), rctilid) tlrfad) gcthon, fun-
licr uf; pcircgnuf?, unt) 3U tlcrhutung oins fd)U'arn i^ricgs, ticr nit nllain 3uiifd)cn t)tn
parthRcn, funticr nadigccntis, tiurd) tios gon^ tiid), unti tcutfd)c tlocion , uiic mcnigkUd)
gcmcrkt, unU gcfchcn hot, bcrait uorhonticn uiar, unti ticr uf; aincm langcm tlcditcn gc-

uiif? uon Stuuti an nngcfongcn, unti gcfolgt ))tn thiti als jm ticr^o

uon tPurtcnbcrg, ticn ongc^aigtcn bcroitcn tlricg uff ticm £jaU^ gcfpurt, hot cr uns tiurd)
fin, unti fincr fantitfd)oft Sonipottcn ungifarUd) bis in ^uioint^igk Pcrfon, oud) tiurd)
ontjcr fin /runti unticrthv\nigd\Ud) pittcn laf?cn, jm fold^cn ^ricg obiuloincn, mit ticm
(Jrrpittfn alles tios 3u thun , tios unr jn haifcn mugcn. Daruff mir jm ... fold)cn firicg

s tl:rtrog] f. ©.ST.ffe. "^ ^-d^rift] i\. d. §>-tutgart Pornfiag nod) f. illorgrctcn (16.
^uli) 1517., al.\-(ebnicft tn SattferS ©cfcb. beg .'o^^tli. ^T^iirtcnt. I. $et>Iac^cu n". 98. <B.
247... 257. Unter ben 9 OtrtifcUt, 9ej.;ien n^efcfcc biefer fi* in ber anc\cfii6rten 'il?erant=
n^Drtiing' ju rcdjtfcvtigcn [ud^t (cbiK ber (rnnorbunc^ .^. x\ .r-^uttcn§ tcfonbcrs ^n iicben=
fcn), gcf^bvcn nur bicfe fn.cvfiev: 1) tlun gcbcn unr hicmit ticn ftcnticn ...3U crkcnncn,
Jlos licr bcrt^og uon tOirtcnbcrg ubcr uns gont^ cr^urnt ift umb ticffuiiUcn, t)3 tllir u|j
unfcrn pfUd)tcn fincr gcmohd unnti ticm uon hntcn uff tr moniguaUigs hod)s onfud^cn
Ijos rcd)t gcgcn im gcftott unti crgccn bobcn laffcn. 2) tlnti inicu^al tliir unongcfchcn fin
Dorig miffcthot on ticrfclbcn fincr gcmohcl unti ticm uon hiutcn bcgongcn tiic ftroff fa
im tiaffclb red)t uffgclegt htt, ufi kciifcrUd)cr miltitikeit unti bormhert^ikcit mit grolTcr
micgc unt) coft obgcttcllt unti cin kUincn troctot gcmad)t hobcn unti cr tiartibcr aitispfid)t
aud) bricff untJ figcl gcthon unti gcgcbcn, 3) ^So hitt cr tiod) foUid)cn troctat unti 3uiifad)e
pfUd)t ... hinticr rud\ 3u ticr 3i)t ols unr mit fu'crcr micgc unti coft 3U (ijrcn unti u'oUfart
ticr hoiUigcn (Chrirtcnhait ulTcrholb fontis gcuicfcn finti frcucntUd) gcbrod)cn unti unfcr
kcifcrUd) figcl unti bricff tlcrmaUgt aUfo criminoUtcr gchontieU... 0) PcRglnd) hnt er
tjcn J^onig von fronkri)d) umb hilff mitier uns ftrcnd\Ud) ongcfudjt unti im angcbottcit
fid) mit ^ijb fonnti unti fptcn im unti ticr kron fronkrid) uatier "ixis heiUg ri)tt) cmigUd)

3U unnticrifcrffcn 7) tinti ift tioncbcn mit itn citigcnoffcn^in htiii^lunil nn^ protito

geftonticn unti notl) oud) miticr uns unlj tios heiltg rpd) l)ilff uon Jnen 3U crlangen.

XXX. DOCVMM. D£ lOA. HVTT. INTEEEMPT. 8. KAIS. MAI. UNTERR. GEG. HZOG ULR. 93

bp utcrjcljcn 'Hascn utfgcljaltcn, unu ...Ms tlfd)t, unn llrtail mtt acr gcijorfamcn |)ar-

tljDcn pcfiuarung unti llnunllcn ucr^ogen ^ls cr abcr 'bcm llcd)tcn llngcljorfam,

fclbs, nad) iurd) ainigcn ©ctualt 3U tlcd)t crfd)incn, Sarju uorbcrurts fincs ^ufaflcns
jurugKI) ganocn, unu unfcr flnctiifl, flutig ganiilunfl, unii ^cfcld) (iarju cr uor urpittg

5-tuar) ucrad)tlid)cn abflcfdjlaflcn bat : S^o ift rcd)t oud) billid), unii uon litcttcn gcuic|^t ti:n
bclainigtcn flcborfanTcn partl)i)cn, uff jr ^nrufcn, Bedjt, unH Urtail nit 3uucr3pl)cn,
nod) uerrcr an^ul^cnflcn. Pas uiir jncn oud) eraecn lafjen; t)abcn abcr Jicn tHlcfl iics tled)-
ten 9cl)alten, uno ntt unfcrmlid), unucrl)crter lDi)fe, nad) ungciuonlid), funlier uiic uor,
ctlid) tiial gcflcn jtitrften, unb funft flcgcn antiern oft gcfd)cl)cn ift, nact) taglid) bcfd)id)t,

looud) rcd)tlid) uiol bcfd)el)cn mafl, ncmlid) uf icr belailiifltcn partl)pen, ITutiuiiflen uon
guttcn, uni) loer /itrftin |3cfu)arungcn, ^uplication, unti (Slnrufcn , ijcn uon lUiirtcnberg

percmtorie Citicrt uff ^ag — — fiir Iics crften , uff fur tien anliern , uff

— — fiir iien tiritten , unli letften tled)tag 3uerfd)incn, jm folid) Citation geburlid) ucr-
kunlicn la^en, unti uff fold)en ucrkftnlitcn, angefc^tcn pcremtoric ticd)ttag in ppuicfcn

l5iul uorangc^cigtcr geborn, unti antircn treffcnlid)cn ITittt, tics gct)orfamcn, unli gcgcnuidr-
tigcn ®ail, lies uon guttcn, unt» ticr iiirftin uon llliirtcnberg <S\,nklagcn, unli iRlagcn
flel)Lirt, tiaritbcr Ijrciu rcd)tindfiflc Huffen crkcnt, Dicfclben unl)crfd)irilid) uff tirci) €afl, untf
nemblid) Ms lctft etiuo uil £afl nad) licn crftcn bcfd)el)cn lafjcn, unti ^ulctft uff tics uon
IDiirtcnbcrg 3um tled)tcn, unu licr ©iitigkait Hngcl)orfam, uWb llerad)tung liic Krtail ge-

j 20fellt ,3um anticrn, uff Uas er fagt, tias cr kainer ^llif?ctl)at , nad)

^traf flcftcntiifl, Dic jm mit ainid)cm formlid)cn, ortcnlid)cn , oUer uurkUd)cn licd)tcn

I uffgclcgt fi)c, er l)ab oud) kaine ucnuird^t. Paruff erincrn IDir (!5itd) ticr obflctiad)ten

bcfiucrlid)cn (S^nklafl fuUiuifls uon gutten, uon lucgcn licr elcnticn CntlDbung, unli ®oJis

fins ^"uns, fambt Dcr laitiiflcn lllafl tier l)od)flcpornen iitrftin fincr (!5einal)cl. Parufnune-

25mcn, oud) funft offenbar, unti kun^t ift, tuic ticr uon ll'itrtenbcrfl, tucilcnlit j^anfcn

oon guttcn, in ^'d^cin gnctiiflcr 4ltainunfl mit jm in tias Uellit ^urittcn, unli jm in ticn
Doltit nad)3UU0lgcn erfoibert, unli bcfd)ailicn , uiiti in fold)er gnetiigcn ucrtraiuUd)cn (£x-
3eigung on alles Verfci)ultien, mit fin felbs l)anticn m6rt)crlid)er lDi)fc erftod)cn, criuitrgt,
unti alfo totitcn gehendvt l)at. ^"old) (!;ntli)bung tier uon Itliirtcnbcrfl in fincm uorbcfd)e-

30l)cn ^usfd)ribcn ni)c ucrnaint, aber tuol fin bcfc |?lainunfl fo er iiarin gcl)abt, ucrkeren,
unt) Iiie ^l)at befd)cucn luoUcn l)at. /itr Iias anlier, tuie Dcr uon lUiirtenberg, fin erfamc
(i?cmal)cl ... in mcnig tucg , (fo nit an ®ag 3U lcgen fcin) fiudd)Ud)cn gcbatten, ft) utl
unti oft, fo fi) getrciucr, friintitUd)er ^llainung fin llnfd)iklid)ait , unti llniucfcn bcrctit,
flffd)uUcn, 3ufd)tagen gctircct, oud) ein- oticr ^iuapmal l)drtiflkUd) flcfd)lagcn, unti nad)

35mcr jr 3u prcnufj, unti pcfd)iudrunfl mcr tiann aincft, tias ^-d^tucrt tiamit cr ticn upn
Sutten umbprad)t,'bi) ftnem S^d^lafbct flrciulid), unti crfd)rod\enUd) gc^cigt [)at. llMc
tiann fold) fin ilaiitilunfl, unti Cbrtti-'": uf? iTutnuiflcn uon Ijuttcn, unti ticr l)od)gcborncn
.furftin jS^nklag, unti illagen 3U tled)t bcfd)al)cn, mer unt) kldrcr ucrnomcn lucrticn mc-
gcn ^ls cr abcr bcrnad) fin un-

4ofd)iklid) Ubcl, oticr Jllifitbat an finem flcl)ciincn Picner ganfen uon f)uttcn, fambt finem
llniucfcn an fincr (!5ciual)cl ticr iiirftin begangcn l)at , unti ticrhalbcn nad) ^^.nklag ticr-
fclbcn yartl)i)l)cn mit ticiu llcd)ten, oud) mit bcraitem liiricfl flcitbt, unti anflefod)ten ift,
tia hat cr ticr €rbcrkeit fincr iTantitfd^aft nit mer flctraiut , funticr tiiejencn fo uormals
im armcn (!Iunt3en tiic uorticrftcn flciuefcn (tiic oud) jct3 uil bi) jm fin,) fainbt ticm flc-

lomaincn Ud)ifertiflcn pcpel, als cin miwcn armcn (tunt^cn an fid) flcbcnflt, tiie cr oud)
nad) untcrhalt, 3u forflcn, unti luic uns anlanflt mit licm (!5elt, fo Dic |ant)tfd)aft uns
3ur Bc^alunfl tics uon gutten raid)cn, unt) tias cr anocrn fin S^djultmcrn tdfllid) flc-
bcn foU. Unt) fo cr nun tuol bcbenkcn mag, ias fin ctbcrc ^anotfd^aft grofc pefiucrun-

3 (iScmalt] = 23eiM)((mdrf)ti9tcn

94 XXX. DOCVMM.de lO.nVTT.INT. S.KAIS. MAI. CEG. UZ. ULR. 2S. lUL. 151 7. 9. FZ.V. SICK.

flcn hahm muricn, umb Mo sv fin, unU jr (!3ut on Hnticrlaf? oirg ncrfdiuicntit, ficl) in
^tijullicn, unti fi) in llot ftcckt, unii jncn tarijurd) i\ricn ujf licn ilals bcuu-iU , fo fud)t
ct md) t)iitiiistrtg5, flcflcn ticn cibcrn, unt> rcid)cn ticr fanlitrdjiift , ungcgriinlict llrfad)cn,
licc ittainunii, G3clt unlJ (Dut mit Q^cuntlt uon jncn }u briuiicn, tiamit Ms gcmain pc-
))fl 3ucrl)altcn, unl» fid) Dor fincn miti.ruicrtigcn , (ticrcr cr jm taglid) mcr mad)t,) 3^.5
fntfd)iittcn. ^ol&i fin llngcrtiim lU cf cn , ctlid) flict)cn un^ cntiiicid)cn, ctlid) nad) bcfor-

gcn, unlJ fcrd)tcn, unti ctlid) gcfangcn iiicrBcn Pcfiglid^cn

oud) 3um fcd)stfn, unti fibcnlicn, bi) licm JtliMtig uon i'ranKrid), uno Dcn AitignofKn,
tuie fciif umb i^ilf angcfuct)t, fid) iarin fincr |)iint>tnis, unJj gilf uiiticr iHcnigklid),
(uns, unli Jjas tlict) nit uftgcnomcn,) angcpottcn, untJ funlicrlid) gcgcn franKrid) otfcricrtio
l)ab, licrfclbcn firon mit fincn fanticn , unlj i-iittcn milicr uns, unlj ias Hid) cuiigklid)
3U Jicncn, unlj an3ul)angcn. ^Mfo fagcn uiir nad), unti tiarju Das cr ticrglid)cn i)ilf bp
/rancifccn ^id^ingcr gcfud)t hat , fold) fin lUcrbung uiiiJ |.kactidu-n uns , (mic mir uns
uormals mciKcn lafu-n,) gloublid) angclangt, tiann luir Ijcr uon gloubmiitiigcn pcrfoncn
pcrid)t habn, iic umb ticn uon (Dl)cllicrn, oud) in /ranKiid), unU in ticr ^Aitigno(^fd)aft 1")

monncn, untj iiic jn, nad) cr fi), nit crkcncn pa cr obcr an

Jjcnfclbcn (!5nl>cn, unlj funticrlid) bt) unfcrm licbcn Bruticr uon irankrict), unli licr JViJ-
gnofjfd^aft nit crlangt, nad) bcfd)lci(Kn i)at, ols mir licnn uii(?cn, tias fp jm unfcrtholb
gepurcnlj ^Xntiuort, unli vV,bfd)citi gcbcn, untj ftn lUcrbung gciuagcrt babcn, ad)tcn iiiir,
Ms fold)5 nit an jm cruninlicn , fonbcr fpc mcr jr briitjcrlid) , fiiuiiJtlid), unti Ilad)pcrlid)20
llcigung, fo f)) 3U uns tragcn, oud) jr pcfd)ailicnl)ait, uno (!;rbcrkait ,$d)ulri, uicticr Jiaf!
cr Ijic ^ad)cn (utf mas uicg jm liic, balt miocr uns, unti ias tlid) gcticibcn miigcn bcttcn,)

3urugKl)gcfd)lagcn, oticr untcilatu-n l)ab (L^cbcn in unfcr,

unlj tics Hi(t)s ?suu ^ugfpurg, am ad)t unl» ^iuain^igiftcn £ag tics ittonats Jlulii, i\nno
funf3ct)cn hunocrt, unti im fibcn^cbcnticn, unfcrcr liid)c tjcs tlcmifdjcn im 3umi; unti tirci-25
fifliften, uno ies |)ungeiifd)en im ad)t unti ^iuain^igiftcn ^ocn.

y, D. 1C. ALG. A. 1517.

[tlcrfdjrcibunfl /raut^cn uon .Sirhtngcn dcjicn fuxxyf. ^iMaj). 3ur Pandibarkctt
('ctncr iJcgnaMiiunfl uiiticr ^jcrjofl lHrid^cn 3» Hcncn.J
^d) irant^ifcus uon ^icdvicngcn, pcKcnn, als tiic tlcmifd)cfiai)fcrlid)c majcftatt mcin 30
allcrgnciiigftcr ijcr uf? ongcporncr kci)fcrlid)cn miltigkcit gnctiigcr pcuicgung unli u|f utcl-
faltig trcffcnlid) furpitt iion mcin uu-gcn an fcin fuw). illan. bcfd)ccn , mid) uiiliticr 3U
gcnaticn uffgcnommcn hott, Ucs id) tian fcincr fuu). illat unticrthcnigcn tiicmuttigcn tiandv
fag, unli tiamit id) abcr liand\bcrlid) gcgcn 3rcr Kai). ittan. gcfpiirt uuntic, ,So fag id)
fcincr iion. ittt htfuit 3U , tias id) ,3rcr illat. gcgcn folid)cr pcgnatiiing cnn tiicnft unJi 35
t)icltf uiititicr i)crt3og Utrid)cn uon lllirttcnbcrg unti fcinc hcllfcr unti anhcngcr thun foVi
unti uiill, mic tiann folid)S tiurd) tiic lllolgcborncn Strcngcn (Crcnucftcn i>'in lUilhelmcn
grofcn 3U ^urftcnbcrg , i)crn fiitiuiigcn tion i)uttcn tlittcr unti Dicthcrid) S>pettcn mnne
gnctiig gonftig hfvrcn unti guttc frcuntic crKcnnt mirtictt, tics 3U urKhunti hab id) tiifen
bricff' mit eigncr hantit uniicrfd)ricbcn unti mijncm anhangcnticn Infigcl bcficgclt ^-0111109540
tien ^-cd^l^u-hcnticn tiag ties ^Honctts ^ugufti ,5\iino :c. Ssicbcn^chcn.

/ran^ifcus uon ^idvingcn.

1) ©attfcr (55c[d). be§ ,r^5gtt)m§. Sitvtcubcrg. lUm. 1769. 4". I. a3ei)lag. n".(»9. (5.257.f.
2) miind) g. )i. ©idingcn. II. n". xxiu. ©. 59. f.

XXX. DOCVMM.dk 10. IIVTT.INT. 10. C.E.SARXS VERBA. S. SEPT. 15IS. 1 1. EIX GEDICHT. 95

[aVGVST.E VIXDELICORVM.] 10.

C^SARIS VERBA IN CAFSA DVCIS WIRTENBERGEN.

Sexta Idiis Scptembris comitia habita simt, in qiiibus princijjcs cum
in causa Ducis Wirtenbergensis hinc inde multa tractaiissent , Ccesari sup-

bplicarunt, ut cum eo mitius clementiusque ageretur. qui ita respondisse
fertur: „Elsi nunquam ulla nos hactenus movit causa, ut contra naturam
nostram quicquam agcremus , tameti immatura hominis huius facta ita ani-
mtim nostrum inflammarunt, ut 7nalimus a consuetudine clementice nostrce
disceclerc ciuam ultcrius turbuJenta eius consilia imme?isa>nque erga domum

10 Austricc ingratitudinem perpeti. Referrem, si sine exprobrationis vicio fieri
posset, quot benc/iciorum gencra a maioribus nostris et a nohis in hanc fa-
miliam collata sint; referrem quam cjratus iste, antequam a maiorum suorum
virtute declinaret, nobis semper fuerit. Sed cequo certe animo toleravissemus
omnia, nisi et eo provectus fuisset lanquam nostrce penitus immemor beni-

lovolentice imperiique Romani spretor, ut sese 7itmc Gallis, 7iu7ic Helveciis
aliqucmdo iu7ixerit. Nos tcune^i iuve^iili eius i77iprudentice pa7'ce7ites quasdcun
futurce co7icordice C07uUti07ies cu7n eo jiepigimus; sed ille pe/inde atque equus
qui fra'nu)n pati 7iescit, f/rgit illico o/nnia, ct iustura/tdi ct /lost/xe autho-
ritatis per revere/idissimum Gu/-cense/n interpositce co/ite/nptor suam ferifa-

20 tem latius evagari qua/n /lostra //leruit cle/7ie/itia p)assus est. Cceteru/n si
i/i re quapia/n lcedi se a /lobis pulat aut c^uud /ni/itis iuste aga77ius, udsit,
securu/n dcmitis aditimi: si in causa stiperabit, absolvi/nus ; si facti /-eu/n
convi/ice//ius, poe/ias luat. Cceterum qucmclo suce i7/ipriide/itice pce/iitebit, et
ad 710S sttpplex venerit, habita i/i p/ii/iis cib eo de iis quos contra ius fasque

ihloesit ratio/ie, solitce in nobis cle/7ientice locu/ti se /•epcrturum esse pollice/nur."

Eichardi Bartbolini uiri eruditifrimi de conuentu | Augufteu concinna defcriptio
M.D.XYIII. 4". pago.. Dijb. Duj^

11.
<!:in (Drtidjt luni ciufm Poctcn. (s. 1. & a.)
30© l^r)i)tt ©ott ficrr Jicfu Cljrift, pm nllcs ?)ino uniu-rliorgcn tft,

Uerlpd) mir tipncr Ijttffc fdii^n, Drts td) in rcd)tcr ficbc lJi)n

^cg briugcn fiir Ms grof! gcfd)id)t lios aUc lUclt ift jctj ncrid)t

llff atflcn nut3 "Dcn mcrcntl)ail llicmanbs fid)t an tstr fcclcnt)ail.

35 — ■ ~ • • —

Pamit fo lcnt) id) mict»cr l)in lia id) uon crft aupiifd)itfct bin

Knli fog, wcm t^crtjog lllrtd)':. itiatt liic cr tn kurtj bc.qanricn t)rtt,

lltt kuntltd) otjcr milTcnt ift Iicr lcf? it)m fclbft }u iiuttcr frift

tDas ^npfcr ^llarimilirtn 3u i^uflfpurjj fclbs l)rtt aufi lon gan

2tu§ 6. 5. Sattfcvg ©efcf). be§ §cvsogtf> aSiirtenbevg. 2f)l. II. Ulm 1770. 4».
<B. 136. [f. ber S^et^fagcn.

" vom] u)im Sattt. ^» 3U ,21.] 22. ©ct. 151G. au^ lon] oufifllon ©.

96

XXX. DOCVMEXTA DE lOA. HVTT. INTEREMPT. II. EIN GEDICHT. etc.

Vot allcn fnrften unti vox \)ctvm
Pas inaiftcr Utj bcflangcn l)at
tOill Kurtj bi) Ircr niatcrj bLpbcn
ItJiciDol cr ^m iims flcbcim unlii licb
UJiscr gott un^i allc tlcd)t
^oUt pillid) scs crfd)rcd\cn bcm
llorl)in kl)ain furft in 4cut|'d)cr ort
Pcr t)at fid) i)cnd\cns angcnomcn
Pas cr nit mod)t aim |)cnd\l)cr loncn
Unt> l)ic litc §>"od)cn lafTcn bfton
Pos ift kunliig in oUcr lUclt.
3uu)cflcn bringcn, ols cr wolt
Poritmb mu^t cr jn icr bonti
Pie urfnd), uiarumbs ofd)cbcn ift
^lloin umb oins manns (Ccrcn u'iUcn
Hod) fcrbcn mit UU-ftualcr gcrid)t
Pos fs fid) loll ^iomit bcfdjcincn
€s Iiorf nit tUijfcns, luas td) fojj,
Pa £r nun m\n tiet urfod) nitt
plx t>ad)t tt crft nod) loftcrs mcr
Picfelbifl unti)at ju ucrblcniicn
^in bricjf folt fd)rpbcn in icr inafj
UnD foU uff icn uon tjuttcn fton
tlorlcnflft ticnfclbcn \)m jicfon^t
Itnti ums iicr bricf alfo gcftolt
Sid) flcnt^iid) foUtcn \)on iicriucgcn
poilic mittainairter bidvl)
Pamit uiolt er ticronttuort bon
tlirt trotuct jr in foUict)cm fcl)nn
^tj foUt fic lio Jir lcbcn eiiticn
Porumb Jiic fiirftin uiTcrkborn
Po ficl fic nitJcr uff jr kncui
^ic bott cr folt fid) boe bcLicnd\t)en
Ponn fic khoin faftcr l)ctt ijctban
Pos cr fonft mcg unti llrfod) Ued)t
Ponn <£t fie luclt jr (Ccr iicrlicjTcn
Unii fieng lio an mit ougcn nof?
Pariurd) oin menfd) mofl i)ic uff ertien
Pomit ftilt fic fi)n grimmen jorn
tlid)ts \)mt>tlt 3U ticrfclbcn frift
^oboll) cr nun lialTclb bcfanti
tinl) licf? |r oin flcfcnflknus inad)cn
Unt) licf? fid) incrdU)cn fold)cr malTcn
Pari)n uiolt er Uic fromb unti l'd)on
tUos cr Dornad) l)ctt fiui)cr fllcfcn
pomit ucrmaint cr tiurd)3utirinflcn
Pcr nie bie fi)n ucrlicr» in laitit
Pas fi) uor fnnen oiflcn tiatben

Porinn xoutt) tt firof? umnlier l)crcn
<lllit tUutbcri) unl» mand)cr tbot
uon erft uon liem uon ijuttcn fd)ri)bcn
tlod) bongt cr in tlcd)t uiic cin pieb
tt)ctd)cr iic fad)cn red)t bcticdit, 5

3d) moin nit Iios cs b^i' flctbon
^Ucin ticr monn im routcn bart
i)iUi)d)t fo ift jm flclts ^crronncn
Jld) uiiU ticr frommen fiirftcn fd)oncn.
tliorumb cr fold> inorti \)an gctbon. lu

^"id) lont nit oUc tiing mit flclt,
©eftifftct bon mit gcltics foliit.
Crhcnrf\bcn fclbs init fpott unli fd)anl)
liic loff id) foUcn tiifcr frift
tiic tbot iiie lafjt fid) Dod) nid)t ftiUcn 15
^ (Cs \)att t)tt ort unt) tUcfcns nid)t.
Cr mocJ)t Iiic fod) fclbs nie ucrnopncn
^ft ofcmbar uirt licgt om tofl.
1)0 er liic fad; tuoUt bftt)aincn mitt,
unts mcpnt mit fciner gmobcl eer 20

pegcrt tjas fic mit jrcn htntifn
tDte cr jr bcn felbs furhcr lofj.
Jlls ob fic jm in l)uH)cn fd)on
goiinlid) bi) wol ucrtrauitcr \}antst,
Mrbi) oU mcnflklid) jung unli olt 25

<3lls ob fic bcttcn foftcr pflcgcn
Bos ums ein laftcrlid)cr fdjidv,
tios hcnd^hfn Jos cr bftt gethon.
tHo fic nit flcb ticn tUiUcn t>tt)n
3ur felbcn ftunti uon fincn hcnlicii- 30

uor ougcn fod) iicn grimmcn 3orn,
Jln grcfcrn nottcn mos fic nie
^k nit on jrcn <Cttn bckrcnd\hen
uf crbcn nic mit khoincm mann
iuic er fpn fod) inaht mod)cn fd)led)t 35

Cc molt fic fri) Ijcn tot crkhicfcn
^n 3u crmoncn oUcs lias,
3u milt unti gict gc^ogen iuer^cn
505 er gegen Uer itfcrkhorn
Porbp cs ticfiinols blibcn ift. 4n

uon ftunJ) tio gicng cr gli)d) 3U \)ant>
Pod) tbct cr tias uff hoimlid) fad)cn
dzt hcts fi)in uottcr mad)cn InlTcn
©n oU |r fd)ulti ucrfd)lo|Tcn hon
Pefi miift t)it fromb fi)n fd)ult)ig giuefcn 45
Pod) flott oin \)ttt ob nllcn tiinflcn
Per fd)id\t es ous barmhcrt^iflkj^ait
Pie ticjj berid)t cmpfongen hottcn,

» llt3] = Ulvict). 32 i^nfn,] |^„jj 35 fdjifdjt] = fc^ti^c^t

XXX. DOCVMM. UE lOA. HVTT. INT. II. GEDICHT. 12. EXTRACT HIST. WURT. SACHEN.

97

Purd) brifff unn frfirifft fleiuarmu xoafn
^•oaidjs jrm briiiicrn kljunJi flcthon
^•onscr mit Ccrn unti ()luckl;cs |)nn5

stlod) |'d)rpb id) «on aim munlicr lilt,
pic m jr giimrfam uuircn tircttcn
Ptr oin ift i3artt)ltn 4Houti gcnant
! ^pn marftaUcr ift ct .Knu-fcn,
' [iau|cl)t iic unb

lopas ift oUcin Sarumb flcfd)cl)cn
Dnmit cr fie mcd)t InlUaus mad)cn
Pcr fic 3uuil uon il)m bfnlj gunfjt.
^lfo flcfdjad) jm an licr ftunli
HnlJ mit lier frombcn ftcrbcnsnott
15 Dcn cr liauor fclbs bctt bcganflcn
Pa brad)t cr crft l)crfiui)cr M5
gctt abcr parthlin jiclli ijcnommcn
tion guttcn uicUcn li)blof? mad)cn
Pcr hcrtjoij oft hat ^uiicmuth
20 Unl) hftt ^'[5 nott nit icrffcn ijulljcn
<£e jantj unli gar ucrji^hcn uioUcn
/Hit tol) uom ^Tcbcn nicUcn priniicn
^o ift cs grob iarncbcn flcftodjcn

uon ftun:> iia i)at fie uff licr fartit
Pic hontis in ncttcn «it ucrlon
^'te brad)t aus lOiirtcmbcrgcr fanti.

Per 3uiai)cn fonft bcijcflnct ift
Hun ias fic UHHibrvit flclTcn hcttcn.
Per ttuticr mand)cm mnn bckhant,
Jir khaincm iuolt er la|Ten gncfcn.
KiBt fic ^iiv ,'\oltcr Lniiu-(cu]

€r maint fic foUtcn tiing ticrjchcn
llntj ift Doct) guicfu nUcin umb fad)cn,
ojft untruu) felbs jrm hcrrcn mifit.
Jia er mit pnn unt) falfd)cm grunli
Bciicd\cn molt licn fd)mchcn totit.
.2^n tjcm uon £)uttcn mit tcm ftranncu
uor langc 3i)t ucrboriicn maf?.
unti icn (!;tJlcn uuti ticu froiucn
^ls jiu mit crnft unti aud) mit lad)en
^•0 tucr fi)n fad) bclibcn gutt.
Pa er fich abcr fincr hulticn
tia hnt man jn unt> fein gefeUen
Daf? fic nit faiiten uon ticn tiingcn
llnti ticr aif» gar uffgcbrott^cn.

25 12.

<5lu(i3ug ttu|^ ciucnt uon cincm c^noniimo ucrfcrtigtcn (Crtrnctc nnii (3ntitcc flllcr

^iftortfci) tUurtcnbcrfltfdjcn §fld;cn f crtratj unti Snftrumcntcn ab Ao 14 S2

ad 1605.

Ao 1515 hnt ^id) ein ITcitiigcr <faU mit f). lUrid)cn | unti cinem /ranccifd)cn uon

so^tieL fo ^hro /rftl. «Dnaticn | ficbftcr Piener geuiefen, grtnf? uon guttcn gcnanftt | ^uge-

MS. Burckliard. Guelferbytan. ,,Collectanea de vita ac scripti
Hutten." fol. 319, sq.

Ulriei de

[3o. 3a. 33urcf[}avb§ .'oaub:]
Extr. ex fratris Georgii epistola , d. xvii. lan.
CI0I3CCXXIV scripta: — — bepgefuflt, UJtts tjcr g.
ghbtc tlat|) paron uon ^tain de morte lo. Hutteni
procuricrt. Pcr ^noni)inus ift tier nltc (Dber llath
Pregit^er; untj uiitrc uid)t uncbcn gcuiefen, fo ticr Cr-
iract uor publication tics partis III. cingclaulTcn uiarc.
Huic scripto in coUectaneis Burckhardianis (fol. 317.sq.) imcmissa est epistola
Wolfenbutteli d. 23. Fehr. 172-2. ab aJio Burckhardi fratre ad eiim scripta, ex qua
hns fahulas enotassc iuvahit:

...Pcr gerr (!?ch. l\ai\\ uon S^tain hitt ucrgnngcncr Ulod)en bcrcits nad)cr S^tuttgarut gc-
fd)ricben, umb aus tiafigcm ^rd)iue einigc ilad)rid)t uon ticr huttcnfd)cn affairc 3u crhnl-
tcn, nls mouon cr unterfd;ictilid)cs nUlia gclcfcu 3U hnbcn fid) uiohl crinncrt. Tie |.)uttcn

HVTTENI OpP. VOL. I. 7

98 XXX. DOCVMM. DE lOA. IIVTT. INTEREMPT. 12. PREGIZERS EXTRACT. K.

traflcii, t)cn f)<rt}OQ Ulrid) iii tjm ]3obliniU'r Wall) \ aiif licr ^agft crftod)cn, lucil ^l)ro
jFrftl. eiurtcn ctlid)c | ,3cit l)cra cincn ^^rgiuol^n uiijf il)n {)cl)abt, alf) nicnn cr ] 311 uicl
©cmcinfd)rttTt mit Ibro irftl. (Snalicn (6cinal)linn | /raii) ^abina l^iittc, tiarinn iicmcllitcr
gcrt^oi) uicl;'mcl)r j)cftard\ct nioriicn, inticm (Cr aittf ocr ilagti an lics | uon |.)uttcn gaiili
ftncn tiinji {|cfcl)cn , fo ihm nid)t flc^lfallcn, tiann gfi uon loiittcn liamal)lcn in Bcm Sd^os i
in I i)cfd)laffcn , Sclbici)cn (Jajics ^uiar i^Mun 3l)ro ci'rftl. (!3n : | mit il)mc nid)t5 anpcfan-
(jcn, am airtcrn Cagc | abcr iuic flcmcllit, Ucnfclbcn in Ijcm i3oblin9cr lUalti j init 7 tOun-
licn uirt Stid)cn in i3ci)fci)n cincs cintjijicn | (!:l5clknabcns uinbgcbrad)t , tiarauff tiann ticr|
gcrtjog uon §. Pfcrti abiicftanticn , ticn 3uiicl uon | £)f» f^utun pfcrti gcnommcn, unU tjcn
enuurgtcn | an cincm paum §;clbftcn gcbangct uiiti il)n alltia bauiicn | Uificn. ficrtjog 10
llrid) fit3ct uiiclicr aujf ^cin Pfcrtit ] UH-ld)c6, utic aud) §. i'. <5n. gant^ fd)Uicif|ig uoU
plut gc'|u)cfcn, Kommct uiicDcr 3um tjofgcfinti iinti bi^ttc J13 j jagcn cin (CiitJc. |t)r /rftl.
(&n: rcnncn ftradvs nad) ^-tuttgartit | 3U uno tias i)offflcfintic 3um tl)cil mit uiUi uniftc
nid)t I uuif! tia gcfd)chcn. (!;tlid)c i)offcuthc auf iucld)cn tics uon | tluttcns Vfcrtit gcfto-
fjcn, rittcn in Ucm lUalJi hin unti | uiicticr, finticn 3hn cnUlid) totit m cincm Saumc hnn- 15
flcn I uoUcr Sd)uicif) unti UUinlicn , (Cin ficrt^og uon praunfd)uicig H fo tiamahls an licm
t0urtcnbcrgifd)n goffc gcmcfcn , | Ijat il)n §:cUicr -mit uicU-m tllcincn vom I3aum hcrab=|
flctl)an. llad)ticm fold)cs auf;kommcn, l)abcn ocs uon | guttcn /rcuntic fcincn fcid^namb
bcgcl)rct, §>clbicgcn | in /rankcn 3U fiil)rcn, abcr ticr gcrt^og xuoUtc fold)cs i nid)t ^ugcbcn,
ift alfo nid)t mcit uon ticm lUaltic in c. 1 ^lcd\cn golt^giulingcn gcnanbt, in tiic |^ird)eJO
bcgrabcn | morticn. ^bex in Itcn Jial)rc [sic]l)crnad), alf) §. Illrid) ucrtricbcn luorticn, bobc»
il)n Scinc ircuntic uiic-|t)criimb aufigcgrabcn. Jlic non iouttcn l)abcn ticn tlcrt^og | pci) tjcm
iRom. Ilanfcr unti gant^cn Hcichc ucrKlagct | tiaf) man ticn ^tuttgartitcr |.)cnd\cr (:ticn
g. mci)ncnti:) aud) l)inrid)tcn foUtc. llad)ticm abcr ^laijfcr ^ilavimi^llianus ocrnommcn,
xutc ^'id) tiic Sad)c ucrUifcn, j obu)ot)tcn J). J;. (!?. (!?cmat)Unn Ucs ^apfcrs nahc Vcr^liuan^tinZS
tsnti §;d)U)cftcr 2:od)tcr mar, ift tiod) ^bro j ^aijfcrl. |llap. mit fj. 'lllrid^cn tuohl ^ufricticn
gcmcfcn | unt) h^t S<"id) on ticr uon ^)uttcn ^ilagc nid)t gckct)rct, | obfd)on ticr gant^c <i;ran-
kifd)c ^ticl il)n httit Dcrklogt. | pic gcrt^ogin §;abina mad)tc mit pictcrid) ^•piuhcn [ (£>btt
IDogtcn 3u llrad) anftcUung, tiaf) S^ic ouff hU [ Jlnbracac 'Cogc Ao 1515 uon ^tuttg. t)in-
mcflflcfuhrct | unt) bif» gcn ^lllund^cn bcgU-itct tuorti. oll&a §ic ucr=|bUcbcn, i3i(j f). lllrid)SO
tics font^cs Dcrfricbcn luort). | Iji-^fticfl lUrid) i)at ^iA) mit ticm tics f)ci)l. tlom. licid)s |
l)cimblid)cn (!3crid)t chtfd)ultiigct, tiann cr cin i;rci)-i.Sd)Ocf gciucfcn. ^uf tios ttlcftpl)o-
Ufd)c (!3crid)t hat | ^'id) g. Klrid) in ^•. J^ufjfd^rcibcn uiclfcUtig bc^ogcn, | t)af? cr t>ix\)st
^l[l(id)t gchabt t)f! uon t)uttcn t)cr 3hn [ S>"cin €t)bctt bcfuticU unti onticrc Uifc Stud\c gc-
tl)an, I ,$clbftcn hi"3»iicl)tfn unti ouff^uhcndvcn. ^ls nun gfj | i'on guttcn im <iilaja35
1515 hinflcrid)tct luorticn, t)at || SiiA) tiic tjcrt^oginn Stobino tuic obgcmcltit ouf? tJcm | Sitoubc
flcmod)t. (!:5 l)Ottc oud) tiic tjcrt^ogin 3U uicl (!?c=|mcinfd)afft mit gf) uon <)ttttcn unti
Pictcrid) Spotl)cn ( (!5bcrllofltc 3U llrod). ^uf cinc JJcit hnt t)ic J)crt3ogin in ^bjiucfcn
g. lllrid)5 im §>d)lof? cincn 2ont3 ongcftcUct, tio ift [ g. lUrid) ol)nucrfcl)cns in ticr ^"tiUc
|3cp llad)t ins.Sd)lof) koiTicn, | unti ticm £ont3 3ugcfcl)cn, luic ^•ic nun mit ticm §potl)cn [ 40
flctont^ct, unti cin frcuntilid) (!3cfprod) gcl)aUtcn, ift t)cr fjsvtios | fobolo i)cr tont^ oufjgc-

(ilid)t ift aUt)0 nod) fcl)r bckontit, uiic mid) ticc f). (&tl). l\. uon ^-totn xicrfitl)frt. lintcr
onticrn flctiad)tc fclbigcr oud) in flcmcltictcn (!>rthc gclcfcn 3U l)abcn, tia^ licr gcr^og licn
uon fiuttcn, ols cr ihn crmortict, mit tiicfcn lUortcn ongcrctict: ^oinmftu i;lcifcl)-Pteb.
(!5s uiorc oud) in S;od)fcnl)fiin in ^-tcin fonftcn gchoucn gciucfcn tiic jEjiftorie uon Hcm
uon ijuttcn, luic cr init ticr gcr^oflin §;abina un^iciulid) oction gctricben, Dobci) abcr tion
cincr princcfjin, tiic fid) tiomahln amtUfirtcnb. t)ofc aufgcl)altcn , bclaucrt morticn, tucld)c
hcrnad), al5 fic fid) ctiuos Douon hottc incrd\cn lofjen, tiurci) tios uerUebte |)aar tiurd)
(!?ift l)inflcrid)tet mortien. Prcfliicrus l)iittt tiiefcn ^-tcin objeicijnen lofjen

XXX. DOCVMM.de lOA. nVTT.INT. 12. PEEGIZEES EXTK.:C. 13. LEIB. AKXAL. AD A. 1515. 99

tDcrcn, bcrfurgcgangcn , Ijat "bie | gcrtjooin auffgc^ogcn, cincn Sant^ mit tt)m 311 tljun. |
^ic uioUtc 3uiar aufircif^cn, cr obcr ijat mit Sporncn j in §ie gcftodjcn, alfo 'isa^ ^ic mit
tt)mc tant^cn mufu-n. | Dcr £ant3 Ijattc balti ein (Ctrtc unli wax allcs ioof(i?c= finti ucrflo-
gcn unti ucrftobcn. '

5 Ulricii uon guttcn ticr gclcl)rtc tlittcr fd)rcibct nn [ icn ^cnig tn /rankrcid) l)of; <£r
gcrt^og mrid)cu ) Kcinc f)ulffc lciftcn foUc Untcr onticrn aud) tiicfcs: | SoUtcftus liahin
nid)t kommcn lafu-n taft 5u ijid) mit tiicrcm | Sdjalk iicrmirdjcft, iann mon Kcin iTaftcr
crlicnrfvt, ] Dati cr nidit gcthau Datu ticn 2 i^lortij 151U (Cs \ hat obcr tiil? txs l^uttcns
|3cgcl)rcn nid)t wic bci) | ticn Sdjiucit^crn gcfrud)tct fonticrn icr tlcnig hat ] nid)t oUcin icm

loocrjogtcn gcrt^og llntfrfdilauf j gcbcn, fouticrn uod) l."i |aluc ciuc ftrtttlid)c Ijfilffc j on
©clli uorgcftrccKt oud) fo iiicl gc|d)cnd\t ] iafj cr ^cin fanli mit Ixm Sd)uicrl)t crobcrt.

13.
CHILIAM LEIBII

PRIORIS REBLORFFESSIS CAyOX. REG. D. AVG.
I VoHISTORIARVM SVI TEMPGRIS AB AX. MDII. AD AXXVM MDXLVIIII.
\ AXXALES.

DESCRIPSIT A. F. (EFELIVS.

AXXO DOMIXI MDXV.

Franciscus a Sickingeii ciiidam scrihce ferens auxilium , qui se a

[ 20 Wormatiensi Senatu a/fectum iniuria querebaiur , quosilam Wormutice cives,

dum circa Pasca Francofordium peterent, cepit , ac deinde lulio mense Wor-

matiam ipsam obsedit ac post aliquot dies obsidione soluta discessit. Vlricus

dux de Wirtemberg Maio mejise loannem ab ffuiten confossum gladio sus-

pendit. Fuerai idem loannes egregia forma iuvejiis atque ob morujn quoque

ibdeciis ojnjii charus populo, VrsuUuJi Conradi T/nan jnagisij-i curite filiujn

I duxerat, quare , ut fajna ferebat, prtJicipis o/fejidcrai animum. Qui cum

I destijiasset occidere vij-xun, ijiier alius ad venandum educii , iubetque ut in-

! ermis exeat. Iji sylva abduciujn a ca'teris pulcherjlmujn et bonujn virum

intectujnque cojifodit airociier, ijiterejnptumque suspendit. Ludovicus ab Hut-

■idien miles auratus ijiterempti paier anno deinde sequenti convocaiis mille du-

cejitis equitibus qui in ujbe Wembdijigcji convejierajii , filii jieccjn parabat

ulcisci. Eam ipsajn jieccjJi Vlricus ab ffutten, ea ienipestate inter Teuiojua;

Nobiles Latine Grceceque ijjipejidio doctus, scj'iptis in cIuccjji oraiiojiibus de-

clajnaiionibusque cmarulentissijJiis quoad vcduit, tdtuS esi. Eo vero scj-ihendi

isgejiere valuit pluj-ijnujn. Alius quispicijji jji eiindejn ludens duccjn sub eius

\ nomijie in iHirieion cuiusdam diversorii hosce rytliuws scripserat

Ich hin Jung und nit cdi,
I Gerad, hiibsch und jvohlgestalt,

' Gross genug und keiji Zjverg,

10 fferzog und ffenker zu WirtejJiberg ,

loajines ideju ab ffuiten c/uajn ob rcjn a cluce fuerit irucidatus, facile

I putuit, ncun Ursula Thujnin illius uxor tcuidejJi cluci coniugis loco fuit.

Maximilianus Ccesar jjiense lulio midiis cojnitatus prijicipibus Viejincun

vejut.

1 = Beytrcege zur Geschichte und Literatur , hercntsg. v. I. C. Freyh. v. Aretin. Miin-
chen. 1806. 1807. 8o.fascic.XU. p.632.sqq.

7*

1 00 XXX. DOCVMM. DE lOA. HVTT. INT. 13. LEIB. ANNAL. AD A. 1510.

ANSO DOMINI MDXVI.
Sabina illustris Maximiliani Ccesaris cx sorore neptis , Alherti Bavarice
ducis filia, Ulrici ducis Wirlembergii co?iiux , cum ab ipso swve nimium contra
pia coniugii itira conlraque natalium suorum dignilatcm iractaretur , Januario
mense ad matrem Monachium 7'ediit , antea duci filium filiamque genueral. b

Franciscus a Sickingen lunio mense cum noti parva Equitutn manu

loca qucedam ducis Lotharingiw adortus opjnignare , arcetn utiam obtinuif.
Maximilianus Cwsar Sejttetnbri tnetise Augustam accessit. Cotivetierutit ad
iltutn plures Episcopi, Wilhelmus qiioque Ravariw dux adolescetis et Casi-
mirus Marchio ac plerique alii. Cunegundis Ccesaris soror cutti duce Wil- lo
helmo filio itilerpcllabat Cccsaretn. Iste pro sorore , illaprofilia, accusantes
Vlrici ducis Wirtembergii sceviliatn, quod Sabinam cotiiugem inhumatiiter,
crudeliter ac duritcr hahucril , et oh id adversus illum expelchant iuris siif-
fracjia. Ludovicus ab Hutten miles auratus et ipse Jfirtetnhcrgii ducetii
criitiinis accusabat, quod loannem ah Jluttcn filiiim, virutn innoxium , contra\i,
fas otnne iusque crudeliter atcjue tyrannicc iugulaveril. Huius tam atrocis
facti horrendique sceleris iudicetn Ccesarem Ludovicus irrequietis pulsat et
delassat vocibus , ut ultionem de hotnicida statiiat. Erant tunc in stativis
apitd Wetndingam mille ac ducenti eqiiites ad nutum Ccesaris contra Wirtetn-
bcrcjium pro Sahitia neptc Ctesaris proque Ludovico jntgnaturi exacluriqite-io
vindictatn. At Gallus remorahatur suo inlerventu principes, haud saiis iu-
stum rati parumque Christicolis convenire , ut pro niiius delicio jJhirimi, aiii
pro principis ac clucis facinore provincia toia vastctur et gens omnis dis-
pereat. Miilto desudalum est labore, si res 2>osscnt citra bellum transicji.
Secl maior erat itiiuriarum moles et gravius offensionis saxiim , quam quodio
vel principum lacertis moveri levarique posset. Hinc clux Vlricus citaiiis
cvocatusque est, ut apud Ccesarem causatn diceret et elueret obiecta cri-
mina. Dux quocl sihi haud tutus ad Ccesarem videretiir accessus, causci-
baiur. Deincle tnisit iuris consultum , ciii cogtiomen Lamparter, qui illi erat
a consiliis, ut causam quibus posset dicendi viribus iueretur. Is inter cdiazt)
qtice pro duce expiando ohiendchat plurimo molimine, Wilheltni ducis Kuni-
gundisque tnatris adversus Wiricmhergi principem suppilicaius et ardentes
qucrimonias irritaS et enerves nitebulur astruerc , quod ille prce a>tate, qucE
illi minor erai, et ducissa mater propter sexum ad huiusmodi aciionem non
essent iclonei. Sed vicere eorum pro Ducissa Sabina qucrulce voces, vicitoh
Ludovici militis pro pernecato filio luctuosus simul ct indcfessus clatnor et
instantia. Hcec igitur contra Vlricum Wirtcmhcrgi duccm Octobris undc-
citna die lciia lecictcpue est scntentia:

In denii Rechtlichen Irrungen uncl Spcinncn ztvischcn Liidivigen von Hut-
ten anklctger an ainem, auch der Antvald Fratven Sahina Herzogin CM40
Wiirtemherg clagere am andern Thail , und Hcrzog U/richcn zu Wtirten-
bcrg antivorter am dritien Thail haheii wir als Eriviilicr Rvmischcr Kctij-
scr utid regiercnder Romischcr Kuiiig und discr Saclicn orclentlicher Rich-
ter auf clie aitsgctngcn utid vcrkuntcn Ladunge eingebrctchten anclag und
clacjen cjcrichilichcn beruc/fcn uncl cles von Wirlenherg nit crschcinen, k
auch dcrselhen ctnklctgenten und klatjCnten Pctrtheycn verrer in Rccht ctn-
ruc/fen uncl begcrn und dictveil er selbs vcm Wiirttcmlierg alle gieiliche
zimlichc miitel, die wir ihme bey acht und abcracht Kricg und aufrur
zuverhieiten anzcnemen gebotten, abgeschlaycn hal , haben wir zu Rechl

XXX. DOCVMM. DE lOA. HVTT. INT. 13. LEIB. ANNAL. AD A. 15IG. 101

erkcnnt, das dcr von IVirtenhrrg mil dcr Thciilichcn handliing an JFcil-
land Hannscn vim Hntlcn stinc dcs gcnanntcn Ltidtvigen von Hutlen be-
gangen, und atif Scin Ungchorsam misbleibcti die Straff und Pennen in
tinscr und dcs Reichs Landfridcn bcgriffcn, dcsglcichen der andcrn Sa-
5 chcn halb Scinen Gemahel beriirent den Pennfall und Slra/fe , atich in
unser und des heiligcn Rcichs acht und abcracht gcfallen sctj.

Qiice sequimtur, Ccesar ipse pronuntiavit:
Darauff erkenncti, crcldrcn und urkundcn ?vir de?i gedaclifcn Hcrzog
Ulrichen vo?i WitHc^iber^g iii de?i a?igezeigte?i Pc?\?ifahl und Straffe, auch
10 i?i unser imd clcs Reichs acht u?td abcracht.

Ccesarei prceco?iis, vtdgo clcs Ehre?tholds proclamatio:
U?isers cdlc?-g?tacligisten Her?^?ts dcs Rihtiischen Katjscrs Eh?-e?ihohl gcgc?i-
tvdrtig Thtic aus Bcfclch Sciner Kayserliche?i Majcstdt meniglich zu tvisscn,'
clas Sein A'ai/se?'Uch Majestdt uf Herzog Uh'ichs vo?i Wiirtettbcrg Tddtlich
15 ha?tdlu?tg , atisblcibcn und vngchorsam iiber ausga?tgen Ladung und ge-
botts B?-icfc , dc?tsell}cn vo?i Wiirtettberg^ und alle die so ih?n hinfUrcm
cuihamig , hilff und Bcystand be?veisen, in Seiner Kaiserlicheti Majcstdt
und dcS Hciligcn Rcichs acht und abcracht erkent erkldrt und verkiindet
hat. Das ?vil ich cdso hiemit von ai?ibts/vegcn offcntlich berue/ft imd a?i-
20 gezaigt hciben.

Scnlcnlia lala paratus crcit Ltuhivicus ah Huttcti cutn cquitafu ?nc?no-

rato pro se proc[uc illusf?i Sabina se?itcntiam cxeqtii, et ulttmi irc co??i-

tnimes i?iiurias; scd ite?'um prccibus occurrere atque iittervcnere priticipes

insotifcm popiduiti tniserafi. Rcverendissitnus eticmi domitius Maffhceus Lcmg

Zbpafre cive Augusfano ticdus Cardi?ialis S. Jngcli Gurzcnsis Episcopus Vlri-

ciitn duce?n adiit , c^ucc rcparcmdce iHtci accotntnoda esseitt, cutn illo tracta-

ttirus. Tetnpestas enim illa et imttiitie?ttis bclli tetra nuhes, qtiie Stievicc

minabcdur cxititmt , c^uasi scdubri ve?tto interspirante soluta est atque dissi-

pata. Qinbus vero co?idifio?tibtis pax ittter partcs co?tvetierit , iio?i satis

zocognosccre 'jiotiii. libet autcni et hic i?iserere, quod i?i bis sexce?itos equites,

j dum Wirfemhergce itno Wetnbdingce jwtitis rci litisque finem, quce corcwi

Ccesare vcrtebatur, classietmique ct belli orttitti prKStoIaretifur , sittgidis diebus

cartiitmi qucituor et tricies ccnfutn pondo iitipcttdcbcmtur , quortim cestimafio

aureoruin qiiadraginta, cf vini cjuadraginfa quatuor urncc in ocfuagittta au-

ioreos, avctice sacci notiaginta vel cetitiim iii aureos ter detios cestimatce, ct

paties prefii dccem et septcm aureorum. Timc cmtem ointiia tnediocri veni-

batit prefio. Quod totum sic placuit ttteminisse , ut prudens quiscpie ex-

peticlat, c/ucmfce jyectmice tatn cifo in res hellicas proftmdanfur. Qiiibus pro-

fusis pax fandein componitur, quam satius fucraf complccti ccrariis j^Icnis,

ioterris, agris domibusquc ct horreis adhuc intcgris iuxta Morionis cuiusdam

veius dictum.

' ^" Conf. siipra conventionem Augustanam s. Blaubeurenscm. p. 87. sqq.. '-■ '" per-

fusis Aventin.

1()2 XXXI. HVTTENI AD EKASMVM KOT. EPIST. D. 24. OCT. 1516.

WORMATI^. A.A.A.1.

2J. OCT. 1515.

VLRICVS HVTTENVS

ERASMOROTERODAMO

SALVTEM.

§.1. Omnes mihi deos irasci piUo, quonim voluntate fit, quominus sim te- o

rum aliquot annos, quique me a tuo latere avellunt, cui, si per fortunam
licuisset, tenacius adhaesissem quam ille Airihiades Socrati: quare enim
non Germanum Socratem appellaho te, Erasme, ita de nobis quantum

f.2. ad Utteras meritum, ut de suis ille Gnecis? Non is sum ego forte, qui
onmino possim placere tibi, cui posse placere qu«dam admodiun fehcitas est; lo
at non indignus fuissem cpii ad luos pedes didicissem Gra?cas litteras, qui
te sectatus essem studiose, custodivissem vigilantissime, ohservassem reve-
renter, omnia tua iussa exsecutus essem, ad omnem nutuni exsiluissem.
Neque tibi fuisset indecorum, si tibi mira sedulitate, incredihili fide mi-
nistrassem Eques Germanus. Hoc prtetulisscm , Erasme, uon modo aulicjeis
consuetudini, ad quam vocor magna mea molestia; scd et huic, ita me dii

§.3. ament, peregrinationi Italica;. Et ut breviter scias quid niilii nuper pro-
posuerim, constitueram ire ad te, ac secutus forte in Britanniam usque
fuissem; quod meum salutare consilium intcrvertil iinportuna meorum hberali-
tas: liberalitatem enim vocant quod discendis legibus suinplum elargiuntm*, 20

§.4. atque ob id nunc Romam mittor. Iliec ex itinere scribo ad te circum-
strepentibus multis convivis. Parce extemporalitati ; non dabitur revidendi
copia. Invitus eo ubi te non Ucet videre teque frui. Qui comites sunt,
eis persuaderi non potuit, ut Basilea iter faceremus. IVon nm-um, quod
non omnes agnoscunt tuam divinitatem. Utinam persuaderi posset tibi,25

§..xquanti te faciam. Videbis edilum a me ISeminem, carmen non omnino
contemnendum fortc, in cuius pra-fatione tui, ut decuit, memini honori-

§.6. fice. Totus a tremore convalui, item ex morbo pedis; si venies in Italiam,
nihil remorabitm- euntera ad te ex illo legali carcere, quo me relegant mei.

§. 7. Exorassem ut me coumiendares alicui Rom«, si venissem Basileam'; nonao
negasses hoc beneficiolum, qu;e lua est humanitas; quodsi vacat, scribens
Romam conunendahis nie alicui ex litteratis, cui nnii uiulos scabam aut

XXXI. 1 = Erasmi Epp. 1706. (Indic. bibl. n^.SSjS.) Append.Lxxxvi. coll. 1573. sq.

[Unde lianc cpistolam Clericus acceperit non comperi,] 2 = Wagenseil (Ind.

bibl. n». 71.) n». ix. p. 88. sg. 3 =: Hutt. Munch. II. p. 297. sg.

^- 3 Vlrichus de Hutten ad Erasmum. 2. 3. ^ sine tecum 2. 3. ^4 gasi-
leam malim. " non om. 2.3. ". zs memini honorifice] cf. i«/ra nO.Lxxxii 11..

XXXII. EBASMI EOT. PK^CONIVM HVTTENO TRIBVTVM. A. 1516. 103

equos fricem, sed inter libros assideam. Non licet plura. >'alc. Wor-
matia XXIV. Octobris, Anno 3I.D.XV.

XXXII. (iNEVNTE A.1510?)

[ERASMVS ROTERODAMVS

5 IN ANNOTATIOMBVS IN PRIMAM AD TUESSALOMCENSES.]

Al in aliis qiiidefti scepenumcro viclemus mugna vitia vel cclaii con-

donari vel crudilioni. hi his omnihiis qnos recensui, viice morumquc pro-
bitas cum enulilione ex cequo ceriai. Secl penc cxciclerat unicum illud
Musarum delilium Vdcdricus Huiienus adolescens et imaginibus clarus. Qiicvso

iOquid Aiiica possii gignere hoc uno vel urguiius vel eleganiius; quid cdiud
ille quam mcras Vetieres , cjuam mcros lcjwres loquilur? Qucmquam hunc
nuper complecti ♦ coepit vir immortcditate dignus Albertus archiepisccjpus
Magutitinensis. Quem uiincim cceteri quoque 7;r««c/;^e5 certent cemidari.
Quod si fieret, vidercmus tiimirum non sine causa dictmn esse a veteris

\icomO£clice scriptoribiis o^urf ya^ 6 fiio&og ovdiv iaz , ov&' 97 xix^^rj. Neque
vero mcde constat ratio dctti et accepti inier cgregios principes et bonis
prceditos liieris: 7iam si cupiunt ceternam cipud posteros famam, quod olim
pulcherrimum erat affcciare , hanc solce doctorum hominum literce prcestare
possunt cerlius ac verius quatn uUcc cerce , quam tdlce pyramides, quam

20ullce stcduce , ciuam idli iituli aut colossi; si non cupiunt, hoc magis dehetur
ea laus, quod ?ion cupiant. An 31cecetiati perisse credis agellum Scdntium,
cuius usumftiictum dotiavit Horatio? Noti poterat j)luris vendere quanium-
libet diligens tiegotiator. Quod itinutneri regcs imtnetisa jjecutiia quam in
colossos et ptjramides insutnebcmt , consccjui tion poluerimt, hoc isie brevi

XXXII. NovvM iN|ftrumentu omne, diligenter ab erasmo rotekodamo | recogni-
tum & emendatum, ... ||| 1 1| 1 1 1 1| 1 1 1 j 1 1 1 1 apvd inclytam | germani.s; basilaeam. |
(10. FRo) |cvM privilegio | || | | | [Iii fiiie libri tegitur] Bafileaj in sedibus loannis Fro-
benij Hammelburgenfis | Menie Februario. Anno. M.D.X.VI. [Erasmiad Leonetn X.
ep. dedic. daia cst Bafileje anno M. D.XVI. calendis februariis.] fol. pagg. 555. sq.
[Exempia «.1519. et 1522. Ilutteiii prcccoidum repetentia non contuiimus. iilud in sequen-
tibus editionibus Era.'imus ipse exemit, ut etiam mOpp. ErasmiBasileae a. 1540. fol. edd.
tom. VI. p. 650. , item in Leydensi exemplo totus iocus, qui ab Italorum iaude incipit,
omissus est.]

* licent 3. * Editores omnes et Burckh. elium (I. p.Wl.sq.) anno M.D.XVL

declenmt, per errorem, ut secpientes Vadiani Huttenique epistola; satis ostendunt. Ce-
terum Clericus in subscriptionibus locorum et dierum ubJque pro auctorum scri-
bendi more suo ipsius, qui per se ne iustus quidem est, temere utitur. Huttenus
procul dubio scripserat 'Wormatise IX. Calen. Novemb. anno M.D.XV.

■^ Recensiti sunt Guil.Waramus etGuil. Montioius Angli, pontifices NicoIausV.,
Pius, LeoX. , Bessarion et Medicensium familia, ex Gallis Faber Stapulensis,
Guil. Briconetus, Guil. Copus, ex Germanis lac. Sturmius, Phil. Melanchtbon, ex
Helvetis Amorbachii fratres, Henr. Glareanus. * Queso^. '^ ovxs v.xX.]

Aristoph.PIut. 408. Neque prsemium est ullum, neque magni ars ipsa fit. "^^ Moe-
cenati A et sic infra.

H)4 XXXII. ERASMI PK.ECON. UVTT. XXXIII. VADIAM AD KKVCHLIX.KP. D. 1516.

ageUn mcrcatus cs(, nulUs unquain sccuUs intermorilurum famie dccus. Atquc
utinam omnitim benignissimo Mwccnati saUem aUquam huius gratice porliunem
queam rependere: non quod iUe quicquam huius rei vcl posiidet vcl c.vpectet:
cgregia virtus abunde scipso contenta est, quce quidem quo tnaior est et ab-
sitUitior, hoc magis fugitat gUiriam. Al vcra gloria sequitur fugientem. Pul-"
chrius est meruisse famam quam oljtinuisse. Non refert iUius cui debe-
tur, al nostra rcfert, ne parum grati parumque 7ncmores vidcamur ; rcfcrt
omnino, ut cgrcgia virtutis exempUi posterilati consccrcntur, qtio pUircs in-
/lanunentur ad honesti studium. Verum qtiod ingenioli nostri tcnuitas non
polest asscqui, qtiod nostra non valet prwstare infantia, id aUi pra'staturi\
sunt, vel hoc 7iomine feUciores, quod gratiores esse Ucet. Nos tamcn ad-
nilemur, si modo vita co7nes erit, quam vel in hoc ipsttm an7ios aliquol pro-
ferri ctipiam, ut Uqueat certe conatos fuisse, si mi/ius assectitos. Sed diim
ha/-tcm rertim cogilationc teneor , hatid scio quot7wdo pe/ie operis i7istituti
itnitie/nor diutius quam par cst , i/nmoror digressioni. i

VIENN.E PANN.

xxxni.

VADIANVS P(JETA LAVREATVS lOAN^I REVGHLI^^ S.

§.l. Vli-ichiis lliillcmis. (loclissiinc. Cn|minn, liloi-is ad ino suis nononiic dnlis

lionoiilica liii incntionc, lacla, quiil Rnin.c |ii()\iinis his incnsiiins in illa tiia
caiisa acliiin rucril, adcn iiulical iidclilcr, iil. (luanli lc facial, ijisa siia vcrhaJO
liaiid oliscurc lcslcnlnr. Is Roiiue lola projic icslalc, ul iiilclligo, uujraiu
liaxit, lilcraruni ct in priinis nosccndi iiiris gralia. scd lilc ((iiadani inlcr sc et
(Jallos aliciuot oli rcs Gcrnianoriini cxorla, uno confccto fiallo, • rcliqiiis autem
misere sauciis, Rononiani pctcrc coactiis cst, illic lurtassis diiitnlc mansurus.

§.2. Quanto vcro mc gaiidio afliciat omnis illa faiiia. (|ii;c vicloriain iniioccnlissimae2T
vit<e liue conlra Sloicoriim istas siinias adiiidical, iniii facilc scri|isciiiii . ac ik^
dixcrim (|iiidcin, si corain cssciii : lcslis ciiiiii c-sc |kissuiii vd iioslcrilali , (|ii(i-
niam allissiiuum illiid tiiariim ddclriiiaruiii ociiiiii laiii iii;cciiiili niolcsii;inini el
jicrtiirhatioiiiim iini>clii iion digiium cxtitcril; ciim(|iic d(dc;iiii pcrsaqic dc, miiltis, ]
isliid nnmpiani non grav;ilc liili, ipiod homincs illi, (pionini stiiicndiis iiividia""
militat, taiitas in rc lanlilla ti;iif(C(lias movcrint, iit rcs lol;i lot indicidrnm ccii-

§."•. siiras, magnorum ctiaiii iudiciim conscnsii, susliimcrit. Iiiipoiicl his rmcm Ho-
maiue scdis autorilas, lot vit;c tiuc cl crndilionis pnccoiiihiis munila, inler (|UOS
Erasmiim ipse Rolcrodamum adco lihcntcr accipio, nl iiiliil maf^Ms. E^o (luanlula-
ciiiifpic doctrina «c ingcnio id inoliar, ut vcl mco iiulicio Capnioni (lebuissess
studiosos omncs futura scciila agno.scanl. c.vcudcliir iaiii iiiinc a nic scriptus
dc poctica lihcllus, iii (pio mcrilissimam landcni tiii locis oportimis inscrui,
iiicam in tc ohscrvaiiliam lioc ipso testaturus; cius lihi copiam hrcvi faciam.
Valc , ct scrihe. Vicnna3. Anno M. D. XVI.

XXXIII. Ex Epistolis Ind. bild. n".5I. citt. fol. y/n^.

XXXIIII. FROB. HVTT. APOCHA. XXX V. HVTTEXI AD GERBEL. EP. D. 31. IVL. 1516. 105
[mAINZ.1 XXXIIII. 22. lYLI 1516.

3d) iroiuin imn f)uttcn, ilkinj. Jttaifd)iUd) &c. lu-kfnnc, nls licr — J\lbrfd)t —
trcm ncftcn Ulrid) non tliittcn, mcincm Vcttcrn, gnctiii ^uflcriuu l)iU, imc 3u tioUfurnnfl
fcincfl angcfnniicncn S>tutiiums in l)ol)cr fd)ulc 200 fl. 3U ftciucr 3U lubcn, tiafi ticmnad)
aticr — Conrrtt» tiud\cr, Canonic. 3U (3kfd)nfcnburii, ^ccvctari, in abuicfcn l)cs Cnmmcr
fd)rcibcrs, inil)r an lncnfclbcn 200 fi. auf mcin bitt 50 fl. gcrcidjt hat, sic id) aud) furtcr
jlrt». mcincm Vcttcr , als cr in tUclfc^lanli gc^ogcn ift, ubcrlicfcrt i)(in Scc. bic (illagiia-
lcnnc 1516.

XXXIIII. A = Ms. Burckhard. Guelferh. fol.322. 2 = Burckh. Yit.
10 Hntt. Ilt. p. 15. sq.

.31. IVLI 1516.

BONONI^. XXXV.

HVLDERICHVS HVTTENVS EQVES
NICOLAO GERBELLIO

PONTIFICII IVRIS CONSVLTO
15 SALVTEM D.

Tres iniper dies perdidi, amicissime Gerbelli: eo eiiiin vendiin esl, §.i.
ut qiiod aut scriheiidis libris aut optimis autoribus evolvendis tenipus im-
pertior, id perdidisse me arliitrari debeam, totum possidente studium meum
legali scientia: tres, inquam, dies perdidi Epistolani ad 3Iaximilianum prin-

aocipem quasi scribente Italia fingens; aususque sum in re admodum seria
ludos agere, quod mininie poteram obstare bortatibus. lacobi Fucbs, cano-
nici Francorum omniuni qui iibique sunt, studiosissimi, cuius nunc con-
tubernio ulens bic Accursianum aiisinlbiuin polo. Eas nugas ad tc millen- §.2.
das curavi, (luia niemini flagitasse boc a me anno pra^lerito, ut aliquid

2otibi ex Italia (|iiaiid()que mitlerem, quo meum erga te studiuin testalum
babcres. Veruin tu quid non idem facis? an ego minus testimonio amoris §..3.
tui indigeo? Res magntc in Lotboringis geruntur; aliquid faina, sed ea nou
constans sibi, iiiic delidit. Scribc siqiiid babes. In Italia belbnn trabitur.
Pontifex tegrotat. Ego nuper a quiiuiue Galbs, quia iBgre tulissem iactatas §.1.

30 in Cfesaris existimationem contumelias, violenter priimmi pulsatus, deinde
vi ac armis petitus, dei opt. niax. prfesentissimo auxilio salutem nieam de-
fendi: ex Gallis qui ferocissimus erat, interiit; ego conscissa sinislra bucca

XXXY. A = Indic. Inbl. n". Xl.t. 2 = Burckh. I. p. 105 .. . 107. 3 = Wagenseil
it". VIII. 11. '^O. sf|. 4 = Hutt. Miinchii II. p. 295. sc^.

^ inarfd)ald\c, bckcnnc 2. ^lbrcd)!] archiepiscopi Moguntini titulos non

exscripsit qiii Burckhardo apochae exemplum fecit, Georg. Christiamis loannis.
" Huldricug 2. 5. ^. Equit. ^. i^ possidenti 2. 5. ^. 2^ te hoc 2...^.

106 XXXV. HVTTENI AD GERBEL.EP.D.3I.IVL. 1516. XXXVI. EPIST. ITALI.E FICTICU.

5-5. insignitus sum, prgelerea mali nihil accepi. Immodica est per tolam pene
Italiam Gallorum superbia. dii faxint Germanos nos esse meminerimus.
De Capnionis summi viri causa bene te sperare iulieo: salus in procinctu
est: Ilogostratus theologisfarum alj»ha ingenti decocta pecunia (tanti spem
suam emit) nihil effecit, quitiue ohm potentia fretns sua optimo cuique mo- s
leslus facile fuit, trj x£(paXij xov ovQavov i^aQaGOsiv inL%EiQav , fractus

§.6. animo est deslitutusque lupus hians discedit. Erasnms pontifici commen-
davit Capnionem literis. Dnos Germania? oculos omni studio amplexari de-
bemus: per eos enim barbara esse desinit ha^c natio. Sed iam satis; quae
ad te scribenda duxi, habes: tu vicissim ahquid scribe, ac vale. Bono-io
nifc, secundo Calendas August. Anno M.D.XVI.

BONONI^. XXXVI. [m. IVLIO] A. 1516.

1.

EPISTOLA

AD

MAXIMILIANVM CyESAREM,
ITALIJE FICTICIA

HVLDERICHO DE HVTTEN

EQVITE
AVTHORE.

ITALIA MAXBIILIANO C^SARL*

Qua, si quando dabis, gaudebit et ipsa, sahitem

Accipis afflicta, Ctesar, ab Itaha.
Fama erat antiquo tua castra niovere Tridento,
4 Et iuga Rheetorum mihte plena tuo:

Exihii mohta novos de more triumphos,

lamque adeo mecum hoc dulce sonabat lo,
Cuin quidam extemplo quiddam mihi tristius afTert,
s Te modo suspensis ausibus ire retro.

Turliavi mutata comas posui(iue nitorem

Ex male sperato mopsta repente boiio;
Deposui digitis, abieci a vestibus aurum,
12 Et gemui, et lachrymis inmaduere genae.

XXX-\n[. 1 ... 5 = Indic. bibliogr. nO. XI. 1 ... 4. (et 5.) 6.

* xrj v,.] capite cselum eflViiigere conatus. Synes. 198. B. " secundoj II.
ant pridie scriplian fuerit.

* CMS.] C2E.S. AVG. 2. Priucipi 3.4.5. * Kh*etomm 1.2. ^ pofuitcjj /. " ja-
crimis 5. immaduere 4. 5.

XXXVI. 1. EPISTOLA AD MAXIMILIANVM CiES. ITALI^ FICTICIA. 107

Forma tibi colitur, tibi nostra placere laborat;

Nunc latet; accepto te redit ille nitor.
Ante pater superurfi Stygiis me admoverit umbris

Fulmine turritum conculiatque caput,
Quam nisi te quisquam videat gaudere recepto,

Squallor in adventus Iiic manet usque tuos.
Spes sedet hanc per tc ^unctando restitui rem,

Quee nunc fortuna concutiente lajjat:
• Solor et ipsa meas deserta utcunque ruinas,

Excusare tuas ingeniosa moras;
Et quoties sumptis quisquam me invaderet armis,

'Sub domino' dixi 'vindice causa mea est';
Nec quod victa premor, ultro victam esse putabis,

Omne reluctanti quod fero venit onus;
Donec abes, donec sinor indefensa, tenebit

Invitam quisquis possidot Ilaliam;
Nec, quid aget blando qui me tibi delrahit ore,

Pollicitis partes aUicit inque suas:
Qui mihi grande decus, mihi qui promisit honorem, •

Unus Iionos, unum est Cfesaris esse decus.
Me res pollicitis Venetorum ingentihus ui'get,

Tentavit noslram Gallia blanda lidem,
In medioque mei quidam exhortatur, ut ausim,

Quam dare- tu possis, uberiora sequi:
Averti teuuique manum pactumque refugi

Donaque contempsi, non habuique fidem.
In te solus amor, in te mea sola voluntas:

Aut nunqnam aut per te libera terra mea esl.
Tu donnnus, tua iussa sequar, te principe tollani,

Lt quondam, domitis gentibus acre caput.
Per le priscus honor, prisca ornamenta redibunt,

Aut ego perpetua squallida sorde ferar.
At lua ienta mora est cessasque in vola tuorum

Qui spe, qui dnbio consenuere metu:
Interea nullis ego non obnoxia fatis,

Cuilibet audeiiti pra^da relicta petor.
Ah sinis ItaHam nullo tutore relinqui,

Regnorum caput hoc imperiique domum?

'* fqualor 2. ^* utrimque 5...5. ^" an voluptas? '^^ gentibus] regibus 3. ..5.
fqualida 2. ^* Aut 4. 5. tuornm 2. ''^•^o Hos duos versus omiserunt 4.5.

108 XXXVI. 1. EPISTOLA AD MAXIMILIANVM C.ES. ITALI.K FICTICIA.

Ah sinis, iinde tihi conslal nonienqiic derusqiie,
52 Qneniliitet inieota contemerare nianu?

In mea foHlifragi grassantur viscera (7alli,

Mc laceral Nenetus persequiturque lalro,
Venit ab occiduo qui mc convellat Ibero,
56 Et partem de me carpit adustus Afer;

Inlrantur Danais nostrae pra?donibus urbes,

Appetor Illyriis Helvetioque fero:
INemo quffirit opes quem non mea pr;T^mia pascant,
60 Nec sapit hic qui non 4tala regna petit.

Ouid dicam eversas collapsis UKr-nibus urbes.

Ouid memorem ferro |)lurima et igne peti,
Aul neglecta situ veterum decora alta parentum,

64 Dissimilis primum nunc ego facta mei?
Thuscus honoratam tenet usurarius urbem,

Tota Fluentino est prodita Roma dolo.
Da veniam si liberius fpiid dixero de te:

65 Queercre debueras ista , tenere negas.

Si tamen instat adhuc istis digna ultio factis,
Nec me perpetuo spernis opemqiie feres;
Et si vel sero agnosces studioque moraris,
72 Sit leve vel tanta mn-sta tulisse mora:

Ne contemne modo, tulerini dilTerre tot annos,

Subtrahere indigno regna Latina iugo:
Qn;e veniunt lente, veniunt tainen; onine rependet
7G Tristitite tem|)us ketior niia dies.

Sed nolis causam producere in longius istam:

Desperat quiscpiis sperat avef(pie <liu.
Tu toties victos in te consurgere Gallos,
so Tu sinis ha?c Venetos surripuisse tibi,

Nec gentis virtute tuae famaque moveris,

Quam memini Latios pertimuisse patres?
Qiia'm pro me, ne sit Germania fortior iii me,
si II;cc venit auspiciis fama tuenda tuis:

In me terril)iles fecere ingentia Cymbri,

Sentio Teutonicse nunc quoque facta manus.

'"^ fcedifr.] raptores 3... 5. ^" Ncc pars Ilesperiai cst sub duce parua mei.
3. ..5. "^ premia2. ^^ Tliuscus opum vacua mercator reji^nat iu urbe 3. ..5.

^*"' Fluentin. infrequens forma noiniiiis Florentin. "^ Qiierere 2. ''* Subtrahere]
Tc rapere i.2. " rependit. 1. '^« Triftici? 2. " S.n. opus hinc difTerre

i. 1. istud J...5. " Difpercat 2...5. sp. avetquc] fpcrat habcrc 1.2. speret

auetque 3. ..5. ^4 aufpitiis 1. ^e Komula Teutonicus perculit arma furor. 3...5.

I

XXXVI. 1. EPISTOLA AD MAXIMILIAN VM C^S. ITALI^ FICTICIA. J 09

Me ferus Arminius sumptis afflixit in armis

Invictoque meas pectore fregit opes.
At lii hella move pro libertate meorum:

Et potes et debes hoc removere iugum.
Ducat in exemplum prteclaris Carolus actis,

Infestum a nobis ille removit onus;
Ducat in exemplum geminorum splendor Othonum,

Reddidit in melius tempus uterque suum.
Seu cupias laudem seu pi'teniia digna laborum,

Cum mnii subvenias, illud et illud hahes.
Ah quoties timui, cum res Germana placeret,

Errares patrise nequid amore tuse.
Illius armorum virtus, locuiiletior hcec est,

Divitiae fortes hse decuere viros:
Siquid ab antiquo repetis tamen, omnia quondam

•Devici indomitos supposuique iugo,
UWa, nec Italica victoria longius ivit:

Gens tua nunc, olim maxima Roma fuit:
Me Libyci sensere duces, ego Punica vici

Regna, per Aelhiopas arma tulique truces;
Quantum Arabum, quantum est Aegypti, Marte subegi,

Elfera Partliorum me tinmitque domns;
Pugnaces domui Thracas, fndique feroces

Pannoniae populos horribilesque Gethas;
Pugnavit quoties, toties mihi Gallia victa est,

Signa per Ilispanos, per Sicidosque tuli;
Ausa Calydonios etiam superare Britannos

Inieci occiduo claustra metumque mari;
Dalmata succubuit milii, succubuere rebelles

Illyrii, 3Icesos edomuique feros.
Audaces cessere Syri quique eminus arcu

Non modicos Perste distribuere metus;
Vlci acres 3Iacedum turmas, vici Attica regna,

Servivit Romse Gr.ecia tola mete;
Me domitae novere Asiie, tot regna, tot urbes

Sensere el quem nunc omnia, Tnrca, timent;

" Tum f. A. caesis legionibus illis, 5...5. Arminus 2. ''^ Qua clade Auso-

nium tcrruit imperium? 3. ..5. ^^ meorum] tuorum. 3. ..5. ^^ fplendore 1.

** premia 2. '-"^ subvenies, i. ct i. erit. 3. ..5. ^» hec 2. '™ Diuici? 2. li^c 2.
docucre J.2. '"^ Lybici J...5. 'o^ Aegipti. marte 2. "^ Getbas. omnes. "^ Ca--
lydonios omnes, pro Caledouios "^ Actica J...5. "^" tota] victa 3. „5.

110 XXXVI. 1. EPISTOLA AD MAXIMILIANVM C^S. ITALI^ FICTICIA.

Impressi tibi, Ponte, iiigum Colchosque cecidi;

124 Pertulit incursus Caspia porta meos;

Per Solymye grassata urbem mea gloria gentis,

Nec milii se rigidi non tribuere ScythBe;
Fregi acres Cymbrorum acies el Teutonas armis,

125 Excidi et quorum te pudel, Helvetios:
Nuihis in orbe locus qui me non noverit omni,

Novit in immenso est insula siqua maris.
Una caput muiidi meruit mea Roma vocari,
132 Non luus hoc Rheiuis ipse negare potost.

Et siuis hiec, unde est libi gloria tanta, perire?

Quin agis et tua sunt si(]ua tenenda putas:
Non ego vel magni precium tibi vihi laboris,
13G Non ego ero Marti causa pudenda tuo.

An quis mille rales pro coniuge ducit in arinis,

Tu bello pulchram non petis Itaham?
Si qujerenda forem, poteras aliunde morari,
140 Nunc tibi, cum tua sim, prima tenenda fui.

Tu caput es Romae, mundi caput illa vocatur,

Ah age, qui rerum es, omnia vince, caput,
Aut hoc si nimium est, saltem illud vince tuendo,

144 Quo niliil uberius maximus orbis habet.
Causa gravis belli, victori maxima laus est

Prsedones Latio pellere al) imperio,
Romanum formare statum, vicisse superbos,

145 Et tandem Romam restituisse sibi.

IIuc ades et modico cape pi-temia summa labore,
Dicam omnes uno te meruisse miuus.

Ausoniie lacerantur opes, decus oume Latini
152 Nominis externo succubat opprobrio,

Pulsa omnis Latio virtus, fex ima resedit,
Mente abiit quisquis liberiore fuil;

Nuda viris mecum pueros alo, quioquc supersunt
15G Intactas Galh non voluere nurus;

Inferlur teneris vis coltidiana puellis,

Non mihi matronas nunc licet esse probas.

«3 ponte 1.2. cjecidi 4. 5. «< impulsus 3...5. i^^ Cimbrorum 5. '«s Ex-
cidi, quorum 1. Vis mea bellaces contudit Helv. 3. ..5. Heluecios 2. '■'"' Novit in-
accessi e. 3. ..5. '^s pretiuin 1.5. '" Bellum Troianum. '" nimis e. 1.2.
*^^ uihil 2. •''' lacerantnr 2. '-'^ fex omnes. '" vix 3. uis quotidiaua 5.

XXXVI. 1. EPISTOLA AD MAXIMILIANVM CJES. ITALI^ FICTICIA. 111

Non sexus, non est cui saeva peperceyit aetas

Gallia, non ipsis abstinet illa deis.
Obiice de rabido virtute ultrice fui^ori,

INil reliqui victor iam facit iste mihi;
Foemineum miserare genus puerosque deosque

Eripe, quod perdam nil super ista manet;
Serva abquid dum non perierunt onmia, ne cum

Servari cupias plurima, nulla queant:
Maturasset opus casu Friderichus in isto,

Cuncta repentina pr^cipitasset ope;
Dum tameu ille studet vitiantes toliere morbos,

Quam volui medicce plus abiere manus:
Rumpe moras, venere dies cunctarier ultra

Qui prohibent salva laude fideque tua;
Arma cape intrepidoque tuas motu assere laudes.

Quid vorat Ausonias GalUcus hostis opes?
Omnia victoris mirantur pectora Galh,

Hoc tu materiam laudis ab hoste pete.
Mcesta precor genibusque tuis presentia tendo

Brachia, depuduit supplicis esse loco.
Res tua cuncta perit, sununis se admiscuit ima,

Vergit in occasum siqua suprema fuit;
Non modus est, non est qui debuit ordo tuorum,

Turbantur mixto fasque nefasque loco.
Dilanior patriis obnoxia facta tyrannis,

Ut taceam externo quicquid ab hoste fero.
Pastor eris, servabis oves, purgabis ovile,

Lustrabis quce nunc illita sorde iacent.
Ipsa pusillanimes Rom?e ius dicere scribas

Cum video, et nullo pectore vulgus iners,
Quique sacerdotes titulo tenus otia ducunt,

Quique bibunt semper plurima, quique vorant,
Molliculosque homincs et inerti corde supinos,

Quique ibi sunt quorum facta referre pudet;
Et pudet et dicam, pathicos regnare cyneedos

Cum vidco, Romam tuuc pudet esse meam.

"* cupies 3. .5. ^" Fridericus 4.5. ^'^^ uiciantes 1. "^ indomitoque 3. ..5.
"'" uictores 2. >" prefentia 2. tendam 1.2. *^' quidquid 5. fero] tuli 3. ..5.

'*« qne 2. 1«» ocia 2. omuia 4.5. 1^2 ibi] ulji 5. "3 Paticos /. paticos 2.

Cynedos 1. 2. cynedos 3.

112 XXXYI. 1. EPISTOLA AD MAXIMILIAXVM C^S. ITALl^ FICTICIA.

Dii melius quam tu desperes ista iuvare;
1% Sic cecidi, ut possiin surgere lapsa tamen;

(iraiule quidem vulnus, sed adhuc medicabile nostrum est,

Nec levis est, nec adhuc plaga recusat opem.
Me nisi tu redimas, nisi te duce libera restem,
200 Tot veiiient reges qui facile iliud agent:

Ne sine te vinci, ne, qu» tua propria laus est,

Hanc ahquem media i^rteripuisse mora.,
Nec tihi Trinacrio sulcandos littore fluctus

204 Pro[)ono aut dubias liudere classe vias:

Ut mibi me reddas, ut te in tua iura reducas:

Quod lacies, tua per regna lenebis iler;
Omnis ab apposita til)i se manus adiicit Alpe,

205 Maiorem vim quo hingius ibis habes;

Nec tantum adversa^ miiuient tua robora piign«,

Quanlum acies subilis crescet ab auxiliis:

Qui Venetas fugere manus, quos Galha vicit,

212 Et grave Thuscorum qui renuere iugum,

Et fidei servata tuse qu» se agmina noudum

Hostis in adversas explicuere manus,
Qua non esse putas, effundent se arma viricjue,
216 Excutiet latebras ira sepuUa suas,

Ut, si nulla tuos Germania rol)oret ausus,

Haic tamen Ausonio mihte bella geras:
Omnis ab exulibus gravior vindicta, negabis
220 Irasci Venetis te potuisse magis;

Asperat ofl^eusas iUata iniuria mentes,

Cogitat uhisci quisquis acerJja tuht;
Laude tua facios aheno beUa perichi :

224 Quid dubitas spacio corripere arma brevi?
Ut taceam quantum est hicri ccrtamine ab iUo.

Tam claro poteras Marte vovere mori.
Te quisquam imbellem quoties de plebe vocabat,

225 Ne caderem rupto pectore, cura fuit;
MuUa quoque ulciscor, cpue tu convitia nescis,

Et (putties pro tc quid hcet, arma gero:
Sed ruit iu modicas adversa potenlia vires,
2:n Siepeque, cum nohm, est ira premenda milii:

"■• iuuari 1.2. '"^ possoiii 4.5. ^^^ lam nisi 3. ..5. 203 snlc.] reniicran-

I , dos 1.2. 204 pj-a.pono 3...5. -"" oppofita 1.2. «24 spatio 3.5. ^29 conuicia 2.

"' iu uoftras obuerfa poteutia 1. 2.

XXXYI. 1. EPIST. ITALI^ FICTICIA. 2. EOB. HESSI KESPOJ^SIO MAXIMILIAN. 113

Despiciunt Veneti cives te, Gallia temnit,

Vix aliquid sperat quisquis amicus adest;
Finyuntur niediis in te orania turpia scaenis
23G Contemptuque carent nulla thealra tui;

Audivi, et puduit, recitari carmina de te, /

Et qui te ridet, ingeniosus is est,
Atque aliquis medio iam sol ubi lucet olympo,
240 Accenso quserit lumine Csesar ubi est.

Ouam fuit indignum tibi non parere iubenti,

Tam tua maiestas lajsa tuenda venit.
Per genus egregium clarisque insigiiia factis

244 Sceptra, per Austriac* stemmata clara domus,
' Per decus imperii maiestatemque verendam,

Per qui te his rebus prseposuere deos,
Perque tui, iaceant quae molUter, ossa parentis,

245 Per quic te insomnem cura nepotis agit,
Runipe moras, oro, fer opem rebusque caducis

Auxilium prsesta suppetiisque leva:
Sic tibi quam sera est, tam non elangueat «tas,
252 Sic superet clari Carokis acta patris:

Quffi iam plane omnem amisi vocemque coioremque,

Absimilis non est cuius imago neci,
Quam casus minuere graves, quie mortua credor,
256 Exurgam adventu prosihamque tuo.

Bononise.

RESPCjySIO

MAXIMILIANI AVGVSTI

HELIO EOBANO HESSO AVTORE.

MAXIMILIANFS AVGVSTVS ITALIAE.
Leghmis afflicUe lachrymas et verha precantis
Auxilium nostrce sed lamen Italice ;

2...0 = In.Tic. biblinoT. u". XI. 2... 4.(61 5.) 6.

"^ fcenis i. scoenis 4.5. ^^" querit 2. Cf. epigramm. pro Pasquillo Romse
„Anxia lustrato" ^*^ nepotis] Caroli V. ^^" prefta 2. ^^^ xiXoa Bononiae. 1.
C Finis. Bononiae. 5. Bononise omis. 4. 5..

EESP. jc.] dedimus ex 2. kesponsoria ad italtam maximiliani c.esaris avtore
HELio eobano iiesso germano. 2. ..5. AVG.] Csssar 3. ..5. * adfl. 4.5. lacrimas 5.

HVTTENI OpP. VOL. I. 8

114 XXXVU. 2. EOB. HESSI RESPONSIO MAXIMIL. AD IIVTTENI EPIST. ITALIJi.

Legimus et turbasse comas, posuissc nitorem,
4 Nec gemma cliyitos atnplius esse graves:

In nos causaris neglectie crimina fortnu',
Et nimiuyn lenta scribis abesse mora;
Scribis, ut his curis vix possis wgra levari,
8 Et desperata pene salute mori.

Si qua fuit quam ?ios velles ?nisisse salutem ,

Despice, ?iunc p?imim esi illa fere?ida tibi:
Nam tua sic animum permovit epistola ?iostrum,
12 Ut placecmt avido qua?n stilus a?ma magis;

Et tibi ?ion eadem ratio est, nec velle videtis,

Quisquis ut af{Ucta?n liberet Italia?n;
Nos ?'ege?n, ut decet, ag?ioscis do?ninu??ique fateris,
16 Dulce tui ?w??ien Ctesaris illud a?nas;

Hoc vetus, hoc supplex Augustu?n ?iomen ado?'as

Atque Aquilas repelis, libera sig?ia, iuas;
Com?ne?noras veie?^u?n Mavo?-tia faciu pai-entu?n,
20 Restitui per ?ios ei pefis ipsa iibi.

Pa?xe queri servaque fide?n ei spes co?icipe ??iagnas,

lam iibi, ?ie dubila, nosier anhelai equus;
Quantulacunque nocei cupidis mora, nostra sub ar?nis
24 Esi igiiur va?iis liiiera f?^acia locis:

Scribimus et dicia?it iratce verba Ca??ice?ue,

Te?Tibiles ?^eferuni singula verba tubas;
Nunc ??iihi Teutonicas videor specta?^e phalanges,
28 Ex una quoties scripta tahella plaga est,

Nunc lo?igas b?'evibus ce?ia?'e dolo?iibus hastas,

Cum stetit hic ve?'sus lo?tgior , ille b?'evis :
Scilicet ex ista p?'o?nissam parie salute?n
32 Ui ??iissa?n posses dice?'e, cura fuit.

Ergo ad te brevior tanto ibii epistola, quanto

Pro ie suscipiet longior ur?na ?na?ius:
Namque quid Alpinas fue?'it movisse sub arces,
36 Afflicta?n cum non ipsa querare minus?

Me?ie Tride?iti?ii urbem superasse Aihesi??ique fragosum

Ludibriwn famce despicientis erit?
Illa quide?n ?ion vana tuas perve?iit ad aures
4(1 Alque aliquid ??iaius qua?n loqueretur erat;

"adfl.4.5. 24Utei.jij5 23 gt] ut5. Camoenfe J...5. ^e Adfl. ^.
state a. 1509.

XXXVI. 2. EOE. HESSI RESrONSIO MAXIMIL. AD IIVTTENI EPIST. ITALI^. 115

Sed quod, ui assuela est, prceclaris derogat act/s,

Ex ista nobis parie maligna fuii:
Exindit imbelles Aquilce prcesentia Gallos,
44 Tanius in Augusio nomine ierror erai,

Et neque sustinuit metantem casira videre,
Quem poterat dici non iimuisse prius;
Quodcpie minus potuit sumptis beUator in armis,
48 Tentaium precibus pene peregii opus.

Sed reiro cessisse doles quererisque fuisse
Non satis irata fidmina iacta manu:
Hoc tibi quicquid erat, fugiente pepercimus isto,
52 Cuius eras nobis crimine pene nocens;

In iua nos pairia grassari viscera dextra

Finge age, et hoc aliquis cui placuisset erat ,
At potui ei volui cedentem longius ipsum
ac Infesiis Aquilis in sua regna sequi:

Quo minus id possem, commissum esi fraude meorum,

Heu etiam nostris nunc mcde sancia fidesl
Prisca fidem coluit sanciam Germania , nec gens
Go Clarior hac ?iobis, iesiis es ipsa, fuit;

Nunc sua perfidice passim sunt prcemia, pqssim

Perfida sacrilego pro stipe castra merent:
Quanlum tu cuperes, si posses vera negare,
0 4 Apida non.cUiquo prodiia regna dolo?

Quam mcde dissimulat sub proditione nefanda
Cepisse anguigerum Gcdtica crista ducem?
Nos quocpie, dii facereni, non amplius ista petissei,
'""^ Solaque cle nobis perfida, Brugi, fores;

lam necpte plus nimio iardantes questa fuisses,

Incpie sinu 4)cjieras nos habuisse iuo.
Quod necpie fracta meis poterat, nunc miiior , armis
ri Adria, non pucjnax impediisse Ligur,

^^ imbelles] audaces 3. ..5. presentia 2. ''•' m. Oct. a. 1509. ^' isto] illo

I 3. ..5. ^s cjedentem omnes. " Ma.vimilianiis qund qiia; Venetis annn superiore ce-

' perat, a. 1510. omnia fere amisit, imperii status auxilia promissa denegantes inculpa-

vit. (cf.infra v.2\b sq.) nam de retms vere a. 1516. al) imperatore in Italia supc-

riore infeliciter geslis li. l. sermonem non esse pnto. lias attingtt Ilessus v. 227. sqq.

^ ipsa] Italia. ^^ facrilego 2. ^^ si posses vera, negare Apula 3. ..5. "* Came-

racensis frederis (a. 150 S. a MaxiniHiano imp., ponti/ice R. lulio II., Francice Arra-

goniwque regtbus contra Venetos initi) condiciones Jion solum de Xeapolitanis posses-

i sionibus neque a Gallis solis fide fracta contemptui sunt. ^'^ illa 3. ..5. "* Brugen-

ses Maximilianum per sedecim Jiebdomadas in carcere fiabuerunt usque ad d. 16. m. Maii

a. 148S. quaesta 3...5. "' Quod non ille meis 3...5. '•'^ Lygur 2.

116 XXXVI. 2. EOB. HESSI EESPONSIO MAXIMIL. AD HVTTENI EPIST, ITALI^.

An pacem toties Venetum petiisse rehellem
Nescis, et pondus non hahuisse preces?
Quam fuit antiquam satius coluisse paludem,
76 Iratos terra quam tolerare deos?

Aspice et ipsa tuos te contemplare per artus,

Non macula est Veneti sanguinis una tibi;
Illa quidem nostris nunquam fceliciter armis
so Bestitit, in patrio gens animosa mari;

Perdita deflet adhuc amisso caslra Roherto,

Piuraque in Austriaca signa videnda domo :
Respice teque retro his quinis collige ah annis,
bi Invenies faustum hanc constituisse 7iihi/.

Exiguo quoties 7umerosas milite turmas

Fudimus et parva maxima castra ?nanu?
Scit Padus et propior Mantoce Myncius iirhi
88 Afque Antenorei tecta superha laris,

Testis et cequorece clades lachrymosa Ravenmv:

Heu tellus quanium sanguinis illa hihit:
Scit Verona suis per nos animosior armis,
92 Nec toties vinci Brixia docta negat,

Moenia 7iec miserce quondam, nunc capta Cretnonce,

Nec Vicentinus nec Mutinensis ager ;
Ipsa paludosi dominatrix lenta profundi
% Ante suas legit fulmina nostra domus;

Linigeri medio trepidarunt wquore nautce,
Linquentes pavida retia lapsa manu;
Nunc erat utendum parta tot pace per annos
100 - Nostraque fcelici Roma adeunda pede.
Ecce timet sacra positus Leogallus in arce
Fors Capitolinum surgere posse lovem,
Ecce timet Gallumque vocat duhitatque manere
104 Sub domino Romam Ccesare posse suam.

Heu Leo, ccelestis collator provide regni ,

■'^ feliciter 5. ^' Rob.] de Marca, duce BuUionensi, Erardi Leodiensis epi-
scopi fratre , qui Brahantim oppida vastaverat. *'^ Anstrica 5. ^ hanc non ha-

bet 2. 67. sq. 91. sqq. (fg pugnis a, 1513. sqq. conimissis. " Myncius omnes. ^ Anten.
tecta laris] Patavium. -^ lacrimosa 5. clad. Rav.] d. ll..^/;?\ a. 1512. cf. Guic-
ciardini /list. Ital. lib. X. ^'^ toties victam Brixia pnlchra negat 3... 5. "= palud.
domin.] Venetioi. "^ m. Sept. a. 1513. ^^ felici 4. 5. ^oi timet Latia clausus
speculator in 5...5. •"2 pofce 2. >°^ Leo X. cum Ludovico XII. Gallorum rege d.
6. Oct. a. 1513. contra Cwsarem pactus est. "^ Heu tibi c. 3... 4.

XXXVI. 2. EOB. HESSI KESPONSIO MAXIMIL. AD HVTTENI EPIST. ITALI.E. l J 7

Debueras nohis hcec shiere, isia seqid,
Et cum creclaris superorum ianitor aulm,
)S Cur aliena precor claudere regna voles?

Nos te Romance dominum ditionis et urhis

Fecimus, in capite est nostra corona tuo:
Utere pcice hona nohiscim, rehus inemptis -
2 Contra nos ?2ohis clebita stare veta;

Nam qui pro?nissi claves commisit olijmpi,

Martia pro reg?iis non dedit anna tihi;
P?'0 pojndis hacidwn cepisti, pastor ut esses,
6 Non id cum popuiis hella crue?ita geras:

Nos tihi quam iustum est, quam nos dehere fate?nur,

Non volumus sanctam non solvisse fide?n;'
Tu modo ne nimium ndbis insurge, nec unciuam

0 Externos domi?ios in mea iura voca.

Tu ciuoque ne duhita, reg?ii pars optima ?iost?i,

Utilis ex multa pa?ie querela iua est:
Indig?ios reg?iare doles et Ro??iula scribis
4 Nescio quo misere p?'odita reg?ia dolo;

Ve?iit ab occiduo c[ui te co?ivellat lhe?'0,

Hi?ic Venetus pctrtes abripit, inde Ligur,
Quodque magis miror , prcedatrix Grcecia iuta?n

8 Non sinit, hinc gravis est Illyris ora tibi;
Aspicis eversas quasdam et sine mce?iibus urhes

Sciualidaciue informi signa vetusta siiu,
Ei nu?ic, ?nateria cpiod erat potiore dolendum,

1 I?i gremio claudis Gcdlica castra tuo.

Fer, co?ifide deo, spera hene, luhrica ?iu?iquam

Fo?^tu?ia in summo cardi?ie starepoiest,
Semper et a prima surgeniis origine Romce
6 Fortunw facies non fuit una tihi:

Europce atque Asice clomuisti et Punica regna,

An, rogo, cpiod pudeai dice?^e passa nihil?
Aspice fcedantes i?ice?isam Se?io?ias urhem

9 Patricioque putres sa?igui?ie siare vias.
Quid memore?n lecias scepe amisisse cohortes ,

Quale iihi i?nposuit Scmnis acpuosa iugim.

"" Foecimus 2. '*^ claveis 3. ..5. promisit 4.5. "^ poculis 5. (!) '^o „,ga
re^na v. 3. ...5. is^ Tu] Ilalia. i»'* Nescio cui m. 3. ..5. '26 Lygur 2. '^o Squal-
lidaque 3. ..5. "^ orgine 5. '« fepe 2. sic

1 1/8 XXX \'I. i. EOB. HESSI RESPONSIO MAXIMII,. AD HVTTENI EPIST. ITALI.E.

Qua?n cito de Siculis peimUsti finibus Afros,
144 Dissimules victam scepius esse licet?

Arma bis octonos Pceni tolerasse per annos

Clade tua testis proxima es ipsa tibi;
Quam fiinesta tibi fuerint Thrasimcnia Tempe
14S ' Scit Trebia et Ticino proxima rnra tno ;
Quid lachrymahilius Cannanim nomine Romw

Tot simul amissis milibus esse potest?
Anne pharetratos Parthos impune lacessis?
152 Auxerat Eufratem sanguinis nnda tui;

Europm domitum sitjnis victricibus orbem

Asserere innumera 7wn sine clade pofes;
Ut taceam Gallos, quoniam pudet; aspice quanti
156 Vincere pugnaccTn constitit IJhjriam;

Ut taceam quoscunque mihi est numerare moJestum,

. Te quibus ipsa doces imposuisse iuffum.
Nostra iuo quoties Germania milite tacia est,
160 Incepti poterai pcenituisse tui,

Nec tentata tibi gens infcelicius ulla est,

Cum servam velles quw tibi nunc domina est;
Nec similis visa es perpetuo ipsa iui,

164 Nec Fortuna dedit cursum tibi semper eundem,
Nunc oppressa fnalis, rebus nunc aucta secundis,

Nunc ver arrisit , nunc tibi s(evit hyems:
Spirat imequaJi semper dea Jubrica fJatu,

165 Aequatas rerum non amat iJJa vices:
Cuius ut exempJum videas, te trspice. dices

Ludere Fortunam non potuisse magis.
Nos quoque per varios eadem Sors ipsa Jabores
172 MuJtipJici rerum lubricitaie iuJii:

Nobiscum nata esi ei in ipso flore iuvenice

Tota fere armorum gJoria nosira fuit;

Vidit et invidii quce corripit omnia secum ,

176 Et signum in nobis se dedit esse deam;

Quodque ftdt nuJJa nobis ralione tifnendujn,

In propria carcer gente paratus erat;

'"•^ Aphros 2. *" vict.] fietam 5. ^^^ octenos 2. '^' tempe omnes. Cf.
Liv. XXII. 4. sqq. ^»» lacrim. 5. i^o millibus 5. »^2 Eupbr. 3...5. '«" In-
ccepti 2. 3. poteras 2. '^' Nec tibi tentatuin genus infoelicius [infelicius 5.]
ullum 3...5. »«3 perpetua 3...5. "6 iii^nis 3.5. "« Cf. ad v. 68.

XXXVI. 2. EOB. HESSI RESPONSIO MAXIMIL. AD HVTTENI EnST. ITALIiE. 119

Scepe rebellantes ioiies vicisse Stjcambros
50 Esl iterum atque iterum causa fuisse pium;

Quis fudisse acies Gallorum swpe superhas

Nescit et ingenti strage dedisse neci?
Ad mea Pannonice tremuit domus arma fuitquc
v4 Consultce facies omnibus una fugce;

Et nisi tot variata tnodis Eortuna fidsset,

Contudimiis quorum nos pudct, Helvetios:
Hcec tumidos gladio fudit victore Boliemos
»s Bextra^ PcUatinas cum sequercntur opes;

Infidos pepuli patrio de li??iite Turcas ,

0 et adhuc aliqua gens adeunda manu.
Cuncta referre piget, nec enitn brevis omnia charta'
12 Servatura modum paginci ferre potest :

Nunc quoque c/uanta tuis tot retro abeunlibus annis

Ediderim campis funera nemo rogat.
Quid mirum si EoiHunce cessisse parimiper
i) Pifferre et iantum si videamur opus?
Tu quereris causasciue times qucesisse morandi,

El spacium iusto ?7iaius cibesse doles,
Et velut admoneas imitari exempla parentum ,
0 Segnicie?n exprohras desidicmuiue ?iotas:
Desi?ie ah exemplis meti?'i facta nec isiis
Confer?'e cmticpds tempora ?ioslra velis.
Quos tu co?nme??ioras , ge??ii?io?'u??i splc?idor Oihomi?n,
4 Longe cdia tcmtus condiciotie fuit:

Tu?ic neqtie iot dominos habuit Germcmia reges,

Necdum contemptus Ccesaris iste fuit,
Paruit Augustis pafrii concordia ?'ecjni,
'*, Co?istiluit p?'opriu??i nemo sibi imperium;

Siqucmdo expediit legio?ies ducere et usqucmi

Mcwtiu in hostili pone?'e castra loco ,
Militia?n ?ie??io tim det?'ectabat ho?iesta?n,
2 Glo?'iaciue in casiris Ccesaris esse fuit: •

Nunc confisi opibus ?iohis blcmdi??iur et i?iier

Sum??ia volupfates vive?'e ?nititia esl,
Et nos, cpiando adeo Ccesar sibi quisque videtur ,
8 Accipi?nus prceter ?\o??ien i?icme nihil :

- *™ Sycambr.] Belgii. ^*"^ Vis mea bellaces coiitudit H. 3. ..5. ^" Hec 2.
**'• Aediderim 2.4.5. i»? spatium 5. 200 Segnitiem 3. ..5. ^p^ Quos tura c. 4.5.
^ couditione 2.^.5. 211 detrectauit 2.

120 XXXVI. 2. EOB. HESSI RESPONSIO MAXIMIL. AD HVTTEM EPIST. ITALI.E.

Sccpe quidem mandala damus refjniquc senatum

Cogimus auspicio dcscrimusque hono,
Semper at hoc iterum faciendum iterumque., nec nnquam
220 Consilii finem luhricus orbis hahct:

Donec imitilihus terimus conventihus cevum ,

*Hostihm in/idis quid nisi prceda sumus?
Ah pudet imperii quoties illa inclyta mentem

224 Euxini subiit luxque decusqiie maris;
At, nisi nos fallant promissi oracula fati,

Pro tali pcenas crimine, Turca, dabis.
Ante coegerimus Venetum in sua stagna rehellem,

225 Fregerimus cristam, perfide Galle, tuam.
Tunc dahitur nostrce iam lapsa palatia Romie

Visere, et Augusto Tyhridis amne vchi;
Quoque minus duhites, iam non promissa scd ipsam
232 Aspice non ficto pondere stare fidem:

DuM nos Vindelici princeps Augusta Suevi
Detinet, et populis Martia iura damus,
Dum tibi Teutoniccc , fortissima pectora, gentes
236 Tot coniuratis milibus arma parant, ^

Inierea Venetis sociatum virihus agtnen

Quadraginta hominum milia Gallus agit,
lam tuto populatus agros, popidatus el urhes
240 Ahstulit irato fulmina pene lovi.

Ha scelus et nunquam violentia tuta pericli,

Gcdle, diu ludus non stetit iste tibi ;
Inclyta deerat adhuc tantis Verona triumphis,
244 Spes nata est Venetis hanc quoque posse capi:

Ter frustra oppugnant magna ter ccede repulsi;

Quod nequeunt armis, hoc voluere tninis;
Dira quidem nostris ducihus datur optio, vellent
248 Sive urhem triduo tradere sive mori.

Improhe, tune minis gentem terrere prophanis

Quam tiequeas, armis vincere, Galle, voles?
Venit et aeiias iatn tertia depulii umbras
252 Propitia nostris luce revecta dies.

220 Concilii 3... 5. «'i euu 2. 224 Selimus I. ««s perf. G.] Galle superbe
3... 5. 230 Tibridis 5. 233 Vindelyci 3. princ.] prseceps 3... 5. «ae niillibus 5.
} 237 Venetum sociatis milibus [mill. 5.] agm. 3... 5. ^^^ miWivi 4.5. Gallns] iam

1 Franciscus I. rex. 243 deerat = derat. 245 ,„_ j^„g_ „. 1516. Gallos Laufrecus du-

cebat. is tractatu Noviodunensi a Casare adprobato quinque mensibus post Veronam
ingressus est. oppungnant. 2. 251 aereas 2. *" prohanis 4.5.

XXXVI. 2. EOB. HESSI RESPONSIO MAXIMIL. AD HVTTENI EPIST. ITALI.E. 121

Ecce adsimt, et prima alacrcs ad mfcn/a Galli

Tormenta adiiciunt excidiumque parant;
Porta fuit positis modice ftrmata catenis
'56 Pervia tormentis sponte relicta ducum;

Qua licet irrumpunt^ diiris cataphrattus in armis

Pars peditum nostrm maxima gentis erat,
lamque videhantur toto sibi vincere Marte,
■60 lamque fere illuvies tota recepta fuit:

Rupit ab insidiis quod in istum iussimus usiim

Talibus hospitibus tale dare hospitium :
Hanc ie ferre stipcfn, miles Germane, decebat,
164 Hcec erat officio gratia digna tuo.

Quid referam quantam ediderint tormenta ruinam?

Horret adhiic animus ei meminisse grave est:
Pelluntur Veneti imbelles Gcdlique minaces,
!68 Plura sed illorum milia ccesa manent:
Noster at interea victrici exercitus urbi

Advenit et spolium relliquiasque legit.
Quem nunc ecce tuis victore?n cernis in oris,
112 Pro te, pro patria j¥artia castra sequi,

Spem nunc interea tibi nos prccmittimus , ut sit

Quod maius multo polliceare tibi;
TJt taceam c/uantas pro se Germania vires,
276 Quot queat invictos mittere sola duces:

Ungarus accedit pugnax acerque Bohemus

Et qui. vasta ferox rura Polonus arat;
Ducet ab occiduo turmas Hispanus Ibero,
2S0 Fida suam nobis Angiia mitiet opem.

Finge age non aliciuce vires, non ulla sequantur

Auxilia, Augustce destituantur opes,
Sola potest Venetos tumidumque repellere Gcdlum

284 Sueta diu tales vincere nostra domus.
Et mea non uno contenta est Austria regno,

Mater et innumeris rcgibus illa fuit:
Illius aspicias populis florentibus urbes,

285 GaUorum vires dixeris esse nihil.

Qua sola Venetum virtute potentia fracta est,
Hanc tibi, si nescis , Austria sola dedit.

^^' cathenis 2. J. ^57 cataphractns 5. ^r.s ^fjjderint 2. •/. ^^''^ mWVia. 4.5.
"" rellinqniafq^ 2. reliquiasque 5. xaTofqppaxTOg t"^ Hyfpanus 2. ^m yucta
utrumque diu vinc. 2. ..5. 289 Qua toties Venetum 3. ..5.

122 XXXYI. 2. EOB. HESSI RESrONSIO MAXIMIL. AD HVTTENI EPIST. ITALI^.

B/iemis ab AiisoniiS qucmtum fugii Alpihus et quod
292 H(ec inter spacium clandit utrwnque mare,

Tam lale patrium refjnum exercetnus, et illud ,

Vix etiam Odrysiis terminat Ister aquis.
TJnde nec imbelles Indos mollesve Sahwos,
290 ISec Persam medias ducimus inter opes;

Sed genus acre virum ferroque horrentia late

Agmina, non aliquo sueta labore premi,
Gentem animo infracto, patientem frigus et cestum,
390 Tamfiuc sitim docta cjuam tolerare famem:

His ecjo tot populis Gcdlum prohibere minacem

Deque tuo potui pellcre , ut ante , sinu;
Fortunoi sed erat cedendum temporis huius,
301 Quam scepe invitam detinuisse nocet: ^

Nunc eadem eventum meliorem spondet et audet

Dicere se facti poenitiiisse sui.
Fata datas wque rerum moderentur habencts,
30S Certum esi sive tibi vincere sive mori:

Viribus imperii sociaia resumimus arma

Duciuri in fines protinus illa_ tuos,
Arma nec antiquum iantum visura Tridenium,
312 Arma per Alpinas longe abitura nives.

Tum neciue foedifragi vecors insania Gcdli

Eugcmei obsistet nec dotnina illa maris;
Non cdiciuem dices Fridericum anitnosius isse,
31G Europam atque Asicm fregcrit ille licei;

Tum mihi retrogrados Florenlia pingere cancros

Audeat ei claro sub love ferre faces;
Tum mediis faxo recitent nova carmina sccenis,
320 Contemptu careant nulla theatra mei.

Non iamen illa movcnt quanium iua, damna precesc^ue

Udaciue de lachrymis liitera facia iuis.
Qucdibet interea, quoniam licei, improba iacteni
324 Consilia ingraii pessima iurba animi,

Pcena scelus sua ciuodciue manet, sine crimine lcesa
Invenit ultores gloria vera deos.

291 Eenus 2. quot 2. 292 spatium 5. 2"* Oclrys.] Thracicus. ^^^ Perfes 2.
^^^ c^dendu 2. ^09 Viribns 2. ^'^ neque raptoris vecors [vjecors 3.] 3. ..5. ^'^ Fri-
derichuin 3.4. ^i? fy Hiitteni epfgr. In picturam de Csesare. ,,Nuper retrogrado."
et supra IJutt. carm. v. 240. ^22 lacrimis 5. litera 3. 5.

r

XXXVI. 3. EOB.HESSI RESP. AD EP.ITALI.E FICT. XXXVII. HVTT. AD CROCVM EP. 123

Ai lu passa ffravcs t?iotus, iam petie coloris
32S Indiga, iam morhis pallida, iamque sefiex,
Quce iatn fracta matis poleras et mortua credi,

Cui vitam adventus spes fovet una mei.
Ecce novum spondet rerum fortuna tenorem,
332 lam cita desamt, iam revoluta rota est:

Adde novas animo vires priscumque resume

Ornatum , nec te iam periisse puta :
Nostra mane, nec cede matis, teque , inclyta, serva ,
336 Exiguum est quod nos tetnpus ahesse feres;

Ante quidem quam tu vel quisquam credere possit,

Polticiti cernes pondera plena mei.
Ca^tera qum cuperes, tibi nos responsa feremus,
340 Armorum potuit littera ferre nihil.

Erfurdie.

HEL. EOBANVS HESSVS AD POETAS ^VI TEMPOIilS.*

Ludite , materiam nacti causamque , ijoetcp,

0 qui Castalias cumque hibistis aquas :
Materiam Ccesar, causam detlit Adria belli:

Vtraque res magna est, utraque digua cani:
At salis est Ciesar solus, sola Adria, vertm

Hcec det Odyssean, itle agat Iliacla.

XXXVn. ' 9. AV«. (I5IG.)

RICHARDO CROCO BRITANNO

AMICO ET LITERATO ET PROBO GR^CAS PARITEK AC LATINAS

LIPTZiE LITERAS PROFITENTI

SIBI DILECTISSIMO.

VLRICHVS DE IIVTTEN
RICHARDO CROCO

SALVTEM DICIT.

Uno eodemque temporis momento factum est, ut et tu ubi sis re-§.
scirem, quod aliquot iarn inenses varianti ruinore dujjitaveram , et nuntii

XXXVII. A := Indic. bibl. n». 74. 2 = Hutt. MUuchii II. p. 327. sq.

3 ^ Kraft flnd. bibl. n». 84.) p. 4. sg.

•■'■'^ c§de 2. 340 ijtera 5...5. 34i f; pjnis. Erdfurdiae. 5. Subscr. oinis. 4.5.
* Eobani Hessi Appendix. Ad P. 2. Extat in 2. 3. sola] fatis 3. ^ Hsec] Hic 3.
aget 2.

" qiiod] an quo deV variaute leyerim.

124 XXXXYII. HVTTEXI AD EICH. CROCVM EP. D. 0. AVG. lolG.

Lipsam ituri sesc offerrent, fuitqiic ilhul in causa, ut, quum longos tibi

§.2. commentarios tcxcre vcllem, vix brevem hanc epistolam cclerarcm. Cer-
tum igitur habe, amicissime Crocc, eorum quse inprimis opto, unum esse !
hoc, ut tu quam fchcissime agas atque is cui tu, his moribus, hac eru- ;
ditionc homo, disphccs, tantum ab omni fehcitate absit, quantum te-egoo'

§. 3. alj omni incommodo votis omnibus abesse cupio. Narrantur mihi epistolaj
ol)scm"orum virorum tota Germania divulgari, et apud vos quoquc haberi
in manibus gaudco absens, non nescius interea quam isthic vos tiiumphetis
pra^sentes his, quibus monumentum hoc fit, insuUando. age igitur, nihil i
intermitte quod quidem divexandis pessimis hominibus usurpare possis: bar-ii|

§.4. barc ridentur barl)ari: quam lioc bene cesserit, probavit Erasmus, aptis-

'simani tandcm viam qua cxagitentur improbi sophistffi, invcntam arbitratus;

sed mihi, qui li.icc audio, videre non licct: nondum enim ad oculos meos

pervencrunt isti, quiqui sunt, obscuri viri; recte obscuri, non a mc tan-

tum. Gratum igitur feceris, (quod gratum dixi, et gratissimum inquam,) i:

§.5. si te mittcntc excmplar accepero. Novem menses iam in Itaha sum, nec
adhuc alicuius literati amici ex Germania cpistolam acccj^i, uno excepto
Hermanno Novse Atpiilpe comitc: hic enim officio non defuit. Nisi durius
hoc esset quam ut meo in te amori conveniat, accusarem te, quamquam
quidem in ahqua forte causa fueris, quare non scriberes, aut potius quo2(
minus quod scripsisti huc perfcrretur. De mea cum quinque Gallis pugna
omnino aliquid scias oportet ubique diAulgantibus curtisanis qui vocantur.

§•6. Capnionis negotium Ronife vcrtitur; nunc convocati undique theologi dispu-
tant, post statuetur: co enim ventum est, optime Crocc, ut iam non quid sen-
serit bonus pater, sed quid sensissc putari possit, accipiatur. Cum primis25
scies, ubi, quod in dies spero, ad me vcnerit scntcntia, non iam de Capnione,

§.7. sed de nostris communiter studiis lata. Hffc a mc, qui brevis esse volo. ali-
quid enim tui studio moratus sum hos Pomcranos, qui tibi has reddunt. sed j
et hoc non omittam: nupcr epistolam lusi elegiaco carmine ad Ca^sarem
Maximilianum Italiic; cam mei studiosus quidam Wittcnpurgum Faccho mittit. 30
cura videas nura quid habeat quod te affuiat. si tempus cst, pro iMaximiliano

§.8. responde: nam hoc ahis rehqui. Nimius fui; igitur occludam hteras. Tu
vale nostri memor. Bononia V. Idus Augusti: raptim, irrevise, sinccritcr.

^ abesse cupio add. A, in MS. vilium latere ad?w(an.<!. ^ ,,monumentum" pro
verbo qnodam in MS. corrtipto posuit A. Vult auctor prsesentes his insultando,
qnib. etc. fit insultando male coniunxerunt editores. *' Quam hoc bene — probavit
y^Y. etc. A. 2. 3. qui omnes locum malis distinctionibus corruperunt. cesserit equidem
addidi. verbum deficiens in MS. vitiatum esse adnot. A. Male de Moria Erasmi h. l.
adn.3.; de Erasmo epistolis 0. V. applaudcnte loquitur Huttenus ,' quod argumenlum
egregie in Expostulatione sua cum Erasmo prosecutus est. ^^ a me] ? an apud me?
21 sq. De mea....vocantur omis.2.3. ^» pater] Capnion. ^" Vvittenburgum 2.3.
33 Perperam „(a. 1515.)" add. 3.

Xj;XVIII. HVTTENI AD RICH. CROCVM EP. D. 22. AVG. 1..16. l25

XXXVin. 22. AVO. (1516.)

RICHARDO CROCO ANGLO

MVLTIS SIBI ET MAGXIS XECESSITVDIXIBVS CONIVNCTO AMICO
LIPS^ OPTIMA LITERARVM STVDIA FELICITER TROPAGANTI.

HVLDERICHVS HVTTEiWS

CROCO ANGLO

SAL. PL.

rSiinquam commissiirum me piita, ut quamvis istiic profisciscerer, ad§.i.

te nou scribam; tu, quemadmodum mihi officio respondeas, videris, qui
ototo lioc anno nihil ad nie. INeque est quod nuntios, qui rari sunt, accu-

ses: erunt mercatores, erunt curtisani; semper habes cui comraittas. rNudius§.2.

tertius a Lipsa c|uidem huc: 'Heu, tu, inipiam, Crocum Anghiin nostin'?

'Quidni' ait, 'Greeca profitentem illum?" 'Ilhim volo. sed numquid ad me

hterarmn dedit is?' 'Ne hteram unam quidem', inquit. Fieri posse non
Isarbitror, ut segnius amicitiam colas; et quicquid in causa est, Croce, in-

digne fero quod niUlas abs te hteras accipio, prsesertim tam seepe provo-
I cato. ergo igitm- istam solve desidiam tuam, ac ipse expergiscere per

aUquam longam ad me epistolam aut vohunen potius. Iterum scripsit ad§.3.

me Comes INovte Acpiil» , et perquam fainiliariter , ut solet. eius vero litei-is
iiointelhgo quodain in hbro seu quadain in epistola aut prsefatione nostri

raentionein fecisse Erasmum: scribe, oro, quibus verbis aut quo opere.

maxime onines in Germania erratis qui omnia istic edita facile ad nos

perveutura arbitramini: nihil enim nisi forte post multos aliquos menses
j accipimus. Novuni Testamentum Romam illum misisse rumor erat: non§.4.
>5vidi ipse. Oro, quicquid haberi novarum rei'um potest, cohige ac quasi

multis simul consarcinatis centonibus epistolam forma, eamque primum ad

me perferendam cura. Accepi Obscuros Viros: dn boni, quam non illibe- §. s.

rales iocos! Veruin ipsum me autorem non iam suspicantur sophistse, sed
j ut audio, palam priedicant. oppone ilhs te, et ahquam a])sentis amici
Isocausam age, nec me istis sordibus pollui sine. De eadem ipsa quoque re
j copiose perscribas cura: attenduiitur raro Lipsienses: cottidie aliquid audis.
I quid mohantur fac sciam, ac vale. Bononia. XI. Khs Se})teinbr. raptim.

Iteratis consolationibus bene sperare iubentur de Capnioiiis causa amici §. 6.

Romani. Quicquid est, metuo aurum sophisticum. Hogostratus etsi non-

XXXVm. Ut mim. XXXVII.

*2 a om. 2. 3. ^* Hanc mentionem fecerat Erasmus prcBconio sirpra p. 103. sq. repe-

I «<o. Cf. infraEp.adErasmum, d. 21.1ul. a.l517, datam. "aliquot2.J. ^o istis

I sordibus post MuUerum de epistoUs 0. V. inteUegere solent ; quo vix infelicius quicquam:

I theologos Colonienses petit Huttenus. ^* attend.] </« attcntantur? ^^ 'Bononias 2.3.

XI. Mis Septembr.A. XI.Mens. Septembr. 2. 5. In exemplo ab ipsius MMeri vianu

correcto, quod possideo, est Klis „(a. 1515.)" perperam add. 3. ^* Hogosratusyi.

126 XXXIX. COCHLI^ AD PIKCKH. EP. II. 9. SEPT. 15)6. XXXX. ANGST AD EKASM.

diim coiitra Capnionem promovit, verum eo tameu sperare a[i({iiid videtur,
qiiod tot iam annos litem producit. • et Romanis aurisugis niliil voracius
est, niliil, ubi munera obiiciuntur, mutabilius. lam certum est iudices
multis ac manifestis pra^iudiciis elevasse Hogostrati causam. Sperat ille
tamen aliquam hiantibus Cerberis offam obiecturum, qua aditum ad victo-
riam sibi patefaciat. Utinam transacta acta essent, qjjo ne suspensi diiitius
essemus. Vale.

xxxvnii.

3. SEPT. lolG.

lOANiXES COCHL.EVS AD BILIBALDVM PIRCKIIELMERV^I.

Milto ad te, observandissime mi domine Bilibalde, 3Iarcura Ilulteni uostri, i
qui hoc vespere nobiscura coenavit, aliquot nobis novas recitans epistolas niullo
cura risu, ex quilius una per tolam fere Gennaniam vagata est, tiiiquc facit
mentionem, quod contra usuram scripseris, quam magister nostcr dispulavil I5o-
uoniae. negat tamen se libelli illius auctorem in haec verba 'nullo modo , est dcus-
met.' Ceterum eius Marcum tunc recte accipies, quum prius legeris Sabcllici i
carmen dc Vcuetorura ortu ac fato: nU enim quierit iste Marcus, nisi irrisio-
nem eorum iactantiai. Mirabile profecto mihi videtur hominis ingenium, prae-
sertim in illudenda aliorum stnltitia: iocis scatet et salibus. quamprimum ho-

minem audivi , alterum dixi csse Lucianum Itali pecuniam quicrunt et

pompain. nunquam eos tanti faciam expertus, quanti feci antea : fucus est et2
simulatio, uti nuper scripsisti. Bene vale et ad priorcs iuihi, ubi dabitur ocium,
responde literas. Ex Bononia. 9. die Soptembris, anno doinini 1516.

:?j;XXyiIII. Heumann. (lud. bibl. n. 70.) p. l.sg.

HAGENOJE. XXXX. 19. OCT. (1-516?)

WOLPIL^^GVS ANXT CiESERBERGIVS DOMINO ERASMO S. P. D.
Obscuri viri ad myrtum canentcs apud me in sterili arena orti fronle iam
perfricata in tuuin conspectum jtrodirc volunt, dunique id scduio i*rohibcic co-

XXXX.- Erasmi Epp. Append. num. CCCXXXIX. col. 1777. Ind. bibl. n". 53,5.

10 Marcum] Cf. Ind. bibl. ?i". XX. 2). CochUeus carmen manu scriptnm miserit.
'2 una] Vult epistalam Magistri Sclaura/f, Epp. obsc. vir. part. II.U., ubi in carmine
rhythmicali legitur vcrsib. 39. sqq.

Tunc transivi 'ad Nurnbergam,

Ubi quidam Pircklieymer, qui non est Magister,

Fecit milii instantiam: sed audivi ibi clam,

Quod cum multis sociis in partibus diversis

Magna in coniuratione vellet stare pro Capnione,

Et contra Tbeologos facere multos libros.

Et fuit mihi dictum, quod noviter unum librum

Scripsit de usura, quam admittitt Theologia,

Sicut BononifB est disputatum, et per Magistros uostros probatum.

I

IXL.ANGSTII

AD ERASM. EP. D. 19. OCT. XLI. GLAUEANI AD ZVINGL. EP. D. 19.0CT.1516. 127

nor forlius repugnando , in me insurgentes inquiunt nil fore se Erasmo gra-
tius, tuni quod duduui is strenuiora sua dicta Argentorato memori.ter recitave-
jrit, tum quod istorum sint familia', quos Moria tam gnaviter pridem celehra-
verit. hae victus procacitate reliqui vela ventis. superest ut dicculae hospitiuni
I non deneges iis, quos tui tam cupidos fuisse agnoscis. Tuum erit, ut ridicuhi
; non aegre feras , nec spornas : non enim opis est Anxsteae tihi omnium doctis-
I simo quicquain procter voluntatem dignum impartiri. Vale et vive. Datum Ihi-
'gen: 19..0ctohris.

XXXXI. D- 19. OCT. A. 15IG.

GLAREANVS VDALRIGO ZVINGLIO

DOGGIO VIRO PHILOSOPHO ET THEOLOGO NOBIS AMICISSIMO S.

Non sinit infelix meura pistrinum, ut frequenter nostrae remeent literae.

Emi et nescio quid audeamne dicere Portuini Gracchi , dicere

volui ad Ortuinura Gratiura epistolas aut sales illos iucundissiinos, auctos prae-

terea et raagistraliter deterrainatos. 0 ipse lacerat bonos hossos, praesertim

Zvikaviacum sua herha iivS)]. Getcrum Lachnerus ille Guolfgangus misit Vene-

tias qui in litera Aldina optiraos quosquc auctores afferant, Gelliuin, Gaesarera,

jPlatonem, Ciceronera, Ilomerura, Lucianura, Deraostheneni ct quos referre non

j mora est innunieros alios. Qua in re cautione utendum. si ex iis aliquos ha-

pbere volcs, rescrihito Lachnero ut potes araicissime, ne tui obliviscatur, velle

te pecuniara promptani apud me ponere, alque id eara ob causara potissiniuin:

I quicquid enim honoium librorura Basileani venit, triginta adsunt qui vix con-

I quisito pretio arripiunt: lantus est appctitus horainura et furor (naui et furor

! est) nonnuUorum, quibus tamen Iii libri neque usui sunt neque intelligunl;

)habere tamen volunt et quam saipe strenue insanire malunt Vale

et me ania. Basiiete ex pistrino meo. XIV. Cai. Nov. Ao. C. 1516-

XXXXL Zninglii Opp. (Ind. bibL n». 81.) VII. L p. 15. sg. 11». iii.

'•8 Hageb. aperto errore ed.L.B. Ex hac AnijsUi, tinii Hagenoensis lihroriim
I imprimendorum correctoris , epistola Mohnikius siispicatiis est , eiindem viriim epislola-

rum obsc. vir. auctorem fuisse.

'2 Henricus Loritus Glareanus, Hutteni cequalis, mathematicas disciplinas Basi-

lece eo tempore docehat. *^ lac. bon. boss.] =: reiftt gute Pofien. vulgaris phra-

sis Germanica more scinptorum epistolarian illaruin Latine facta. Cf. Epp. O. V.

vol. I. nO. 46. loaunis Currificis Ambachcnsis epist. '" Zuikaviacum ... rivSri.

huc dederunt Turicenses. sine sensu. fortasse Zuickavia cum {sive Zvickavia-
I cus) superbe vrjv8i, nam tres epistolai Magistro Conrado de Zuiccavia in primo
I volumine Epp. 0. V. adscriptce (IJ. 13. 21.) sane setis suillis pingunt adulterum Ort-
I rvinum et scriptorcm ipsiim vuEchiim. '^^ Lachnerus] Frohenii typographi et hiblio-
I polcB Basiliensis socer. '^ Gellium etc.J Haic enumeratio et ipsa quasi in epistolis

obsc. vir. legeretur , hodic rideri jwssit. ^^ ssepe]? sapere?

128 XXXXII. GLAREA.VI AD ZVINGL. EP. D.24. OCT. XXXXIII. MORI AD ERASM. EP.

D. 21. OCT. A. 1516.

BASILE.E. A X A A.il.

ZVIXGLIO SVO GLARE.^MS S.

Scripsi nuper, carissime Uldrice, et copiosius et fortasse conlalius quae
in rera tuara curassera. ne vero interceptaj literte anxium te reddant, iara denuo,
psto raanus frigeant (frigebant enira maxirae, cum ha;c scriberera), certiorcui ea :.
de re facio. Emi tibi Copiam cornu cura Porapeio, Varrone et Nonio, Laclan-
liura cum Tcrtulliano, non addens quantum quodlibet illorum constet: scio enim
te raihi confidore ut araico, atquo lu quoque non es inscius quara illibenlcr
docti supputationibus illis sese astringuut. Ifalmisti mecum 3 scuta ct quar-
tarios duos minores. summa autem horuni codicuni facit 2 aureos et 35 plapp. !
Basilicos. (letcrum mitlo tibi oxquisitissiraas illas Epistolas obscurorum virorum
ad Portuinum Gnecura, dicere volui Ortuinura Gratmra, araplialas, non reslriclas,
oxplicatas et replicatas. Ipse vult sc percutere cuni eo, et lacerat mirabibter
grossos bossos. Hieronymus dispositus est, sed bibliophorus ducere non po-
luit; curabinms autem propediera ul Ereraum, quam semper vivens inhabitavit, i
visat. Unum est raagnopere ad reiu pertinens: vide ut et Frobenio et socero
eius Lachncro ulrisque singillatim scribas araicissime; ea res faciet ut cum libri
alii adveniant, tibi prompliores patrociniumque raeum eo lenius ferent: cum
enira boni libri adducuntur, onmes advolant prairipiuntquc scioli, qui neqiie
inlclligunt noque legent uuquain. spero autera post duos niousos ox Vonoliis2'

raagnam librorura molem, in litora eliam Aldina, huc duci

Basileio a. d. VIII. Cal. Nov. Ao. C. 1516. Omnes discipuli salutarc le iussoruut.
Ignosce celerilati.

XXXXII. Zuinglii Opp. citt. YII. I. p. 17. sq. n". V.

LONDINI. XXXXIII. 31. OCT. 1516. 2J

THOMAS MORVS DOMIAO ERASMO SVO SALVTEM.

Rescribo , rai Erasrae , scrius , quod corte aliquid scribere cupicbain de equo

tuo ab Ursevvico promisso Ei)isU)he O])scurorum viroruin opono pre- :

tium est videre quantopere placent omnibus , et doctis ioco ct indoclis serio,
qui dum ridoraus, putant ridori slyluin tanluin, quem illi non defendunt , sed;
gravitate scntentiarura dicunt componsatum ot latore sub rudi vagina pulclier-
rimum gladium. Utinain fuissot iuditus libello alius tituliis: profectu inlra cen-
tum annos homines sludio slupidi nou sensissont nasum quanquam rhinocero-

XXXXIII. Erasmi Epp.L.B. 1700. Appcnd. mmi. lxxxvii. coll. 1574. sq.

" se percutere cum eo] = sic/i mit ihm .ic/i/age», aueUum q. d. cum eo iuire.
" grossos bossos] = grobe Po/Jen. Sioit phrases Epp. 0. V. '^ Eremum] Einsiedeln,
ubi tum Zvinglius habitabat. Glareanus ambiguo verbi sensu ludit. ^2 ^. d.] ad 1.

XLIV.XL V. COCHLiEI AD PIRCKn. EPP.23.NOV. 31.DEC. 1510. XL VI.HVTT. AD REVCHL. 120

tico longiorein Lomlino antelucanis horis fcstinanter. 31. Ootobris,

Anno 1516. *

xxxxiin.

[lOAXNES COCHL.EVS AD BILIBALDVM PIRCKHEIMERVM.]

5 S. Libera me qiueso , optime ac observandissimc D. Bilibahlc, non dico a su-

i spicione, sed a metu (juo Icviuscule discrucior, ne forte proplcr crebras incas ad
te incptias parum visus sim officiosus, priesertim in sordida Eckii disputatione.
] . . . . Nos iam pridcm vcbemcnter expectamus a te literas, Huttenus et ego.
I ne committas quaiso, ut illi non respondcas : nam conlcuiptum sc iudicaturus

[oesset, et in me forte culpam transfunderct Ex Bononia. 23. die Xovem-

bris •Anno MDXVI.

XXXXIIIL Iloumann. (Ind. Inl.l. n. 70.^ p. 2.

xxxxv.

[lOANNES COCHL.EVS AD BILUJALDVM PIRCKHEIMERVM.]

15 S. Ileri ad me tulil filius D. Hieronynii Ilolzscbuer biiias litteras, colendis-

sime D. Bibbable, adeo gratas, ut omnis expcctationis facile sim oblitus

I lluttenus graviter nupcr a'grolavit. Nudiustcrtius cjtistolam mibi ostendit Romse
I a Martino Groninck scriptam, quic ccrlam Rcucblino promittit victoriam, quam-
, vis hac testate summo certamine utrinquc sit laboralum. Mox ubi invcnero
|.'onunciuin, plura scriltam. bas liltcras Romam mitlo, ut indc ad tc vcniant upcra
: Engelbardi. Bene vale. . . . Ex Bonouia, pridic Calcndas lanuarii. Aiino Domiui
1517.

XXXXV. Hfumann. 1. c. p. 4. sqq.

XXXXVI.

13. lAN. I.M7.

HVLDERICHVS DE HVTTEN lOANNI RECVHLIN S.

^5 Per, te, caput tuum oro, per siquid hoc charius utrique, noli tristia§. i.
ominari nobis, quid enim ista sibi vohuit 'sin brevi moriar', satis tibi re-

j XXXXVI. 1 = Keuchlin. epp. (Ind. Libl. n^.51.) foL A. p. 1. 2 = Wagenseil

no.x. p.90. 3 = Hutt.Muuch. II.p.337.sq. Vide etiamBurckhard. I. p. 152. .sq. III.

p. 157. sq.

I HvTTENI OpP. VOL. I. Q

1 30 XLVI. HVTTENl AD KEVCHLIN. EP. D. 13. lAN. 1517. XLYII. REVCHLINIST^.

si)oiulrl)il virtiis tiia. noli rae teiTere obsecro; noli ipse imponere neces-
sitatein tibi, et illum refer aninmfli quo soHtiis es ferundis adversis uti:
nniltos ultro ferocientes forinidulosus dux mililes liis cjuerelis emoUitos

§..>. reddes. Ne tibi desis; ne ardcntibus pro te muliebre istud obstrepe 'sin
brevi inoriar'. immo non moritur qui sic vixit: istis enim aimis quicquid
addes, hicro accesserit; gloria abunde est: sensisti vivens ea de te testi-
monia, <pue paucis prius mortuis contigeruut, ac ipse posteritati interfuisti

5.3. tiue. Quod ad me attinet, satisfactum meo in te studio arbitror vel hoc
sob) , quod iiiter Reuchlinistas nuinerat\nn haud obscure me viderim. Proinde
couhrma te, fortissime Capnion: inuitum oneris lui in nostros humeros trans- 1
latum est. iampridem iuceudium conHo, (piod tempestive spero efllagrabit:
ipsuin te quiescere iubeo: eos mihi adiimgo militice socios, quoruin et «tas
et coiuhtio pugu» generi par est. brevi videbis higubrem adversariorum

§. 1. tragu'(hain e rideiitiuin theatro exibilari. Iliec diversa opiuante tc inohor.
neque euini de me si recte suspicareris, ista scriberes 'Noii deserere cau- '
sam veritatis': Egon' deserain aut hanc, aut te, huius ducem? modicce tidei
Capnion, quam non iiosti Huttenum! iinmo si tu hodie deseras, ego istud,
quantum per me lieri poterit, restituam lieUumr nec miln ignavos ccFptoruiii
comites arbitrare: his stipatus consortibus ingredior, quorum unumquem-
que huic colluvioni satis futurum putes. Capnionis prseconium per ora2
virum volabit; feres ipse et hinc et aliunde ingentem laudem extra peri-
cuhim securus. Hiec volui ne ignorares. Vale, ac integrum te nobis serva.
Iterum vale. Bononi*. Idib. lanuar. Aimo M.D.XVII.

XXXXVII.

[Ex Heuchlhiianantm epistolarum Hayanoensi exernplo (Ind. bibl. ii". 51.) quod in j
ipsa prima pagina hcec habet: Reuchliniftarum exercitum pajgina inuenies mox le-
quenti. | hic catalogus inserendus esse videtur:]

CAPNIONIS DEFENSORES ACERRIMI, |

VIRI GERMANl^ TOTIVS LITER.4TISSIMI SPLENDlblSSlMIQVE. ^cj

D. Erasmus Roterodamus iiir seculi ?ioslri doctissimus , qui Ca\pnionem suis

diuinis operibiis undiqi jmrgat ac defendit.
Hermannus Comes de Nuenar, nobilium omnium specimen. j

Hulderichus de Hutten, uir omtii in doctrina absolutissimus. ^

Reuerend. DN. loannes Episcopus Ro/fensis.

Petrus Galatinus Minoritanus , sacrw urcatm Cahalie peritissimus
Martinus Groningus Bremensis.
lo. Potken Prcepositus Coloniensis

=^-sq Cf. Horat. Od. I. 9,14. sq. '» confluit 2.3. »" Egone 2.3. " qui [pro
quam] ex non intellectasigla 2.3. quam recte Burckli. I. p. 152.

XLVII. REVCHLINISTAR. EXERCITVS. XLVIII. COCHL. AD PIKCKH. EP. 7. ilART. 1517. 131

Christophorus Vuelser Prceposihis Ratisponensis
Fabricius Captlo Concionator Basiliensis, uere pius Theolugus
lounnes Oecolampadius Concionator Auguslanus.
lacobus Spiegel Selestanus I. V. Doc. Cces. Secretarius.
I 5 Conradus Peutingerus I. Doc. Consiliarius Augustanus
\ Conradus Mutianus Ruffus Prcepositus in Gotta.
Thomas Truchses Decanus Spirensis.
Laurentius Behem Bubenbergensis Canonicus.
■ Sebastianus Sperantius Prcepositus Brixinensis.
mGuilielmus Copus Bdsiliensis.

Henrichus Stromer Aurbacchius Med. Doctor
I Bilibaklus Pirkaimer Norinbergensis, summce doctrince uir.
I Aegidius Viterbieh. Ghalis Eremitarum S. Augustini.
j loachimus Vadianus Vienensis Ordinarius
ib Simon Lazius Vienensis
I Cuspinianus Cces. Orator disertissimus.
■■ lohannes Ccesarius.

I Georgius Simler Ordinariu^ Tubingensis.
j Hermannus Buschius poeta 4' Orator iucundissimus .
ha Henrichus Glareanus Heluetius poela 8f Orator.
i Eobanus Hessus Poeta ij- Orator.

I Eleutherius Byzenus, qui Triumphu in Cap. uictoriam scripsil.\\
Michael Humelbergius Rauenspurgensis.
Petrus 3IoseUanus Protegensis.
ibBeroaldus lunior Bononiensis
Nicolaus Gerbellius Phorcensis
Philippus Melanchthon Brettanus
Beatus Rhenanus Selestanus.
loannes Quonus.
30 Ricardus Crocus
Imnnes Huttichius.
Pelreius Aprobacchius
Crotus Rubianus
Erhardus Listrius
33 Eurycius Cordus
Paulus Gereander Scdtzburgensis.

C Plcerique alii, ^ Germanice doctissimi , cjui prope diem in | Cupnionis
innocentiam proprium in lucem dabu/it opusculum.

xxxxvm.

, [lOANXES COCIIL.EVS AD BILIBALUV.M PIRCKIIELMERVM.]

S. Laxavi hac hyeme liberas furori hahenas, oLservamlissime D. Bilihahlo; nunc
landem ail iuc ipsum redii; reliquuni est, ut mece temeritati apud te veiiiam pre-

XXXXVIII. HeumauD. (Indic. bibL u».70.) p. 9...I7.

9 =

132 XLVIII. XLIX. COCHL.KI AD riRCKHEIMEE. EPP. D. 7. Ct 25. MAKT. 1517.

cer Eral iiupor in armis tota Jioslra natio contra totam nalionem Lan-

gohanlorum; cogebar el ego mcos duos seniores in arnia atque adeo in pericula
miltere; discurrebant jier platcas feroces et furilmndi, certi hostes dedere neci;
incursaliant ct domus : rcs agebatur omni armorum genere, etiam bonibardis:
Longobardi foris non videbantur, at intus idurimi congregabantur, et nisi gu-s
bernator sese inlermiscuisset, ad nianus ulique et ad ciedem deventum esset.
pacem itaque post bidui furorem gubcrnator indixit. nemo interfectus est, pauci
qui casu inciderant, vuliierali. ollerebant se in auxilium nobis Thusci, Picentes,
Hispani, Ungari , Poloni, ut scholares contra scholares vel in media urbe belluni
gererent;- sed in temporc cst rcs scdata. est bona nuric inter scholares pax, lo
foris bellum el tumullus. Itaque non imus minc, ut proposueranuis iussu ve-
stro, Romam: nmll;e sunl causae, bellum, iler, victus, latrocinia, suniplus
equorum ct hospilium, quod discessu nostro jterdidissemus: nielius igitur visum
est iiobis tunc visere Romani et Neapolim, quando vel omnes vel plures noslrum
revocamur domum, ut cquis nostris insideaums, non alienis niagno lerc coii- is

duclis E.v Rononia. Noiiis Marlii Anno ljl7.

Est quidam Canonicus iiobisciiiu llerbipolensis, Friderichus Fischer, con-
lubernalis U. llultcni; is vclit aliquando ad te .scrijierc amicitia; leciuu incundae
gratia; monuit lue, ut ad te prius scriberem benevolentiaiuque captareiu. cst
vir bouus oplimiqiie ingcnii ; scribil ad me s.epe: ul autcui videas vel perJO
Iraiiseniiam qualis sil, breves eius ad nie imposiii liiiic episloljK me;B litleras,
quibus de tertia uiea in Tbraculum ({uerelam lu(niilur, iibi Neroni coniparaliis
est Tlirax, peiorquc luulto reputatus.

BONONI^..

XXXXVIIII.

[IDEM AD EVNDEM.]

S. Scripsi ad tc nuper plurima apud Sigismundum Ilolzschuher, colendis-
sime lui D. Rilibalde; pnecipiia tamen erat cura de libello ad te dato, in qu0 25

contra luslinianum scripsi iii his qu;e religionem tangciiant huius

epistolii lator iuris est ulriusque doctor, non ininus inleger quam doclus el liu-
niauus, amicissimus semper iion modo mihi, S(mI et nepolibus tiiis, tolique no-
slnc liic nationi charissimus, D. V;ilenliiius romeranus, ajiud ducem suuni iion
niodic;e authoritalis. cupit nosse tc tuamque sibi conciliare amicitiam. vir estso
oplimus, cui te mallcm esse amicum quam jirioribus illis Saxonibus, luinus eo
doctis rainusque milii tuisquc dilcclis : niliil taiiien petit quaiu tc nossc anii-
citiajque se insinuarc tua3. Hultenus dixil sc ad te nunc scripturuni. compo-
suit orationes acerrimas raoreque veteri accusatorias in ducem illum .Wirten-
bergensem. Renc vale atque de querelis mcis ;ili(|uid iiiilii vel paucis rcscribe. 3J
Ex Bononia, 25. die Martii, Anno doiuini 1517.

XXXXVIIII. Heumann. (Ind. bibl. n".70.) p. 17. ..10.

2 seniores] signori It.alice. cf. ad sq. v. 28. '^ Thraculum] lustinianum , in
cuius libros Cochlaeus commentarios tam verbosos quam inutiles arrogantiseque
plenos scribere tum coepcrat.

28 nepotibus] sororis liliis, Geuderis. " Yalentinus] Stoieutinus, Hutteni

amicus , ad quem scripta est Querelarum I. elegia 0. ^^ querelis] adversus

lustinianum. cf. supra ad v. 19.

L. BEHAIMI AD PIRCKH. EP. D. 27. APR. 1517. LI. HVTT. AD PIRCKH. EP. D. 25. MAI. 1517. 1 33
• BAMBEBG^. L» 27. APRIL. 1517.

[LAVREXTIVS BEHAIM CANONICVS BAMBERGENSIS
AD BILIBALDVM PIRCKHEBIEKVM.]

1517. Apiil. 27.
Sahiteni. PorLcpi literas tiias una ciim iudicio 31. Ortwini: gratias ago
magnificas. illiul iudiciuni, quod nfdjis moustravit D. Stabius, longe excellcnlius,
lepidius argutiusquc videlur: vellem ut inprimcretur. Est hic D. lacobus Fuchs,
frater decani, vir doctus et elegans , qui tolus esl Reuchlinista: is iiiirabiliter
delectatur lectione haruin materiarum cpntra theologistas factarum: est optiinus

loamicus meus et intimus Ulrici Hutteni: credo etiam ipsum non nullas compo-
suisse cpistolas obscurorum virorum, vel saltem iion abfuisse longe, dum iion-
nullae earum sunt compositse. ipse sempor mihi communicat nova de hac ma-
teria, quando ea habet. Ego lileris proximis scripserim ad te noii nie intelligere
quomodo incideris in illum libellum obscurorura, quia tunc non legi nisi II qua-

istcrniones de illa materia ; at postera die cum ulterius legi , beiic intellexi quod
non vituperii caussa, sed ut significaret Reucblinislas. Et ille Hutlcnus, qui
forte auctor est vel maioris partis illius libelli seu epistolarum , ipsemet se, ut
scribit, inseruit, sibi ipsi obloquens quasi sit inagnus trulFator seu beslialis,
ut forte evitarot suspicionem aucloris! Ego non salis possum mirari de in-

20geniis hominum. quara arguti vituporent illum Ortwinuin et malos theologos et
artistas etc.

L. Heumann. (Indic. Itiljl. n". 70. i p. 255. sq.

BONOM.E.

LI. 25. MAI.

RILIRALDO PIRKHEIMERO PATRICIO NORIMBERCENSl

25VIRO FORTI ET IN LITERIS ABSOLVTO AMICO BONO AC IXTEtiRO SALVTEM

TVVS EEVCHLIXI8TA

VLRICHVS DE HVTTEN EQVES.

!N'e til)i in officio cedere vide.ir, (luemadinoduni tu feeisti, Biiibaldc j. i.

fidissime, cum hodie tuam epistolam aeeeperim, hodie respondeo. Dii te

somihi servent, vere amice: ita tempestive neeessaria de re certiorem feeisti:

dicam enim ut est: tu primus monuisti, tu amiei curam gessisti. quod ut

posthac item faeias, mire velim. iam enim satis esse puto, siquid abs te

LI. l^Pirckh.Opp.flnflic.bibl.n^.^O.) p.264. 2=:Wagenseil.n". xiii.p.98...100.
3 = Hutt. Miinch. II. p. 345.. ..347. Cf. etiam Burckhard. I. p. 158. sq.

" scripserim]? scripsi. Bonus Behaimius Bohemice Latinum agit. quomodo inci-
deris in illum libellum dicit pro cur tni in illo lib. mentio facta sit et paulo post,
itbi significaret scripsit, oblitus est non prcccedere nomen auctor. voluit ut signifi-
carentur Reuchlinistse sive post Reuchlinistas adicere debebat, ut pro suo more
Latine balbittiret , te inseruerit auctor. '^ inseruit] Cf.Epp.obsc.viror.part.il.
ep. Magistri Sylvestri GrLsii ad O. Gratium.

^^ animo 4.

j 34 I-iI- HVTTEXI AD PIRCKHEIMERVM EP. D. 25. MAI. I.jl7.

|)('lfii(limi sit. iit (lir;iin 'sic volo', aiil si amplissinie , queniadniodnin nunc,

§.:>. 'iiiirt' vcliin': ad populnm ista 'oro, obsecro, obleslor'. Fortissime Bili-
baldi;, (luid sic meluis nostri Capnionis causa» , quem sua imioceutia ad-
versus onmium insultus tutum reddit? tot millia pessimorum persequuutur ;
qnidam boni, (dico enim bonos qui lioc faciuut) quidam, inquam, boiiii
(iientnr: ulrum maioris apud posleritatem , qnod multi perseculi siut niali,
an quod (luidam defenderint boni? 'At damiiabit N. N. pbratorum auro
inversus'. Damnet. contra Erasmus, P'aber, Bilibaldus, Mutianus et oplimus

§..1. quisque innocentiam tueri, veritatem amplecti dij^num duxit. p]t si me tor-
ques, verum dicam, abs te malle probari ine, docto et bono, quam ab in
ipso, omiii palea leviore, omiii plunia inobiliore; neqiie persuadebis mibi,
iit minoris faciam aliquod Erasmi spiculum, quod in inaluin (pieinpiam de-
torserit ille, quani sexceiilas illiiis Florentini excoinmnnicalioiies, quse iam
multis et magnis de causis vilescunt, apud eos quis est testiciili vena ulla

§.4. paterni. Proinde imp(?trent illi omnia ; iios innocentiam tuemur partis, quseij
non minus nota est omnibus, quam persuasa est sensato cuique sanctissinii
Leonis inqirobitas: nam si quis nondum intelligit, dices illi cum Chrysippo

§.5. ov yccQ xaTalrj7itLxr]v (pavraGtav sxsig. Redeo ad priora. nondum scri-
bentibus Iluttenis, per te intellexi regrassari tyrannum, et bellum esse.
Idem fac postea, si quid contingit, et omnia qujc in reni meam esse du-20
xeris, celerrime scribe: neque enini iii causa gentili , si dubitas, extra
periculum ego sum, quiddam ausus singulare, et quod non iguorat car-
nifex, multo ante edoctus. Da litteras et vale cum tuis onniibus. Bono-
nicC VIII. Cal. lunii.

§.6. Milte Piscatorein iibi ediliis esl. iMilclirc iii pra-ralioiic poleras t!ieo-25

logistas notare; bi sunt illi iacnlatores, a (piibus periciilnin est omnibiis
qui verum dicunt; bi se cobortati sunt niuliio iam pridein adversus bo-
niim Capnionem Ilogostrato iir.Tmoncntc Bdlls , ^dXXs xov xaTdgatov

§.7. toig d(pd-6voLg kCd^oig. et illi 'Ildvtsg di.ia i,vvaG7it6co^EV iii avtov . Sed
qula de Hogoslrato incidit mentio, nui)er hac iter fecit scelestus in Ger-sn
maniam abiens ad quoddam conciliabnluin , ubi mira tractabunt nebulones.
scies tu inter primos; vide iit iiobis (puxpie manifestes quid actum sit.

^•* adversus animum 1. onmhim Burck/t. liomiuuin2. J. ' N. N.] LeoP.P.X?
phratorum] Dominicanorum. '' Florentini] Leonis X. ' ' quibus (jvro quis i. e. qui-
bus) 2. 3. testiculi] Pers. sat. I. 103. " Chiysippo] apud Lucian. Conviv. '23.
ovSb rrjv yi.cp. L ,,neque recte comprehendendi vini habentis aninii es." ^** tyran-
num] 1'lricum, Wurtenbergensem ducem. ^^ siugul.] Plialnnsmum et oratt. ^^ Lu-
ciani Piscator a Pirckheimero Latine redditus prodiit primum a. 1517. scxto nonas
Oct. Cf. infra num. LXIIII. ^s Hagostrato 1. et sic in sqq. bis. §dXXe] Lu-
ciani Piscator s. reviviscentes, init. ,,Feri, feri c.xecrabilem lapidibus copiosissi-
niis." 31 jiciVTBg] ibid. ,,omnes simnl facta testudinc in illum irruamus." ^rjva-
cniao^sv 2. 3.

LI.HVTT. AD PIRCKH. EP.D.25. MAI. LII. BAPT. EGNAT. AD ERASM. EP. D.2 1 .IVX. lol 7. 135

Quidam eius ordinis frater apud contubernales meos effutivit audisse se ex
Hogoslrato persecutionem fore in Erasmum propter Novi Testamenti teme-
rariani, ut ille ait, editionem. crede mihi, nisi quippiam sit quod magno
illi studio conentur, non fassus esset. si ubi sit Erasmus, notum habes, §.

sscribe, et ex me hominem sahita; item Capnionem, cui quod non possum
sine sui periculo scriliere, pene dirumpor. iu])e esse bono animo. nun-
quam deero , ut communi periculo ; neque ut tuear patriam , id est htteras,
dubitavero cum bono viro vel in Ka^iTt impingere, quamquam tu hoc tanti
facias, ut in extremis ducere videaris. Vale iterum. Nondum vidinuis Ca-

lopnionis Triumphum; milte.

VENETIIS. LII. 21. lYN. I.il7.

BAPTISTA EGNATIVS ERASMO SVO S.

Udalricus lluttenus, vir, quautura ex eius uno congressu coniicere licuil, §•
cum nioriljus luni liUeris ornatissinuis, ut Erasuii discipidum agnoscas, a le

"jraihi sakitem dixit. Eum ego, ul par erat, primum tuo nomine suavissime
coniplexus sum, mox virtus suavitasque eius eflecit, ut non rainus ille raiiii
sua quam tua commendalione gratus iucundusque foret. Refercbat aulem ille §.
summa cum amoris erga te testificatione cum alia, tum iliud, principi Carolo
amplissimo praeceptorera Erasmum evocatuni esse condilione lionestissima. quse

losane res quantara miiii voluplatera altulerit, oratione haud facile assequar: co-
gitabam enira raecuni non id quod vulgus fere solet, raagnas te ex ea institu-

LII. ErasmiEpp. (IikIIc. blbl. n".53,5.) Append. n". cxli. coll. 1608. sq.

2 temerarium 1. ^ bono viro] ipso Reuchlino vel quodam Reuchlinista?

Kafin] ita omnes, nisi quod xafAuT in 2, v.cc^(o ap. Miinchium Grsecas litteras
nescientem legitur. Quid hoc sit quasi per se satis apertum nemo quem
sciam explicat. utrum iu -/.a^iovxaq an in Kapniomastigas impingere, i. e.
praecipitem se ferre, an Campegium Huttenus adire sive aggredi velle dicit,
ut duobus annis post eundem cardinalem Erasmus, sed suo more, adiit? Cf.
Erasmi Epp. Lugd. Bat. 1706. fol. n". 416. 443.547. Quod si recte coniectaretur,
facile explicaretur, qua de causa Huttenus Campegii nomen non omnibus suis
litteris scripsisset, sed Graecis quasi celasset. . Laurentius Campegius Bono-
niensis post obitum uxoris suse ex academia Bononiensi, ubi patri in publica
iuris professione successerat, Romam evocatus mox auditor rotse , postea a Leone
papa X. (die 26. lun. a. 1517.), cum apud Maximilianum Caes. nuntii apostolici
munere fungeretur eiusque favore episcopus Feltrensis factus esset, cardinalis
creatus est, presbyter primum S. Thomae in Parione, tum S. Anastasise, deinde
S. Marife trans Tiberim, postea episcopus Albaneusis, Sabinus et Praenestinus ;
apud Henricum VIII. Anglise regem, in conventu Norimbergensi aliisque eccle-
sise necessitatibus negotia Romanse curise studiose gessit. mortuus est mense
Aug. a. 1539. Sed hsec quidem iie longius petita sint vereor. verum cf. etiam
num. LUII. i" In fme add. M.D.XYII. 4.

1 36 iA\. IIAPI . KGNATI AP EHASM. i;r.21. IVN. LIII. riRCKIl. AD HVTT. KP. 26.IVN. l'i!7,

tiono flipnitalcs oposquo consoqui posso, quns lu sonipcr niagno ercctoquc animo
conlompscris; scd |iriiicipcin in lcrris clarissiniuin facilc tua disciplina ac pra»-
ccptione ita instiliii criidiriqiic possc, iit dignus illc tantariini reruni iinporiique
succcssionc cvadal, qui repni taiii opulonli vircs ot consilia a hellis iani pliis
quani civililms ad iusta in iinpiiiiu hostoni arina convortat, qui litloras littera-5

tosque oipnes el amet et fovcat Tu in-

torini Caesares mcos ac reliciua quaiii dilif(ontcr polcris , quos Udalricus ad,le
foret, legcs nec gravahere aiil iii liis iniilta castigari! aiil qiiid de his sentias,
ingcniic admoncre. IJcnc valc. Vciioliis 21. lunii, Aiino 1517.

NVRENBKRG/F..

LIII. 20. IVN. I.-.I7.

10

[BILIBALDVS PIBCKIIEIMER]

NODILl AC CLARISSIMO VIRO
FLIUCIK) IIFTrKNO VIRO PRAESTAyTISSIMO

IWNOX^.

§. 1. Salve BeucJilinisld oplimc: cur enim non oplimns, cum Beuchlinista? \i,

Arguis me timidilalix, cl recie quidem: timeo siquidem opiimo illiviro, non
quod sim iam iimidus, qui Mariis fuerim satelles, sed quia longa eocpe-
rieniia didicerim auro loquente cuncta silere. aiqui ei te quoque nonnihil
iimere inielligo, quamvis sis fortissimus: sio enim de venali illo scribis
Becimo, ui maxime duMtare videaris, quamvis antea bene sperare iusseris:v)
nunquam cnim ad innocentiam confugisses, ?iisi illafu mi?ius iidcm fore
subdubilasses. Vcrum non ideo virum optimum derelinquemus , sed cunciis
viribus illi opem fcremus, etsi nbn ignoramus multos sub innocentiw scuio

^.-i.periisse. Ilogostratus cum ex capitulo per Nurenbergam iter fecissei, re-
iulit quibusdam sileniium ambabus partibus indictum esse. id si ita essel,v,
vicioria quoque nostra exisierei; ostendit obiter breve , ui appellani, aposto-
licum, non iamen in forma autentica, qiio exconmunicantur emenies , ven-
dentes ei legenies Obscurorum virorimi episiolas. Mutandus iiaque tiiuhis
ei pro ^obscuris 'clari viri crunl i)iscril)endi , ui rursus nebidones pecunias
dilapidare coganiur: planc enim confcssi sunt ob hrcvc illud bclle auro se.io

^.-^. emuncios csse. Ilogostratus cnim quibusdam aliis cum .<<cro applicuissci,
summo abiif mane , a quodam, ul insidias caveret , prwmonitus: verumne
sic quidem Reuchlinistarum evasissel manus, nisi Marchionis salvo conductu

LIII. 1 = Pirckh. Opp. (Inflic. 1)il)l. n". 50.) p. -21. sq. 2 = Wagcnscil. n". xi.

p. 92.. .94. 3 = Hntt. Milnch. II. p. 339.. .341. Cf. r.urckh. I, p. 159. sq.

]). 107. not i.

* contemscris /. ^* 21. lunii] Sic ncc solcbat Egnatius, sed Clericns ita
omnes dicrum indicationes iumiitarc solitus fiiit.

•8 non qnod non 1. bcllo Suitensi a. 1499. ?:csto, ab ipso Pirckh. descripto.
"^^ nostra omis. 2. 3. brevo] d. d. 15. Mart. a. 1517.

LIII. riRCKnEIMERI AD HVTTENVM EP. D. '.'6. IVN. 1.J17. 137

! a perscqnenlihtis lulus fnissel. scd deus , qui procul clubio in partibus fnit
! ' vinmque innocenteni ex ore Leonum et Bracomnn cripuit^ iUe sibi vin-
dictam reservavit, f/iiam suo tempo?'e gravius fulminaret. ideo etiam sine
[ Revchlinistarum vindicta impii peribunt. bene igitur spe?'emus. Erasfnus^-^-
\ 5Antve?-pi(e est; edidit iam commentaria super Paidi epistolas, qitce nntic
\ Basilecc imprittntntur ; donatus est a Carolo rege pingui, ?d voca?d, bene-
j ficio. mag?w animo sitsurrones illos. qui quotidie ei tninatititr , contemnit,
\ imttio deridet. haud credo tiebitlones aliquid contra illum ausuros: iam
I enim tetneritatis succ pcenatn dedere, et ille aculeum habet. Salutabo ho-
\ 10 minem , ut iussisti, verbis tuis. Tyrannus ille non solum pacta tion ser- §• ^.
vat, verum contra hnperatoretn quoque pertinaciter agit: nec i^iuria: ita
enim graiias referre solent itnprobi, cum contra iustitiam tutati fueri?it.
?wn quod Ccesari ialia obiiciatn [tiatn optimus.esi priticeps, verittn natura
.sva ab ittiprobis frui twn pcrmiltitur), eripuit Tyrantnts ille, vi nosti, arcem
Whquatxdam Ericho comiti de Ley?u?\ge?i, Hartetiberg, si bene memini, appel-
, latur. illatn iatti Fraticisco de Sickingen iradidit, vt illac refugiutn ha-
I bectt. Audivisti prceterea ciuo pacto arcetti et priedia Comitis de Helffen- §. 6.
I siein igtie vaslaverit; tiunc vero, ut aiurd, tnultos Bavctris incetuliarios sub-
I misit. cjuin Zeysolfutn de Rosetiberg, Lttdovici de Hulleti cognatutn, (piem
"^^procul dubio nosti, subtnissis quibusdam itnprobis itiagtio dattmo affecit ac
prccdia ferttie omnia ipsius itwendio evertii. Scribis te non extra pe?i-§.i.
culum esse: ei recte quidem: novit enim ille ie orationes acerbissittias in
eum conscripsisse ; nec dubites fraires illos qui ie' auciorem Obscuroritm
esse clamitani, illutti conira ie instigare: tiovi cttim ([uid scribani: nam
'i^ipsi scelera sua occulKvre nequeutn. Cave igiiur , ne eorum cotisilio iibi
quocpte percussorem sttbtnitiai, quod deus avertai. Piscatorem impressori- §.fi.
btts tradidi; cutn impressus fuerit, ad vos ibit. ridebis, in prcefaiione
Sophislas haud petiitus esse tieglectos. Cap?iio?wm, (pto animo i?i eum sis,§.o.
ceriiorem reddatn. prudenler agis, (ptod ad eutn tioti scribis, ?ie eum iti-
nocenlem ac noletis in periculum irahas: nosti enitn iyrantwrum animos.
Hwc fuere qu(c scribetida eratU; si (piid aliud, p?-(ccipue in causa gen-§,io.
tilium tuorum emerserii, (ptampritnvtA te ceriiorem reddam: cupio etiim
tibi, ubicutique polero, re?n gralatn facere. Vale felix. Ex Nuretiberga
XXVI. lutiii, a?nio M.D.XVU. Tuus

35 Bilibaldus Birckeittierus.

* imo 1. '^ quoque] etiam 2.3. '^ Ericho]? Emicho Harteub. prope

oppidum Diirklicivi. ^^ Francischo /. '^ cognatum] generum. Cf. supra jt- 47.
^^ 'PiSQa.iorem] Luciani (lialognm Latine factmn. ^^-^* Cf. infra n.JjXHH.. ^^-^^ ca.Ti53,
gent. tuor.] de loannc Iluiteno a duce Wirtemh. truciduto.

138 LIIII. HVTTENI AD CARD. HADRIANVM PRO CAPNIONE INTEECESSIO.

Liin. [a. 1517.?]

VLRICHI DE HVTTEN

EQVITIS

AD CARDINALE.M HADRIANVM

VIRVM DOCTISSIMVM ET GERMANORVM IN VRBE PATRONVM
PEO CAPNIONE INTERCESSIO.

Iiiclyte Pierii tiitor gregis, iiiclyte vates,
Ouo potuit reddi viiulice Ronia sibi,
Cuius ab ingenio divino tincta lepore
4 - Legimus Arctoi scripta sub axe poli,

Cuius et Hercynias quanquam Ister obanilnild arces,

Mirari didicit carmeii et ingenium ,
Fer iuvenem Huttenum genua ad tua verlice prono
8 Pro Capnione suo supplicis esse loco:

Cernis ut infensi coneiitur alrocia fratres
Et tot in afflictum milia stare senem ;
Inlrepidus conlra ille sedet; mens conscia recti
12 Hinc fidit, pavidos expnlit inde metus.

< Da niedia de plelie aliquem , da casibus istis ,

Non poterit tanlis pulsibus esse satis.
Spicea serta quater iani torrida protulit testas,
16 Stat tamen et faclo sustinet orbe premi.

Ardet Hogostratus liventiaque aginina ductor

Ante agit et tanto sufficit imperio;
Fert rapidam dextra taedam geminasque sinistra,
20 Ouem petit, arsuras sub Capnione faces;

Ebrius Ortvinus furit haud procul a diice, gnarus

Depugnaturos snre ciere viros ;
Ouein sequilur multisque pr;eit gaudetque videri
24 Tungarus , inluitu signa minace ferens ;

LIIII. 1 = Epijrramm. (Indic. bihl. n". XX. 1. Tij^ sqq.) 2 = Opp. poet. (Indic.
biljl. n". L. p. K 2b sqq.) 3 r= Hutt. Miinch. II. p. 352.. .354.

2 ab] de 3. ^ Equitis] ger. add. 2. Germ. 3. * Cardinalis ex episcopo Der-
tusensi {hod. Tortosa Catalouise) creatus est a Leone X. cum aliis xxx die 26.
Innii a. 1517. Pio-ii (jregis tutorem poeta poetaruin osorem Hadrianum facit, nam Hegii
discijmlum humaniorum litterarum amatorem esse pra'sumpserat. ^ Hadrianus Lovanii
muneribus ecclesiasticis academicisque functus est, scriptaque theologica edidit.
'•> Qusenam Hercyniae arces h. 1. iudicentur milii inconpertum est. *" millia^. 5.

LIIII. HVTTENI AD CARD. HADRIANVM rKO CAPNIONE INTERCESSIO. 139

Quoruni terga preniit non enarral)ile vulgus,

Turbida Felsinei phratria Doniinici,
Attonitique sophi atque obstipa fronte magistri,
28 Terribihs stricto turba supercilio;

Parte onini circum insidiae, tela undique et hostes:

Tu vates vatis comniiserare viceni.
Ne tamen affiictis fer opem, pater optinie, vebus,
32 Si causa est quare debeat ista pati:

Mir« artes, summum ingenium, nota undique virlus

Prima viro tanti causa fuere mali,
Qui nisi Ctesareis voluisset cedere iussis,
36 Hoc scelus haud ratio cur pateretur erat:

Consilium dixisse nocet: quis credidit unquam

Obsequium dominis regibus esse nefas?
Nec tu hos contemni debere pulaveris hostes,
40 Quos teinere nostri non timuere patres:

Csesaris Henrichi cfedes mixtumque venenum

Christi in pane pii regis ad interitum,
Et tua quani teligisse potesl Hieronymus «ptas,

44 Quique Nemetensi rure Vigandus agit,
Quique apud Helvetias iam vivit letserus urbes,

Quodque meo facinus tempore Berna dedit,
Et* quod Parrhisia exenqilum manavit ab urbe,

45 Quantum ausint, quse sit vis, docimienta dabunt;
Scilicet hoc quantum est, tulerint impune tot annos,

Nunc decet ultrici plectere facta cruce.
Tu potes auxilio fessis succurrere rebus,
52 Tu potes hostilem conlicere invidiam;

Ni foret hoc durum, potui quoque dicere •debes',

Teutona si frustra non vocat ora suum.
Te fidei commissa tuse Germania legit
56 Tutorem i)opuli nominis at(pie sui.

2^ Felsinei (Bonuniensis) phratria (fratrwn urdinis) Dominici (de Guzman, Hi-

spani, qui a. 1220. Bononia- primum conventum suorum habidt.) Felfinei 2. 3. Dom-

i minici /.2. ^'^ sophi = magistri nosfri. ^^adQ. 2.3. ^'^ csedere 1...3. ^^ pe-

\ teretur 3. ^9 j^-g tu 3. ^* Henrici 3. Henrichi VII. *^ Hieronymus] Sa-

j vonarota a. 1498. combustus. ** Yigandus] Wirf/i, Dominicanus , Bernensis sceleris

causa, a. 1509. combustus. ''^ letferus /. Letferus2.5. De letzero sartore, ad

istud scehis perpetrandum adhibito honiine sermo est. ■*'' Parisiensis universi-

tatis contra Dominicanos inmaculatam Marise conceptionem negantes argumenta

et conclusa, de quibus cf. e. gr. ^chv'6ck\\ii Kirchengesch. XXXIII. p. 365. sqq. 380.

^ Teutona ... suum] Hadrianus, postea pontifex maximus factus, Traiecti Ger-

manise inferioris natus est a. 1459,

140 LTTII. HVTTENI AD CAKD. HADRIANVM PRO CAPNIONE INTERCESSIO.

Coiilingil proj)rii)s patronmn orare clienlcs,

Ah age, fpue Uia sunt aspice, magne pater.
Causa gravis, scelus est ingens ingensque periclum;
6(1 Ne contemne datas prh Capnionc preces :

Oui siqua occiderit (quod abominor), occidil una

Teutonicae gentis lux patri*(iue decus.
Interponc manum, serva lucemque decusque
fi4 Terr.-c eius qu» te gaudet habcre palrem.

Quid quod Hogostratus contra patriam imperiumque,

Proh lacinus, r.aUi Uagitat hostis opem '^
l''Iagitat hostis opem, nos conlra oramus amici;
fis Dispeream si (juid iustius esse potest:

Nos servare decus patri;e conamur, hic audet

In j)atrije dades hostica regna sequi.
Quod j)etit iniustum est; quid si (juoque iusta petisset?
72 Dehuit lia-c, sed non (h'huit in j^atriam.

Deseie, si (juic(juam meruit mah', desere pro quo

Nunc ego, contendit gens Alamanna prius,
Et pro quo oravit toties te CcBsar amico;
76 Sume meas, jjalrise Ca^sarcasque preces.

Contra iura metus nihil esl, iniusta timenuis

Vimque hanc et qu;e nos conlrait ira j)otens.
Miscet Ilogostratus fas omne nefas(jue per artem,

80 llemque adeo gerit hanc largilioue palam:
Ne queat insontes inimica potentia mores

Ohruere et vacno frau^hs ohessc viro,
Per te istas oramus opes, per Ctesarem amicum

81 Et j)er fortuna.» splendida dona tu;e,

Per decus et sancta? revigeutia moMiia Ilom^e,

Per si quid Roma sanctius esse potest,
Per^jue tuam quam non nescit Germania laudem,
8S Per quod te tantum protulit ingenium,

Insontis miserere animi, miserere tuorum,

jNe minus hinc quisquam gaudeat csse tuus.
Unius oramus vitam uniusque sahitcm,
02 Sed cui multorum mixta pericla vides:

Aut multis erit ercpto Capnione triumphus,
Aut victo in multos ingruet illc dolor.
Quisquis al) ingenio victuram qu.Trere famam
% Aut ;ihquid stu(hiit laudis ah artc bona,

"HofroftrattusJf.2. ct sic v.lO.iterum. 66(5^111] Francisci I. Cf. Epp. 0. F.Il. 12.

LIIII- HVTT. PKO CAPNIONE INTERC. LV. COCHL.EI AD PIRCKH. EP. D. 20. IVN. 15] 7. 141

Et siqiiis recte didicit quod discere rectum est,

Et siqueni sensu nou iuvat esse rudi,
(Nam neqiH" iudice me superest quid mitius illi)
loii Aut slabit, lapso aut cuni Capnione cadet.

26. IVN. lol-

BONONI.C. JLV.

[lOAXNES COGHL.EVS BILIBALDO PIRCKHEDIERO] S.

Redit in Germaniam nostcr Ilutlchus, colendissime nii domine Biliiudde, ?. i.

cum nieliori (fasil deus) forluna, tpiam fuil liaclenus vel in Germania \el in

altalia. questus sum scmel id de Gcrmauis proptcr Erasmum luum, imo sin-

gulare illud Germaniie decus, quod Basileae suarum cum dispcndio rerum fuit:

I possem et proptcr Iluttenum conqueri, ciuem ncglexcrunl Gcrmani, compilarunt

Itali, vulneraverunt Galli. Quod si tanlum islliic negliyilur inyenium, quid

aliis sperare licebit? Sed cgo, dum lu vivis, mf domine Bilibaldc, ista non

lotimco; securus studeo ; modo deus dct, ut incolumis ad vos aliquando redeam.

Fuit Iiis dielius Ycnctiis Ilutlcnus cum gentilibus suis Ilicrosolymam prufici-§.2.

sceuliLus, quos utiquc comitatus esset, nisi Crotus Rubianus, Vulpinorum pra3-

ceptor, eum retinuisset. Rcdiit heri vesperi; mane me hodie vocat suumque

in Gernianiam discessum aperit ac sesc oITert lileras mcas ad te fcrre, cras

lomane abiturus. Itaque raptim aliquot scripsi epislolia, ad te quidem iussu il-§.3.

j lius, ad alios mea sponte, ut Augustai et Ingolstadii tantum ingenium a bonis

I viris honorilice excipcrctur. Ad te, mi domine Bilibaldc, quid scribam aliud,

' nisi ut homincm ternario illi, quo dc nuper tccum lusi, charissimum pro tua

erga doclos consuctudine suscipias? Unum tamcu me rogavit liberrimum illud§.-i.
2oIitterarum mancipium dicam an pricsidium an potius utrumque, ut sccreto tibi
: scribam, ne pumpa illum Norimlicrgcnsi, ut vulgo dici asscrit, excipias: nam
I non fercula tua, magnillca alioquin et lauta, sed docta tua colloquia pctit, non
j sine viarum dispendio. Ouo vero sc recepturus sit, nescio; neque tamen du-
I bito quin secretiora tibi quam inihi sit commissurus. Hominem ego lantum§.5.
25ingeuio, studio, eruditione, gentisque ac patuite amore atque illustralione ve-
hemcnter et laudo et honore prosequor; vercor tamcn, nc Gcrmanica illa li-
bertas si non tcmpcrctur, gravior ei aliquando sit futura. rctrahet eum Eras-
mus; rctrahe ct tu qu;eso, si coinmode potcris, ne forte barbarorum insidiis
: tanto praematurc spolictur ingenio communis patria nostra Germauia: non pos-
80 sum aperlc loqui cgo ; tu tamen ex ipso aperte omnia intelliges. Scribit ad te§.c.
, et Friderichus canonicus, qui vehementer interim expectabit responsum tuum,
ut intelligat se tibi lilteris suis non fuisse importunum. I)e Hutteni discessu§.7.
nepotes tui nihil sciuut; voluit ille secretum esse, ne forte insidiis intcrcipia-
I tur. i>k)s hic agimus sani quidcm, at nimiura calidi. vestrum pra^stolamur re-§.8.
i35sponsum: raulta de nobis ad vos antea scripsi; cras quoque aut propediem

LV. Heiimann. (Indic. bibl. n". 70.) p. 26... 28.

( " Venetiis] cf.epistolamBapt.EgnatH, siipra p.l35. ^^ Vulpin.] Fuchs. '^' ad] at 1.

I Friderichus] Fischer (Piscator) Herbipolensis. ^^ nepotesj ex sorore fdii, Geuderi.

142 LV. LVI. COCHL^I AD PIUCKIIEIMEK. EPP. D. 20. IVN. ET 5. IVL. 1517.

scribani, quando rcdiciil patcc i^uai^dianus. Crodo nos opliiuc posse Roinae
agere hyemciu. dc duoruni revocaliuuc oniuia in veslraiu consullalioncui reposui.
§.9. Iknc valc ac Huttcnuni pro tua liuiuauitatc benignus excipe. Ex Bononia sexlo

Kal. liilii. Anuu duinini 1517.

BONONI.E.

LVI. 5. IVL. 1517.

[lOAXNES COCIIL.EVS HILIHALDO PIRCKIIEIMERO] S.

§.1. Ouid lilii scriliaiii iiuvi, liuiiiaiiissiiuc duminc Bilihaldc, nescio, (piancpiam

nuva suiit pluriiiia, al iiuliis uiiiuia aut iuccrta aut ingrala. Aliiit ad vos ante
octiduuui uustcr llutlcnus, lioiuu lugcnii magis acuti ct acris (piaiii placidi et
quicti. Dcdi ei littcras, (|uanquaiii visus fuerat a uohis nouniliil ;il)alicnatus. i
Aino equidein lioininis ingenium, ferociain eius non ita; longe cerlc facilius

§. 2. absentein quaui praBsentem (i(,a tccuin loqui libet) amicum servabo. Pridie quam
rccederet, apud ine vidit Laurcutii Valbo libellum contra Coustanlini donatio-
nem , qucm ego ad modicum teinpus vidcndum ab alio commodalum acceperam.
vult liomo euin libellum in Germania rursus inipressioni mandare; petiit, ut i
libellus iste, quia corrcctior esset, transscriberetur; nou potui ei id dcnegare:
Iransscriplus est a Fridericho Ilcrbipolcnsi ; transniittctur ci post j)aucos dies;

§.3. sed ct loris liabent exeiuplaria. Credo cquidciu vcrissima essc qu;o scripsit
Lauroutius; vcreor tamen ue tuto edi qucant. at Huttcnus auatlieuia non for-
midat, et indignum mihi videtur, ut vcritas a veritatis gladio prohibcatiir. fa-2
cile igitur illius ausu in luceiu Laiireulii libcrtas, qua haud iufcriorem Fran-

5.4. cus ille gerit, redibit. Scrihiint supcr comuicuticia illa donatione commeuta
imilta canonista' et theologi et cucullati ; scd oiiinium ratiuuculas, iinino captiun-
culas quisque cui uon uihil sit eercbii, facilc rcfcllcrct. At ego contra ca-
nonistas loqui uou dcbeo, nc tibi videar rursus cius studii apostata; non certeji
id dcsero, quanquam inagna ciim displicentia plurima lego, praesertiin ea quae
sunt in Sexto et Clementinis, iihi iiulla verbositas pontificuni avarilijie satis-

facere potest Benc valc. Ex Bonouia, 5'» ilie

lulii, Anno Doinini 1517.

§.5. Jlirandulam ohsideri audio; uihilomiuus tu illi rcscribc, ue doli me su-»

spectum agat. Vide quaeso nioustrum: XXXI Cardinales una creatione dicam
an dinundinatione factos. Non satis erat deiectis bona adeinisse ; ferunt ex
adiectis pontifici accrevisse supra CCCC inillia ducatorum, opiuia credo spolia
exuli futura duci Urhini : sed non dico ego , iic anatheuia riaiii. Dicunt cardi-
ualatum vendi liccrc sicul reli(pia ofllcia.

LVI. Heumanu. 1. c. p. 28 ...3-2

2 duoruiii] Geuderoriim.

*^ Fridericho] Fischer a. Piscatnre.

LVII. HVTTEXVS LAVREA COROXA DECORATVS AVG. VIND. D. 12. IVL. A. 1517. 143

AVGVST^ VINDELICORVM. LVII.

1.

[MAXIMILIAM IMPERA TOEIS
LITTERAE TESTIMOMALES DE HVTTEyO LAVREA CORONA ASyV-
5 LOQVE AVREO DECORATO.]

! Maximilianvs divina favenie clementia electus Romanorum Imperutor §. i

semper Augustus, ac Gernumie, Hungarie, Balmatie, Croatie etc. Rex,
Archidux Austrie, I)ux Burgundie , Brabantie etc, Comes Palatinus etc.
Honorabili nostro et sacri Imperii fideli nobis dilecto Vtdarico de Hutten
A^Poete et Oratori Gratiam nostram Cesaream et omne bonum. Consonum^.i.
j Cesaree clementie maxime rati honoribus augere eos, quorum virtutis ali-
I qua apud bonos viros testificatio sit, quod hoc veluti stimulo ad optima
I studia capessenda plurimi incitentur. deinde sic putantes ad nostram quo-
i que gloriam pertinere, si optimi cuiusque vita nostro imprimis testimonio
\\hprobetur. Vnde te Vdalricum prefatum ex nobili Equitum Familia com-^-"^-
i mendatum nobis a probatis hominibus luvenem scientes, quod amore lite-
rarum exul factus, magna Eiirope perlustrata parte, multa dura et acerba
tuleris, etiam vite pericula inieris, idque assecutus sis, ut iam tua scripta
j in manibus haberentur , te doctissimus quisque per Italiam pariter ei Ger-
"i^maniam ob ingenium ac politiorem eruditionem familiarissime complecte-
retur, ac interim ctarissimormn hominum publice edita extarent testimonia,
quibus inter raros te collocarent. Et quia tu ad generis claritudinem opti-^-^-
tnis studiis qucesitam nobititatem adiecisti, dignum putavimus, qui nostro
quoque cafcufo probareris. Te igitur Vdalricum coram nostra Maiestate ^•'•>-
"iiel illustri Aulicorum nostrorum cetu constitutum motu proprio , ex certa
scientia et auctoritate nostra Cesarea Laurea corona donavimus, exorna-
vimus, aureoque insuper annulo iureque et usu aurci annuli ob facundiain
et eloquentiam tuam decoravimus, Laureatumque et Poetam et J'atern, et
oratoreni disertum pronunciavimus , prout tenore presentium te laurea co-
1 30 rowfl per sacras manus nostras decoratum, exornatum annuloque aureo
\ decoratum Poetam et Vatem et Oratoretn facundum dicimus ei pronuncia-
mus. Dantes et concedentes tibi et hoc Cesareo nostro statuentes edicto, §■ 6.
quod de cetero in quibuscunque studiis et generalibus precipue tam in arte
poelica quam in oratoria legere, docere, profiteri et interpretari , ac in-

LVII. A = Apographum iu MS. Guelferbyt. ,,Collectauea de vita ac scriptis Ulr.

Hutteni" fol. 340. 1 = Burckhardi vit. Hutt. III. p. 7.5... 79. 2 = Miinch, Opp.

Hutt. I. p. LII...LIV.

^ Vdalrico 1.2. '- quod hoc] c^ hoe A. quod hos 1.2. ** rua A. inpri-

mis 1.2. 1« adsec. 2. ^o ac] , et 2. ^4 probaveris 2. 33 eaetera 2.

1 44 LVIl. nVTTENVS LAVREA CORONA DECORATVS AVG. VIND. D. 12. IVL. A. 1517.

siiper omnibus .privilegiis , Immuni/aiibiis, InduUis, honoribus , preemiiien-
liis, (jraliis, et liberlalibus libere uti, frui, et gaudere debeas ei possis,
quibus ceteri Poete a nobis Laureati ac Oratores fructi sunt et usi fiiere

§.T.seu quomodolibet gaudent consuetudine vel de iure. Et ampiius ut ube-
riori gratia nostra te proseculum sentias, Te eundem Vdalricum cum omni-i
bus bonis, rebus, actionibus, et iuribus tuis tam presentibus quam futuris
in nostram et sacri imperii protectionem , tuitionem et salvaguardiam as-
sumpsimus, et accepimus, prout tejiore preseiitium €xpresse assu?ni?nus et
accipifnus, concedentes tibi et elargienles ut apud nullum alium iudicem
quam apud nos, et Successores nostros Romanormn Reges et Cesares, e/io
consilium nostrum et eorum in ius vocari et iuri siare possis et debeas.

§.s. Mandanies iccirco universis et singulis sacri Ro. Imperii Principibus iam
Ecclesiasticis quam secutaribus, Communitatibus , fniversifatibus, Collegiis
et Subditis quorumcunque locorum per universum nostrum Romanum Im-
peimim sitorum, cuiuscunque sint condilionis, gradus, ordinis et status, ul\
te hac nostra, quam tibi largiti sumus dignitate, ac omnibus prcerogativis
ei insignibus eius qualiacunque de iure et consuetudine serventur, uti, frui,
gaudere et potiri permiitant, nec non te contra predictatn nosiram pro-
teciionein impulsare aut molestare uitatenus presumant directe vel indi-

§.cj,recte, sub poena indignationis nostre gravissime ac quindecim ffiarcfiarumio
auri puri, quas contrafacientes totiens quotiens contrafacium fuerii ipso
facio incurrisse declaramus per presenies. Quarum quidem mcdielatem Era-
rionostro Cesareo., reiiquam vero pariem tui Vdalrici passi iniuriam usibus
decernimus applicandam. Harum teslimonio liierarum Sigilii nosiri appen-

§A0.sione tnunitarum. Dad. in civiiate nosira Imperiali Augusia Die duodecitnat^
Mensis lulii Anno Domini Millesimo Quingentesitno decimo septinio, Regtio-
rum nostrorum Rotnani Tricesimo secundo , Ilungarie vero vicesimo octavo.
Maximilianus. Ad tnandaium Cwsarew tnaiesi. proprium.

Sernleiner ttipp.

Ad Petri Aegidii lamentationis, qua Genius Maximiliaui Cicsaris mortem de-
plorat, lios versus

,,At vos ante alios quis mauibus sacris
Cffisar contribuit serta virentia.

LVII. 2. Rcr. Germanicar. Scriptores ex bibl. Marq. Freheri cur. B. G. Struvio.
tom. II. Argcntor. 1717. fol. p. 763. sq.

' ImunitatLbus, A. ludultis honoribus 1. ^ frcti A. freti 1. 2. ' Salva-
rjardiami.2. " arsumimus .J. i^ ferventur 2. 2" gravissima 2. Marcharum
1.2. Etiani in A. poslerior manus indidit h 22 incurifse A. " Aerarioi. 2. " ap-
plicandum 2. ^c jiiHeiimi^, ^^ Subscriptiones omiseriml 1.2. Maximialian9 ^.

LVII. HVTTENVS LAVREA COUONA DECOEATVS AVG. VIND. D. 12. IVL, A. 1517. 145

Nuuc tristeis elegos, nunc epicedia
Vos^ inquam, eclere condecet."
Spiegelius scholion addidit hoc

„Ut prceteream locmimn Slabium Slirianum, Thomam Velociajmm
'.[ReschJ Austriacum , loannem Cuspinianum [Spiefthammer] Francum orien-
lalem ac coinplures alios eruditos, sat erit hos recensuisse qui sub id tem-
poris quo ego in aulicum munus adscitus fui, in veneraruhan coctum immor-
taliiim vatum Maximilianeo calciilo probati discessere :
Ulricus de Hutten, eqiies Germanus.
0 Richardus Bartholinus Perusinus.

loachimus Vadianus Helvetius.
Caspar Ursinus Slesita.
Richardus Sbrulius Foroiulianus.
lotmnes Dantiscus Polonus.
loannes Pinicianus.
Ut^bamis Regius Germantis.
Alexander Brassicamis Siievus.

[Hos ipse versus composuit Huttcnus]

AD MAXIMILIANViM C.ESAREM ACCEPTA LAVREA.

Flaccesnint lentie salices, et perdit honorem,

(iloria sylvarum, fraxinus alta, sunm;
Nndat Iiyems patnlas fagos platanosque virentes;

Rarescit tactis ulmus opaca comis,
Nec semper tilia; virides et i)opulus ingens,

Quam mox occnlerat, tonsa renudat humum;
Hoc molles faciunt violse, sic liHa marcent,

Nntrit odoratas et brevis hora rosas,
Se (pioque, quam pulchra est, non semper amaracus elfert,

Quod fuerat, perdit nardns odora, decns,
Oiiod gratum est, non semper habet narcissus, et aufcrt

nnam tilu pr;ebuerat formam, hyacintbe, dies:
At viret extrenium Pluebo sacra laurus in cevnni, *

Raccbica perpetna fronde virescit helix.
Sic, nisi non recte mea mens sibi conscia, Caisar,

Si tilji (|ni(l scribam, non morietur opus.

LVH. 3. 1 = Epigramm. (Indic. bibl. n». XX. 1.) fol. T. 2 = Opp. poet. (Indic. bibl.

n». L.) fol. E 7. sq. 3 = Dclit. poct. (Indic. bibl. n". 61.) p. 054. 4 = Hutt.

Miincli. L p. 263. sg.

* silvaruni 4. ^ hiems ■/. * adoratas 4. '* helyx 1...4. (mdt ip.<iam coro-
nam laureavi.)

IIVTTKNI OpP. V0L.'^I. 10

14G LA'^!!!. HVTTENI AD EKASMVM ROT. EP. D.

BAMBERGAE. L/Vill.

HVLDERICH\S DE IIVTTEN EQVES

EHASMO ROTERUDAJIO TlIEOI.O(iO

S. P. 1).

§. 1. Si ooniin ((lue iiiilii iutoiiin, (kun a te absum, (nehcniiit, liistoriam

uanaiulo tihi coutexere veliin, Erasine (loctissiine, nullus tain loiigus est
tlies qui niihi satis fuerit; ila varie iactatns sum. capita lamen narratio-
uis huius fere sic hahent: Iloniain ut veni, luo nomiiie salulavi Pauluni,
(lui inihi (|uoties postea occurrit, occurrit autem perraro, apud suum Car-

§.?. (liiialeui occupatus, fainiliariter contulit. Omnihus Rom» doctis ostendi
A(laj;i(»nim opus iii Ccrmaiiia iteniui excnsum ac locupletatum; Moriam
iteni. el ((uidtpiid liii studio attuleiain. (pue milii causa fuit amiciliie nml-

§.:!. toruiii honoiiim. Sed ciim iain iiosci incepissem, orta est (jiuedam tur-
liuhula, Erasme, tempestas, qua^ ah iirhe Rononiam usque dciecit: iiani
(piiiKpie Galli, rohore corporum ac h'rocitate animorum horriliiles, ag-
gressi peue tunm tihi Hiillemim adeinenuit. veniin pnesenlissiina dei opt.
max. ope cum defeiisionem inolitus esseni , prolliyavi lalroncs, uiium eliaui
interemi, accepto in siuistra hucca vulnere, qiiod dices pro periculi iiiagni-

§.4. tiidiue modicum. Eam oh causam nou luli Gallorum persecutionem, me-
quc eripui ex Scylla in Charyhdim pjdvolutus: orla enim RononitB iuter
Germanos ac Langohardos seditione pcne ahsmuptus sum iussus({ue cau-
sam apud civitatis prffisidem communi Germanorum nomiue perorare : Fli-
scus is est, Genuensis natione: quanquam pro nostra iniuria el illius ini-

§.5. quitate noii acerha satis esset oratio, vehementer ollendi hominem. Ouare
Ferrariam indc |irofectus sum, uhi cuni te pra^dicarem, occurreruut iiltro
doclissimi viri Mcolaus Leoniccnus. Ctelius, et quidam principis scriha, qui
iiaviganti ex Rrilaunia lihi adfuil, (pii nescis, Erasme. (pianli te faciaut; inilii
(piidem quod te nosseni, (piod pneceptorem appellarem, miris modis be-
uigui fueruiit. Prieter hos Aiilimachus in Gnecis professor citra honoris

§.0. priBfationein minquam te nouiinat. Paucos ihi dies commoratus suin, Ve-3
netias ad se vocautihiis diKdius Ilultenis, qui iii Syriain aheunt. Primus
ibi hospitein Ilutlenum excepit Raplista Egnatius. et munus dedit hospilale

§.'. Horatium Flaccum in teuuissimis membrauis elegantissime expressum, Ac-
curreruut statim Aloisius Rracradeuus, Hermolaus Rarharus. illiiis \msn\

LVIII. 1 =Erasiiu Ei.].. (Iuaic. l.il.l. n». 54,5.) Append. niini. cliii. coll. 1(317... 10.

2 =: Wagenseil. n». xii. p. U5...U7. 3 = Hntt. Miinch. II. ].. :i42...344. Cf. Burck-

hard. I. ]). 108. sq. 110. 118.

^ Paulmn] BomhasiiiDu puio. ^^ aniicitia 2. 3. 21 Long-obardos 2. 3. ^2.23 yn.
scus] Fieschi. Kdd. hnhent Hiscus. ^^ Coilius] Wwdiginm. ^a i,as 2. 3. ^'^ Bapt.
Egn.] cf. supra huius epistolam, p. 135.

LVIII. HVTTENI AD ERASMVM ROT. EP. D. 21. IVL. 1517. 147

nepos, et Angeliis Contarenus, nobiles patriciis faniiliis iuvenes. hi me
omnes complexi suiit, omnes exosculati, cumque tota passini urbe mediuni
circumduxissent , ac honorifice suis civibus ostendissent , tandem vehili Ulys-
sem aUquem iii Akinoi domum, id est ad Asulani «des perduxerunt: nbi§.s.
5 senex ille obviam mihi progressus humanissime ad se accepit primum , itost
inssit prodire loamicm Franciscuin, ex filiis alterum, deinde rcliquam fami-
liam, et in his iuvenem quemdam Gryece et Latine eruditum, quo in trans-
scribendis libris prfevisore ulitur Egnatius, qui me ordine salutarunt; pro-
ductus est etiam infans Aldinus, et ius.sus osculo Huttenum accipere. mu-§.9
10 iiera deinde oblata Suetonius et' quique post ilhim vitas Csesarum scripse-
runt, de Officiis libri Ciceronis et Egnatii Caesares nuper editi, dataque
optio quid vellem prseterea. Deos omnes adiuro, charissime Erasme, ma-
iorem humanitatem non invenisse, si orbem peregrinalionis mete retexain.
Venetiis ad Germanos nostros redii, cumque Augustam appulissem , iiiPeu-§. lo.
i5lingerum, lacobum Spiegel et Stabiiim mathematicum incidi, et j^roductus
ali iUis ad Ciesarem corona poetica in magno JNobilium coiiventu donalus
sum. Ecce tibi amiales meos, minc ad alia. Vidi Novum TestamentunH. ii.
suo abs te splendori redditum: vidi, inquam, et honorificam illam de nie
legi mentionem. Quceso, quid te movit tanti facere me? aut quid omnino
2oerat in me tale, ut dignum duceres tuo praiconio? huinanissime Erasme?
quam videiis amare Huttenum, qui te tamen nullo unquam merito obno-
xium sibi reddidit. 'Pene mihi exciderat' inquis; nae si tibi excidissem,
tunc ego omni semel posteritatis cognitioni excidissem. Dii te nobis ser- §. 12.
vent, Lux Germanise, ac tu cogita, ne usquam esse malis quam in tua
25Germania. ciecutiunt principes nostri, sed te pulo videbunt, tcim clarum,
tam splendiduin. De nie satis non scio quid fiet: tres viri quos pitefatus?. 13.
sum, in aulam Ca?saris invitant, multis iiide retrahentibus ; aliqui ad Ma-
guntinum: quid sequar nonduni statui. in summa, ita me dii servent, at-
que ita tu pro conimuni Germanorum gloria diiitissime nobis supersis, nulli
3onon conditioni pr;epositurus sum, si mihi tccum esse liceat, ut illud ex-
colam ingenium, quod placerc tibi videtur. Si Iiabes consilium, exi)lica.
I Augustam has mitto ad lacobum Spicgel, (pii se ait frequentes ad te via-§. 14.
I tores habere; eo rescribes niihi. dedit et Baptisla httcras , qme simul eunt:
j vides quid velit ad tuam epistolam, quamquam magnifica magis locutus
j35sit. Tu vale ac rectissime valc, ct tuum Huttenum amare iie desine,§. 15.
{ rmnpantur ut ilia obscuris viris , qui iam , qm nos excommunicamur , in-
I gentem circumferunt bullam, bene bullam, quid eiiim tumidius, quid im-

j ' honorifici 2. 5. ^pervisore «?« provisore? ^^ covowix, \ioe,i.]cf.litterasCa'sareas

p. 143. sq. exJiibitas. '^ mentionem] Cf. p. 103. sq. ^^ ne 2. 3. 2« tres viri] Peu-
tingerus, Spiegcliiis, Stabius. ".as ]y|.ig||jjl;j^mj,j arcliiepiscopum Albertum. i ^^ eo]
ea 2. 3. 36 utilia 2. 3. Vergil. ecl. VII. 26. " bullam] Leonis X. d. d. 15. Mart. a. 1517.
Statim recepit eam in suas Lamentationcs obscurorum virorum Ortvinus Gratius.

10*

14S LIX. HVTTENI AD PIUCKH. EP. D.IVL.1517. LX. NEVENAR. AD REVCHLIX. EP. 1517.

bocilliiiJ^? ItiTuni vale. Baniberga raptim. 21. Iiilii, Aiiiio 1517. Capiiio-
nis causa ailliuc sub iudice est.

[bamberg-e>] LVIIII. [ante>3.ivL. I.il7.]

HVTTENVS BILIBALDO SVO SALVTEM.

CnraiKliiin, Bi!i!)al(le, ut Capnioii accipiat literas, cui scril)es caiissam, 5
nir 11(111 ex Italia venerint illi, scilicet propter iinportunain Croningi alii-
lidneui. Conso!al)eris prreterea b»»nnnein, quo ne ciira conticiatur opti-
mus senex. Prseterea scripsi in Italiain, iit liltii niei liene |)erferantur ad
te. Vbi venient. accipe. Interea scribain, ipio te transinittere velim.
II;ec cura ac ipse vale et Hnttenuin aina ac partes Keycblinas tuere fortiter. ii

LVIIII. A = Ipsius Hutteni avtoygcicpov epistolae, quam honest. hibliopola Lip.sion-
sis O. Schulze possidehat, exeniplum adeuratissime transcripsi. 2 = Epp. in
Indice hihl. n. 82. citt. p. 13. sq. '

LX. [. . . . m-n

IIERMANNVS COMES DE NVEXAR

lOlIANNI KEVCHLIN PH0RCEN8I

S. D. P.

§ t. En ti])i amicuin utrunque gravem, (pii liias parles tenet apiid Looilios

et Aquas: exegil a me litcras commendaticias, ul te cx ilinere inviscre posscl;
quod fcci ipse non invilus, cum quod te amem, tiim eliam ([uod illi ncgarcii

§.2. non polui. Conlia Ilonslratum, id ost y.vvo^Qny^ov y.ai y.vvogvyj^^ov , Cani-
ronchum illum honie lanKe liostcm , paucula iiieptivimus , graviora qmeque ad
exitum maturanlcs: pedetentim conlra heluain incedendum est, quandoquidpni
externa pra-sidia nondum acccsserunl; coniunctis copiis cxpugnari (■oiimiodius

§.3. potcril. Egrcgic animavit mc Ihiscliius, idcuKjuc llutlcims fccit, amho tiii lio-3i

LX. Epp. Reuchlin. ilndie. bibl. n". 51.) foll. tiii'' sg.

' Heruin2.J. Bambergre 2. 5. Ceterum dierum indicatiunes in reccntio-
reni modum uhique corrupit 1.

'" litteras 2. scrihes, caussam cur A. 2. " Groningi] Martini, Roinse
Reuchlini caiisam contra Colonienses defendentis. ''•^ optimus] upt. A. 2. " Hbri
mei] Cf. infra Fischeri ep. d. 20. lan. a. 1518. ad Pirckh. scriptam. Parum adcu-
rate Freytagius ad h. 1. adnotavit ex proxime superiore Hutteni ad Erasinuin epi-
stola j)rohari lihrorum maguam copiam in Italia vel coemisse vel doiio acce-
pisse Huttenum. Iinmo, in Italia tum non raro eguerat Huttenus. '" ama ct 2.

*' v.vvo^Q.] canis fauces sive rictus, §unb§va(^en.

LX.NEVENAR. AD REVCIILIN. KP. 1517. LXI. ERASMI AD CiESAR. EP. D. 16. AVG. 15! 7. 149

noris propugiiatoros, quoniin posterior ille posterioribus ad me lileris siiis vo-

luil, ut qiiolies ad te scril)erem, sui faccrem honorificam mentionem. ' Sed

quid ansercm mc iultet stridere inler olores? ille tamen ciim sit amiciis, facile

oblinet, ul parere nialim etiam ineplus quam impiclatis insiinulari. Tu autem§.4.

|5nosti hominis ingenium, niores, indoleni: praeter virtutes et genuinum splcn-

i dorem tolus est candidus, cultus atque elegans ; te ita ohservat, ut prtcferat

[ eliani neccssariis; litcras ita colit, ut nulhim harharies acriorein sentiat ho-

! stcm. A Glareano quoque e GalHis nuper literas accepi, uhi parteis noslras§. ^.

! tenent erudili aliquot, quorum iiidies expecto pra^sidia Beiie

Ovale. Coloniae.

ANTVERPI^.

LXI. 10. AVG. 1517.

ERAS3IVS C.ESARIO S. D.

Magnopere mihi displicehant epistolae ohscurorum virorum iaui liiiu ah §. '.

initio: dclectare potuissct facelia,- nisi nimiiini ("rffendisset exenij>hiiii. Mihi pla-

jocet lusus, sed citra cuiiisipiam conlumcliam. sed moleslius fuil (piod iii po-

j steriore editione mei qiioqiie nominis mentionem adiniscueriul , quasi paruin fiiis-

set ineptire, nisi nos quoqiie vocassent in invidiam , el magnam parlem fructus

tot studiorum laborihiis expetiti cornipissent. Ne id quidem satis est visuni: §.2.

j en altcr lihellus priori adsimilis, in quilnis crcbra nicntio fit eorum quibus

loscio Iiisus buiusmodi nequaquam probari. Quam male consiilunt isti non solum

I in seipsos , scd ctiain in omnes quihiis bona? lileive cbara' sunt. lain illud est §.•"?.

I oinnium molestissimum milii, si iiiodo vcnim csl quod mihi islinc revcrsiis

I famulus meus lacobus narravit, apiid complures haberi Colonia^ libellum ncscio

I qucra in lulium pontificem, quomodo morluus exclusiis sit c;elo ])cr Pctriim.

oAudieram iain pridem buiusinodi fabulam aclam in Callia, iibi laliiim niigariim

, iminodica licentia sempcr fiiit. eam opinor aliquis in Lalinum sermonem traiis-

tiilit. demiror quid istis in mentein veniat, cum sic ocium et operam perdunt.

celeriim admiror esse qui suspicenlur tam insignem inepliam a me profectam;

opinor oh id qiiod sermo forlasse sit paulo Latinior. Lusi quidem in M(»ria, §. 1.

Oscd incriicnte; niilliiis famam nominatim perstrinxi; in mores iKuiiinuin liisi-

unis, noii in famam hominum. Quodsi vera mihi nunciavit famulus, nonduni

cniin salis cn^do, (pueso te, vir optime, iil isliiismodi iiiigas impias jiro liia

virili juemeiidas cures prius quam excudantur, noii quod isli' digni suiit qui-

I LXI. 1 = faincntattoncs | (difcuronim xiirojum . non | prohibite per fedem Apofto-
licam. I E]iiftola D. Erafmi Koterodami: quid de ob-|fcuris fentiat. cu ceteris
quibufda : 110 minus lectu | iucudis q^ cognitu neceffarijs. (12 foll. 4". In fine:)

j Impjeffe Anno domini M. | CCCCCXVIII. fol. A 4^ 59. — (Item sequentia Lamen-

j tationum exempla hanc Erasmi epistolam habent.) 2 =: Erasmi Epp. (Ind. bibl.

! n". 51,5.) p. 1622. sq. Append. nO. clx.

I '^ Cesario 1. ut ubique pros&ponit e. Csesarius Coloniae d. 30. lul. a. 1517. ad

j Erasmum litteras dederat de causse Reuchlinianse statn adversariis dolendo. " fa-

I cecia 1. i» quibus] an quo? ^* litterae 2. et sic infra ft ^^ Omnino falsus est

Erasmus de dialogo '■lvi\vas\ cLfAhl. iioX.^. ^''o\\vim.2. ^'Quesi/. uuntiavit2.

150 LXII. BEHAtMl AD PIRCKH. EP. D. 21. AVG. 1 17. LXIII. ERASMI AD NEVENAR. EP.

Itus hor prwslctur Itoneficii, sed quoil nostrum est pul)lic;e studioruni honestali
§. 5. ronsulere, quam isli talibus lusilius indigne conlaniininil. Porro (luod ad nie

pertinet, scio neminem fore qui nie noril, (inin .satis intellipal isliusinodi nae-

nias milii supra nKKluin displicuisse, quippe indignas eruditis ac prohis viris.

lacoho Hornensi multani ex me saluleni dicilo, cuius epislola dici non potests

quanlopere sinr delectalus. I)e composila lile Renclilinica ulinani vera nuncies.
§. 6. Nunciavil milii qnidam Alcmariensis te alteras ad nos dedisse lileras, vcruin eas

nonduni accepi. Bene vale, doclissime (laesari. Anlwerpite postridie assiiinpt;p

virginis. Anno M. ccccc. .wij.

BAMBERGiE. LXII.

[LAVREiMlVS BEHADI CANONKJVS BAMBERGENSIS
BILIBALDO PIRCKHEIMERO] S.

Intellexi ex tuis, amicorum dulcissime amicissimeque, inulta nova,- qiue qui-

dem oinnia illuc tendiinl , ut nulliim meo iudicio pacem portendant Salu-

lavi (lominiim llutleniini. ipii el te resalutat. confecit intra paucos dies cl quartaniio
coiilia diiccin Wiilcnlier^cnsem invectivam, ct quidcm acreni. Snasi ut post
puhlicationeni eius se hene ul circuraspectus. custodiat, ne sihi ipiod et Cicc-

roni, quod absit, contingat Si dominus Caspar Wirt, vester syn-

dicus, qui est vel fuit August», istuc vencrit, ego quoque, licet valde indispo-
silus, ad vos convolaho. Dedi domiao loanni Schoncr fasciculum suum. esl2«
male contentus, quod non est impressum raodo suo, sed ipse lihi .scrihet de-
fectum suum. Domino Hulteno dedi litcras suas, qui paullo post lediit ad ine
ct dedil milii lcgcndam illam materiam , et visus est milii non multuin pro-
harc, quia dixit , quod sit hene advertendum , ne quid edatur qiiod parura
conducat lionori et maiestati Reiichlini , prout se lihi scripturum pollicitus est. 25
Sed ego arhilror, qiiod idco non velit quod cdalur, qiiia cognoscit, quod
etiam alii valeant eo ingenio vel stilo quo ipsc usus est in epistolis ohscuro-
ruin : videtur enim palam non negare se illas epislolas edidissc , et qiiidem,
ut niilii videtur, non satis prudenler, propter periculum (piod i»r;c(licatorcs sibi
suhornare possent, quamvis sint pharisici. Valc. ''•

LXII. Hcumaun. (Ind. hibl. n". 70.) ]). 25";

LXIII. 25. AVG. 1517.

ERASMVS
CLAKISSIMO COMITI D. HERMANXO NEAETIO SVO

S. D. !

§. I. Scil lola sodiililas B;isilicnsis iiiilii sempcr displicuissc E]iislolas ipias in-

scripscnml Oliscuroniin viiiiniin, noii (piud ahhorreain a feslivis iocis, sed quod

LXin. Erasmi Epp. (Ind. bibl. n". 53,5.) Append. num. clxviii. col. 1626.
* beueficium 2. s nunt. 2. 8 Antucrpia 16. Augusti, Anuo 1517. 2.

LXIU.EKASM. ADNEVE.NAR.-'5.AVG. 1517. LXH^. PIKCKH. AD BEHAIM. ?O.AVG. 151T. 151

iion placeat exemphini l^dendi fainani alienain, tjuod ea ros cuivis sil in promtu :
lusimus el nos olim in Moria , sed nullius nomen a noliis perstrictum est: at§.2.
isli, ([uicunque sunl , non contenti sic ine[itisse, addiderunl alterum illi simi-
lem liliellum , in quo demiror, cur me toties nominandum putarunt : eteuiuT '
jsi bene volunt Erasmo, cur milii tantam conflanl invidiam? si male voluiit , cur
in diversa [loiiunt parle atque ea quam hoc lihello petierunt? quodsi pergant
ad istuin nugari modum, eflicieut ut bonis eliam scriptorihus imponatur silen-
liinu. Etenim lacobus meus nuper Colonia reversus retulit mihi istic sparsum§. 3.
libellum nescio quem de htlio pontifice ridiculo argnmento; haud scio an eun-

lodem, de quo prideni audivi fabulain, ah Hispano nescio quo conscriptuiu Lute-
li» et Gallice versum , actum inibi regalihus festis, quihus solenne est huius-
modi na^niis lascivire scholasticis. addidit autem quod vix opinor esse verum, §.J.
esse istic nonnullos ([ui sus[)icentur meuni inventura esse ob id , iil ait , quod
Latinitas sit mediocris. niilii vero nec otium tanlum est, uL ali([uain horarum

isisliusmodi nugis iinpertiaiu, uec anhnus tam inipius, ut suunnuni pontificem
velim hidere , nec tam stultus, ut in eos velini scribere qui possUnt proscri-
bere. Ouamobrem te maiorera in inodura rogo, charissime Comes, ut Iicet ea§.5.
res nihil ad me perliueat, laraen oh corainunem eruditoruin hoininura invidiam,
si verum est quod audio de tali libello , ut cures premenduni vel potius abo-

!Olenduni, aut si quid est aliud siraile. Ego ante hienniuni Triuin[ihuin l{euch-§.6.
linicum, iam tum [>aratum editioni, in Germania premendum curavi, et iteiu
alterum quendara, inscriplum 3Ionachum: sic eniin faveo Reuchlino oh eruditio-
neni , ut inibi cum Hochslrato aul aliis huftis faclionis nulluin oniniuo sit hel-
lum, cura ad ine causa nihil altineat; etiamsi non probo, neque quisquain vir

Jovere pius probat istas tam virulentas insectationes, ([ua> a s[»iritu mundi, non
Chrisli, proficiscuntur : certc uhicunque lerraruni adhuc fui, optimus ([uisque
Reuchlino favet. Rene vale , 3hecenas bonorum studiorum unice, nosque, quod§. '•
soles, aina. Yinantio, si adest, meo noraine raultam dices saiutein. Lovanio
25. Augusti. Aiino 1517.

SORIMBERG.E. l^A.1111.

■MK AVG. 151

CLAEISSIMO AC EXCELLEXTI IVRIS DOCTORI

LAVRENTIO BEHEYM

DIVI STEPHAXI BABENBERG.E CAXONICO

RILIfi.\LDVS PmCKHEYMER

S. D Quid, Cbristi successor Petrus noiine lu.iliiiii in.iln. (niix

''convicio retaliare [iroliibuilY Cuncli d('ni((iic laiu gcntiles ([uaiu Ciiristiai

LXIIII. A = LvciASi PiscATOK, SEv | reuiuifcentes. Bilibaldo Pirek=|heymero,
Caefareo CoufiIia;|rio , Patricio ac Senatore , | Nureubergenfi | interprete. 1 1 1 1 )

! ^ lacohus] ? * libelhim] Exeinphtm diiilixji IVLIVS sic iuscripttan /. |\ . i. [ =:Fausti

I Andrelini Forolivicnsis] poftf tlcflij tibfUus. | lif obitu ^ulij |)ontiftftsilliirtmi. ^nno

I li0=|mtnt. iH. p. Jtll. I 8". editum non nosse videtur Erasmus; neque vero recentius qiiid-

I quam: confundii enim libellum, quem vol. IIII. inter Pseudohutteiiicos dialogos exhibebi-

; mus, cum fabula quadam Parisiis acta, vol. II. repetenda. '^ Polionis dictum ap.

I Macrob. Sat. II. 4. i''- -' prem.] i. e. supprimendum. ^e Petr. ep. I. ad TLess. V. 15.

1 52 LXIV. riRCKHEIMEKI PR^F. AD LVCIANl PISCATOREM. D. 30, AVG. 1517.

linni scnippr postilcns linfrua' vicium nccrriine sunt dclcslnti, qund cl impiulcii-
lissimn cui(juc inaxime contingere solel. Quae si Reuclilinomastipcs illi cxaclius
pcrpcndisscnt, nunquam sanctissimam Christi fidem sordidissimis nialcdictis ae
^llotis scrmonilms stahilicnda csse censuissent, nunquam tanti delioncslainenli
idoluin crcxisscnt, pcr ciiius os impurum qiiod ipsi j)alnin non audcrcnt, lams
cnVcnate dcMnclcrarcnt. nunc vero pcrsonali ac dif?no oj)crciilo tccti omiiia cliam
in omnes silii liccre arbitrantiir: nam ul rcliqiins corum silcnm incjtlins, noniic
lioc piaculo vcl risu potius difijnum, quod tot tnntosqiie viros tam cnrenale la-
cesscre, tam pctulnnter siigillare non verentur, Conrndiim Peutinper, lo. Cu- j
spinianum, qui aniho prajter iuris laurcam ea fulgcnt dij,'nitnle, ut divi qiioqueio
Cujsaris etiam secretiorihus adhiheantur consiliis, loaciiimum Vadinnum, Sinio-
nem Lazium, qiios omncs honoris f^ratia apjjcllo? Quinimmo cavillis inscclari
sal non erat, nisi ex hominum cieclos numcro etinm hrutis imjturissimis ;eqiii-
pnrassent: inutuis, inquiunt, se laudihus cxtolliint ac pnrcorum morc fricnnt:
j)rnli , qunm diffua rccutito Iiomini cx Iinrn comjiaratio, cui tamcn, cum hauii is
nmidiiis iiidniznrc dicnlur, suilla, ex qiia apiid vctercs qiiinquaginta fcrme sa-
j)orcs iicri solcliaut, vcluti pcrna', pctnsoncs, lucanica, tomacula , insitia el
rrli^jiin id pcnus farcimina, non lam ahominale, sed in deliciis merilo esse
(lclicl : nain omnia miinda niundis: porro Germania; nostrae/ spem ccrlissimain,
Vdaliiciim llutlcnum, ct nohilitatis slcmmate clarum el inffcnio ac erudilinne^o
jiiicslniitcm, non soliim jisciido chrislianiim appcllare, scd etiam, si diis placet,
Inli viro palam minitari , ac omncm dcfcnsinnein pcniliis adimcndam cssc cen-
scnt : iicmo, inqiiiunl, nohilitatc cxcusnndiis videtur; qiiin, potius inaiorihus
siiis dcffcncrniis poslcris omnihus sii;e ignohililntis rcliiHjiict cxordium. Ex
qiiihiis plniic liqiict miscrrimos ac temerarios hnmincs ct cnnditinnis jirnpriaiss
oiilitos et intcrnccino odio ita exlrcmos tcrminos mcnlis cssc jiosilos, iif liiic-
rum arhitriuin ac violentiae sccjilnini iii univcrsiim f^cniis hiimnniim acccpisse
cerlissime putcnt ac firmiter crcdnnt, itn iit cuncta qua» vcl malc diccndo vel

nialc agendo perpetrant, illis sequa , dijj;na ac iusta esse vidcanliir

[Post disptitntvmem de Ungiiarum, Latiiur , Grtrra' Ilehraicwque , de dinlcctica;, rhe-36
turica- ac p/ii/osopfiia- Jnstoriarumr/ue studio iis fjui theologinm profiterentur , omnino
necessario peryit in hunc modum:] Porro si lhcolof,Mis ncc iiirc iiostrn taili diviilO
qiiain humano jicritus crit, non viden qiio j^acto divinn scite ac saiicte {,'uher- .
nare vel humana solerler ct lepitime admiiiistrarc valciiit: iiil igitiir (jui llico-
Ingica laurea se dignum nriiilrntiir, if,niorcl ; .scd ila j)rudcnlia, cruditionc, iisu.Si
exj)crienlia excellat, iil |iI,imc (|iicm|ii;uu cvqiiisitae snj)icnti;c cl doctriiKc virum
rcfcrrc videatiir. quniis oliui fiiil io. (:.iiucr;iiiiis Vaugioniim cj)i.scoi)Us, lo. Picn^
Mirniidulnnus, liohuslaus dc Ilassenstcin, lo. Kcyscrspcrgiiis, Eiiifcihnrdus Fuiicli,
lo. Rays, lo. (liino, mcmoria quorum inter hcntos i^crjicluo cniiniimcrclur; cx vi-
venlihus vcro qunlis csl reverendissimus princeps cnrdiiialis tiurccnsis , In. Frnn-4«

In fine Impieffuin p Fridericum Peypiis | Niireubcrga; fexto Nouas | Octobris.

Anno fahitis, | M. D. XVII. | 4". B = Idem liber in 4". a. 1518. repetitus et

auctus cui iuscribitur: lvciani pi|scator, sev REVi;|uifceutes. IJililiaUlo Pirck-

hey;|mero ...||| iuterprete. ||| ffinit pag. penult. sic:J Aiuio Natiuitatis Dei

. M . D . XVIII . meufe | lanuarij.

* os iinpurum] loannis Pfeffcrkorn. ^■'^ lacefcere AB. " '" CufpiaurM. '^ Pnuli
ep. ad Tit. 1.15. ^'^ iain B. " j^, Camcrar.] von I)alhcr(j. ^*= Lcyser.sppiiis B.
Geilerus est. ^'^ couumaretur A. •*" Gurceusis] Matthu-us Lang.

LXIV. riHCKH. ADPISCATOR. LXV. COCHL. AD PIRCKn. LXVI. EEnAIJI AD PIRCKH. 153

ciscus Mirandiil.T (lominus, Hennanus comes de Neucnar, Bernanlus Adclman, la-

cobus dc Bannissis dccanus Tridcnlinus, Marquardus de Sleiu , Scbaslianus Spe-

rantius, hic Babenbergensis, ille vcro Brixinensis pra-posilus, Bolfgangus de Tan-

I berg Patavicnsis, Erbardus Truchses Eystatlicnsis, Andreas Fuchs cum fratre suo

I .ilacobo, Babcnbergcnsis dccanus, lo. de Staupitz Augustinensium decanus, Kilianus

\. Leyb in Bebdorir prior, doctrina trilinguis, lo. 3Iacheysen Minorum provincialis mi-

I nister, Gregorius MufTel Carmelitarum provincialis, Melchior Pfnitzing divi Se])aldi,

I Georgius Beheym sancti Laurentii Nurenbergae praepositus, Erasmus Boterodamus,

lo. vSpeyserius, lo. Eckius, Paulus Phrygio , lo. Oecolampadius, Esticampianus,

10 In. Cocleus, Thomas Murner 3Iinoritanus, Wenceslaus Linck , Martinus Lue-

der, Augustiniani, omnes sacr<e tbcologi* doctores, Theodericus Zobel, lo.

Oiiestenbergius , lacobus Wimpfelingius , Georgius Beus Nurenberg.Te , Georgius

! Reyst Friburgae Carlhusiani priores, Wolfgangus Volprecht Augustinensium Nu-

I renberga? prior, lo. Lang, lo. Fng, et ii Augustiniani , lo. C<Tsareus, Conra-

I tsdus Pelicanus Minoritanus, Benedictus Chelydonius, Hieronymus Emser, Mucia-

j nus RufTus, lo. Bcrnerus, Georgius Spalatinus, Thomas Venatorius, lo. Hane-

rus , et qualis tu in primis existis , doctissime mi Laurens , ut ex multis pau-

cissimos recenseam consultoque pnctcream rcliquos litlerariae rei proceres', qui

sacris initiali non sunt, moribus tamcn ac vila? probitate admodum excelleant.

20Super omnia vero theologus viciis omnibus careal ac virtutibus cunctis abundet,

ne facla doctrin;e contraria esse depra?hendantur, quoniam non in verbo nequc

lingua, sed opere et veritate laus omnis consistil. alqui non ex omni ligno

Mercurius exculi»i poterit

Ex Acdibus nostris tertio kah^idas Seplembris Ainio redemplionis noslrai
25 M. D. XVII.

BONONI.ff:. LXV. 3. SEPT. 1517.

[lOANNES COCHL.«]VS BILIBALDO PIBCKHEIMEBO] S.

Incrcpatio lua, oplimc mi D. Bilibalde, ut fidelis, ita et ncccssaria prorsiis

fnil Oiiod Hiilleuiim aiiias, facis (jiind lillerariim heroa decct; ego

30insolens vcrbum non reddidi , et apiid conUibcriialcs eius siiiu frequeulissimus;
neque scio quem ex littcratis amicis iinquam perdidi pra-tcr D. Eckiiini , (pii la-

men me verc nunqnam amavit Bene vale, observandissinie iiii do-

niJHC Bilibalde. Ex Bononia 3- die Septcmbris Amio 1517.

LXV. Heumanu. flndic. bibL n". 70.) p. 34. s(iq.

BAMBERG/E. LXVI. [■ . SEPT.l.ilT.]

[LAVBENTIVS BEHAl.M BILIBALDO PIRCKHEIMERO] S.

Oii;p dc homine Ihillcno scribis, aslipulor libi : cx viiltu qiiasi nosciliir: lcgit
milii ultimam siiaiu invcctivain qiiam in ducein Wirtembergcuscm scripsit; certe

LXVI. Heumann. l. c. p. 258. sq.

■• Eystauiesis A. Eystautiesis B. * Esticamp.] lo. Rock von Sommcr fcUl.

'"•" Lueder] Lutherus. ^^ Vinphelingius B. ^^ literariiB B. ^- Fythagor. ap.
ApuL ApoL p. 302,5. II. p. 499. ed. Oudend.

154 LXVI. BEHAIM. AD PIKCKH. LXVII. EOB. HESS. AD lOA. HESS. LXVIII. .'iTROMER.

vafer esl, nam mulla qiiae iDora ><unt mendacia (el ipse fassus est) inseruit in
illa. Oonsilium eliani meum requisivit, an sibi serviendum sit episcopo. respondi
sic, ne forte alicubi in cnlloculione enutiret. me sibi dissuasisse et inde mihi,
si ad aures pnesulis pervcniret, aliquid maluin orirctur. Sed discessit , nescio
quo. Dialofrus ille milii satis placuit: nam dedit milii Hultenus ad legcndum.s
sed quod ad Reuclilin mittas, nescio si probem: scis enim qualiter egeril te-
cum epistolas (uas faciondu imprimi ; alioquin bonus vir babetur. De Luciani
frontali epislola, quod et illi me inserueris comparesque iJlis doctissimis, pro-
fecto quia me longe ab illorum sludiis abesse scio, ne f(ute irriderer (nisi
quod maximus studiosorum fui, sum et ero amator), meliiis foret me illauda- i'J
tum dc illa delere, ne forte tuus in me amor acre tuum })ervertat iudicium.
Cepi quandam duram provinciam revideudi tran.slationem Cicerouis Ofticiorum
de Todesco in Todescum, id est de malo in peius, quia video errorem parere
errorem: nam utrobiqiie aliqiiando non sequuntur non modo texlum, sed ne
sensum quidem te.vtus ; el sic quasi tertiam facio todescam elc. Papa , ut in- is
telligo, iuij)osuil post absolutionem concilii Lateranensis decimam venialem per
tres annos ubiipie, rosliluil et Carolum S. Georgii et suum Baroncellum lecit su-
spendi. et focil LXIV Cardiiiales et reservavil adbuc X iu peclore suo. 0 fecun-
dum pectus Floreutiui hominis sive servi dei!

ERPHORDI^.

LXVII. I'. 2S. SEPT. A. 1517. 20

LITER/E EOBAM IIESSI AD I0IIA>3E.M IIESSVM.

S. D. Audieram olim, Hesse, cum apud Bructeros soploiitrionalos vitani

agercm, virum te esse doctum et magnae spei iuvencm

. . . Miltam paulo post ad te corollariuni aniiciti;e. Scripsil bis diehus arl nie
Reuclilinus. Salvi sunius, vicimus picas, mouacborum agmen. Vale itcrum. E.\K
Erphordia IV. Cal. Octob. M.D.XVU.

LXVII. Monumm. pietatis [Ind. bibl. n". 65.] part.II. p. 8. sq.

ASCHAFFEXBVRGK. LX V III.

[HEXRICVS STROMER MDICVS BILIBALDO PIRCKHEIMERO] S. D.

Legi luam apologeticara epistolani et Luciani Piscalorcm, quem tu Latinesn
loqui docuisti. Etsi uterque maximoperc placuorit, (cui enim res iucunda, di-
serla et docta displicere posset?) vehementius tamcu mc oblcclabat tua eloquen-
lissima simul atque sapiciitissima Capnionis, viri optimorum virorum oninium

LXVIIL Heumami. (Iiul. bibl. n". 70.') p.211.sq.

^' loa. Hessum] Norimbergensem, canonicum, postea ad divae Mariaj Magda-
lenjB Vrati.slavine pastor. Cf. Adami Vit. Theologor. Ff, 1653. 8". p. 183. sqq.
" In Borussia, apud episcopum Pomesan. ^^ Monacbos cmnem. Miey. Cunie-

cturam quam sensu carentia verba dare malui.

I LXVIII. STEOMEK. AD PIECKH. LXIX. BEHAIM. AD PIECKH. EP. LXX. HVTT. 155

I consensu oplinii alqiie cxtia onineni ingenii aleam posili, dcferisio,

Verum quo eam exporrecliori fronte legerim, eo magis admirabar, quod mihi,
tui honoris sludiosissimo, eius copiam non faceres. At,ut de me taceam, ma-
xima, immo ingens adniiratio me cepil, ut luas lucubrationes non dono mi-
Sseris archiepiscopo Moguntiaco, domino meo clementissimo, omnium literatorum
virorum et amatori et Maecenali, cuius amplitudineni iure optimo Reuchlinistam,
iit faniici(hu-uni Reiichlinistarum utar vocula, appellilare possum, quandoquidem
sua celsitudo eruditissimum Capnionem nostrum, numquam mihi sine singulari
prfficouio nominandum, virum venerabili setate, rara doctrina, eximia totius vitae

H) innocentia, singulari GermanicEe, Hebraicaj, ChaldaiciB, Graecae Latiuivque linguae
eloqucnlia atque omnium pulcherriiuarum virtutum ornamento praiditum, mirifice
amat ac fovet eumque laudibus ellert. Proinde uisi lua officia el humanitas
milii iam pridem essent perspecta, suspicarer, quanto divitiae luie atque erudilio
crescerent, tanto tua humanitas decresceret. Hsec excellentise tuae idcirco scri-

ispserim, fit domini mei archiepiscopi, apud cuius celsitudinem s^penumero tui
honorificam feci nuntionem, favorom non lloccifacias, quandoquidem optimo po-
tentissimoque placuisse priucipi, non miuiiua laus est, verum tuis Iiicubrationi-
bus et charlaceis muneribus eani foveas ac alas. quod si feceris, dispeream,
si duceris penitudine. fiene vale, vir doclissime Aschaffenburgk. 7. No-

2ovenibr. Anno BIDXVII.

[bamp.ekce.] LXVIIII. S. nov. 1517.

LAVRENTIVS BEIIAIM BILIBALDO PIRCKHEIMERO S.

Mirabilcm laudem tibi ex hac translationc comparasti Trans-

ivit hac quidam curialis et bonus vir ac pnulatus, veniens ex urbe, vadens in
25Saxoniam, qui certissime nobis retulit, qmid papa in hac caussa et controversia
iiuposueril silentium. De Hutleno adhuc nihil scio, scrutabor tamen, si brevi
sit hic affuturus.

LXVIIII. Heumann. 1. c. p. 259. sq.

LXX.

steckelbeegk. ±jJ\j\.. i- DEC. 15i7

30 VLRICIII IIVTTEM

IN LIBELLVM LAVRENTII CONTRA EFFICTAM ET EMENTITAM

• CONSTANTINI DONATIONEM AD LEONEM X. PONTIFICEM MAXIMVM
rR^PATIO.

Taiulcm oorum qiii a divulgando Laureiitii Valhc in Constaiitini dona- §•
sstionem libello deterreliant, opinionem tua pervicit .splendida et consolationis

j LXX. A. et B. = Indic. bibl. n^XIII.A.B. 1.2. 3 = 5 ibid. n''.3...5. 6 = Hutt.
j Miinch. II. p. 410... 419. Cf. ctiam Lutheri epist. d. 23.Febi-. a. ]520. scriptam.

if-sq. Cf.Horat. epist. I. 17,35. 23 translationi] Lucianei Piscatoris, Beheimio
dedicati. mim. txiiii, ^s caussa] Eeuchliui coutra Colonienses.
^* Laurentii] Vallae add. 3. sqq.

1 56 liXX. nVTT. AD LEON. X. PR^F.IN LAVR. VALT,,E DE DONAT. CONST. LIB. I.DEC. IM7.

])lena promissio, pontificatiis tui initio iiil)cntcte expressa, patcr boalissiine.
Postquani tu semel enim conticescente iam bellica lulii secundi tuba veluti.
pacis pcrcusso cymbalo orbem Cbristianum ad spem libertatis erexisti,

§.2. omnia onmes qusB licere sciunt, usurpanda sibi putant. Ego vcro etsi ante •
persuasus cram, si le contingeret summ» rorum prjoesse, quandocpiidems
sic coluisti optima semper studia, ut tuus in iis profoctus cum eruditis-
simorum boc tempore virorum doclrina a^cpiari facile mei'oatur, non pas-
surum ut ex veterum moniuiicntis quicquam te pontitico depereat, tamen
ubi illam logi publice in Italia proi^ositam inscriptionom leoni decimo
poNTiFici MAxiMO RESTAVRATORi PACis , oxilui ropoiito quodam coucitatus 10
mirifice inopinato gandio, miliiquo rodditus ox diuturna jirius animi com-
motione, quod viderem indigna multa sub tyrannis [lontificibus porpeti

§■3. nationem banc. Itaque liuic gratulor :elati, qufe te auspicatissimo pacis
sul)orto sydere ex diuturna tyraimidis caligine ad novam libertatis lucem
respicit; te vere pontificem autem, qui pacem adfers, quam qui non ha- 15
buorunt antecessores tui, ponlificos non fuerunt: noque enim sequobanlur
(^bristum, qui pacem suis dodit, oandoniquo b;oreditariam roliquit, 'racem'

{•'.inquiens 'nicam do vobis, pacom moam roliucpio vobis'. igitur ot vicarii
oius non fucruut, cuiiis vicom non tenuorunt: dei ciuim rcguare est pacom
tenere: immo alionissiini fuorunt a Cbristo, cuius adspornati stiidia divorsiin)'jo
vitie genus secuti sunt; illius pax ost onim, hi bella soipiobantur; illo sor-
vare docondo homines studiiit, hi perdere armis satagobant; illc suum cu'-
loste regnum ossc ostondit, hi primo loco mundi impcria quiosivoriuil.
ergo nec bcati fuerunt, quia pacitici non fiioriint; noc filii dci fuerunt,

§.^. ipiia 'Boati', Christus inquit, 'pacifici, (juoniani vocabuntur filii dei'. En2i
por lc i-ostauratam pacem igitiir, qu;e istorum perversitate collapsa fere-
batur. atque hanc literati imprimis homines magno acce])eriint exhibcnte
te gaudio; deinde ii quoque, a- quibus iniuste ablala ])or fraudem niulla
hiorant, ciipidissiine complexi sunt: venit enim cum Pace uua, rcstitucntc
to, lustitia, qiioniam iuxta pro])hetai verbum hoc j)otissimiim tenqiorcso
Iiistitia ct Pax osculata' siint; venit cl Fidos, ct illa vonit tein])oris filia

§<5. Voritas, ac regiio abiindo virtutcs, Cloinontia ot !\laiisiietudo. Vides quol
simul bonoruin autlior fuoris, Lco dociino! Tu Pacom adforons pacis simiil,
hoc cst oplimarum artiiiin , invcxisti studia, ot Iiisliliani roddidisti, quia
in jiace legcs siint, ox legibus vero iiislitia osl; cl Liborlalom rodiixisti, Si
qiiam comitata Voritas magno et i])sa tomporuin liiorum hominibus cmo-

^ ,,Iuito pontificatu componcndaj jiacis cura solicitus ad omiiesCliristiayic roiji.
principes legatos misit, . . . ut odia et arma deponerent". Ciaccon. Vit. pontiflf. III.
p.311. ^ quicquid 6. '^ Pontifex pacem noix diligens Christi vicarius non cst. in
viarg. 3.4. '^ Pacem] Evanj^el. sec. loann. XIV. 27. ^^ essc regnum C. ^" Heati]
Evanj^. scc. Mattli. V.9. ^" iusticia li. 3. et sic nhique pcr c proplietae]

Psalm. LXXXIIII. II, ^^ l^q decimus bon6rum author. in marg. 3.4.

LXX. HVTT. AD LEON. X. PR.^F. IN LAVR. VALL^ DE DONAT. CONST. LIB. 1. DEC. 1517. 157

liimeiUo fiiit: pax etenim esse in lyrannide nulla potest , (piia fides non est;

nec institia esse potest, quia suuni cuique non est; et quia leges opprj-

inunt tyranni: nec verum dicere licet, quia libertas non est, at nunc vere

liberi sumus, quia pacem habemns, quam Iiabentes pacis quoque adhibe-

0 binnis studia. Qnod sub lulio igitur bellorum authore non licuit, utesset§.7.

hiBC tranquillitas, id sub te pacis restauratore usurpabimus, ut iii literis

conquiescamus. Proinde in lucem prodeat siquid diu laluit, et eo maiori

cum fiducia prodeat, quanto quidque verius, quantoque syucere niagis scri-

ptum est; qualis hic est liber, quem alii iocirco non tulerunt pontifices,

to quia verum audire noluerunt, tu idcirco amabis, quia veritatis iam ante

\ poculum nobis propiuasti. nam ad te meliore conscientia pontificem quid

I pertinet, quod contra ecclesiastici status dignitatem scriptus ab ilJis fere-

batur, aut quod in pontilices maledicum esse dicebant? Profecto enim nequeS.s.

fuerunt pontitices illi ((ui rmxernnt Constantini donationem, quia pastores

} isnon fuerunt; neque ecclesia fuit ((ua} eum accepit, quia Christifidelium con-

! ventus nou fuit: si fuissent pastores enim, pavissent oves Christi, non de-

voraudo invasissent; et si ecclesia fnisset, utique vbcasset ad vitam et liber-

tatem gentes, non sub iugum traxisset imperia et nationes: sic illa cnim

loquitur 'Venite ad me omnes qui concupiscitis me, et a generationibus

, ^omeis adimplemini'. Certe implet (pios accepit hsec, ille malignantium con-

j ventus inanibat et exhauriebat. Tum pastores esse bonos vicarios suosJ.o.

} iussit Christus, non voraces lupos: sic Petro dixit enim 'Petre, amas me,

I pasce oves meas' ; 'Pasce' dixit 'oves meas', non 'devora plebem meam,

sicut escam panis'; et in apostolatum vocans 'Faciam vos' inquit 'piscatores

^ihominum', hoc est, faciam ut pnedicando et Jjona exempla edendo alliciatis

ad veritatem errantes a fide. Quod (juia tu sequerts, ad offlcinm rediiss(! §. lo.

huuc ordinem, te id efficientc, te pacem, te libcrtatem, te iustitiam et

i verilatem revocante, gaudenuis et exultanuis. quie ketior namque audiri

I vox potuit? quod suavius verbum? Itaque parvo negotio, puta uno propo-

j sosito verbulo, magnam sustulisti e medio hominum vcstroruin indignationem,

I vehementeis composuisti animoruin inotus, exitia intervertisti, tumultus com-

pescuisti. Quod futurum igitur fuit, si in malum ali(juem pontificem inci-§.ii.

dissent b» hominum cogitationes, ut vi et violentia eriperemus ab iniustis

j l)ossessoribus multa, hoc per te factum est, ut citra turbam quiescendo

1 3i consequamur omnia. Mdes , quale tuum factum interpretor , verc pontifex §. t2.

2.3 Tyranni opjirimunt leges. murg. 3.4. Ferha fides . . . esse potest, quia

omxsit 6. ^ lulius bellorum author. ynarff. 3. 4. ^ hic liber est MS. A. " quid 6.
'"^ Constantini douationem fingcntes pontifices non fuerunt. marg. 3. 4. ^^ loqui-
tur]Ecclesiastic.XXlIII.26. 21 inaniebatfi. 22 ^iixit] Evang.sec.Ioann.XXI.15.sqq.
2' meas oves 4. *' vocans] Evang. sec. Matth. IV, 18. sec. Marc. 1. 17. — Utinam
id hoc tempore servaretur. /narfj. 3. 4. ^7 l^q restaurator pristini ordinis.

marQ. 3.4. ^' uehementes MH. A.

j 58 LXX. nVTT.AD LEON. X.PK.EP.IN LAVK. VALLiE DE DONAT. CONST. LIB. 1. DEC. 1517;

Leo! Oiiod ariiiis perseqiieiuliiin erat, id beiieficcntiai acceptiim tufe referre
licet. quapropter desiuant quidam metuere, ne tu tegre feras, si edatur
hic denuo liber, quod illi ante pneposteri pontifices , ne haberetur in ma-

§.t3.nibus, vetuerunt: nihn est tibi enim commune cuin iUis, quia nihil fuit
ipsis cum Christo: nam illi sub fraudis fuco secularia ad se unperia tra-s
xerunl, tu in syncero veritatis splendore coplestem dominationem , id est
pacis regnum , aperuisti. Per te illa igitur Christiana reviviscit veritas , qua»
cum oppressa diu fuerit, nunc se colligit et cajjtiva iampridcm ab illo

§. iJ.reducta obscuritatis carcere llucem revidere meretur. Qua flducia elatus
audet ab inferis exurgens Valla in hominum aures atque oculos reciperei
sese, ob id magis etiam, quod fuit tuis olim maioribus charus, a quibus
ut hanc veluli luereditariam accepisti virtutem, ita in aliis miuime degeneras:
nam sicuti eruditione illum magistrum tuum Politianum refers, ita moribus
ab atavo Cosmo alienus miniine videris; cuius quemadmodum prima laus
fuit, quod in sua civitate unus omnia potuit, non onniia voluit, ita tuumi
quoque encomion esto, quod cum i-egnare ut imperator posses, custodire

§.15. ut pastor mavis. sed in Cosmo fuit hoc imprimis admirandnm , quod in-
eruditus ipse coUiit eruditos, undique ad sese accersens et ope atque opibus
iuvans; Laurentius vero pater et coluit doctos et fuit ipse doctrina inter
primos sute «tatis commemorandns. Felicem hanc igitur domum, qu«2
iuvandis instituta est literis! Cui alteri enim debentur seculi huius dotes?
cuius ' alterius beneficio revocat» ab inleritu Graecee pariter ac Latinae sunt
Utera;? ut soli sint in Italia Florentini, quos tanto accepto commodo tyran-

§. 10. norum poMiitere non debeat. Scilicet cbarus fuit maioribus tuis Valla, cum
viveret; tibi ob iUorum reverentiam ne mortuus quidem negligendus est.21
Ubi sunt illi ilaqne m^tuendimi qui putabant, ut ferres tu operis huius
divulgationem? (piasi vero unquam ab animo tuo recepta sit fraus eorum,
qui scelerate mentiti sint de Constantino, aut non is sit libellus hic, qui
legi ab onmibus non possit lantum, sed necessario debeat etiain, cuni per-

§. 17. magnus sit ex co fructus, duin veritas pernoscitur. 'At maledicus est'; immo3(
vero idcirco bonus, quia in malos acerbus est : 'at in pontilices impius est';
imo in tyrannos eius. nam si prsemia debentur apud Graiciee civitates tyran-
nicidis, quid iis dabimus, qui tyrannidem quoque ipsam impugnant? aut
si pietas est amare patriam, quomodo impie agit qui Uostem illius odit?

§.is. An non fuerunt Christianorum hostes iUi pontifices, qui omnium ad se opes36i
traxerunt, omnibns liberis servitutein moliti sunt? qui imperio reges, pe- j
cunia cives dispoliabant? qui paUiatos nobis ab urbe tanto patrimonioruin
nostrorum dispendio episcopos mittebant? Aut vicarii fuerunt Christi qui
illius vicein non gesserunt, (juo de scriptum est 'Ui pace factus est locus

* proseqiiendum MS. A. " olim tuis 6. ^^ possis 6. *- aq; 1, ^5 ^ec <;.
est omis. MS. A. 39 scriptum est] Psalm. LXXV.3.

LXX. HVTT. AD LEON. X. PKiEF. IN LAVU. VALL^ DE DONAT. CONST. LIB. I. DEC. 1517. 159

eius'? vel si tyranni sunt qiii in liberos imperium sibi desumunl, quis hoc
magis facit quam is qui libertatis conservatorem , hoc est Ilomanorum pi-in-
cipeni, in scrvitutem adserit? Ergo non maledicit pontificibus Valla. sed in§-i»-
lyrannos vera dicit, ob idque tibi valde placere putari debet; til)i, inquain,

ohoc genere, his maioribus edito, hac eruditione, hoc etiam nomine pne-
dito. non debet ex Medicifms uni convenire mendacium, ct iu tautam
doctrinam perversitas non admittitur, nec fraudis humihlatem ad sese acci])it
Leonina magnitudo, qu.x' hanc versat in ore Grpeci poetye sententiam, ilfsv-
dso&aL ccvsXsvd-sQOv^ aliqQ-eia yavvaiov. Prreterea hoc in hbelio, si§-20.

lousquam, ostendit Laurentius, qui vir, qnanto j^rffiditus animo fuerit, qui
niaximo etiam proposito, ut illa tempestatc, periculo veritatem deserere
nohiit, (piauto rectius et Christiane magis quam ille nuper asinus qui lulio
secundo pulchrae illius donationis privilegium, quod e Grtieco transtulisse
dicit se',' cum nos Gnece scriptum esse ignoraremus, non citra doctissimi

i5viri et se per omnia melioris contumeliam dedicavit: adsentabalur jll(M'nim,
ut uni placeret; hic verum dixit , ut nmltis pi-odesset. Quid ad (Miristiani§.2i.
honiiiiis et boni viri iierfectiouem deest? Quam te non noverunt igitur qui
meluiint iugraliim hnnc fore tibi ValUe laborem: si nossent enim, non ex
prcedoimm pontificum moribus tuain jestimarent vitam. a quibus ego mul-

20tum dissentio, et cum tuam pnedicari famam audio, et haiic optimae opi-
nionis plenam promissionem ubi consydero: restauras tu enim pacem; at
pax esse inter raptores et eos a quibus rapitur, nisi suum reddatur, nulla
potest; neque tu nisi rem ipsam praestare velles, inania nobis proponeres
verba. Itaque sic opinor, valde succensuisses tu mihi, si non tam contra§.22.

25aniini sentenliain inei (juam etiam contra communem omnium sensum (quis
est enim qui ita sentiatf) proI)a5sem apud te piacuhuM! figmentum, quod de
Constantino mentiti sunt illi pseudopontifices , (pii occidentis impcrium cum
urbe Roma gentium domina concessum ab hoc sibi contenderunt. QuorunH.23.
in hoc potissimum audaciam miror, quod veriti non sunt id affirmare quod

socreditnrum neminein scirent: sed Germanis persuasuros se putabant, ntpote
quos cerebrum non ha])ere faina est, atque igitur iugenio usi non sunt:
quip|)e si fuisset cum aliis sibi gentibus negocium, nti(]ue non sic frigida
esset hicc effictio, et cantius moliti hoc commentum essent, nisi reperitur
qui ostendat ex imiieratoribus ulli, antequam ad Germanos perveniret im-

35perii nomen, intentatam fuisse hanc fraudem. Nimiuin me ergo, niinium§-24.

'" aedito /. 2. ^ poetre] 'AnolldvLOS J/iXlo}. TpevSea&ai, ■ntl. Stobasi Floril.

XI, 20. (I. i).306. ed. Gaisford.) Mentiri illiberale, veritas ingenua est. ^^ ille]
Bartholomaeus Pincernus de monte arduo, cuius libellus Huttenico in vetustis
exemplaribus prsemittitur. "••^ transtulisse se dicit MS. B. — Donatio Constan-
tini grsece non extat. marg. 3.4. [erral.J ^^ viri] Laurentii Vallse. se] i. e.
quam ipse translator. Adsentebatur i.2. Adsentiebatur i»/6'. yrew. '" Pseu-

dopontifices approbantes Constantini donationem. marg. 3.4.

1 60 LXX. HVTT.AD LEON. X. PR.EF. IN LAVR. VALL Ji DE DONAT. CONST. LIB. 1. DEC. 1517.

proli Clirisle pccnitet ibi inaiorum nostrorum, qui sic obtusi fuerunt, ut
eos falleret captio pueris etiam cognitu facilis: sed eo maiori fraus illorura

§.25. odio digna est, quo tleterius simplicitate abusi sunt nostra. Tuam vero,
beatissime Leo, quis satis admirari potest felicitatem, in quo istam verti
contigit in melius pontilicum mutationem? babebit enim meliores ab hoci
tempore pontifices ecclesia, nisi noii ex animo fiat ista promissio; sed ex
animo fit ; alque igitur qucedam est hsec iniuria tua ab iis qui vel dubitant,
contra impudentissime effictam Constantini donalionem scribentes an laturus
sis: in illos vere detestandi sceleris commentores pontifices omnia acerbis-

§.26. sima dicla omniaque ferocissima facta conveniunt. quidni, in depeculatores, lo
in fures, in tyrannos, in latrones? quis violentior enim latro est (piam qui
ita rapit, ut rapiendi modum nulhnn statuat? hi fuerunt qui in mininio
arrepta occasione ad immensum progressi sunt dirijjiendi liceutia, qui gra-
tias venum exposuerunt, qui condonationes, (jui dispensationes ef infiniti
generis bullas qui vendiderunt tanto iam tempore ; qui in j)eccatorum re- 1.
missione precium statuerunt, et in poenis inferorum invenerunt sibi iucrum;
qui sacerdotia hic, eleemosynam parentum nostrorum, passi sunt ab se
mercari; qui Germanis persuaserunt episcopos non esse qui ab se pallia
non emerint nmltis am'eorum milibus; qui contenti non sunt exigere exlra
ordinem quotannis semel, sed mittebant quoties in mentem venisset quiso
colligerent aliis aUi de causis, nonnidli quasi bellum apparaturi contra
Turcas, alii ut teniplum, quod perfici non curant, Romai divo Petro ex-
truant; (jui cum h«c omnia facerent, tamen salutari se ndgo beatissimos
et sanctissimos volebant, nec ahquid in suos mores dici patiebantur, nedum

§.27. fieri. Si quis vero libertatis meminisset aut si quis rapientilnis imjte^hmen-!:,
tum, aut moram si quis omnino obiecisset, in eius saviebant animam per-
dentes actutum. His talibus iam insatiandis latronibus, tam innnitibus tyran-
nis, nonne inimicum tihi valde putas, si quis te inserat, Leo maxime? aut
non ojjtime de statu j)ontificio meritus videtur qui te magna voce, qiiia
nihil cum illis comnuuie haiteas, prtedicet, illis contra omnia quai ad suc-^'
cessionem Petri attin^mt, deliahat? vel non benedices ilh, pacis restaurator,

§.2s. qui his maledixerit bellorum et seditionum autoribus? Quinimo te novi,
maledices Iiis ipse , ut in quemlibet eorum conveniat propheticum hoc 'Di-
lexit maledictionem et venit ei , noluit benedictionem et elongahitur ab eo'.
Sic maledicendo perdebant iWi enim aninias hominum , quasi non esset deo 3d
chara ha?c j^ossessio. ergo non fuerunt pastores, quia non custodiebaiit
animas, sed perdebant, et circumeuntibus dominicum gregem Iuj)is ohii-
ciebant Christi oves: non j)astores fuerunt dli, inquam, sed lupi; non

•- Miranda hic enarrautiir. 7)inrfj. 3.4. " eleemosinam 6. ''■' millibns

" Contra Leonis orationem ad priucipes. mnrg.3.4. 33 piophet.] Psalm. CVIIL l
^^ quasi dco non esset chara MH. A.

LXX. BVTT.AD LEON.X. PE.EF. IN LAVK. VALLiE DK DONAT. CONST. LIB. 1.DEC.1 M7. 161

I custotles, sed proditores et fures: quamobrem iure optimo inaledicere illis

j licet, quia deo cunc non sunt, quibus j^ax dei curce non fuit. tandem§.20.

! igitur pontifex in ecclesia non fuit quamdiu pax non fuit. quinetiam nec

I dicere bene nec facere licebat, quamdiu quidem illi grassaliantur per ovile

sdei voraces lupi, ill» devastabant vineam domini singulares ferae, illi do-

niinabantur orbi Cbristiano inconq)arabiIes tyranni, quibus de Ilieremias

I dicit 'Pastores multi demoliti sunt vineam meam, conculcaverunt partem

ineam'. Nam si tanto quisque i^eior tyrannus est , quanto ex civium cor- §■ :'»•

poribus plura, ut tutus ipse grassetur, necaverit, quid de illis dicendum

10 est qui, ut opes haberent, animarum passim csedem instituebant? qui ob

I adsertam veritatem non corpora bominum trucidare contenti erant, sed

i illam perimebant etiam amicam dei animam, sponsam dei, illud nobile in-

I ferorum spolium, illam tanti laboris mercedem, illud sanguine Cbristi qua;-

I situm pnemium pessundabant, occidebant, devorabant? (piibus nos vicissim

lisnon invidebamus, quia potentes crant, sed oderamus, quia nocentes. Tui5.3i.

j vero aniorem profundissiine insilum iam Cbristianorum animis, quse satis

I erit alacritas, beatissime -Leo, ut ostendajnus!' Tu ille orbis amor, illud

j humani generis delicium , restaurator pacis, bellorum extinctor, autor se-

! curitatis, turbarum sedator, pater studiorum, fomes literarum, optimarum

2oartium, felicis ingeniorum cidtus reparator; quo de scriptum est per pro-

phetam 'Orietur in diebus eius iustitia et abundantia pacis.' Quanto soIi-§.32

diorem hffic laudem complectuntur, quam illa nuper de suis bellis, suis

triunqjhis decantata lulio? sunt enim laudabilia pontificis opera, illa fero-

cissima erant tyranni facta: scilicet pontifex nemo fuit qui secularia ad se

isregna quomodocuiKiue etiam pertraxit; nec vicarius Cbristi aut Petri suc-

cessor fuit quis^piis piacularem Constantini donationem, (iiue nec facla un-

quam est nec lieri potuit, adseruit. Cuius ego inq^rcdjationern tantum abest§.33

ut impiam putem, ut vehementer ptmtificije dignilati detrabere eos existimem

qui hanc probent; libi vero gratissimum facere mc conlidam qui reiectum

icuuper et danmatum hac de re \'all;e libellum veluti ex tenebris in lucem,

ab interitu ad vitam revocem. Ouinctiam ipsuni tibi illum dedico, ut tc-5.3i
I statum sit (luam te pontilice renata lilterlate verum dicere licuerit onmibus
I verumque scribere. Ouod etsi non dubitem, quin valde tibi placeat, tamen
I ubi hoc publico aliquo teslimonio adpi-obatum abs te intellexero, dabo
i5operam, ut s;epe aliquid tale inveniam. luterea Christus Optinnis MaximusS.ss
sic bonum te, sic verum pontificem nobis diii incohimem servet. Ex arce
Steckelberg, Calen. Decemb. Anno post millesiuium et quingentesiiniim
decimo septiino.

■ FINIS.

2 tandem] T;im iliu coi^r. MS. B. « Hieremias] XII. 10. '^ cvat 6. —

Laus Lcoui.s. min-(i. .i.l. •-' proplict.] Psalm. LXXI. 7.

HVTTENI OpP. VOL. 1. 11

162 LXXI. liVD^I AD ERASM. EP. D. 2G. OCT. 1517. LXXII. FISCHEKI AD PIRCKH.

LVTETI^. ■ LXXI. D. 26. DEC. 1.M7.

GVLIELMVS BVD/EVS

REGIVS ELECTVS
ERASMO SVO S. D.

Mir.iris iaiii (liiolius epistoliis tam subituin nieuin silcnlium cx laulo inis- 5
silanihirum iillio citroijiie cjiistolariim sludio, qiiasi iu liac re viccs tuie iiullie

dcsvdcrari possinl Post prandium venit Glareanus, ut euni

salutarel. cum ego redirem et episcopus iam iu cubiculum interiiis se rece-
pisset, redii ut eum ipsi notum facerem. cui Glaieano qiiod a me petiit, non
negavi tui gratia, qui me ita facere iubes. paruin tameu milii est molestus, i'
nec nisi raro video liomincm. Hutlcnus bac transiit, vir onmino festivns et
couiis et nobilitatem gencrositatemque pr;e se ferens. eum convivio accepis-
sem, si promittere voluisset, scd apud Ruzeum eum priiniim vidi, cum illnc
ad prandium vocatus essem ct Iluttenum illic esse ignorarem. postridie dis-

cessit, rediturus bac ut proinisit Vale, Parisiis dic bni- 1

mte

LXXI. l = avcta-|rivm selectaevm a-|liqvot epistoila|rvm erasmi rote]rodami

AD ERV|dITOS, ET | HORVM I AD ILLVM. | APVD INCLVTAM | BASILEAM. | in 4'*. In fine:
BASILE^ APVD lOANNEM | FROBENIVM MENSE | MARTIO , ANNO | IM. I>. XiX. \>- 3.. .7.

2 = Indic. bibl. nO. 53,1. p.99. sq. 3 = Indic. bibl. n". 53,?. p.92. sq. 4 = In- 20
die. bibl. n». 53,3. p. 88. sq. 5 = Indic. bibl. n". 53,4. p. 123. sq. IL 30. 0 = Indic.
bibl. n". 54,5. p. 298. sq. n". ccciv.

HERBIPOLI. LXXII. 20. lAN. 15IS.

[FRIDERICVS FISCIIER BILIRALDO PIRCKIIEIMERO.]

Piscatori Piscatorcm misisti, munus quidem autore suo magis notum bo- ::
nis omnibus quaiii a me vel litcris vel libris dcscribi possit. Ouod unimi fa-
cere et possum ct debeo, ago tibi maguam gratiam. Legi sanc non tam dili-
geuter quam libenter, quoniam lioc amanlis cst,- illud vcro uon indocti. Li-
bros Iluldcricbi et meos simul acccpi: cgisti amiciiiii, iioii dcfuisti officio tuo

LXXII. Heumann. (Indic. bibliogr. n". 70.) p. 25. sq. fommentationis isag^ogica^

^ epistolis 3. "^ eum] Stepbauuin Poucherinm episcopum Parisiensem.

" hac transiit] In promptu est coniectura Huttenum propter pacta inter Fran-
ciscum I. et Albertum principem dc illo imperatore Germanico creando in Gal-
liaui ab hoc missum fuisse.' '^ Ludovicus Kuzaeus, Erasmi patronus, Gallia-
ruui regis orator. '=" Parisiis 22.Februarii, Anno 1518. 6. Sed cf. infra n. LXXIIII.
Erasmi responsum d. 22. Febr. a. 1518. datnm.

2^ Piscatorem] Luciani dialogum a Pirckheimero Latine editum a. 1517. et
a. 1518. Cf. supra 30. Aug. 1517. ^s. 29 Libros] Cf. supra Hutteni ep. ad Pirckh.
n". LIX.

l

LXXII. FISCHERI AD PIRCKH. EP. LXXIII. BEHAIM. AD EVND. EP. D. 9. FEBR. 151S. 163

unquani. Ego hic vivo pneter propter vilani. dum aniicis vivo , niliil milii

neque Musis vivo, adeo semel omnes nobiscum (legcntes rectis sludiis interdi-

xere, post cineritia festa discessurus; interim literariam supellectilem et augeo

et orno, quando tractare non licet nec vacat. Qui tibi has literas reddidit,

0 tibi doctisque plurimis notus, et mecum amicitiam ijiiit, quod equidem benigni-

tati, comitati et hominis humanitati, non rusticitati mea; condono. eum tibi mi-

nime commendo, utpote tibi commendatissimum iam pridem. id autem quam

maxime velim, illius gratia me habeas commendatum. Vale. De Reviviscenti-

I bus tuis plura alias, quoniam nuuc poculis obruor, ncc omnino hesternum vi-

lionum edormivi. Iterum vale et vive. Herbipoli XIII. Kaleud. Februarii 1518.

BAMBERCt^.

LXXIII. 9. FEBR. 151S.

[LAVRENTIVS BEIIAIM BILIBALnO PIRCKHEI3IER0]

SALVTEM.

Latorem barum dominum doctorem medicina^ Fabium Zonarium ufpote iu-
ivenem erudilum et doctuin libi cius rogatu commendo : Reuchlinista enim est
et tibi totus devotus : scripsit enim multa et varia rbythmice contra Colonien-
ses Ortwinum, Thungarum et llochstratum more et stilo obscurorum virorum,
quae tibi aflert legenda. ridebis et hominis sales probabis. Qiiodsi frater meus
illa legeret, excommunicando diabolo ipsum, nisi ptenilentia condigna satis
ifaceret, daret. Quid multa? digaus est nostra societate.

LXXIII. Heumami. (Iiul. bibl. n". 70.) p. 2G1. sq.

Zobelii epistolam ad Erasmum vidc infra Hutteni prsefationi iii Titum Li-
vium subiectam, n". CX.

* Reviv.] Ipsa illus dialogi Lucianei inscriptio est ,,Luciani Piscator, seu
Reviviscentes". Cf. p. 151 sq.

** Zonarius] Hic idem Giirtler Ingolstadiensis esl, cidus epistolam ad Vadianum
d. 8. Sept. a. 1515 (?) scriptam supra (tium. XXVIIII.) exhibuimus et ad qucm epi-
grammn scripsit Huttenus , quod priori Neminis exemplo additum est, si/pra p. 27. re-
petitum.

11

1 64 T^XXn". EKASMI AD BVDiEVM EP. LXXV. HVTTENI AD NEVENAR. EP. 3. APR. 1518.
LOVANTT. LXXini. 22.FEBR. fA.1518.)

ERASMVS ROTERODAMVS

CLARISSIMO VIRO

GVLIELJMO BVDiEO

GALLIARVM REUIS ELECTO S. D.

1)l' ii(';;()lio no.slro quod do nobis apuil Franciscum (^lirisli;inissiniuiii Gal-
liaruni regoui agebalur, opliiuc Ru(l;ce, et scio el uieuiini (|iii(l sciipscris, nc

UK! pules e Lellueo Liliisse lluiuiue, quemadinoduin scriljis

iXaiu scilo iutra lueuses qualuor uiliil istiuc ailatuin esse lileraiiiin pra'ter has j
poslreinas, (pias Lutcci;c datas die ]uuin;e e M;iyiiutia uiisil Ilullcmis noster ;ul 10

decimuin Cal. .Martias Iliilteiiuin (ilti prohari saiic g;iiideo. nani

ipse liouiiuis iii^a'uio dclcctor uuicc Hciic v;ilc , doctissinic

Budaic. Lovauii \'11I. C^ilendas Martias.

LXXIIIL Cf. siipra n. lxxi. 1 = Aiictar. epp. Eiasm. 4". p. 8.. .2.3. 2 ^ Eia-

smiEpp. (Iiid.bibl.n^^.SSji.jp. 158... 103. 3 = Era.smiEpp. (Ind.l.c. 53,3.) p. 150... I5L 15
4 = Erasmi Epp. (Ind. 1. c. 53,4.) p. 211. ..218. III. 51. 5 = Erasmi Epp. (Iud. 1.
c. 53,5.) p. 200.. .305. n". cccv.

MOGVNTI.T.. LXXV.

EPISTOLA

AD VIRVSt ILLVSTREM

IIERMANNVM I»E .\EVVENAR COMITEM

IIVTTEMAXA

QVA CONTRA CAPNIOi\i« yEMVLOS CONFIKMATVR.

HVLDERICHVS DE HVTTEN EQ\ES
- ILLVSTRI IIOMLNO IIERMAN.NO DE NEWENAR COMITI i

SALVTE.M.

§.1. \ix ali ('([iio (l('sccii(lcr;iiii, e Saxoiiilius rciiiillciilc |inii(ipe . cimi iiiilii

reddilur uiia ciiiu eleyanlissiiiia tua epistola illilcralissiimis Hogoslrali li-
belius, iu (]uo pneler alios Capnioiiis aniicos te (iiuniiie impuritatis suae

LXXV. A...D. 5.. .8. =Indicis n". XIIII. 1...8.

I
♦ Guilielmo ^. 5. ^ negocio 2. J. ^ scio 2. isthinc ^...5. '" Lutetise 1
2. ..5. Moguntia 2...5. '» dec. Cal. Mart.] d. 20. Febr. " Lovanio 22. Febr. i
Anno 1518. 5.

2^ Huldericus 7. 8. ^s Xuenar 7. S. ^- cum anic mihi vinis. B. '* illitcratiss.
A.B. ^^•2'-' libellus] Ad...Lconem P.X. ac D.Maximilianumllnp. ... Apologia K.P.
lac.Hochstraten &c. Colon. 1518. 4". Eodem fere temporc sic scripsit Erasmiis:

EUASMVS HERMANNO BVSCHIO SVO S. D.

Dissidimii istiid indies gliscere vehementius quam credi posset doleo. deiniror

LXXV. EPISTOLA HVTTENI AD COMIT. DE XEVEXAE. D. 5. APKIL. 1.")1S. 165

aspergit sordibus. Vide quo evaserit pessiniorinii lioiuinum audacia. Li-
beuter tanieu legi spurcum nugamentiun: non quod gratum mihi accidat,
siquid tibi molcstum evenit, sed quia istiusmodi facinoribus niagnum istos
sibi ultro mahun accersere video, ut sicut tu omninm in Germania nobi-
oliiun doctissimus es omniumque ibidem doctornm nohiHssimus, ita sum-
uuun apud omnes odium ineant quiqui invidentifp suse stimulos in te talem
ac tantum virum jexerere non sunt veriti. Ferre enim has indiguilates§---
hicc natio (Uutius non potest; nec qui adhuc hppiunt, ahquando non ape-
ricnt ocuhis. Quod cogitanti mihi sulut admiratio, cp^io nialo nostro fato
oiii hos dominos inciderimus. In Itaha certe nostri me puduit, quoties de§.:>.
Capnionis afflictloue orto cum Itahs sermone ilh percontarentur, 'Tantum
licet in (iermaiiia fratribusT Adeo ol)hli onniium esse possumus, ut quos
ad divinum oljsequium patrimqniis nostris ahmus, eos ad puhhcam nsque
uialedicentiam nobis esse molestos patiamur. Quid superbuis cnim, quidf.i.
juiiuloniilum magis hoc hominum genere? aut cui parcunt, siquando con-
scenderint illam petulantije suee arcem, publicum suggestum? quo naso,
(jiiibus superciliis, qua fronte, quibus lateribus in uniuscuiusque exislima-
, tionem debacchantur? Quorum de numero, quanquam diversa sorte, esl§.\
I apud Francofurdium Petrns Meyer, indoctissimus puto omnium qui Cap-
.'ouioni invideut, audax tamen et insigniter petulans. Hic vero omnium qui§.6.
usquam aguut , malignitate pcrditissimns Bartholomseus, qui Decimator:
it«» nnllum apud rudcm populum sermonem habet verbero, quem non ali-
quo perversilatis suie veneno condiverit; ita nihil citra invidiam loquitur;
ita iu bonos omnes obliquus semper est. et in Capniouem qute dii honi§.7.
smaledicta quam frequenter iaculalur? qua in opliinum virum spurcitia de-
grassalur? quaniquam lioc ilh non fadiciter admodum ccdit, qui duui aliis
studet apud inninam plebem invidiam conciliare, ipse se apud oplimates
in periculosum iam pajne odium coniecil. Ilanc faciem si videres, ipsamj.s.
le luvidiam videre diceres: adeo hominis mores in corporis quoque linia-
omentis nalura expressit: simile quiddam scorpiouibus habet aspectus; nam

autem non putlere Theologos et sanctis.simse religionis professores tumultus
istiusmodi concitare , quorum exitus cuiusmodi sit futurus incertum est. Quid
Lamentationibus [Orivini Gratii] illis aut ineptius aut inamoenius aut indoctius
aut virulentius? Optarim ego clarissimum Hermannum a Nova aquila comitem
a talibus portentis contiuere ungues, unde praeter pestem ac pus nihil queat au-
ferri. cum populis res est ei qui cum prsedicatoribus belligeratur. Lystrium,
si verum est quod narras, sic ineptisse moleste fero: hominem literis obiurgabo,
licet id iam sero facturns, si liber est reditus. Bene vale, doctissime Buschi.
Lovanii IX. Calen.Maias. Anno domini M. D. XYIII. (Erasvii Epp. 1521. fol. p. 218.
et in aliis Erasm. epp. coUectionibus.) ^ quo A...D. *' Francofordium B. Maver
6. ..8. In viarg. Petrus | Mej^er | indoctis|simu3 habet D. ^' Bartholomeus ..J.^.
^*"' Quanoj D. feliciter 5...S. csedit ACD. 2' plsebem D. 2« pene A. 5.
poene B. «a-^o lineameutis 5...8.

166 LXXV. EPISTOLA HVTTEXI AD COMIT. DE XEVENAR. D. 3. APRIL. lb\^.

ut illoruni cauda ad icLum sempcr csl parata, ita huius coucionalorculi
oris species omni momento ad onuiemque occursum ostendit iamiam ali-
quid hominem mah cogitare, ahquod meditari maledictum, ahquas struere
insidias, aiiquam fraudem ncctere, in summa aliquam coquere invidiam.

§.9. Ita me amet Christus, ut omiiiosun» mihi luiius ncl)ulonis fortuitum oumera ;i
occursum csse arhitror; atquc igitnr, quoqno ituriim pricscivcro , statim j
indc diverto. prosci(ht me non semel in sermonihus, nequc id oljsciire.

§. 10. Talcs nunc hahct (icrmania apostolos, tah»s evangehi prsecones, fcrendos
illos quidem , vitia hominum (pialcnus l»cnigne arguel)anl ; nunc cum omnia
sihi licerc putent, ct ex lihidine cuicni volunt maledicant, nullo religionisii
zelo, nulla pietatis recordatione evangehum prtedicent, pro divino verbo
convitia semincnt, in puhlico sacro privatam iniuriam nlciscantur, imo rti-
iuriam ipsi infcrant ac inno(ciilii)ns discrimcn ohiiciant, cum hxc omnia
superhe, crudeliter, immodice ac insoleuLer faciant, quid ohstahit, quo
minus aliquando haculis ac lapidihus tahs modi hypocrilis obturheinus?!

§. ti.Qnodsi me audiat Germania, quanqnam inferre Turcis bellum neccsse est
lioc tempore, prius tamen huic intestino malo remedium opponere quam
dc Asiatica cxpeditione cogitare iusscro. nam quid Othomannorum domum,
imperaudi stndio inimicam nobis, excisam tantopere cupimus, si istos feri-
mus in medio nostii univers?e pietatis inversores, Christianai sinceritatis?
conspurcatores , fidem apostolicam millefariam semper scindentes , novarum
semper dissensionum ac novarum Inrhanim autores? nisi vero ohscunmi

§. 12. est, quis ab ecclcsia strenuam gentein liojiemos abduxerit. L't illnd iute-
rim silentio transeam Bernense priedicatornm scelus, fffdam Germaiiiae
notam , ac in mcnioriam non revocein publicaui orbis pestcMu Sergiiim mo- 2
nachnin. Mahumeti alnmnum, et reliqua sileain omnis generis mala, quae
dnm nimium, nimium proh Christe pii esse volumus, non puniimis, non

§ 13. expiamus. Tu vero quid consilio ibi meo uti vis, cum tot ex epistolis
meis quid a iiobis commnniler fieri velim intellexeris? Quanquam interim
dubitatio accessit, (d)stinatissiiue hos a uobis contemni, quam infensissimc
aliquando impugiiari pr;cstct : ccrtc cniin linc contcmncrc, quod ego omiii-

* Taleis ^5. '- couvicia 5...S. ut iu 6...S. imo />. ^' apponere ^.../>. 5.
apponere (oppouere) 6. ^o synceritatis Cf). societatis 7. S. ^3 strennuani c/ m-
ufnqiie nn AD. adduxerit ^. ^' Bernense scel.] /)c ywo p. 139. ^^ vrbis />'. Ser-
gium] ,,Legiinus de Sergio quodam hfEresiarclia, qui aceplialoium hseresini in-
stauravit, malus magister et moderator turpissimo discipulo facile prsecepit, et
hjBreticus hreretico prseceptori facile auscultavit." Simler ad haec Keuchliui in
prologo Sergii verba

Cahariam cuiusdam anilis Sergii,

Qui erat Mahometi niagistcr primitus ,

Quo SEEGivs fit nomen huic comcedije.
^* aliquando omis. 6.. .8. prestet. B.

LXXV. EPISTOLA IIVTTENI AD COMIT. DE NEVENAR. D. 3. APRIL. 151S. 167

biis liactemis apologiis [)r?etiili, non satis esse videlnr ad illiid (jiiod para-
miis, ut vigeant litene, barbaries exnlet, docti in veneratione, scioli pas-
sim despectui siiit: id qnod'Cbristo adinvante ad aliqncm iam progressum
dediiximus, sed non quo oporlet. Llinam tecum essem, ut consiHum bac§. i^.
5in re meum disceres. Incipiunl isti nuituo se conficere. qui cum apnd
Francofurdinm ante annos baud nudtos super diva; virginis Mariie conce-
ptione (nam de re tam niiiiii omnia in contentionem protraxerunt , binc
Franciscani, inde Prsedicatores) digladiarenlur, parum abfuit, ut ingentis
siPi maU auctores ipsi essent, concitatis in se passim principum ac episco-

loporum animis. paulo post illa Bernae quae exarsit conflagratio, omnibus§. is.
Dominicabum monasteriis baud obscurum niinata est excidium. iam vero, §. i«.
quod tu ignoras foi-te, Wittenbergte in Saxonibus altera 'adversus summi
pontificis auctoritatem insurrexit factio, altera indulgentias papales adse-
rit: magnis utriiupie conatilius res agitur; magnis viribus certatur; mona-

i5chorum diiclu [lartes cpngrediuntur ; ipsi duces strenui , vehementcs, con-
citati, aiacres clamant, vociferantur, plorant nonnunquam ct fortuuam in-
cusant; novissime ad scribeiidum quoque adieceruut animos: factum libra-
riis negotium: venduntur propositiones, corollaria, conclusiones et illi niul-
tis sa^pe exitiosi articuli. Sic spero fiet, ut mului interitus causas sibiin-§. i".

2ovicem pnebeant : ipse de hoc negotio nuper factus certior a quodam ex
fratribiis, boc illi respondi 'Consuniite, ut consumamini invicem.' opto enim,
ut quam maxime dissideant inimici nostri, et pertinacissime se conterant.
Ac faxit deus Opt. Max. ut intereant et emoriantur qui surgentijjus impe-§.is.
dimento sunt literis, quo aliquando enascantnr viva pulcherrimarum virtu-

2jlum, quae toties isti contei'unt, plantaria. Tu tibi consiste, comes nobi-§. m.
lissime, teque confirma. mc quidem in omnes cventus habebis el pericu-
lorura et Ial)oris socium; traducam interim ad partes quosquos in princi-
pum aulis aptos esse videro : sed et iain nunc multi clari viri nobiscum §. 20.
faciunt, quippe Capnionis causam potens in sua civitale tuetur apud Norim-

sobergam Bilibaldus Pirckbeymer, Augnstie Peutingorus, in Pannoniis el Viennye
Cuspianus, utenpie opibus pollens ac eruditione splendidus; faciunt idem qui
Maximiliano Ccesari a consiliis sunt, magnus vir lacobus dc Baiuiisiis, la-
cobus Spiegel et lo. Stabius; in Galliis vero hoc in Capniomastigas odium§.2i.
strenue alit vir nobilis ac egregie eruditus Guilielmus Buda?us; et ibidem

35Conslanter nos tuetur Copus BasiHeusis, regi a medicinis, ac Stapulensis

' esset B. •> Francofordium B. ^ autores AB. et sic in sqq. concitatus B.
§. 16.] De factione Wittenbergica iuvabit cum hoc loco contulisse quse duo-
bus annis post scripsit Huttenus. cf. imprimis ep. ad Lutherum d. 4. lun. a. 1520
datam. '^ Vuitenibergse 7. AVittembergse S. '^ negociuin D. ^' Consumite]
cf. Pauli Ep. ad Galat. V. 15. ".30 Norimbergenses 6...*. ^o Birckheymer CD. 6.
'* Cuspianus A...D. 5. Cuspianus (Cuspinianus) 6. Cuspinianus 7. S. [Cuspiauus
pro Cuspiniano in libris veteribus ssepius occurrit.] ^^ Gallis B.

168 LXXV. EPISTOLA HVTTENI AD COMIT. PE NEVENAR. D. 3. APRIL. lalS.

Fahcr, qni i)liiIn?;o|ilii;i' noslro a>vo stiuliosis rnaxinmni adiunimtnni attnlit;

§.22. aiMid noslrnm anteni .Mltertmn (inid aliqnando omittil, qno (jnidcm Capnio-
nis cxaltationi, illornm voro dctrimonto iirosixMtnm osse possil, Ilcnriclius
Stromer pliysicus, randidissimns literarnm ae lileratornm amalor, ac niihi

§.2n. ob id summe charus? Lipsic, <iuan(jnam iieilinaciter adhuc reluctcMitur so- 5
lihistte, erignnl S(! tamen litera?! ct augcntur recta studia. et AVitlenher-
gam a rridcricho principe accersuntur qni Gra.HC et Hehraicc doceant.

§21. lam nt ad ilhid redcam episcoporum colnmen Alhcrtnm nostrum, dici noii
potest, quam is consultum velit studiis. in admiralionem te pcrducet , si-
quaudo videhis liuius ad Erasmum epislolam; sic henigiie salutat, sic cu-10
pide ad sc vocal; d(mii vcro hihliothecam illins semper in manihns liahet,

§.25. iKMiiie Erasmicuin (luic^iiiam exit, qnod noii studiose legal. r.nins iit ali-
qnid penes le mcmorahile sit, accipe reni facelam, sed qu;e dooumcnlo
erit (iiiid de lioc priiicipe sperandum sit: cnm illi ohtiilisset Stromer oinui
convitiornm geiiere refertnm lilielhnn Pepericorni adversnm Capnionis anii-15
cos, legit qnidem, sed lectmn, nt ad ignem forle consederat , imimiissinia
Inda'i nehnlonis inaledicta dctestatus ct hoc omiiinm secnlornm inemoria di-
gniiin apophthegma pra-fatiis 'Sic pereant, qui sic hximmtur' flainma' ini(s

I !}'i cit. Qum onmia .speni facinnt iiohis co qiio tendinnis evadendi. ]>e anlica
consuetudine qu;e ohiicis mihi, qnia non epistohim, sed sermoncm potiiis,2o
aut volumen desyderant, expecto aliquod nioum ocimii, uiide mo tihi ex-

§.2s.l>i"'ge»i- Interim ne crede aliquid a nohis dc prislina coiisuetudine reniis-
siim: ali(iuando in gratiain cum Mnsis redire propono, si modo ilhe niihi
iralie sunt oh necessario admissum snp(>rhi 3!artis studium, ut (jiiic siBpe

§ 29. piiiis iii caslris iiitor armorinn stropitus pornoctarimt. Valde proho, quods.";
inceiidiarium ciiciillionoin ulcisceris et cupide expecto ea qu.e proiniltis:
perge ut c(ppisli : 'Oderint, dum meluant'; quan^inam illud lihi cnm niiil-
tis c(mmnine orit odiiun. porro certiim est honos omnos, ciuic^inid isli odc-

f.iio. rint, valde prohatnros. E|iislolam tuam, qiiaiii ad meam dofonsioiKMii 10-
scripsisli, non accopi. scriho cui dederis porforondam. Intra qiialridmmisn
iii Saxonas rodeo. Tn roclissimo vale ac valoliidinein tnere. Mognntia', III.
Noiias .Vpiilos. Synceritor, citra pompam.

' AlliLTtiim M>ipisc<)j)um Mnoiintiiiumj 6...S. ^ Hcnrieus B. (i...S. '' LipsisB
/>'. 5.7. S. « litcre .-/. '^ Jli.Iiraice J...I). '' ludei AB. ^f- incen.l. cuc.ill.]
Hoclistratum. ^t ecpisti A. Otlerint] Senec. de ira I. 20, -1. de clem. 1. 12, A. II.
2, 2. 32 siin.criter o...S.

LXXVI. REVCHLINI AD PIKCKH. EI'. LXXYII. EEASMI AD C.ESAR. EP. I). 5. APK. 13 I S. 1 69
[STVTGARDI-^E.] , LXXVI. 5. APR. lols.

[lOAXXES REVCIILIN]

BILIBALDO PYRCKAIMERO PATKICIO NYREMBERGENSI

AMICU SVO INTEGERRIMO ET COLEKDISSIMO SALVTEM I). P.

j Dciis, occe dcus: iil niilii videre videor, lioc ccrtc dei prjcdeslinatione fa-

ctuin csl, ut interccdenlibus quihusdam nicdiis lioc gcnus da?inoniorum eiicia-

tur Ut igitur id quod superiores ncgligunt corrigcre, cor-

rigant infcriores, iam, inquam, denuo fit, ut non me tantum .satis sit contra
plias ct iura per omnc genus versuliarum vexasse , quin etiara incipiant viros

lOinaximos lacerare et lacessere iniuria, archiepisc^um Nazarcnum, Comilem de
Nuenar, Ilutlcnum , Cuspinianum, Peutingerum , et te ipsum cum aliis pra?cla-
rissimis viris. Tu igitur pro integra inter nos amicitia noslra tequc meque li-
hercs aut implices, utcunquc jjonum cst. Ilabemus fere totam Romam, prseter
pecunia illorum corruptos, habemus doctissinios quosque assistentes, et com-

iSmunc odium dimicat conlra eos, De re mea quo in statu sit, cerncs in Actis
hidiciorum , qu;c ad le mitto. et ilcm milto quod hoc aiino pro scholasticis
elaboraverim De accenlibus Ilebraicis. Valc. Non. Ajuil. a. MnXVIII.

loannes Reuchlin Phorccns. LL. Doctor.
Ilermannus Nova? Aquik« comes, canonicus Colonicnsis, nuper ad nie ca-

20pcllanum suum misit oratorem. Is certe tui cst amantissimus, et nunc ad hoc
novuni bellum se instruit, cum multis commililonibus. discent aliquando isti
pediculosi homines se ipsos cognosccrc aut in jircelio cadent. Vale, fraler.'

LXXYI. Epp. a Frpytag. edd. (Indic. bibl. ii. 82.) [). 14. sc

LOYAXII. LXXVII. 5. APR. I51S.

ERASMVS ROT. C.^SARIO SVO S. D.

Adicci secundum Thcodori librum, tuo dicatum noniini: ojiinor id iam tibi §. i.
cognitum. Audio Ruschium isluc redisse, cl sane gaudco, nam id inalini, quam

LXXYII. Erasmi Epp. (lud. bibL n^ 53,5.) AppeiuL u". cclxxvii. coU. 1G77. sq. Cf.
Burckhard. I. p. 171.

'" arcbiep.] Georj^^-ium Benigmim. '^ illorum] Hocbstrati cum sua parte.
*' Actis] 'Hagenope in asdibus ThoniEe Anflielmi Anno | M.D.X\'III. Menfe Fe-
brnario. |' in #. impressis; repetitis in Hermanni von der Hardt Historia literar.
reformat. Ff. et Lips. 1717. fol. part. II. p. 94... 130. " De acc. Hebr.] de ac-
cen|tibvs, et okthogra|phia, HNGV.E HEBKAi|c.E, a lolianue Eeucblin Phorcenfi!
LL. Doctore Libri Tres Carjdinali Adriano dicati. | in fol. min. In fine: Hagenoae
in ajdibus Thoma; Ansbehni Badenfis | Anno M.D.XYIII. Meufe Februario. | tum
siib signo Anshelmiano (Cum PriuiUflio <3mp£l-talt.

*" Theodori] Gaza;. ,,quos [duos primos libros gramniaticcs] ideo Latine ver-
timus, ut pUires alliceremus ad studium GrjEcanici sermonis vel ipsa facilitate
velut esca quadam." Erasm. Catalog. lucubrationum. Basil. 1537. 4". p. 22. 2' istuc]
Coloniam.

170 LXXVII. KRASMI AD lOANN. C.ESARIVM EP. D. "). APRIL. I5IS.

iiliiil iiigi-iiiimi in tencliris .iliriihi ilcliloscoro. pcllctiir hicvi, iii fallor, ot Co-

§.3. lonia oninis liarharies virtiite iliicuin ac niililuni. Audio clarissiniuin Comitcm
Neaetiuin adversus istos imlocl;e doctrin;e superciliosos professores prorsus
Horculem agcre; sed oplarini illi paiilo splcndidioros antagonistas: niilii vide-
tur extrema^ infelicitatis cum eiusmodi portentis colluctari , unde pivoler viruss

§.t. ot scaliiein iiihil quoas aiifcrrc. 3Io misorcl otiam Ordinis, qui inultos liahet
piohos viros, ({iiiims isloriim tonicritas neutiqii;im piohaliir, neganlihus sihi lanli

§.-■>. ossc unius aiit diiorum amiiilionem, ut ea gratia vcniant in odium mundi. Pes-
sinie consuluil rohiis humanis qiii titulum indidit 'Ohsciirorum Virorum', quod,
ni titulus prodidissct liisum, el liodie passini lcgorcntur ili;o Epislohc tanquamlO

§-<'-in graliam Pncdicatoruin scryit;c. Adosl Iiic Lovanii Magislcr nostor, pridein
Prior apud Rruxcllas, qiii viginti lihollos coonierat, gratificaturus amicis, paulo

§.".antc (piam Ihilla illa prodirot, qiuc efTiiIniinat cuiii lilicllum. Priniuiii iqilaham
uoii cdiliiin 011111 liii(diuiii, verum uhi fueral cditus, optaham aliiiin litiiluin.
suiil illi qiiidcm digiii m;iiorilms convitiis, scd excmplum csl odiosius ot qiiod i'
iii fiirto moloslissimum esse consucvit, suspicio incerto aucloro por omnos va-

§. s.gatur, ut cuiquc sua conioctiira aiit suus siiggerit alTeclus. ncipio enim docrant
qui me crederent eariiin Epistolarum auclorem, ciim mihi nec noinina forcnt

§.f". nota, ncc imitahilis phrasis. Bene vale, charissime Cjcsari. Mirahar loannem
Sihiirgum Iiiic sine tuis venissc litteris. Saluta clarissinmm (lomitcm a Nova20
Aquila meis vcrhis diligentcr. Lovanio poslridie Paschoe, sivc 5. April, Anno 1518.

^ Noaetium] Novam aquilam, Neueuar. ^ Obsc. Vir.] Cf. iufra Eras;nicam
epist. ad Thomam Cardinalem d. 18. Mai. a. 1519. (non 1518.) datam. '-^ BuUa]
die 15. Martii 1517. a Leone X. emissa. "^ Ita c. c. Aeacidcs Philyranus, id est
Achilles Pirminius Gasser, Lindaviensis, medicus, (nat. a. 1505. f a. 1577.) iii epi-
grammate in epistolas obscurorum virorum, quod ex bibl. KrafFtiana, oliin Ul-
mensi , desumpsit I. G. Scbelhornius (Amoenittt. literar. tom. IX. Ff. et Lij^s. 1728.
8". p. GOO. sq.) ct Miincbius etiam (Obscuror. vir. epp. in Erscbii et Grubcri En-
cjclop.) transcripsit, Huttemim cum Erasmo auctorein epistolarum illaruin fuisse
adfirmat ;

Dum Monachi Hebrseam Reuchlini prodcre Musam

Sacrilegi tentant, Biblia sacra puta,
Dumque Sopliistarum gens illitorata Cainoenas

Humanas nostris pellit ubique scbolis,
Nobilis Huttenus docto collusit Erasmo

Atque hunc composuit non sine laudc lilirum,
In quo nil fictuin est nisi nomina sola virorum

Quorura opera et studia liic verbaque vana notat.
Utque Magistrorum Nostrorum barbariem ille

Miris perstringens salibus exagitat,
Sic tu non lusum, sed inertia ssecula ride,
Vel potius defle tempora stulta hominum.

LXXVIII. BVD.EI AD ERASM. EP. D. 12. APR. lolS. LXXIX. NESENI AD ZVIXGL. EP. 171
PAKISIIS. LXXYIIL 13. APR.dolS.)

BVD.EVS ERASMO S.

Ecce autem lursus espostulalio: conquercbar nihil a te literarum multis 5-i-
iam mensibus accepisse , quod quidem epistoUe instar haberet , quum tu ad me
, 5hteras nou magis copiosas quam iurgiosas dedisti, perinde quasi ex diuturno

somno, id est diuturna iucuria nostri turbidius te excitarim. Hutteuus, nou § 2-

j raagis iaui tibi quam mihi nostrisque probatus ct amicus, cum ex regis co-

; mitatu rediret, hac transiens literas a ine tumulluarias expressit, in quihus

quum quicquid in l)uccam suljiisset, vel GrKce vcl Laliiie scriberem, nnum, ut

lOarbitror, aut allcrum vcrbimi de Apologia illa tua adieci, ex cuius edilione do-

, lebam cum eo quod Faber scripsissct, nonuihil simultatis simile inter vos

I enatum esse videri Vale et omnem contenliouem su-

' spiciouemque ex animo luo absterge. Parisiis, pridie Idus Aprilis.

LXXVIII. L..5 = ludic. bibliogr. 11". 53.1. ..5. 1 1 p. 1(39... 18G. 2) p. 163... 169.
15 3) p. 155. Sq(|. 4 > p. -JlS. sqq. III. 02. 5 1 coU. 309. sqq. ii". cccx.

LOYA.VII. LXXVIIII. APR. IMS.

G[VILIELMVS] N[ESE>VS] >[ASTADIEXSIS]
D[-<)MIN0] YDALKICHO ZYIXGLIO HELYETIO
APVD TIGVRIXOS CONCIONATORI ERVDITISSIMO
20 S. D.

Pudor obstat, optime mi Zinli, quominus tihi perscribam quae non pudet
hic designare quosdam theologos ahsque persona tam stulta, ut nullus histrio

quantumvis impudens ausit similia facere personatus

Edraundensis putat timeri slultissimam illam linguam suam (nam hoc sub-
2.imde iactitat e suggesto, quod Huttenus noster 'arcem impudenti*' vocare

solel) propterea quod boui nolunt adversus rabientem rabirc

. . . Ouantuiu equidem coniicio, non tendunt in .Lulherium , qui satis tutus
orit coutra horum tyrannidcm, sed iu omnes bouas. literas, quas ipsi non
didicerunl ct pigel discere, sed praetexunt splendidum titulum homines ad hy-

j LXXYIIII. A = EPisTOLA DE | MAGiSTKis NOSTRis | Louanienfibus, quot, & quales]
I fint, quibus debemus magiftralem illam damnaltionem Luthe=|rianam. | 4". Epi-
stola repetita est in 2) Schelhornii miscellaneorum tomo L, inscripto amoexita-
' TES I LITEEARI.E, etc. Ff. ct Lips. a. 1725. 8". edito, p. 248.. .261. 3 = Zuinglii
, Opp. (Ind. bibl. n°.81.) I. p. 36...41. 4 = Miinch, Epp. O. Y. p. 410.. .416.

I ' literas] eas quas d. 22. Febr. scripserat Erasmus, ex quibus nonnuUa supra

I excerpta sunt. '" Apologia] quse X. T. editionibus Erasmicis praemittitur.

*' Faber] lacobus, Stapulensis. cf. epistolam Erasmi cit. *' Parisiis 12. Aprilis,

Anno 1518. 5. i^ Primus ultimusque huius ep. versus quasi titulos eorum scri-

ptorum prsesagiunt, quibus inter se dimicaverunt postea Huttenus et Erasmus.

^' suggestu ec/d. cf. p. 165. v. 16. " tendunt] Prjedicatores et Magistri nostri.

172 LXXIX. NESENI AD ZVINGL. EP. LXXX. PIRCKH. AD BAPT. EGNAT. EP.

pocrisiiii nali oiliicatiquo. Oiiodsi conalus ooruin succossorit , id quod siipori
prohibeanl, videliis quo sit cvasura rabics scelcratorum. In lianc roni scio
coniurasse quosdam, onincs insignite sceleratos, quoruni uoinina hrovi , ut arbi-
Iror, cognoscet el detostabitur nmudus. IIos tyrannos relundore niagis pulo
osse e rc Christianac roligionis, quani profligere Turcas lurcissimos aut hiss
otiam scelcratioros Iuda?os. Domiror lonilatoni Erasmi, (piod suo stilo folicis-
simo non s.eviat in istos; sod illc ,iit osl purc C.hristiaims, ahliorrol ah omni
dissidio, ct interim sludiis vcrc sacris sose consolatur, reversus ad paraphrascs
iu Paulum, quas hac hycme porficiet. et ut illo in re quidem optima occu-
palus ost, ita min convonit alios studiornm causam descrere. De hiis salis lo
liactenus; proximis liiis lilcris rcspondi superiorihus nundinis. Ilic quoniam
ct prteler spcm ol ceiliis oldatus cst nunlius, nolui tc noscire quid hic age-
retur, ct placuit slomaclium moum apiid lo oirundore. Ilutteni postrema fcetura
niire prohatur doctis oiiiuihus: iilinam illo vivat iillra Nosloris annos: ila sem-

por vilicil se ipsum folix illud el fiocuuduui iugoniiiiu Ilic locus i

ol lota forc Brahanlia salis tuta est a poslo; sod lahiiiaiiiiis alia poslo uocon-
lioro qiiam sit isla vulgaris. Valc optimo. Lovaiiii apiid Sycoplianlas M. N.
ot Fralros. Tu pcrgc, ci'udilissimo Zingli, puruiii Chrisliiin liKiruiu popiiluniui
animis insererc. Anno M.D. XVIII. Monse Aprili.

[nc,kimi-.erg.e.1 LXXX. J??£1sJ_20

DILIMLDVS 1'IIICKEIMERVS BAPTIST.E ECNATIO PIO VEAETO 8. 1).

Audioram iam pridcm, Egiiali ornalissime, to viruui osse iMmiini ol apprime
oriiditum; nunc vero accoplis liiis lileris ctiaiu sunima humauilalo pi"oditumW
intolligo, non idoo quia tot laudes mihi altrihiiis, quas, cliamsi impiidonlis-
siniiis ossoin, miiiiiiio agnoscercm; sod quia uopolem meum lam honigiio siis-
cepisti, et niihi ipsique nil de te merito operaiu tuam lam parate oHois. iioo
satis id orat, iiisi me Erasino noslro et reliquis doctis comparasses hominihus,
a quoriim orudilione tain longc ahsum, quam illi a me corpore sunl roilioli.-so
dislal voro a luc Zasius duodecim dieruni ilinero; totidem IliUtcnus; Erasnius
auloiii vigiiili. Vidc nunc quam prope ad ilhuiim accedam doclrinam. tpiiil
enim pra-stare posscm, liomo ila puhlicis ohriitus nogoliis, ut vix nocte milii
quicscerc delur? Sod voluisli hoc paclo singularcm tuam ostondcre huniani-
latom, ut otiam orga oos ipios nimquam vidisti, osses officiosus 3i

LXXX. rircklioinieri Opp. (Iiid. bibl. n". 50.) ]).20l.

^profligare 3.4. " hieme .?. '"liis 2. ..4. '^ pustr. fciet.] DeConstautiui (luuatione
lihci-. " Nestoris annosj Non prresagiebat bono Neseno animiis, linttenum post
nmim lustrum morti proxiinnm fore, seque ipsum non ita loiif^e post Albis fluctibus
subnitiim iri. '^ fecuudum 5. '^ M. N.] Alagistros nostros. '^ Zuingli 5. Zw. •/.

2' nepotem] Ex urbe Roma 111. die Oct. a. 1517. Cochlanis ad Pirckh. scripscrat
,,Snnt ilii [nepotes tui] nunc Neapoli, mox, ut spero reversuri, nt hinc in pa-
triam confostim abeant". cf. Tleumann. Docum. literar. p. 40. ^' ad me ed.

Zasius Friburgi in lirisgoia, Huttcnus Moguntia;, Erasmus Autverpise aut Lo-
vanii tum degeliat.

LXXXI. HVTTENI AD PEVTIXGERYM EP. D. 25. MAI. 15IS. 173

18. MAI. lolS.

Ei'asmi epistolae ad eardinalem Thomam Cranmerum scriptae, quam infra
i u". cxx. exhibebimus, per errorem hunc diem adscribunt editores. *

LXXXI.

25. MAI. 15IS.

IIVLDERICVS DE HVTTEN .EQVES GERMANVS
CHVMIADO PEVTLXGERO PATRICIO AVGVSTANO

SALVTEM.

Declamavi his diebiis, Peutingere, et causam, si diis placet, arduauif. i.

1 declamavi; couatus suni tamen, cum quia argumeutum delectaliat, tum

jiovero quia ocium suppeteljat. Id qualecuuque est, ad te mitteudum ])u-

I tavi j)rimum, ut te aliqua uovitate utcuuque adficerem, deiude ut auimo

' tuo suspiciouem , si quam ex illo diuturuo meo sileutio coucepisses, exime-

1 rem : videri euim poteram olditus tiue iu me benevoleuti» segnius quam §.2.

j pro dignilate amicitiam nostram colerc. sed distinuit me quidam nuntians

jisepistolam ad me tuam una cum nescio quo C»saris munere divagari et ad

me propediem perventuram. (Juani dum expecto, ut videani (pio me evelias§.3.

(scio enim aliquid machinari te), simul sperans fore ut in iUo i»iincipuin

Augustje, qui nimis iam dilTertur, convenlu ipse corain de multis collo-

quar, nihil properandum ad te putavi. Tu vero desine aliquid ingratitu- §.4.

iodinis suspicari: non sic memoria excidit, quanta tu nuper diligentia quan-

loque studio redeunlem ex Italia me eommendaveris Maximiliano Caesari,

qui cum tua gravi oratione in consessu amplissimorum virorum de meis

studiis deque illa eruinnosa per Europam peregrinatione , simul de quadam

mea feliciter illi pugnata pugiia persuasus esset, ut me honoraret, quos

25 tu non magnificos titulos, qu;e 11011 celebria nomina, quas immunitates,

quae privilegia non protulisti, ut ingratissimus sim oinniiim qui iis([uani

\'mmi mortalium, nisi te valde auiem ac reverenter colani. Proinde con-§.5.

tinuo oculis nieis obversatur, qua me primum hospitalitate in tuam domum

accepisli; deinde qua praidicalione quibus amicis commendasti; pustremo

soqua pompa ad CBesarem adduxisli; ut ille tuo instinctu ad se admisit, ut

coronain poeticam imposuit, illam aio coroiiam, illam lauream, quam tu

ante domi tuae, accurate contexente et adornante filia tua Constantia, omnium

quse istic sunt puellarum et forma et moribus pnestantissima , apparaveras.

LXXXI. A et B =: ludic. bibl. n». XIX. 1. et 2. ;3 = ibid. n". 3.

4 z= ibid. no. 4.

•• VLRicHvs ^. EQ. .-:/. « PATRiTio ^. "^ ^.B. ^ caussam B.3.

' quum 3.4. '- meo umi.s. 4. '^ me deletum esse in MS. adnot. et omisit 4.
** ^UK ex MS. recepil 4. '^ colloquor 4. ^^ oratione] occasione 4. sine seiisu.
" arumnosa 3.4. «i f.jeliciter J. ^g ,io,i omiser. AB. addi in MS. adnot. 4.

§.G. Hiweiit isla mihi aniiiiu ac dintissime haerehnnt, tani (jnia per se magna
satis sunt, quam qnia auget ea, quod tihi, civitale pariter ac ordine di-

§.7. verso, acc^ta rcfero. Quod ul)i cogito, et quia ah inennte .x'tate sic
vitam institui. nt quam gratissimus esse studeam, erga eos praesertim,
quorum aliqua in me henignitas, nedum henemcritum , perspecta sit, nun-:.
quam desino magnifice tuam in me benevolentiam tnaqne ista mcrita com-
memorare. Quodsi molesta fuit hsec tibi taciturnitas mea, da veniam iugi

§.8. posthac literarum missione resarcire paranti. Et iam qugeris forte, quem-
admodum me tractet aulica vita. Nondum optime; quanqnam quid non
ferendum est aj)ud vere j^rincipem Albertum archiepiscoj^nm , sic humanuui, lo
sic heneficum ac Uberalem, deinde sic erga literas ac Hteratos omnes
affectum!' aUoqui valde ista nauseo, fastnm aulicorum, magnifica promissa,

§.0. ses(juipedales salutationes, insidiosa coUoquia et inanes fumos. Praeci-
pua tamen mihi cousuetudo est cimi Stromei-o physico, (piod se mira quae-
dam dedit, nt mihi videtur, inter ntriusque mores simiUtudo: simplexis
est, dexter et apertus; odit fucum, detestatur j)omj)am, ac suhinde mihi
crehro inculcat quiedam adagia; ipse vicissim meos, qnandoquidem agnovi
§. 10. talem, iocos connmmico: nam statim ab initio ut in aulam receptus sum,
perspecta hominis probitate complecti coepi ac me ille mutuo. >'erum
tn quid agis isthic? aut qnando illud nobis quod diu iam parturis, tandem20
paris? Si intelligis dilatum iri conventum, copiose scribe de multis rebus,
5.11. prjesertim ea quje in erratica illa ejjistola incrant, retexe. Si ignoras enim,
nondnm accepi. Salutabis ex me lacohum Spiegel secretarium, mire de
nobis meritum, una cum Stahio mathematico, ac illi me commendabis
onniium qui usquam sunt episcoporum doctissimo, Petro Bonomo Tcr-25
gestino, cuius niihi amicitiam promisisti. Gestio vos videre. Interini tii
quoque recte vale. Maguntia. VIII. Calen. lunii. Anno post M. ac D.XVIII.

LOVAyii. LXXXII. 14. rvL. 1518.

MARTINVS DORPIVS ERASMO ROT. S. I).

Literas tiias, ornalissinic Erasme, non dici j)ot('st (piam acccp(M-iin rii-

pide Qiue scri|)sisli, lucrunl omuia sane (juam

gratissima. unum lioc molestum ost nonduni sedalum esse, quod maximc oj»or-

LXXXII. 1...5 = luaic. bi))liogi-. nn.53,l...5. 1) p. 31:-'.sq(i. 2) p. 281.S(i.

3) p.266.sq. 4) p.380.sqq. VII. 1. 5) coll. :j31.s(i. 11". cccxxiii.

^ benignitas] benevolentia 4. "' Quod {omiss. si) 3.4. '" ArcliepifcopO A.
" deinde ... aflectum oniis. 4. ^^ istic ^. 3.4. 23-24 ^|g nob.] erga nos 4. ^^P. Bo-
nomo] qui in conventu Augustano noinine Cjesarce maiestatis legato ijontificio rc-
spondit, cum Albertus Moguntinus cardinalis lieret. " Moguntiae B. 3. 4. ac

omis. B. 3. 4.

, LXXXII. DORP. AD ERASM. LXXXIII. VLR. ZAS. LXXXIV. HVTT. AD CROTVM. 175

tuit, ortuiii a Coloniensihus iiicondiuni: quiltus s.ino niiror, qui tani ineptiiin
I quicquam in inentem venire quivit, iit Lamentationes illas ridiculas, stultas,
I iusanas vel componerent vel evulgarent. Pneterea autem quid minus fuit opus
' qu.im ceu dialogo morologo vulnus effecisse ut recruduerit, quod calluni iam
i5nene obduxeral? Miseram vero studiorum sorlem, sic si pergant eruditi in-
i eptirc Bene vale, eruditorum phoeuix Erasme.

Lovanii, pridie idus lulii. Anno M.D.XVIIL

[fribvrgi brisig.] LXXXIII. [a. 1.M8.]

[VDALRICVS ZASIVS.]

|lO. . Plinius li. XXVII. meminil qiiadrigas in CapitoJio feriis Latinis certare
I solitas, ahsinthiumque bibisse qui vincerent. Vdalricus de Hutten , nobilis
! genere, nobilior virtute , nohilissimiis vero studiis politioribus , in quibus me-
I retiir prwcotiia, cum Bononice iuri civili intenderet, ahsyntlno sese Accur-
' siano potari ad Nicolaum Gerbellium, iuris doctorem eminentem humanarum-
pqtie litterarum impense doctiim, per iocum scripsil: quem et nos Latinarum
! certamina vicisse pari ioco diximus. Et sutit satie Accursiatue glossce acer-
\ hiusculie, sed quarum pofus, si ttiodo assueveris , stottiacho conferat.

i LXXXm. ZasiiSckolia ad L.2. D.deO.I. Basil. 1518. fol. p.42.sq. [cf.Stintzing,
Uh-. Zasius. BaseL 1857. 8". p.347.] {Iti receniioribu.s edttioni/ji/.f fuci/s de Hutteno
cjvixssufi est.)

[bononi.e?] LXXXIIII. [edit.

VLRICHI DE HVTTEN

EQVITIS GERMANI
AD

CROTVM RVBIANVM

IN NEMIXEM PR.^EFATIO.

Accipe igitiir lioc til)l Nihil, Crote, qiiod toto anno scriptmii a me §.
conquesUis es, idque in epistola tua (jiiodain quasi tragico ploratu vicies

LXXXIIII. A...E — Indic. bibliogr. n^.XV. 1...4.10. Eeliquorum exemploruni ubi

variet scriptura nonnisi duorum uovissimorum eorundemque pessimorum adno-

tavi : 5. G. == Ind. bibl. n".XV. 24.25. Cf. Burckhard. I. p. 10-3. sqq. 113sq.

126. sqq. 188. sq.

' Lovanio 14. lulii, Anno 1518. 5.

*° Plin. H. N. XXA^^II. cap. 7. sect. 28. ,,Latinarum feriis quadrigfs certant
in capitolio victorque absinthium bibit". '^•'■* ad Nic. Gerb.] in prjef. Epist. Ita-
Hae. cf. supra p. 105. vers.23.

^^ Vlrichus de Hutten ad Crotum Eubianum. 5. 6. cum puerifi adnotatione Prae-
fatio ad lucubratiunculara Nemo. ^7 jjq,, nihil. marg. D.

17G LXXXIIII. IIVTTENI AD CROTVM IN XEMINEM 1'E.1;FAT10. 1')I8.

ropftis, (juasi qiii nihil est, ab eo aliquid extorquerc liceat. At nunc ipsuiu
illud Niliil ad te mitto, et ita niitto, ut Nemine perferente accipias. Qui-
cum enim rectius Niiiil quam, cum INemine versatiu*, cum nemo nihil scri-

5.2. bat ac laciat? Sed iam nosse vis, unde hoc repente connnentum. Ex
perversa , Crote , hominum opinione , simul tua tragica epistola : nam ut tu i
nihil a me scribi quereris, ita sjuit homines qui siquid scribas etiani aiU
facias, el ipsum illiul et te autorem INihil dicant: in ea tenq)ora incidinuis,

§.3. iii id vulgi iudiciuni succiimbinuis. Si adhuc quid sibi hoc velit Mliil,
dubilas, priora revolve ac qiuedam nt contigerunt in niemoriam revoca.
Periculuin fecisti mecum quid niereantur qui oplima studia sludidsissinie i
sectati snnt : nempe ut niliil didicisse et ipsi homines nihili dicantur jn-o-

§.».palain. qua in re clemenliores adliuc iudices expertus es quani ego, (iiii
post tot anuoriiin nicain per Eiiropam pcrcgrinationem , tot aditis periciilis,
tot exhauslis calainitatibus, nullis non erumnis afllictus, cuni tand(>ni ad
meos rediisseni, quid aliud siierarc debui, quam homines longa mci cx- 1
pectatione fessos advenienti occursaturos , obviis manibus excepturos, lilaiula
aliqua priefatione salutatuni ainplexaturos, gratulaturos incolumitati mcce,

§..j.])robaturos ipiod ciini patriis Musis rediissem in graliam? At pauciorihus
curje fuerunt Ikcc (|uam reperti suiit qui me accusarent etiam: iam enira
fania processerat quibus stiidiis (piaiii operani iiii|)endisseiii : itaiiue repre-20
heiidere oiiines, ac frustra laborassc et tcnipus perdidisse diccre; al(|ue
eo oiiiniiiiii laiidem calculi coniccti suiit, et ipiod vix crcdis, in palria miser

§.ii. inveiii iKHiiiiiciii ieipiiim ineoriiin studiorum iudiccni. llliiin. vide lNeiiiin«?m
(pii lioc (lc sc dicit

.Ncino refert sliidiis ])ra'iiiia digiia boiiis. 2,1

non alHcr atijiic illc cgo siin decoclor liliiis, (jui ad |)orcoruin haras.el
conuncssandas sili(]uas relegari dcbcani; aiil 11011 nielius sit ita sliidiiisse.
quani studuisse (uniiino niliil: naiii cx ;c(|iialibiis (]iii nciiue litcias iic(|ii('
natare didicerunt, niliil offciidcbanl : adco tulius est 11011 studere, qiiani sic
studere: et lianc quidem iiniicgerunt niihi culpam, ut esset quod duritiei-

§.7. siiie praetextum (dircndercnt. tinic(pic ])rininin divagahis cst runior, iiiliil
didicisse nie ac cssc niliil, magiiis illc (luidcin autoribiis: iiain iibi in iilos
quis inciderit iactatorcs Icgiilcos, aiit ad lios ad]»u[ciit siijtcrciliosos tlico-
logistas, 11011 dico qiioinodo jxissct scirc ali(|uid, lioc dico (]iioniodo posset

§.8. esse aliquid. Diogenes Cyiiiciis iiltro iiiliil. scirc vult jiost euiii (jiii oniiiiassj
scire prolitctur, at esse aliijiiid conlendil: id (jnod cgo adliuc conse(jui tot I

' C^ui nihil cst. marg.D. ^ Nihil. Neino. mnry.D. ' .authoreni />'. " In
honis docti literis, nihil sciro (lieuntur, & nihil ffit ncfi^ niagistri, nequc \\\a.g\-
strabiles. murtf.D. '* aerumiiis .7. ^. 23 stndiorum meorum. 5. C. 2'' est v. 58.
Neminis. Nemo. marcf.D. -"'' aras AC. Cf. evang. Luc. XV. 11. sq^j. ^" Pro-
verb. Diogenian. VI. 50. ■" Nihil didicit. 7««r</. />. ^^ Lefrulei iactatores. marq.D.
33 Theologistae superciliosi. viunj. D. ''4 non] u5 A. ^s Diogenes. marg. D. Cf. ?

LXXXIIII. HVTTENI AD CROTVM IN NEMINEM PRJJFATIO. 151S. 1/7

laboriltiis non iioliii: nain niin inter meos versor equites, hand nnmeror, -
e\ istis vero indoetis doetis ncmo me agnoscit. ac nescio an alicnius eorum §•"•
uniltra sim: ita plane non sentio ipse me, quoties sua stndia preedicant,
suam eruditionem, sua ingcnia ostendnnt; at vero in me quicquid est, omni
scontemptu contemptius iudicant. Tnnc iactanlur ab alteris Felini, Baldi, §.i".
Bartholi, lasones, Accursii, Speculatores ac id genus doctorculi , ah alteris
vero suhtilis Scotus, seraphicus Bonaventura, his sanctus Thomas, unice

'' Feliiii etc.] ICti Itali: Felinus Sandeus, Feliuae a. 1444. uatus, Fraucisei
Arretini discipulus, prof. utr. iur. Ferrariensis, tum Pisanus, auditor rotae a. 1488.,
decessit episcopus Lucensis a. 1503. m. Augusto. — ■ Baldus de Uhaldis Perusinus,
nat. a. 1327., Bartoli aliorumque auditor, Bononise, Perusii ter, Pisis, Florentise,
Patavii Papiseque inde ab a. 1:344. usque ad a. 1400. docuit. Scriptorum eius, quse
liodieque uon sine suo momento sunt, magnus nuraerus est. Cf. Savinii iur. R. per
med. a-v. tractati hist. YI. p. 208. sqq. — Bartolus dc Saxoferrato , nat. a. 1314. Pe-
rnsii Ciniun audivit , Bononise tum alios, ibique a. 1334. iuris doetor creatus
a. 1330. Pisis leoere coepit, postea Perusii, ubi a. 1-357. 'ossa Bartoli' condita
sunt. viri fama etiam post mortem sumnia, scripta plurima, neque posteris
iuutilia. Cf. .Savin. 1. c. p. 137. sqq. — lason de Mayno s. Maijnus, Pisauri natus
a. 1435. Papife Tartagnum aliosque audivit, ibique a. 1407., tum ab a. 1485. Pa-
tavii, a. 1480. Pisis, iterumque Papia iura docuit, ubi Alciatum inter discipulos
habuit; vita defunctus est a. 1510. cf. Savin. I. c. p. 307. sqq. — Accursii fuerunt
sane plures, sed h. I. seuior ille intellegitur, qui inde ab a. 1220. glossam or-
dinariam corporis iuris civilis q. v., satis infeliciter compilavit. prope Florentiam
circa a. 1182. rusticis parentibus natus Azonis discipulus fuit, cuius collega postea
factus est, ut sui ipsius quondam discipuli Odofredi. BononisE famaiu divitias-
que sibi magnas filiosque postea celebres Franciscum, Cervottum Guilielmumque
comparavit; mortuus cst circa a. 1260. cf. Savin. 1. c. V. p. 262. sqq. — Specula-
tores] Guilielmus Durantis s. Duranti, Podiomissione Bitei-rensis diiec. Languedociae
a. 1237. uatus, Bononise doctor factus, non diu Mutiuse ius canoniciun docuit,
sed variis iisque gravioribus tum ecclesiasticis tum ssecularibus officiis functus
Romre a. 1296. mortuus. Speculo iudiciali sumniam celebritatem nomenque Specu-
latoris (Patris practicw) meruit. quod volumen alii postea, inter quos prfecipne
loannes Andrea' et ipse Baldus nominandi sunt, additionibus auxerunt. cf. Saviu.
1. c. V. p. 571.sqq. — Quod hos homines, quorum vitae studiaque pro temporum con-
dicione satis graves fuisse constat, doctorculorum nomine ludibrio habet, lascivo
Neminis stilo apprime convenit. ^ BartoliC Doctorculi. marg. D. "^ subtilis]
loannes Dunsto?iiensis s. Du?is s. Scotus primuni Oxonii , deinde ab a. 1304. Parisiis
scholasticam philosophiam docuit eo fervore, ut Franciscanorum sectse Scotista-
rum, sibi ipse doctoris subtilis, realium facis ac tubre nomen adquireret. Colonise
a. 1308, a^tatis LXIII. apoplexia correptum vivum sepultum esse sunt qui tradant.
seraphicus] Ioa?ines Fida^izaBalneoregiennifimrnscus, natus a. 1221. , inter scho-
lasticos doctor serapliicus (quod cognomeu proprie Francisci Assisiatis est, qui
Franciscani ordinis minoris a. 1215. conditor a. 1226. mortuus est), ordinis mi-
norum generalis, episcopus et cardinalis obiit, cum prima; concilii Lugdunensis
I sessioni iuterfuisset, a. 1274. In epitaphio sanctis et doctoribus ecclesia? longe
post adscripti viri est: bona sua semper ve?iturn r.redidit Bonaventiira, du?n vixit :
prresentin uhi vidit, inutavit no?n/'n cu?n viln. bis sauftusj Tho?nas (comes) de

HvTTENi Opp. vul. I. 12

] 78 LXXXIIIl. HVTTK.M AD CKOTVM IN NKMINEM 1-I;.E1'ATI0. 15)b.

niagmis Alliertus ac irrefrayaliilis (|iii(laiii, niius luilii nouieii per ineuriain
cxeidil. el a tantis magislris lanli diseipuli, ali isliusmodi fonlilius lii rivi
siinl, iit seial ali(juis ad Seotum (luantum nobis reslet, qui iuter sectalori'?

iMi.illius lam niliil seimus, tain smnus inerudite eruditi. t|uanquam tu solilus
sis imitari qui nos olim docucrunt Colonienses et syllogismis fulminare, ac .
si qnaiido provocaris, alacriter congredi, opponere, assumere, respondere,
(•onclusiones sustiiiere bis triginta nonnunquam, arguere pro et contra :

§. 1-'. (|uein illi non statim probant, (piod iion forjnalitcr consuis argnmciila: (iikkI
gemis est illa qiuestio '.Vn aeutius ali(piid videre potuerit raplus iii terliiiiii
(•(cliun Paulus, qiiani iii sua cella, euni taiitis speeulationibiis iiidonniret i
ali(piaii(lo doelor sanctns', aeiile, ut inilii videlialnr, per te dispiitala, sed

§. i;!. ab illinninalis Tliomislis (pii soli ccrcbriim lialicnl, disculienda. Non niagis
orto sole evauescunt miniiua sydera, (luaiii nos, Crote, quanloemuiue coii-
ventu, quodam se isliusmodi fariiiie elainoso tripudiatore ingereiite, ob-

§. II. scuri (imus. Sed aiidi meum liac in re eonsiliimi: postquam niibi slo-u
iiiacbum moveruiit isti oliin siiperbi leguni dispensatores, fateor. esse ali-
(|iii(l coiileiidi et eo studiiim contuli meum, ac dispeream , si iilla alia
ralioiK! quain vel ut meoruin desyderio satisfacerem , vel ipsiiiu illiid, quaii-
tumeunque nugatorium est, quo isti triumpliaut Jiartbolistic, assequutus
aeceplo(|ue doctrin* titulo quo decipi viilgus ainat. ab ilbs postea audiriso

§. 15. uiererer, quod aliter per c(iiiteinptuin iioii licbat. Doetorem euiin esse
oportet nunc, doctum neque necesse est, iieqiie omiiino ali^piid est. Qiianla
literarum iactura boe facies? aiebat aliquis. 'Nulla' respondi, •(piippe iiii-
pendendup aliquid sueeisivi temporis, dimi istas illitcratas bteras ahpie liaiie

Aquiiio s. Aqidnas , Aimlu.s, theologus pliilosopliu.s scliolasticus, cum inagistri Pctri
Lonibanli, Mao^istri sciitentiarum (f 1104.), celcbratissimuin sentciitiaruni librum
interpretari cojpisset, Coloniiv, Parisiis, Eoma; et iu aliis Italiic civitatibus cam
famam adsecutus est, ut iuter Uominicanos suos, qui ab eius nomine Thomista'
vocantur, sanctissimus liaberetur et angelus schola^ doctor augelicus, doctor
communis, cherubinus et evangelicus appellitai-etur. uatus cst a. 12"24., mortuus
a. 1271. ' unice magnus] Albertus Lauingensis Sucvus, quem alii c.x faniiliii'
nomine, alii honoris causa Magnum nominari putant, ordinis praedicatorum doctor
Parisiensis a. 1236. Colonise Thomam Aquiuatem discipulum habuit et in cam
urbem, postquam a. 1200. episcopus Katisponensis factus fuerat, a. 1203. revcrsus
ibi a. 1280. vita functus est. Operum eius Lugduni a. 1051. editorum sunt XXI vo-
lumina in foL, fabularum de viro enatarum innumerabiles.

Mrrefragabilis] Ale.xander de Hales s. Halensis, Franciscanus, Bonavcn-
turje et Scoti magister, Anglus, f Paris. a. 1245. In epitaphio eius est:

Gloria doctorum, dccus et flos philosophorum,

Auctor scriptorum vir Alexander variorum,

Norma modernorum, fons veri, lux aliorum.
•' Colonienses. murg. J). ^ cOcIufionss C. ^ Quivftio theologica. /«//;•//. />. '-liiir»
Thomas. ;72«r^. />. " tripuditatore i?. i« Superbi legu dispcnratorcs. miiiij. !>.
''■• Bartholiftaj. wjrtr^.y^ assecutus J. <?. 21 j^ viary. D.

LXXXIIII. HVTTEXI AD CROTVM IN NEMINEM PRJFATIO. 1518. 1 79

(loctiiiiariini foceiii iacfare discain , nam intelligere nullo negocio licet : sum
eiiim plane in ea opinione, ut qui in liis stutliis superbire sciat, et pro
lenipore ingerere se audeat, eum consummatum hoc tempore iureconsul-
tiiin existimem. Quod institutum quid refert quomodo postea immuta-§-i6.
, •'^verim scribere, cum tu illi interfueris senatui quo istud factum est con-
I silium? Ad Bartholistas redeo : tales sunt qui nunc in aurihus principum §• it.
' quasi spongia? luerent, quihus consultorihus respublicie guhernantur, ad
(luorum priescriptum omnia domi foiisque geruntur; qui soh docti sunt
solique doctrinse precium inveniunt, quibuscum suum isti divites aurum
I lOcommune habent, quos solos benignius salutant. Ac nescio an uspiam?. is.
I nianifestius stultitice suic documentum quam in demerendis rahulis preeheant :
j quos cum reddunt purpuratos, ipsi aliquando egent ine[)ti homines, quasi
non melior fiierit Germani;e status, antequam isti invaderent tot volumini-
hus instructi, tunc cum plus valerent hic honi mores, quam usquam scriptte
i loleges; aut non adhuc tanto qusehbet civitas prudentius guhernetur, quaiito §•'•'•
I ab ea longius ahsunt hi glossatores. Ac illos mihi intueatur aliquis apud
Balthicum mare Saxones, quam incunctanter ac nulla iniuria ius dicuut,
non consultis quidem illis quos dixi leguleis, verum suo illo ah antiquis
more, cum nos hic viginti annos inter triginta sex doctores pendeamus.
20qui quomodo persuadehunt mihi doctrinse opinionem, cum tot ainios, tot§.2o.
perlectis voluminihus, invenire quid iuris non possint? Ohscure igitur in-
telligimus, quis alat istas in Germania contentiones , istas discordias, quis
intestinis bellis connectat principes, rebuspubhcis tunndtus invehat, omnia
seditionibus iinpleat? Ex his quendam novi, insignem asininn, quod mihi§.'2i.
25videtur, quod ipsi, iureconsultum, qui ahipiando simul audientihus noI»is
Papia; illud iuris columen lasonem, cum i's prfelegerel, ac multis citatis
autoribus sul»iiceret 'et Alexander de Imola ac sequaces', conversus ad
proximum quaisivit, quis ille esset Sequaces: putahat enim ex glossatoribus
uni 'Sequaces' nomen esse. at idem ille, quahs qualis est, nuper ex Italia

' negotio B.5.6. '^ Superbire. murg.D. ^ confumatii ABD. confiimatum C.5.

® BARTHOLiST^. ?««/•(/. -0. ' fpliongia; .J...Z>. " praiciii i>. pretium 5. 6. " Ka-

hvXsi. marg.D. i^ boni mores] cf. Tacit. Germ. c. 19. ^^ Gloffatores. marg.D.

j glossatores] Non proprie sic dictos vult, id est doctores qui ante glossam ordi-

I nariam q. v. iuris fontes interpretati sunt, sed eos qui scientiam suam prsecipue

I ex glossis sumerent. ^^ Saxones. marg.D. ^^ Pernicies Gennanise. marg.D.

^* lasonem] cf. suprap.177. lafon. marg.D. ^^ authoribus ^. Alexander de

Imola i. e. Imolaenatus, s. Tartagnus (de Tartagnis), inde ab a. 1450. Papise, Bo-

I noniae, Ferrariae, Bononise iterum, Patavii, Bononiae tertium, usque ad mortem

j (a. 1477.) ius civile docuit, ita ut aureus doctor et acutissimus, excellentissimus legum

I monarcha, eximius et famosissimus doctor cognominaretur. Inter discipulos eius

I eminent lason, Barthol. Socirius, Bologninus , Lancellotus Decius. Cf. Savinii iur.

j Rom. per med. oev. bist. VI. p. 312. sqq. ^' Sequaces. marg.D.

12*

180 LXXXIIII. HVTTENI AD CROTVM IN XEMIJJKM nt.EFATIO. 1518.

rediit, lilnis ac veslilms spleiidide instruclus, ct intor d<i(t(»res minicraliir,
ac nic, (jni mclius rapin lasoncni , post t(M'gnm rclinqnit. 0 mores, o
studia, 0 tcmporis huius capila, (piin istas abstergimus uehnlas et aliqnando

§_■}■: verum intuemur. At valde interim ex suis sibi isti commentariis placent,
stiidium aliocpiiu tractahile omni caligine involventes ac Cimmeriis plane 5
tenebris obscurius rcddentes, quarum ut densiorem quis nelmlam, atriorem
noctem libris digestorum admolitus cst, ita pro classico antore celebralur
et in admirationc hahctur: cuius enim lucuhrationibijs uon antefertur Ac-
cursius quidam, cx cuius tenehricoso iugenio bic ofTusus est iuri civiii

§.2M. fnmus? Nou iniuria igitur miserchat te olim mei, cui, ul studiosus essem, to
ad huiusmodi studium diverlendnm erat. tam iuconsiilla sunt bomimim
supcr hiimanis studiis consilia. quare, ut mihi vidctnr, (pii ingemio sunt
animo ac recte lihero, omuia mahnt qiiam in has se demittcre sordes.

g.M.IIiBC ego accusare iu iUis, quaiKpiam iniquissima sunt, uon ausini, nisi
repetita his veni;e petitione pnefatus dicturum me quod nemo sentiat aci5
nihil dicturum. Suiniis enini nihil , Crote, nec prius desinimus nihil esse,
(piam aliqnam iiohis iii hac comcBdia pcrsonam assumanuis. QuaiKpiain
nisi obesscnt mihi litera>, poleram satis reverenter Eques C.ermanus salii-
tari, et tu Sacerdotis appellationc satis honoratus eras, nisi et praeter eqne-
strem dignitatem esse putaretur Uteras disccre, et peniliis nihil saperentsn

§.25. qui se valde lioc seculo putant sapere. Hi sunt (pii (um litcras ignorent,
consiUiim tamen nohis dant quid discere oporteat, et stiidiornm censores
agunt; qiiorum a litulis pr.emia metiimtur, sic fere quan-cntes '(juid esl
iste'!'' (piihiis rcspondcrc licet 'Doctor est, Magistcr cst, Baculaureus esl';

§.-'G. aut, si milliim istorum attigit, Nihil est. Nuper ex qiiodam m(M)riini quse-so
situm liunc in modinn est ah istiiis professionis homine, curioso illo qui-
dem sahitandis amicis, qiia ine lionoris priefalione salutari oporteat. tum
meus respondit iiondum aliquid csse me: hoc volcns sc^ilicet liomo simplex,

§. ■)-. nullo insignitiim titulo; quod satis fuit huic saliitatori. llodic cniin non
(pialis quisque sit, sed quo vocetnr nominc quicritur ; in casu ac pecuniis:ji,
omuia insiint, virtuti proprium est nihil, illud proh Christc nihil, qiiod
nunc optimus quisque yocatur: ciir igitnr sapere quis vcUt, quando sapere

§.2s. extrema Iioc tempore dementia cst? Ilinc mihi hoc Nihil cxcidit, atque hic

^ Iiiuohiut rtudiu iuris. marfj.D. Cymeriis ^. Cyineriis C Cymnierijs fl.

' libris digestorum] s. Pandectarum qui quinquaginta numoro optimam Corporis
iuris civilis q. v. [lartem efticiunt. autliore B. 5. ^-'^ Accursius] cf. supra p. 177.
Accurfius tenebrio. mnrg.B. '■■* Humana ftudia. marg. D. '* ego] ergo5.fi.

aufum ABD.5.6. '^ Nemo. Niliil. marg. D. '^ Obsunt literse. mnrg. D.

^* Doctor et Magifter eft. Baccalaureus eft. marg.D. Baccalaureus 5.0. scd
corrupta ista Baculaurii s. etiam Baculai-ii forma Hutteni temporibus usitatis-
sima fuit intcr monaciios. -* me esse. 5.6. •■" Nibii eft. Nihil. ntarg. Ih

Gliriftc ./. ■2-" Cf. Cic. ad fam. VII. 28.

LXXXIIII. HVJ TKXI AD CKnrVM IX >EMIXKM rR.HFATIO. lol^. 181

prodit. Nt'1110,, iiullis illr qiiidom toliiiiiiiiis , uullis nlinnxius (■iiiilinurliis,
jdciius fiduoiti', qua elatus lioc audet Niliil iii luceni adducere, impuoe,
credo , ad oimies eventus , quia qni Xemo est quid obstat quo minus loqua- §. 29.
tur boc suum ^iliil"' Quodsi non probabunt qni vocantur tbeologi, suo
0 more fecerint; quanqnam pro])abunt forte, cum aut nibil eis placeat aut
qutedam magis quam >'emo putat Mhil. quibns aliquid meum nonnunquam
ostendens 'Ecce vobis nibil' inquio, 'ab eo qui per vos est nibir. Ibitum§-30.
accurate legunt investigantes mim Iiceresin sapiat, et statim siquid niimis
placet, quanquam sit boc nibil, enotaut; inde in articulos errata digerunt,

10 sunt enim pensiculandis bominum sermonibus acuti valde iudicii ; ubi siquid
ofTendit, frontem contrabunt, labra exporrigunt, nasum suspendunt, uon-
nunquam 'Ad ignem, ad ignem' iugeminant. quam colluvionem movere
tutinu non est , non magis quam cum sentibus luctari aut pr^sens aliquod
iiltro sibi malum accersere. Apud bos cautum est, nequid temere loquamur, §.31.

lometuendum genus bominum, ac fari omnia solitum, andire niliil. quis
iiberius enim carpit vitia nunc quam isti sapientesf immo quis petulantius
(jiioquo vult invebituri; Si qnseras ipsi interim quomodo vivant, palbnin et
cucullum ostendere satis babent ; quodsi nibil dicas, ibi tnm in articulos
tuum referunt uomen; 'Probarunt tof inquiuiit 'pontitices', ac privilegia

rjojiroferunt, tibique negocinm faciunt. malum minitantes ni palinodiam oc-
ciiias. Longuni esset scribere tibi, quoties illis iam displicui, doiiec con-§.32.
sensi in boc Nibil, quod quia nibil est, nibil ab illis fit; et omnino con-
cessum est JNibil dici, aut >eminem dicere, bac lata lege 'nibil dixeris'
aiit 'nemo dicere andeat". Atque ita lue tueor, prudentius quam ubi quen- *.33.

25dam obm ex bis crabronem vebementer irritabam, cuni dicerem nibil scire
iiunc tbeologos quod non discere quis vel sine prasceptore possit. quod
ineum piaculare verbum, qao dii boui supercilio exceptum est; qucC con-
cliisiones, qnot syllogismi, quanta entbymemata secnta suntl obtundebar
iiifwlix; at ille u-atus dominus virgines deprecatrices poscere videbatur, ut

somibi propicius esset ; cui omnia concludenti omnia concessi, berbam quod
aiunt porrigens , in hoc etiam assensus , ut supra vulgarem ipse bominum
sortem numinis loco sit, ego nihil sciam, nihil sim, quodque doctus ipse
fnlgeat quasi splendor firmamenti, ego in Iiis delitescam tenebris meis,
uJ)i loqui niliil bceat. Capnionem .'ib aiiimi magnitudine omnis admirabilur §.3.i.

^ Xemo. marg. D. ^ Thelogi A. Theologi luorofi. imrg. D. ^ Mos

Theologorum. marg.D. ^ sit] fit 6. '- Ad ignem. marg.D. '-^ Metuendfi

genus hominum. marij. D. uihil. A. '^ Imo A CD '- Quodsi] edd. habent

Quam si In articulos. marg. D. ^" uegotium B C. -^ Xihil dixeris. marg. D.
-* Nemo dicere audeat. marg.D. ^^*" Bella hiftoria. marg.D. " quod dii 5. 6.
-• Enthimemata fequuta. ^J C fequuta i>. ^^ inieWx D.5.6. virg. depr.] cf.
Liv. I. 9. ^" propitius i>. 5. 6. herham porrigere = victoriam cedere, se victum
fateri. 3* lo, Reuchlinus Phorcenfis. marcj. D.

1 82 LXXXIIII. UVTTliXJ Al) ( UOTVM IN XEMINEM rii.KFATIO. K,|S.

jxtslerilas, qiii (k'scendere rum liis iii acieni ae piiynam eapessere ausiis
sil, et mira lioc fwlicitate, praeter omniuni opinioiiem: (pii siipia forte la-
horasset, tunc cum multis commune mihi fnisset hoc Niliil: omnia dehentur
Maximihano principi, qui se furenfihus opposuit, non passus everti optimum

§.35. virum et dc hoc imperio suis consihis suaque industria sic meritum. Secusa
Theologistii' I*arrhisienses iudicarunt, sua maxima infamia suoque dedecore.
Quod recordanti mihi suhit quid in Cln-istianam rehgionem iuvexerit haec
trecentorum annorum theologia : postquam enim discessum est ah illa veteri
el germana, tum vero cum studiis dechnavit simul rehgio, ac iUa increhuit
omnium pestium pestilenlissima snperstitio, quse sua cahgine ita verum dei i
cultum infuscavit, ut uescias Christi sint qua? ohservas muHa, an ahcniiis

$.36. novi dei, qui lioc sihi ven(hcet uUimum mundi tempus. Ilahcnt tameii
pessimorum hhrorum magnos acervos; ac dum istos neghgiint antiquos et
recte doctos autores, in his versantur nugamentis, et in scrii^turarum sor-

§.37. dihus non secus ac in luto scarahjeus deliciantm\ iSequc tunc vilius (piid 15
nostris studiis tractare se putant, quoties pro concione sor(hdam ahqiiam
fahulam aut anile deliramentum, vulgi creduhtate ahnsi, dchlaterant. Qui
Gum tales sint, (juicquid tamen extra suam farinam cst, contemnunt ac
aspernantur; cumque omnium insulsissimi sint, eos tamen esse se con-

§.'w. tendunt, qiiihus semel Christus dixit 'Vos estis sal terra''. quare ct &A-'i>,
pientes credi volunt ac apostolis qiiicquid olim datum est, iure hereditario
ad se trahunt, et in compellationis prsefatione 'Magistri nostri' mira et in-
audita ambitionc dici gcstiunt; forlc quia confessiones audiunt ac consilia
regum et principum ediscunt, deiiidc nmlicrcularum quoque secreta niniis
avide rimantur, ut se iccirco plus onmihus sapere credant, et non ini-2.i
merito a discipulis 'magistri', a filiis 'patres' (proh pudon salutentur. qua

§.39. de re facetissimam tu olim ad me epistolam. Sed quid ego hsec, quasi
hoc tempore Theologi non sint? Minime; sed quod tam nihili lioinincs iii
apostolorum locinn succcdant, in eius rci indignitatcm aliquis Ncnio cx-
clamarc jtotest omnia iiivcrti. oninia coiifiiiKli ct misccri, omnia secus acr

■^ felicitate Z>. 5. 6. ^ Maximilianus Caefar. tnai^g. /). ^ Parisienses 5. 6.

Parrliisienses] Dominicani Speculum oculare Reuclilini a. 1514. coudcmnaverant.
„Acta doctorum Parrhisiensium de sacratissima facultate theologica .... contra
Speculum oculare lo. Eeuchlin Phorcensis una cum sententia eiusdem libelli con-
demnativa ad ignem"' Coloni;c a. 1514. in 4". edidit Theodoricus de Gouda, Car-
melita Coloniensis. Theologifta^ Parrhifienfes. marg.D. * Theologia Scotica
et Occanica. vtarg.D. ^ Germana ^...T. 5.6. igS=' marg.D. '" .Supftitio.

marij. n. '^ vindicet J. «. i^ lueptiffimi libri. marg.D. Antiquos ncgligunt.
marg.D. " authores i?. '^ Scarabcus yiCZ>. *- Contcmptores. marg. D.

'^" dixit] Evang. sec.Matth.V. 13. Sapientcs. /««jt/. -O. '' hpercditario //CZ). 5. 6.
2^ Magiftri noftri. marg.D. *^ idcirco 5. 6. ^e Magiftri. Patres. marg.D. ac
pro a 5. 6. procli ('. " epistolam] non cxstantem , nisi forte intcr Epp. obsc.
virr. 52* Nihili homines iu Apoftolorum locu fuccefferut. marg.D.

l.XXXIIII. IIVTTKXI AD CKOTVM IN NEMINEM PIJ.EFATIO. 15IS. ISt^

j siut IialnTi, uiliil silii coiistarc, lunnincni aut a uioruni iulcgrilatc lionuui

I aut eruditione doctiun iudicari, sed alterum cucullo osteudi, allciuni tilulo

I utcuuquc ac(iuisito cxpriiui. Tu, Crote, qui acutius omnia intclligis, (luid §. lo.

vidisti tcmpcstate nostra Christianuni magis quam illos nupcr Erasmi la-

ohores? aut (|uid contra magis invisum liis Tliomistis? ut susurrabant, ut

Ircinehant, ut stringchant suiicrcilia, ut nasos susp^^ndejjant: ilia i-unipi

Iiis credas, (juoties tale aliquid viderint: ita alienis virtutihus invident pes-

i simi homines; ita conscicutia ignavite sua} cruciantur nebulones. At tuuci ii.

I strennui sunt, quando in suo illo regno, publico suggesto, apud iudoctum

i lovulgus ac levissimi sexus turbam declamaut: ihi lacerant, ibi invidentiai

I suse stimulos exerunt ac illud eiaculantur terribile fulmen el mirum evonumt

j veuennm , non in eos in quos necesse est, sed quos sibi molestos esse

ubilihct contigit. Alexandrum sextum nostra mcmoria pontificem maximum §.4''.

dixisse lcruut, .cum potentissimo rege aut principe malle sibi hcllum esse

j loquani cum uno ex fratrum mendicautium ordinibus: omnia enim babere

eos qui niliil habent, ac incxpugnabilc id esse hominum gcnus, quacunque

j certandi via adoriaris. Nescio acutissime btec consyderem, an vero dobjre §. 13.

meo latius elTerar; hoc certe puto, neminem uon civiliorcm rcperiri victorcm,

siquos disputando concludcndoque vinci contigcrit, quam bos praeposteros

2oChristi apostolos. quid enim crudclius uiiquam sensisti, quam ubi qucm-

4)iani arripucrint corum quos luTrcticos vocant? tunc quippe oinuia Christo,

prster unam misericordiam, conccduut, ct quod illi proprium maxime est,

hoc tum longissime ablegant. quinetiam adeo insolentes se gerunt, ut ncmo

non danmari malit, quam ab his consequi veniam. Qui cum oppugnandis§.44.

25nobis, quorum patrimoniis aluntur, ventricosi bypocritiie adeo feroces se

exhiheant, nullus tamen rcperitur qui rcligionis zelo in Turcas eat tidcm

Christ! prc-edic-aturus, aut illos saltcm in inedio nostrum Bohcmos ut crudiat,

quos illormn vitio sccretos ab ecclesia Pius secundus pontifcx maximus non

obscure qucritur. Profccto ulii nihil oi»us est , ferociunt ; ubi faciumlum ?. i.

30periculum, ihi se subtrahunt providi pugnatorcs, ac quietcm allcgant quse

debeatur religioni. Ad qiiid igitur istas putcm coiifcrrc scholasticas dis-

ceptationes, tot viis, tam divcrsis intcr se opinionihus concinnatas? uude

hac nomina, hos usurpant titulos? Hicronymus a piscatorihus sumi quod

^ Cucullus. Titulus. ?«rt?Y/. Z>. ^ omnia acutius ^. 5.6. ■* Eiafmi lucubra-
tioes. 7narg. D. ^ coscientia C. " hremu C. 5.6. Jiegnu Theologomm. 7)iai-g. D.
" fulmem C. '^ Alexa. VI. dictum. 7uar(j.D. '^ c:S= 77iarg.D. '' confiderem C. 5.6.
'* Inciuilis uictoria. 7iiarg. D. '^ Prapofteri Apoftoli. mai-g. D. 21 Y.y„^ hajre-
ticos, qles. ;«firr(/. />. ^'^ t3= marg. D. ^5 yej,ti-icofi hypocrita". ?««;■//. /A ^e xhur-
cas C. Turciv. 77ia/-g. D. ^t j>ogjjjQg (7_ Bohemi. i7iarg. D. ^'^ Pins II. 77ia7-g.D.
Pont. Max. edili. ^a faciendum 6. ^o profidi D. [Cave ne perfidi velis.) Quies.
marg.D. ^i fcolafticas C. Scolaftica) difceptatioues. 77iarg. D. ^3 Hiero-
nymus] Comm. in ep. ad Tit. III. 9.? Hieronymus. 77iarg.D.

1 S4 LXXXn'. IIVTT. Al) tltOT. rK.>;K. LXXXV. HVTT. AU i-klvg EP. 1>. .'I. AVC. 15ls.

lidtMii (llirisli ;istiiiat , (iportere rrediilit et (lialectieaiii aliesse iiissit; (|uaiii
5. iii. si liis adenieris, quid rcliqui laeies ' Iteruni dieo igitur, Crote, (lui ;n-
geiiuo sunt aninio ae recle libero, his facienduin Iioc tempore, ut orania
inalint (|uain vulgi inservire iudicio. Ita passim erratur, ita iiiliil sumus
ob id quod honi esse studemus, ac nihil scinuis , quia aliquid recte scinnis. .■•
Ouod si tihi videtur et in ea es sententia, ut magnopere non cures qiiid
istiusmodi i^rohent iudices, perpetuo erimus nihil, ac suaviter interduiii
5. 17. ridehimus hominum mores. De me sic habe: certuni est non ohseqiii Iiis
qui me doctorem esse volunt. quorum proxime quidam 'Adde' inqiiit
'nomen rei', „Si possem" respondi „rem postea nomini"; nec illos moror h
(|ui mihi nulla virtutis opinione. sed precio ([ujesitis litulis pr;eferiiiitiir.
Ac lihenter nihil suni , ut ne in hoc impingam anihilionis studium, et vci
<S. is. latiiin dij^itnni ah iiistituto discedain meo. Tu interea, (Irole, quandit-
(luidein et ipsc iiiecum niliil es, lioc INiliil satis hahe quod pellegas. Kt
illud tecum cogila, euni qiioque (pii niliil faciat, aliqnando facere aliquidtis
et ([ui nihil scrihal , scrihere multuni s;epe. Vale, et me ama, a quo te
immortaliler amari non ohsciire seiitis. Dciudc Iiiiiic ;iu(Ii Neniiiiem.

LXXXV.

AVGVST^ VINDELICORVM. Ij^yLA.V. 24. AVG. t.siS.

VLRICHVS DE HVTTEiN EQ.

IVLIO PFLVGK EQVITI 2fl

SALVTEM.

^.]. It tu (piidem valeas, multorum crebro ad nos relationc perfertur.

§. 2. De statu Germania^ nescio an idenlidem tu intelligas : proinde brevit(»r ac-
cipe. Primum varii sunt hic motus, verum ita occulti, ut vix aliquando
suspicione aliquid assequi liceat. Deinde maximas res agitans phirimos hor ?•
tempore Germania; procercs huc protraxit Csesar : si ])rocedit (piod ille iiio-
litur , iiihil adhuc pigere nos debet horum temporum : sin ali(piid interce-
det, quo minus expergefiat Germania, ilie quidem nierehitur gratiam (jui
Ii;ec conatus est, verum nos aut iii fatuin aut iii ilhim Homericam Alcii

LXXXV. A'i(le ad epist. proxime siiperiorem exempla aduotata.

' Niliil ruimis. marg.D. '" Niliil fcimus. inarg.D. ' Perpetuo erimO nihil.
(j.l>. '' Adde nomen rei. marg.D. " pretio 5.6". Tituli pretio qiis-

fiti. marg.D. n Libeter niliil fum. marg. D. ""' multnni .•/. '' M.D. XVIII.

add.5. M.U.XVI. addidit 6.

'" VLRiCvs C. -" PHug-K /i. '^' Status Germaniir. marg. D. '-■' fuf])i-

tione B. «" roniitia Pho. Imp. Auguft.T. marg. D. -'■> Aten] noxiam deam.

mai

LXXXV. HVTTEXI AD IVr,. PFLVfi EP. D. .'I. AVG. 1518. 1 Ol)

reiicieimis cuIikuii. Ceile iucundissiinum liic onmiitus spccliuiiluni ol» ocu- s^.".
ios versatur : tot Princi[)es iuventa siniul et corporis specie prsstantcs , tanta
Comituni ac Equitum multitudo, flos sciiicet Germani?e nobilitatis, ut qui
I hos intueatur, formidandos magnopere Turcas non putet. Quodsi hodie§.^.
I 5tantum cerchri est Germanis, quantum virium, ausim orhi terrarum nii-
' nari iugum. faxit deus opt. max. ut siln consulant lii, a quorum consi-
I his omnia pendent: quid ahud optare cnim dehemus, qnam ut nunc ma-

xinie agnoscat se Germania? Agit hic legatus suinmi pontificis, in cuius§. 5.
1 mandatis est excitare in Turcas hellum; quam causam egil oratione, qua;
lioqiialis sit, videhis, uhi editain ad te transmisero: exigitur viritim pecunia,
I quam in expeditionem insumere oporteat: quid admissuri sint Germani,
I adhuc in dehheratione versatur. si tempus est, iit nos dii respiciant, iie-
qiie ducum est, luH, neque mihtum iiiopia. Ipse mihi optima propono,
et speni concipio non exiguam. Fcecundus est hic conventus; nam etRe-§.f..
lisgem Romanorum parturit, et nieis hteris ac sua v-irtute clarissimum per
1 Germaniam priiicipein All)ertum archiepiscopum fecit Cardinalem; ac Chri-
{ stophorum Rrnnsvigium in archiepiscopalum Rremensem extulit, et Casi-
I miro marcliioiii es nohilissima Ravarorum doino nuptani concihavit. idem
i si bellum Turcis invehet, tum foelices nos, quihns neque i)rius neque po-
20slerius nasci contigit. Mea ad principes exhortatio non editur iii lucem, §-7-
quod iusunt qiuedam liheriora quani ferat hxv ietas: nosti quam in par-
tem soleam naQQr]aiat,etv: sed non est ingenuitati locus. Retit et contraS.s.
irruptiones Tartaroruin auxilia Polonus per legatos; ac qiiiddam cst liic
etiam Gallis negocii; tiini ah Hungaris orator est Ilieronvnius Ralhus. Quod§.!).

* iucimdiff. Yi...Z?. ' Germania? ^ CT)!'. Germauae ceteri. '" Germa-

niae AE. ■< Quid aliquid C. * legatus] a latere, TliomasCaietanus aS.Sixto. Card.
Caietanus. marg. D. ^ orat.] Edidimus et repetemus post Hutteni exhort. ad hellum
contra Tureas suscipiendum. '" seditam /)£. " sumere 5. 6. '^ Rhomanoru /).
" ALBERT. archepifcoinnn ^^. Alhertus Brandenburgius, Archiepifcopus Ma-
guntinus. marg. D. "^ Archepilcopatu A. '^- '* Cafimir9. marg. D. '* Bavo-
ronim 5. idem] Eadem .4£. '^ felices Z). .v»/*/. ^" exh. nen editur in lucem]
Attamen edita est Augustac Novemhri a. 1518. 4". (cf. supra p. 173.) , scd omissis
duohus longiorihus locis postmodum in exemplo Moguntino a. 1519. in 8". publica-
tis. ffiditur DE. ^^ TtaQQvliu^aiv C. TcaQQrjG.] libere dicere. ingenuati C.
•^ Tartarorum] V/er iveissen russen'' manus antiqua cuidam meo exemplo adscrijjsit.
Exstat Erasmi Vitellii episcopi Plocensis oratio in conventu Augustano ad Csesa-
rem Maximilianum nomine Sigismundi regis Polonia; die Veneris XX. Augusti a.
1518. habita, impressa Augustse Vind. iu officina Millerana, in 4". Rex Polo-
nise. marg. D. ^^ Galli. marg. D. negotii B. 5. 6. Balbus, quod E. Hieron.
Balhus] cf. Richardi Bartolini Perusini (cuius Oratio ad Maximilianum Cfes. de ex-
peditioue contra Turcas suscipicnda eodem tempore in eadem officiua impressa
est, unde Hutteni exhortatioiiem primaj editiouis hahemus) dcscriptioucm couven-
tus Augustani , a. 1518. cditani et Hier. Balhi Opp. a los. de Retzer coUecta. Vin-
dob. 1791. 8". I. p. XX. Hierony. Balbus. marg. D.

I ^{] ].X\XV. iivTTKM Au ivi.. i-i-i.vr; i;r. d. 24. avg. l.MS.

iiiilii siiiiiiin' iiljKct, iiiinoii ii|)|)ai;ilii iioslii, ({iiaiii solili siiiil aliis conven- {
libus, agunt, sive ol) annouie clinicultateni, sive quod in uiultis niihi resi- I
piscere Gerniania videtur: (luanquain cst adluic mira vestiuni luxuria, a !
(iallis sunipto cxcinplo, quos prcctcr j)atriuni niorcin aMuulari in lioc certa-
mus. ct strcnnuc l)il)itur, nonduiu sanitatcm accipicntibus (iiii rcctis seniper^
monitionihus rcclamarc solcnt. ut hene agantur omnia, obslinalisshuc stu-

§. 10. dct Cicsar. Ipsc milii ncgocium his diebus feci discurrcndo, amhiendo, ,
apprehendcndo, dum optimum quemqiie ex auiis priucipum in partes Cap- j
nionis trabam, (luanquam huc ultro illi concedant, nec iam opus sit pa- i

(j. ti.rare nobis amicos: ipsa causa emortuce similis est: nihil eniin auditur, nisi i'
(juod comcs Hcrnianus dc iNcuucnar Hogostratum lcrtur Colonia expnlissc
jiroptcr impurum ncbnlonis ligmcntum, in quo homincm prosciderat. Kx
(iallia scribunt Fabcr, IJudteus, Ilucllius ct Copus, nihil istic esse Capnio-
iiis nominc celchrius, ct Ibcologistis ademplam omncm penitus spem. Vos

i 12. in Ualia (piid agilis, out qiiod ipsi (|uoque iuccndiuni conllatis? Sed ad il- '^
lud itcrum vcnio principum decus Albcrtum. ipiod pra-tcr Romanum ino-
rem factum onmes putant, gratis illi misit galcrum et purpuram Leo X.
tam ob persuasas sibi nndtorum commendationc hominis virtutcs, (piani ul
gratilicarctur puto C«sari, qui Alhcrto mire favct; d.tmus Iioc })ictati ipsins
ct propenso in onmes bonos studio; (^alciidis Augusti galerum suni[)sil ilIc2o

§. K^. apponente legato pontificio. lucundiim fuil id spcctaculum, maxima nobi-
litatis frecjiientia facto sacro ac ingenti onuiis gcncris hominum circumfusa
miiUiludine: ipse Csesar a sacris domum reduxit Alhertum ; deinde munera
misit regiam lecticam, equos et tapetes opere simul ac matcria atlmirabi-
les; iuxta hccc Leonis Maximi donum, gemniis, auro ac margaritis intex-M

§. II. tum jiileum et ensem deaurata vagina. scqiicntibus aliquot diebns magna-
tes officium feccrunt ad illuni vcnientcs congratulando oh uovi liouoris ac-
ccssioiicm. Dcus beue vcrlat ac spcni foveat uuvun: nc(juc cnim potest
ille non charus esse diis, cui tantus brcvi tcuq)orc honorum cumuhis iion
anibiciiti ctiam scsc olfiidit: Tiinotbci forliiiiam (lixcris, dc quo illud ali-

' Frugalitas Germanonim. mnnj. D. aduc C. "* omulari A. ^ strcime
CE. " monitiouibus .'i. ' nef^otium ^. 5. 6'. ^" aj)prpehendendo C *•" Reucliliiit'
iiuirn. I). " couceduut C. '" caussa 5. '• llog^oftrattum E. Hochftratus eic-
ctus e Colouia. marg. B. . ^^ Faber. Hudjeus. Ruellius. Copus. mnrg. D. '* oinnem
adeinptam 5. 6. '^ Rhomauu D. Nihil dat gratis Rhoma. mnrg. D. *' Archie-
pifcopO Maguntinus. murg. D. ^o Caleu. ^C. Kaledis ^. Calen. 7?. 5. Calend. tf.
2' legato pontiiicio] Thoma s. Sixti, presbytero cardinali, Leonis X. legato a la-
tcre. spectaculum] Exlnt ,,De inclito atq^ apud Germanos rariffimo | actu ec-
clefiaftico Kaleu. Augufti Au|gufte Celcbrato auno domiui. | 1518. | p7-oh'.ra nar-
rntio Augu.stn! impres.sa in 4". ^'^ circunfusa E. ^■' Leonis donum. rnarg. D.

^^ carus 5. H. ^o Timothei ctc.] ,,Timothcus fortuuatus videbatur esse impcrator;
ei invidentes pingebaut urbes nltro iu ip^;ius dormientis nassani se induentes".

LXXXV. HVITKNI AD IVL. I'FI,^(; KT. U. 24. AVG. l'>lS. l 87

(juandd divulgahiiii csl Evdovxi y,VQXog aiQd. Dc iiie sic lialje: adiiiic ^'^-
in AI])erli priiicipis aula exerceor, scripsi(|uc per negocia quautuni licuil
prtBter orationeni ad principes exliortatoriam dialogos ali(juot, inter quos
esl de vita aidica non oinnino conternnendus arlntror, quem nunc edere
paro: naui liic coniposui, Stromeri medici instinctn , qui me singulariter
amat el queni ego vicissim unice colo ; Nemo revixit et ad Crolum mitlitur:
super quo nugamenlo debes Italorum indicia explorare. Erasnuis Basiiese §-i6.
I agit nova iternm cudens; Philippus Melanchtlion, pr;i^ter .etatem eruditus
I iuvenis, Wittenbergam accersitus est, non illiberah salario, Grsecas literas
iiout doceat. quo etiam qui Hebraica pr»legat, qureritur. Thomas Anshel-
I mus Hagenovi Plinium una cum indice typis excudit. Magna est studio-
I sis omnibus cum barbarie lucta, spe ingenti, fore ut pervincamus ac lite-
rse vigeant : iam enim despectius audiuntur magisterculi et recta se ubique
sludia excitanl. Ha'c volui ne ignorares. ipse aliipiid ad me vicissim ex§i'-
ii^ltalia, prjesertim de stalu Bononiensi scribito. Crotum commendo tibi, uH-i^-

pro tua in doctos homines benignitale observes. ])rieterea ex me saluta-
j bis istic lo. Mariam iureconsultum et Sauromanum Silesitanum cum aliis
j omnibus nostris. Ipse optime vale ac m^ ama. AugustiB Vindelycornm.
1 IX. Calendas Septembris.

riutarcli. apoplitli. YI. p. 709. sq. ed. Keisk. cf. Id. de Herodoti nialign. IX. p.398. sq.
Proverbii svdovvL v.. t. X. i. e. Dormienti nassa extollit (pisces), nostri fere ,^Gott
(jiehfs dcn Seinen iin Scklap'' siniilis, frequens apud parcemiographos vientio, e. gr.
Diogenian. IV. (55. cf. interpp. ' svSovzi •/.vqtog (xlqsl C. svSovxl DE. klqsl E.
5. 6. 2 negotia 5. 6. ^ Oratio ad principes. Dialogus de vita aulica. inarg. D.
Exhortatoria primum prodiit (Oct.?) 1518. (Cf. Ind.bibl. nO. XVII.), Aula d. 17. .Sept.
1518. (Cf. Indic. bibliogr. n". XIX.) ^ StromerO AurbacliiQ. marg. D. « Xemo]
quem ex h.I. revivisceutem appellare solent, i. e. secunda Neminis recensio. Nemo.
marg. D. ad Crotum] cf. proxime superiorem epistolam. ^ Ph. Melachthon Vuit-
tebergam. niarg. D. ^ AVittembergam E. *' Hagenofe 5.6. Prodiit a. 1518.
in fol. ,,ex Hermolai Barbari emendatione et loa. Baptistte Palmarii (est igitur
repetitio Venetre 1498. fol.) cum Indice amplissimo loa. Camertis, qui prodierat
separatim Viennse Pann. 1514. A^. Notit. lit. de Plin. ed. Bip. ^i- '^ Studiofi. marg. D.
I '* Magifterculi. marg. D. "• benignitare C. " lo. Mai-iam] Catanseum, commen-
I tario inPlinium iuu. etiam nunc celebrem? f a. 1530. Cf. lovium in elog. ac Fabricii
I Biblioth. Lat. med. et inf. act. I. p. 1005. Sauromanum] Georgium Sauermami,
Vratisl. nobilem, I. A'. D. , Bononia; rectoratum aliquaudo gerentem; postea prise-
positus decanusque in patria sua civitate factus est. f a. 1527. i» Vindelicorum.
£.5.6. 19 Kalend. A". Kalendas 5. M.D.XVIIL «rW. £.5. (?.

188 LXX.WI. ALBKKTI AIKIIIKP. AV EKASM. KI'. D. 13. SE1'T. IIS. LXXXVII.

STEYNHKYM. ljiCX.X^ V I. * 13. SEPT. 15IS.

ALBERTVS ARCHiEPISCOPVS MAGVNTESENSIS ET MAGDERVRGEiXSIS

PUIMAS GERMAKI.E AC MARCHIO BRANDEXBVRGENSIS CtC.

NOBIS DILECTO DESIDERIO ERA8M0 ROTERODAMO

SALYTEM IN CHRISTO.

Niijicr iii volmiiiniim abs le a»dilorum lectioiiciii iiicidciUes, Erasine docli.s-
siine, cum diviiium lioc tuum ingenium, omnigenam eruditionem el supra ca-
]»tum pene Iiuius seculi ac patri« eloquentiam admirali essemus, cepil nos in-
gens quoddam le videndi dcsideiiuin , quippe nihil magis cx dignitate nostra
arbitrati sumus, quam cum nos dci optimi raaximi benignitate in principein
episcoporum locum evecti simus, eum virum qui non per Germaniam niodo,
sed univcrsam prope Europam in lilcris principatum obtineat, complecli ac fo-

vere Et o feliccm illuni (si quis iiobis illu-

cescet) diein, quo in tuam faciein hos oculos deligemiis. quo ad suavissimuiii
tuum eloquium has aures arrigemus, quo abs tuo penitus ore pendebimus: ni-
liil enim inler nos et illos Titi Livii admiralores interesse censebiraus. (Juod
faxit Cliristus servator, ut qucm absentem ex libris admiramur, eius coram al-
loquio frui liceat; sic enim fiidinim sporamus iit ([iiod iaui quierimus, aliquol
(livoniia vit.T elegauliori et qiiali lii polles slilo illusliciiliir. Valc, doclissiinc
Erasme, ac te nobis serva et oslende. Iteruin vale. Ex oj)pido nostro Steynhevm. '/
Idibus Septemb. manu nostra propria. Anno post natalcm Clirisli. M. D. XVIH
[Kespondit Erasmus d. 21. Dec. 1518. cf. infra u". LXXXXVIIII.]

LXXXVI. A = KATio|sEv METHODvs|copendio perueniendi ad | ueram Theologiain, |
per EEASMVM 1 Roterodamum. | Ex accurata autoris | recognitione. | in inclyta | ba-

SILEA, I AN. M.D.XX. | 8". 1)1 /?»e CSt BASILE.Ii: IN .EDIBVS lOANNIS FROBENII, MENJSE '•;

FEBEVAEio. ANNO | M. D. XX. | (Alterum a. 1522. in ^". prodiit ex eadem officina ex-
emplum.) B = ra|tio sev METHOJdus compendio peruenien=|di ad ueram Theolo-
giam, I per Erafmum Roterod. ) poftremum ab ipfo autore | caftigata & locuple-
tata. I Paraclefis, id eft, exhorta-|tio, ad ftudium Euangclicae | philofophia; per |
eundem. | an. m.d.xxiii. | 8" Tn fine est : ExcufumCoIonine apud IoannemSo:|terem, 3
impenfis integerrimi Uiblio-lpola; Godefridi Ilittorpij | ciuis Colonienfis.
3=:ErasmiEp]). 1700. (Tnd. liibl. n". 53.5. ) p. 350. sq. n'\ cccxxxiv.

'I-E- LXXXVII. OCT. IMs.

1.

LXSIGM POET.E EORAiXO HESSO
CHRISTOPHORVS HEGENDORFFINVS LYPSICVS S. D.
Dc iiiillo uuquam, mi doctissime Eobane, tam veruni fuisse illud .M. Tulli

LXXXVII. Indic. bibliogr. n". V.

2 MOGVNTiNENSis B. 3. "• ctBpit A B. " Opt. Max. A B. <« Titi L.

adin.] ad Huttenum imprimis rcspicit. ''• '^ colloquio B. '^ Dc divorum vitis
scribendis Erasniuin iani priori anno adierat Stromer Aurbachius. cf. Erasmi Epp. I
L. B. 1700. fol. 'p.2(51. u". lclxiii. stylo 3. ^' Pro Id. Septe. dedit 13. Sept.2.

LXXXYII. HEGENDORFF. AD EOB. HESS. DEDIC. STICHOLOG. HVTT. OCT. l")!'^. 189

I Ciceronis (lictnm exporior, (loclos sciiicet vel jihsentes niero amore consectari

j et miram apud omnes excitare admirationem, quam de te : siquidem ul>iubi ayo,

I quoties mentio de Germania» nostne poetis incidit, statim ae Tt^jaza dovvai,

I te esse eloquentissimum et ditissim;e ven;e poetam uno, ut dicitur, ore excla-

|j inant. Id quod non temere quis inficiari potest , quisquis evolverit lleroides

, tuas, m quibus praeter argumentum, quod adeo, meo iudicio, acutum est, ut

j et Chrysippeum acumen supprimere possit, tanta est et sententiarum gravissi-

raarum et verborum lepidissimorum nativa qu;edam et genuina facilitas, ut in

te uno Ovidii anima renata videri possit ; legat quispiam carmina, qu;e tu in-

laferioris venae putas, utpote Prussiam tara gravi et veiuti toroso stiio commen-

I datam "celebrat;mique , ut quod Virgilius Mantua? est , id Eobanum nostrum Prus-

I siae futurum non dubitanter mihi persujideam ; sumat quispiam in manus Elegidion

( de virtutis, ut tu vocas, nol)ilitate: co tcottoi, quam non nisi Yeneres loqueris

I et Atticam illam eloquentiam spiras, quam graviter multorum amliitionem re-

ij prsehendis , qui virtutem non honestis actionihus et vila inculpata, scd aureis

I catheuis metiunturl et , ut uno verho dicam, quicquid carminum ex tua offi-

- cina prodit, id totum ut Ovidii natum ingenio noclurna diurnaque manu ver-

I satur. HaiC, mi doctissime Eobane, constans de tua morum intcgritate, inge-

nii promptitudine, variarum rerum cognitione, fama uon raro mihi aurcm vel-

ilicavit, ut quoquo modo meam singularem in tuum ingenium benevolentiam te-

stificarer. Cum autem nuper inter alias chartas Hutteni, viri ut nobilis ortus,

Mta ingenii multo nohilissimi, Stichologia in manus meas pervenisset , stalim

I aninio mecum volutaham, uon infrugiferam poelicarum literarum candidatis fore,

I si typis excudendam curarem , noleham autem eam sine Geuio in lucem pro-

dire. Tu igitur mihi in mentem veniebas, cui Stichologiam, in speciem qui-

dem parvam, sed sane quam non inutilem bon;« mentis iuvenihus, dedicarem ;

partim quod non ignoraham te Hutteno esse vel ex animo deditissimum, et pro-

pter eius miram in carminihus praestantiam plurimum favere; partim quod-meo

iudicio alter alterius stili liniamenta ita referret , ut non compositi melius cum

1' Bitho Bachius quam Eohanus cum Hutteno ; partim quod animadverlebam hunc

lihellum quanquam per se couauendatissiraum , ut quem doctissimus siuuil el

I eloquentissimus poeta Huttenus iu puhlicum dedit, maiorem apud ^ovaovQyov^

I gratiam initurum, si suh tua tulela in lucem veluti Herculea clava oharmatuui

I prodiret. Accipias igitur, doctissime Eohane , Hutteni amici tui iucomparabilis

l)Stichologiam, doncc et ego de meo quippiara tuo dediceui nomini. lam enim

j non parvo conatu lesson in defuncti Aubani , pneceptoris uostri , laudcm domi

j nostrae elucuhramus ; tum declamationem quandam funebrem in illustrissimi AI-

I herti memoriam meditamur; qua? omuia si paulo diligentius edolaveriraus, tui

isimilibus, id est doctis et candidis dedicabuntur. Yale et Christophorum tuum

j»in eorum numerum ascrihe, qui tuse eruditioni medullitus favent: naui 'dorto-

I rum hominum' qui dicere possum, cura nec aetatis ratio, uec solidior (Miiditin

admittat? Yale iterum. Datum Lipsi.-e raense Octobri.

' Chrifippelira A. '^ perfaudea A. '' otiotiol A. -* curareml incuriosis-
sime hoc fecit Hegendorffius, tum Lipsiw poetaster. 29.30 c^^jjj Bitho Ti.] ef. Horat.
sat. I. 7,20. Erasmi Adag. ^" Eobon'* A. '"'^ fioaovgyova A. ^^ imituru A.
*^ aetatis] minosfere XJ'III tin/i huhnit Hegend.

190 LXXXII. IIEGEXDORFF. AD EOB. HESS. DEDIC. STICHOLOG. HVTT. OCT. 1518.

EPIGRAMMA
CHRISTOPHORI HEGENDORFFIXI
IN LAVDEM EOBANI ET HVTTENI.

Inter Germaiius rarissinia yloria, valos

Hossp, tiio SL'inp(.'r rnre fcrendus oris:
Mantna Vir^-^iliuni iaclot, Vorona Catnlluin,

Et iaclol vatoni Hilhilis ora sacruin:
llessuin iactabit Goriuania (locta poetam;

Ilic }ii'iscis nullo cedot lionoro viris:
Musa dat huic faciles fostivo in carmine viros ,

Leucadio proinit carraina digna deo.
IIIo iu Nasonis videas, milii crede, renatuin

Pectus; sed prorsus crimine vita caret.
Nohilis hunc seqnitur spacio propiore poola

Hultonus, colohri noinon ah arto forous,
Pegasidas siinul est ((piis noscit"') natus ad undas.

Huic dedit in cunis lanroa serta doa ;
Docta prohaut, lector, magni monuinonta lahoris,

In (piihns, ot Momo iudice, doctus orit.
0 nimiuin fu^lix os, dux Alhorte, forendus,

Cui vatis licitum ost ore poteute frui :
Ille dahit totuin volitet tna fama per orheni,

Et lapidi ponetret Solis utramtjue doiniiin.
Et volot ad Xuiiiidas, Lihycisfjue perorrat iii oris,

Aspiciatquc luuin, Maenalis nrsa, decus. ;

Suh tali ftjplix, ftelix Ilutteno, patrono

Vivore cui licitum, faustus utertpie satus;
Perge, precor, laiides celehri cantaro Canuciia

Prsesulis Alherti , docte poota, tui;
Plifphoo pariter nunc perge poemate, vates,

Et Cardinalem forre suh iethra luum. xslog.

CARMEN ASCLEPIADEVM
IX IIVTTENI LAVDEM.

llic lurgol iiiiniuin stonimate fnlgido,

Ilic turget rutilo sanguiue priiicipum

Natus; compositi rohora corporis

Ostentat, nitidos ille lacertiilos,

Et form;e nivouin iactat aiiionuI;e

Ornatum, uitidum tocta suh a'liiera,

Xoii raro eximiis slructa lapidihiis; i

llic iactat varii pra-dia agolluli ;

Hic vitigonois vasa Ii([uorihus

lactat; concipiunt poctoro firmulo •

Ha-c longo iiuisoriinr; tompore stantia,

" Bilbil.] Martialeni. '" Hessns et Hiittcnus eodem anno (1488.) nati siint.
^* Lybicifq^ A. ^' Menalis A. ^^ aschlepiadevm A. ^" ethera /dc et in/'ia A.

LXXXVII. 2. HEGENDORFFINl AD TVLICHIVM EP. (d. OCT. ? 151S.) 191

Cura ceu pouiiferi friyora froiululas
Autumni virides sieva furoutia
Laedunt quo patula ex arbore delhiant:
Sic stirps, sic viridis s;epe iuvenluhe
Flos languet, strata tum tecta sub letbera
Labuntur, vegetum corpore succuhun
Exliauril veniens tarda senecluhi.
Nil durare potest terra vel iequora
Quae servant: variis casibus effluunt.
Hoc volvens genitus sanguine noliili
Huttenus, proavis sere potenlibus,
Haec spernit subito, calle sub aspera
Virtutis teneros figere gressulos
Coepit, aereo culmine constitit
Virtutum, patriie gloria nobilis,
^lusarum gradiens per loca roscida ,
Pbtebea rutilus teiiipora laurea. rsXog.

[lipsi-E.] • 2. _ [1517.]

CHRISTOPHORVS HEGENDORFFINVS
, HERMANNO TVLICHIO S. D.

Sa^pe, mi doctissime Hermanne , laciliis apud me mirari soleo, nir iKislro
seculo, in quo omnium bonarum arlium piolessores caput erigunt, soli poela-
tani rafi sint, ut citius videas cervos cornua abiicientes, quam alicuius poet;e

vel levissinmm rumusculum exori

. ego profeclo arJiilror hoc studium nullam aliam ob causam coiilemptum iacere,
j quani quod nullos babeat Ma^cenates, qui huius artis studiosos vel provebant
vel alant: habebat olim Augusluiu Ca'sarem Virgilius, Enuius Scipionem, iiiiile
Ovidius cecinit

Enuius emeruil , Calabris in niontibus orlus,
Conliguus poni, Scipio magne, tibi.
Horatius Ma^cenalem suum babebat , qui tain impendio eum amabat, iil ])r!e-
ter solitos bonores etiam agello douaret. Num putas, mi Hermanne, si uo-
slro seculo quibusdam homiuibus tales oblingerent M;eceuales, Flaccos, Ma-
rones, Slatios revicturos? Est enim apud Helvetios Glarianus, prieterquam quod
vir luatbematicarum literarum. callentissimus est, poeta etiam laiirea insignitus;
cui utinam 3IcEcenas quidam contingeret, videres eum prisci seculi poetis supe-
riorein. est etiam apud Hessos Eobanus , vir, dii boni, quanta stili et elegantia
et ffplicitate: lam eniin omnia eius carmina plcuo fluunt alveo, ut unuiu aliud

' Ledunt A. patulo ['?] A. ^** De Herm. Tulichio Eeinheimensi Vestfalo,
nato a. 1486. f 1540., Buschii quondam discipulo, tum Lipsiae Wittenbergasque
aii.iiim professore, postea rectore scholae et pastore, yide Hamelmann. de West-
phalia. Lemgov. 1711. 4". ^^ Mec^nates et simUiter infra A. ^® Ovid.] Art. am.
III. 409. sq. 29 oj.t^s] hoi-tus (joutiguos ^. ^^ Num^. sc77pser?Y Nonne. ^^' Hel-
uecios A. 3^ infigeuitus A. ^*' contigeret A. ^* uuum al.] vuU alterum alterum.

1 92 LXXWII. HF.fiEXD. AD TVLIcn. KP. LXXXVIII. IIVTT. AD lAC. DE BANX. EP.

velut prolnulat; uinlo in liiiiic inin iiisiilst' dixeiis quod tlo iniiieratore Tliimo-
theo vel piclura exagitatum est, evdovTi nvQvog aiget. sic dorniioiis fornie Eo-
banus carmina ex sese profundit. Quid nunc comniemorom de llultono, ho-
raine ad poolicain nalo? lam onini facilis et acula in eius carminibiis iuvontio
est, lam rotiindL' omnia coluerent, ut fpiasi aliud alio accrevisse vidori possil. 5
Hunc quandoquidem reverendissimiis in Cliristo pater et reverondissimus flardinalis
illuslrissimus princops Alhortiis ot colore et fovere co-pit, non diihito quiu inulta
Hutleno digna, id est docta ol amhrosia , ut dicitur, alonda conscrihot. Ile te au-
tem, mi Hermanne, non ost quod multa commemorem, ne deridondi aliis pr;e-
heamus occasionem et illud in nos iactent 'mutuura niuli scahunt'; hoc tamenii
dico incunctantor, me hauil iiiKjiiain vel audisse vel vidisso hominem iii epi-
grammalihus tam minimo ociosa scrihontem ;c te: saejie enim voluti mi-
rator tuorum epigraiiimatmn sedoo, oinnia pertentaus el niliil plane depraehen-
dere possim, quod vol rodiindot vel addi possit; tam omnia iudicio acerrimo
lihrata vidontiir. iiorgo igiliir, mi Hormano, hoc stiidiuiii oxcolore, ot te inl'
raagni suhsellii hominem ovasiiiiiin aiigiiror. id quod noii dissimulare potui, tum
ot nohilissimi et doctissimi Iliiltoiii Stichologiam imprimcndam curarem, ipiam
ot tihi legendam post exhaustos luos laliores oflcro: crode raihi , plaoehit: ipiiil
aiilem non placeiel ah hoinine tam insignitcr docto profcctumV Valc.

Folicius quaiii Hegendorftimi.s Hutteni artein versifieatoriam laudavit Geor- 2o
gius Fabricius Chenmicensis his versibtis ex carmine, quo de re poetica libros
VII. (Lips. 1578. 80.) loanni Sculteto dedicavit, repetitis:
In stadio nam nos Ilessus pnBcossit eodom.

Aemulus ingonii, >'aso poeta, tui.
Talia proposuit nupor pra^cepta Sahiniis, 25

Cuius ogo Musas carmino crodo loqui.
Nec non Huttenus, studiis vir clarus et armis,

Ausus in heroos ista referre pedos.
Quicquid iihiquo fuit, corpus collogit 111 niiuiii

lllo liii nomoris, Pluolie, Micvlliis hoiior. 3o

AVGVST-E VINDEL

LXXXYIII. 13. ocT. I51S.

M.HICIIVS IIK HVTTEN EQ.

CLARISSIMO VlilO I.\(:0BO llt; RANMSIS

DECA.no TUIDE.NTIXO ET C^6. -M. A .SEfUETIS
SALVTEM.

Qiiia ifiiriKs os ;k1 Cipsarem ei(|iie cojiimeiKlaturus nu» videris. 110 siiic
aliqiio nieo qun iilriusijiie illiini nomine dones nmnusculo eas, ecco lihi

LXXXVIII. A = Indic. bibliugr. n". XIX. 1. 2 = IJurclvliard. Anal. ad part. I.
fol. Z4. ver.s. 3 = Wagenseii. n". xxi. p. 140. 4 ^ Hutt. Miinch. I. p. 534.

' de imp. Thiin.] cf. supra p. 187. •' aliud alio.^c^. "* Cf. Anson. pra-f. monos.
p. 47(5. ed. Toll. " incontanter.J. — ^'^ InscHptiojiem omis.2., (iecurtai^enmt 3.4,

LXXXVIII. HVTT. AD CANNIS. KP. LXXXIX. 1'IRCKIt. AD IIVTT. KI'. I.1I8. 193

Oralioiifin, si iiuTctiir diri, oriiatissiiiic lacolxs (|iinni .'id |»rinripos liisi.
dico 'liisi', non nica quidcm volnnlalc, scd illornm indicio : iam hoc enim
verbiim non ob id nsnrpo, qnod mihi ioco cxcidcrint h;Hc ([iiahaciinque
siiiit; scd qnia Indns cst illis de I)c!lo Tiircico ver])a facere. adeo non

r. iiioveut hoc temporc bomincs qu» cxitiiim impcrio , exitium patricC atque
adco cxitinm rehgioni qufc minantnr. Ac vcrcor nt nliis ahqnando exbor-
tationibus eflici possit, ut quibus maxime et inprimis esse dcbuit, cnra
istiusmodi rerum sit. Deus nos respiciat ac mentem Gcnnanis indat me-
liori^m vel quse ad cognoscendnm se hac tempestate satis sit. Tu vade bo-

iniiis avibus ac apud istnnc reruin dominum me, quem tot iam aimis ahi
iiiovent, tandem promove. dabis hoc commuiiibus stndiis, aiit ci dabis
qii.-e te supra onmes Ciesaris coiisultorcs biiinanitatis o])inion(> elVcrt , famse.
Vale, ex valctiuhiiario mco Angnst;e III. Idiis Octobris.

Norlmber^se. LXXXVIIIT. sept. 5. oct.? 1518.

JfVTTENO SVO BILIBALJJVS S.
Bklfntem dicere verum qu/d vetell

Aulam tuam lefji ac relegi quidem. akla ^ir] ayikaGxog. sed tu 7?ie§.].
j iudicem statuis, ef e.c aitimi sententia iudicare imperas. Quid igitur fa-

ciam yskaGivog xQLt^g; num TCQog alt^d^&Lav 7} Ttoog %aQiv dLxa6o3;
|oo.'77()(3g alrj9-6tav , sat scio, inquies. parebo igitur , sed tu videhis qualem-

nam iudicem constitveris. "y^Q^a yoviK verum tu ne ??iovearis: i?nmatura §.2.
' res ??iihi tua videtur Aula. avixov, ?iondum di.ri ve?'n?n: duriore verho
j rem appellare ?iolui , scilicet iil ?io?inihil a??iicitiie t?-ihuere?n: (piid e?n?n si

inte??ipestivam no??iinasse??i? ?it i?deri??i p?^ocacia?n o?nitta?n, d-QaOvTi]ta,
iK^ccfivQtav et ?rfiqua id genus verha. Sed non ni?nis aspere cum amico §_:\

LXXXIX. 1 = rirckh. Opp. (Iii(lic.l)il)l.n".5'.).)p.2.^)l. 2 = Ibid. p.405. 3 = Dis-
curs. epp. (Ind. liibl. n". 60.) ]>. V2. sq. 4 = IJurckliar.l. I. p. J 12... 144. 5=Wa-
j genscil. u". XXIV. p. 174. sg. 0 = Hutt. Miincli. III. p. (38. sq.

' dici] (licore .<ii»i' .ie>i.s'ii 4. •'■'' exitium patrire atque adeo nmnino omi.^ier. 3.4.
1 >" istluinc 2.. 3. 4. '' M.D. XVIII. addiderunl 34.

I '^ Kidentein ctc. omi.f. 1. 3...fi. Horat. sat. 1. 1,24. •' dlla. [li] dy.] serl non

I sine risu. ''^ yfl. -AQiT..] ridens iudcx. nqoi v.t1.] secunduin veritatem aut se-
I cunduni jrratiani iudicalioV 'Secundum vrnitat.Mii.' ^^''Agi^a yovv]lnciin{im i^itnr.
I ^^ mihi omis. 1.4..j.C>. dvtxov] exspecta paulum. 'Avsxov 1...4. 'Avtaxov 5.6.
] — Nolo (pids (;ra'( aruin litterarum ignorantia genuit exemplorum crrores adnotare
' onines, veluti Q-QaavTriv, laiivQiixv 2. la^vQcoao 3. duriore omis. 2.4. " Q-QdG.
Acffi.] audaciam, proterviam. ^Qaavxriv 2. }.aiiVQ(6Trjta 1...6. ^'^ asperQ, cum 5.6.

I HVTTENI OpP. VOL. I, 13 '

1 94 LXXX. PIRCKHEIMERI AD HVTT. DE AVLA EP. D. SEPT. S. OCT. |518.

agere volui. prninde si Manditias xal xoXaxfi^av expetis, alium deinceps
qiuerito iudicem, og xtQxa Gaivav Iritum illud ingeminet ''ir] Ttaidv, i^q
naidv. Sed 'XrJQOv h]Qeig', inquies, Handem quod agis agas'. Atqui
mim solus (plrjva(pav prohibeor? xal ovys i[iov axovs ddoXsGxcag. at

§-^.nimit(m te detineo: audi igitur. Tune aulica desciihere audes incommoda,h\
nondum aidicas expertus 6vxoq)avriag ; Quid ageres si, ut tios, millies i
deceptus, circumscriptus , delusus, iniuriis, calumniis et inmmeris affectus i
contumeliis, exclusus , reiectus vel potius eiectus esses? ravra ndvra xal i
rovrGiv hi dsivorsQa experiri oportebai, ac lustt^a quatuor detestandce, j
ingratce et perfidcc inservire cmlce : tum demum perbelle et veris lacrymis u
fabulctm egisses, rem expertam potius quam ab cdiis auditam enarrans: \

§.0. arCcov yccQ jaaror sqol 6q)&aX^0L. Hccc causa fuit, mi Vlriche, qucin j
Aulam tuaiu immaturam dixerim. proinde tu ([uociue diiudica mihi, num j
rem suo nomine appellarim nec ne. Verum iam tecum nucjari desinam.
Utinam, mi Vlriche, tu minime aulicis insenescas cermnnis; sed potius ea\:
felicitate, qua i'em tam affahre depinxisti, extra Cyclopes Centauros,
Sphyngem, Chimceram , Scyllam xcd si' n ^cvaaQcorsQov xal (po^SQa-

§,r,,rsQOv sGrlv^ cffugias. svdataovsorarog yaQ soij, si cdieno periculo sa-
pies. id ut tihi eveniat , etiam atcpte etiam opto. etenim dignus es cxn
omnes oh ingenium ei eruditionem tuam irniumeram hene precemur; dignusi^
cui digna respondeat foriuna; dignissimus iandem qui ab omni aulica
prceserveris pesle. Tihi, amicis ef J/usis vivens ysvsod-co. Vale.

' Proin 3. •/.cd v.oXuv..] et adiilationem. * og -/t. c.] qui canda niota blan-
ditur. iT} TT.] lo Pa^au. ^ IrJQOV k.] ineptias ineptis. * (pXrjvaipav] nugari.
Y.ul cv/i v.r)..] et tn qiioijue audi meas nugas. dSoXsGXBiaq 4. '•' Tunc 3.
f' ffj'Koqp.J calumnias, sycopliantias. "^ delnsus... contumeliis omis. 1. inimicis
ipro innumeris) 3. * xavza it. xri.] hasc oninia et his ctiam atrociora. ** tov-
rovoTLl. rovTcov o»ii.<i. 2.-t.5.G. "' lacrxmis /f. lacrimis^. 6. ac veris lacrhy-
mis .'/. '^ WTiav v.tX.] iidelioros enim quam auriculie sunt ocnli. Apostolii parcem.
XVIII. 71. '^ dixerim] vocarim 2. ■/. utrumque omis. 3. deiudicu 2. ''""^ foe-
licitate 2. '" adfabre 4. '"• " Sphinnfam 2. Sphiugem .?. 4. Sphygem 6.

'' v,al sl'ti (i. KtX.] et siquid foedius terribiliusque est. fivaaQ. fCTi v.. tp. 1.5.6.

'® fvS. y. i.] felicissimns (satis felix) enim eris. Cf. Erasmi Adaij. 'Optimum aliena
insania frui'. ''J atque etiam omi.f. 1. ^^ precentur 1. 3...0. ^' Sibi /.

*- ysv.] fias. yivtaO^o 6. Malim fQQcoao (salvus esto. sive Yale.) Yale omis. 2.
(1518.) (iddii/. 5. 6.

XC. HVTTEXI At) PIRCKH. EP. VITJE iiVJE RAT. REt)D. t). 25. OCT. I5l8. 19D

AVeVST^ VIHDEL. LXXXX. '-'5. OCT. 1518.

VLRICHI DE HVTTEN EOVITIS AD BILIBALDVM PIRCKHEV.MEB

PATRICIVM NORIMBERfiEN.SEM

EPISTOLA VITyE SV.E RATIONEM EXPONENS.

5 VLRICHVS DE HVTTEN BILIBALDO PIBCRHEYMER SALVTEM.

Ailliiic oinnia niilii tccmn conveniunt , Bilii>;il(lp, nccdum iiidicii ni('§i-

iiiei piget, (|uo te viruni stalui aperluni, synceiinn ct lihcrimi : it^ de Aula

luea sententiam tulisti ingenue et nihil dissimulanter. S(>(1 lii age, (pii iu

' hoc dialogo iminaturitatem iiauseas, ut quem ego vixduni a liinine salutala

! lofut tu dicisj aula , de aulicis composuerim , cur non itidem siuis oh id

me ih aula maturescere, sed ah ipso ita ingressu trausversiiin rapis'^ Aul ^■--

siniile tihi quiddam videtur in me, quod olim Socrati, qiii (jlaiiconein

I Platonis puto fratrem, couspicatus riidiorem quam ut oheiindis negociis

j aptum censeret, ad rempuhlicam accedentem proposito inde retraxit, Char-

jismidem vero ad capessendam ultro hortatus est, idoneum existimans? Tale

' tibi in me aliquid visum est, et Socratem imilaris? sic est: ineptum censesS.^.

ad aulica , et amici studio prsevenire vis multa quie me hic manent incom-

inoda, et recte forsitan mones; quaretihi gratiam haheo, oq&t] ^ol yaQ

1] Gv^^olri doxtt alvai. Exi»eriar tameu eam quam aliis ipse fugien- §. i.

l2odam scriho aulaiu. qiiid faciam aliud euim, cum faciendmn sit oinnino

! aliquid? nam quod in uinhram me tam cito, et ad sedentariiim illiid stu-

diiim vocas, nescio an natur;e ihi me;e ratiouem haheas, aiit jetalem an

respicias, (jufe illam non ca|>il qiiietem: an ego possem hoc ;etalis inlra

I quatuor parietes latere et priusqiiam expertus essein islas nmiidi lurhas,

l^sistos olfecissem tumiiltus, iu hos me secessus, hoc trauquillum recondere?

et cognatis vellem ac ainicis eam (pi;uii cl illi cxiguut, et ego commodare

operam possuin. suffurari ac mihi, vcl ut tu inones, milii et Musis vivere?

Ubi, ut tihi ohsequar, et iii illam me peuitus scholasticam quietem sepeliam, §.5.

totmnqiie studiis mancipem el scrihcndis lihris, ad qiiod iiescio quomodo

soapliis lihi vidcor, aiiimum adiiciiifli , (piid qu;eso haheho, (piod aliquaudo

LXXXX. H = Iliittf ni nianus. cf. In.licis bibliogr. n. XVIII. 1. A B = Inilicis

bihliogr. n. XVIII. l.->. 3...0 = Indicis bibliuQT. n. XVIII. 3...G.

* Versus inscriplionis qiii seqitiintiir, lineis Iransdiiclis delendos csse siynificavit
\ ipse Hultenus: Aliquid inest noui lector, iucundi | aliquid. Legc ac Vale. | cvm
j PRivir.EGio I iMPERiALi. | Pvo inscHptione sic hahent 5.6: Epistola ad Bilibaldum
} Pircklieimer, Patric. Norinib. Qua Huttemis vitae suae rationeni exponit. Ulricus
I etc. 8 omnia niilii f>. "' sincerum 3...G. '- Socrati] cf. Xenoph. Mem. III. O.sq.
1 '"-'^ OQQ^r] ^oi •AzX.] rectum enim milii lioc consilium videtur esse. o^dri 5. 6. et si-
< militer in sqq. Grwcis uterque Helleiiistii. '■' Exjieriar corrc.v. //. Experior A...5.
ipsam 5. 6. -" qxnim hic et ubique 4... 0. '^'^ v(i\ut A. 3..,6. velvt ^. vel ut co/r. //,

13-

196

XC. nvTTExr ad pincKn. ep. vit.e sv-e rat. redd. i>. 2j. oct. i:

ciini illis sliKlioniiu meoriim roiivirtoiil)iis, animum qnotios icniiltcro iii-
vabit, inciindt' conrcram? qnas falmlas, (|nibns ile rebns, taiii iiiiiil (xiiciliis

§.0. miscebo? Nam illa diiodecim iam aiiiiornm i^eregriiialione. iii (|iia iinilla
vidi, mnlla cognovi. niliiieiii, iiiliil ycssi, noiidiim milii salisrcci: ct s\i|tcf-
csse |)nlo, nt vivere incipiam: ((iioddam fnit boc cniin vita^ |»r(ilndiiim , xfa'j
Tt Tarjtrjg Ttjg TQayadiag TtQoyvuiaGaa: iiisi nie iii solitndiiicni abslrndis
atqne ab bominiim consoilio rclci;as, ant non magni illam facis magiii

§.7. berois iii advcrsa fortnna commoiiitionem, 'olim memiiiisse invabil.'. Porro
natnram nieam baiid iiosli, ab boniiiiiim convcrsalione si me seorsnm de-
gere ])osse arbilraris, boiniiiem ila boisanim discipliiianiiii stndiis aptiini, lo'
nt a niilla taineii interini bonesta' coiisiiclndinis fre(|nenlia ant sodalitiis.

§.s. etiani a dissimilinm aU(|iiaiitiim coiiveiilibns aldiorream. Et si me n'cle
vis nosse, mnlto facilius lios fero strepitiis, baiic aliciiam fre(|iieiiliam. iii
([iia maNiniam iiiilii nonniinqnam soliliidincm facio, (|iiam soliis essc po<

§.ri.siiiii: igiliir ikhi omiiiiio infd-licilcr liiec coiiiiiiicliiniiii nic arbitror. et ul r.
conscins iiiibi simi ali(jiiid iam iii litcris, (|iiaiiliiliiiiiciiii(|ii(' id esl , com-
mernisse, ila niillam etiaiii in iiiagnis rebiis gloiiam dcsiiero; ac libenler
(ibciiiidis negociis utendnm mc pra-beo, qiianquam niliil niiiius proponaiii,
(|uaiii diilcissimis iiilerea stndiis ^iaxQcc yaiQUV dicere, qiia' iiie. donec
mens sana erit, iiou ad lempiis, sed perpetno ac ingilcr vel iii iiiediis3(

§.io. islis tnmullibiis exerccbnnt. Oiia iu re mnltnm den^jili suiil illi mei pcr
(lermaniam amici, qui posl(|iiaiu semel iii anlicam servilulein consensi, de-
siisse studiosnm esse putavcniiit ; (|iio-til, nt (|ui iii Ilalia iam jiridem
agciili iniiii lilcrarum adco lasccs iiiillcrc solciiaiil, ac fr('(|iiciilissiine so-
lcbaiil, lii iii laiilum nniic coDticiiciiul, ut iiciiio ali(|naudo Iria verba.'

§.11. scribat Hiitteno, liomini puto dicere cosj iion sua> ampliiis faiiiia'. (iiiiiis
laiiieii si lam ipsi mcmores ali(|iiaiido csscut , ((iiam ego iiiiiiiscuiiis(|iie
taliiim iiuiiijiiaiii olijiviscor. i.iiii illiid fcrvidc iioliis iiitcrccdcrcl scribeiidi
nltro cilro((iic studium. (jiio iiiliil lialieo. ((uod aiitii|iiiiis (liicaiii aiil (|iio

§. 12. magis lue oblcclcm. llii iioikIiiiii defiiisti lii iiiilii. ((iiciii iccino valdc
prolio, ct valdiiis adliiic iiico iurc amo, ac Hcnuaiuiiim .Nova((iiilarciii co-
iiiitcm adoni, (|iiia milii nuii((iiain iion (^(liosissimc scribit ; illis vero siis|ii-
ciosis amiculis, qiiaiido((iii(lciu liiiiic iii me fastuin cadere arbilrali siiiil.
irascor nt sniierbis, iit faslii i|)sis Inrgeulibns et rem nostris iiidigiiissiiiiaiii

§. i3.stndiis admilleiilibus. INaiu si aiiiarc sliidia id vcro csl sliidiosuiii cssc. '.

^ iani omis. 4
meiitiini.
Verg. Aen
bus 5.6.

viaf 5.
vhUi. n, 7.

'•••■' %ai Ti X. v.xl.\ ct qnoddam liuius trag(»(lia3 prnecxcrcita-
" T^s omin. 3. aljtrudis 3. ^ olim mem. iuv.] Acnere verba ap.

r. 20;3. " tamcn oi/i. eild. ...cn II. adscripsit. '^ conventioni-

'^ infeliciter et sic in sqi/. 3...G. ""' littcris nbiquc diipHci tt 4. va-

"" ncofot. ti/iiq. per t 4...(>. '■' ^crAQCc x-] longum Valc, ^® numq.

•'" idcirco ^...tf. •■" Hcrmannm C. 3-^ sci-ipsit 5. <<. =» ^c si

editi. II. (ielcto Ac adscripsit

am

XC. HVTTEM AD PIRCKH. EP. VIT.i: SV.E liAT. REDP. D. 2'>. OCT. lol"?. 1 97

neniiiii lioc por (lcniiaiiiani nuiniiic ccdd: (|M<iii(li)(|ni(lcni in niii^nis lioc

diflicnllatilins facio. cuius vd lioc fucrit arguincntnin , (|U(hI illain adlinc

Capnioiiis caiisie defensioneui mordicns teueo: (|iia de in lileris tnis luen-

tionem facis, theologistas auxisse nescio (juas snas adversum nos lameutationes

scribens. Qnie illornm importnnifas hand dum scio, secure magis con-§.iJ.

temnenda sit quam indignauter exagitanda ac pnnienda, in inmiensnm qnia

I excrescit perchtie factionis Hcentia: nnper visum est ad nihil connivere,

niliil dissimnlare, ncque aliquid in causjp, quam tauto semel opere pro-

pugnandam suscepimus, palrocinio pricvaricatione transmittere. ipse qnidem

I» si non consyderate adeo, at strennue eam navabo operam. \'i(lemns qnan-?. 15.

Inm refcrat has extirpatas essc zizanias, hanc evulsam loiiginem ac eradi-

, catam, nt se fwlix illa iamqne snppulhilans rectissinmrnm studiorum plauta

proferat, ac ((uam late propaget; nt, incpiam, eiectis ac exterminatis qni

se oborienti iam bouie erndilionis soli inlempestivBB uubes opponnnt, (fui

I lofiilgidum illud veri splendoris Inmen iu ipso suo exortn obscurare, immo

; • extinguere ac procnlcare conantnr; bona^ artes reviviscant, utriusque lin-

gua' commercium nobis cnm GraHMs ac Italis conveniat; Cicrmania cultum

j induat, barliaries nltra Ciaramantcs et Balthicum nsque oceanum exibiletnr

j ac protrndatnr. lam binas iu me sagittas coutorserunt ncbulones, sub ?.io.

hopepericonii Ind;ei nomine; qu* me quancpiam nullo meo dolore tetigerinf,

j aut polius ne lefigerinl (piideni, et adlinc rein disshnnlaverini, aliqnando

I tamen videbnnt illi, quem pcfierint. qui cnni hactenus omnia sibi licere

i pntaverint, pensi nou hal)uerunt adversus cjiieni quid aggrediantur: quare

I experti nondum sunt femerarii insultores, quantus qnisque in clypeum

25assnrgat. Ubi andieiulos non pnto, qni snadeut, nt ne invidiam nobis§. i".

conciliemns: ef ab Iioc metu fanfum absnm, nt non invidiam niodo isforum

non fngiani , scd nlfro odium efiam accersam: ac odcrint illi, ego opciiim

dabo inferim, nt simul aliqnando metnanf: sic decrevi enim, iiisi a nobis

conticeaut isfi, non postica iani ultiit Siuma perseipii , sed animoso in froii-

soieni iinpetu obfurbarc: id qnod fe pariter et velle scio, et facere video,

e pancis nnum mecnin; ((iiodsi non iuconstanter adniteris, credo aliqnando

' c^do B. ^ causaj ..fensioiie 11. causam (s. causs.') editi. ^ liamentationum
obscuror. viror. altera cditio facta est ,,Coloni§. Anno. M.ccccc.xviii. in Augusto"
in 4". *•'•' iirujiupfnanflum 5. G. ^ quitlem add. II. omis. edd. '" consiclerate 3.
strenue 3. ..6. " exstirpatas 4. ..6. et similiter in similibits per s. ''^ felix 3. ..6.
'^ imo B. ""' exstinguere 4.. .6. conantur, ne 3. '® Ga,ra,ma7ites {s. iitas) II. pro
hyperboreos montes erfrf. Balticum ^...6. exsibiletur ./...6. ^" Pepericorni] cf.
quae supra p. ;33. sq. ex Maio repetita sunt. -'" VergHiamim quantus quisque in cly-
peum assurgat (sive acls. 4. ..6.) edd. retincnl, II. transduxit et adscripsit qna3 cui
.. I tionis sua . . . . | Possis quae cuiq^ stiidin ul\\'\om.fi snadeat. vel quse cwiusque
K/|tionis sua?«7rt.y .v(7. sed hwc parum liiacent. '^^ arcessam ^...6. "•^'^ oderint...
metuant] cf. supra p. 168. i. f. *^ conticeant AB. 3., nec midavit H. contineant
4, ..6. nou postica sanna] ut cpistolis obscuroinxm virorum, inito. ^' uuus 6.

198 XC HVTTK.M AD PIRCKH. EP. VIT.E .SV.E R.\T. HEDn. D. 25. OCT. I.MS.

§■1*- mnlloniin ( iiin iMTiiicic nnillos iidinvjiliinnis. Ncc nns mor.T iiijieat: quani-
vis cMiin |ianlaliin pi-occdil Intc (|no(] niolinnir, itroccdit tanicn . cl vcl j
olini, «ino dclicl . noii siiic pnhlico aliijiio (-oininodo cvadcl. Inlcrca |);diiia* 1
li^Miniii iniilaliiinnr. ncnipc iit. ijnanlo nos illi inagis suppriinnnl . I.inlo >
obnixiiis sursnin (•oncinnr, ac advcrsinn ouerosos opprcssorcs iiidoinaliilis 1

§. '9. nos (ontuuiacia atlollauius. Ad (jiiod idcin ag(Miduui iequaliuui uoslrorum
stiidia c.vcilaltiinus, tu vctcraiins iain ct cincritis stipcndiis, spacioso istn '
(lcciir.-o caiiipo, aliis pra'icus, ogo in llorc adlinc cl lirnncnlns, in oiiincin

§•20. r;,,ilc cvcntnni alacritcr couteudcns. Ouod sic alts tc accijti v(tlo, ue nie i
piilcs iantnin placcrc niilii, ut corum in numerum invadam tcmerarius, to
(pii htcuplclare lias apnd (■crmanos liiiguas possniil, sed qui iiiilii uon iii-
eplns, iicc inliriiiissinins isliusmodi raclionis persecntor vidcar, nl tno alqiio
aliornm pra^sidio dcpiilsis qni optiina' Iriigis sementem noliis dcpascmit,
isli ali(piaii(lo proveiiiant fructus, (piornm docliores vos cnltnin liiiic palriae
iiivcliilis, iicc iii vilcm lahrnscam liaiic sinilis viiicam degeiierare, scd re-15
pasliiijindo polili(tris lilcratura' ajiro, nulluni laliorcm, ac iiullum adeo
laslidinm snlilcrfniiilis . iii co soiicrlis aiiri( ola" oflicio fniicli , diligenlis

§.'21. vincaloris opiis facicntes, noii siiic friictu, iit vidcmns. qnippe nt totnm
iii.xla Rlieiiuin Grspcanini ]iarilcr ac Latiuarum erudilione literarmn coii-
sevit Erasmus, et nniversam iiiferi(trem Germaniam excilatis injicniis lalcnno
reddidit, iil cmii ijisa iam Italia nulliim valde ccilamcn (lclreclct; cl nl
Siic\iain siiani excoluit et Iioc ^exornavit decore Gapiiion, ila tii civilalis
lii;i' iiivciiliilcm ad (jnem niKuni, qna, dii lioni , solerlia perdnxisti: id
(|iiod iii illis vidcre est cognatis tnis Genderis, tuo lieiietlcio Gr;ece et La-
liiic s(icnlilnis, idque optime: qiios prinium doini tua' erndiisli, niliil ve-25
riliis lioino pr.lricius itra'mansuni ciltnni iii ora piierornm iiifarcirc; dciiide
iii llaliam (pio(|uc misisli. qiiod animadvertentes tiii -cives et ijtsi snlit
imitali, argnmeuto alts te snmplo, qnantum sil recle inslitni. reclc disccrc.

§.2?. Lf facile lioc tilti ex proposito cessit, cni vel priniam ego fo-licilatcm ad-
sciilMi, (jiiod iii ca civilate natiis sis, qmc omniiim jter Gernianiam civi-;!»
lalmn maxinic honis primuiii ingeniis exuherat ac pereimiter scatet , deiiide
honorem liis. Iiahet, ac singiilariter erga o|)tiinas (piasqne artes allccla

§.23. seinpcr fuit, et din iaiii sola ac unicc fuit: nam et palrnin nostrornni iiic-
nioria loannem de Montc regio, meum civeiii (euin (pii ut in inathemalices
cognitione, unanimi omniiim consensu, ipsi .\rchimedi palmam pra'ripiiil, 3.

3 palmiP 1.] Cf. Plin. H. N. XVI. 42. sect.81. * .'^iipprimant A...5. conr.vil U.
^ oppressaro.s 0. •" attolanius B. ' spatioso 4. ..6. * triunciiliis i). '* perfe-
cutor vicleor 6. videor 5. '■' lalirnsaiii 4...('>. *" taleni omis. 3. ^^ sollertia 3...f>.
" Geufleris] cf. supra p. \'.\1. \\'l. ^- rectum inst. 5.6. ^^ adfecta 4. ..6. ^'^ sein-
per omis. 6. ^' loannes ^Miiller (Kegiomontanus) Franco ex oppido Konicjsbcvg,
natus a. Il:3(i. , f a. 1476, insignis mathematicus et astroiiomiis.

XC. HVTTEXI AD riRCKH. EP. VIT.E SV.E R.VT. REDD. D. '.'.i. OfT. IM^. 199

ita inter priinos hiiius seciili, non ilico Gernianos, seil oniniimi iinivcrsini

nationuni dico, vixdum respirantil us tunc literis, pure et citra vitiuin Grtece

ac Latine et loqiuitus est, et scripsit), CcTcutientibus aliis, nec hominis vir-

tutem agnoscentibus, sola suspexit, stipendio prosequuta est, civitate do-

5navit. et superioribus annis Chunradum Celtim poetam, ignoto tunc in§--4

Germania poetse vocabulo, honorifice habuit et pecunia iuvit, ahosque com-

plures reverenter accepit et HlieraUter fovit: id quod ego isti apud Vene-

tos adagio locum dedisse arbitror, omnes alias in Germania civitates cse-

cutire, unam adhuc Norinbergam altero videre oculo: sic enim dicunt

'oilli, sive ol) hanc causam, sive quod vestri homines ingeniorum acumine

ac singulari quadam ante omnes industria mire excellunt; quod vel in iis

artificiis, qufe manu exercentur , videre est : iam hoc enim persuasum omnibus

est, quse opera vestratia sunt, ea egregia esse aut magis qnani alioiiim

ex voto hominum fabrefacta; tum fama est nihil apud vos adulterari.

|'5Cuius rei Italise persuasionem vel maximam sui documento indidit ille nostro?-^-

I aevo pingendi artificio Apelles Albertus Duror, quem illi, cum uihil facile

Germanum laudari apud se aut ex invidia qua gens illa peculiariter laboiat,

ant recepta iam vulgo ibi opinionc, ad omnia qu?e ingenio indigent lie-

hctes nos esse et inertes, patiuntiir, ita tanuMi admirantur, ut non solum

!'"ultro ei concedant, sed et quidam, ut opera sua vendibiliora faciant, illius

I sub nomine proponant. In nostrum ordinem lente admodum serpit hoc§-26.

I honuni, multis tot iam annos pertinaciter existimantibus prtoter equestrem

I dignitatem esse literas scire. neqiie aliud magis aut prius invidiam apud

j nos peperit claro equiti Eitehvolfo, quam quod is banc imprimis ob vir-

!'5tutem emersisset ac tantus esset; qui ciim innolescenfi iam mihi sua ope

suoque consilio (|uantum posset i)riesidium adferret, at([ue eam ad rem

nacli essemus principem supra vulgarem eius ordiuis capliiin ingeiiiis pariter

ac literis faventem, hunc, Bilibalde, quem tu recte adniiiinis, Alhcrluiii.

iamque ego illius simul suffragiis ac optimi principis liberalifalc cincrgcrcin,

«occidit, proli dolor, occidit: optimo enim iure eius mortem dolco. (|iii §.-'"•

meam adiuvif vitam : f|uanquam non tam privato meo incommodo occidit

' sa-cuU />'. 4...G. - litteris 4.5. ^ locutus ut secutus uhique 4.. .6. ^ pro-
secuta 4. ..6. cir|uitate A. eorrex. H. '" Conr. Celtes s. Celtis, Protucius cogno-
minatus, Wipfeldi ad Moeuuni a. 1459. natus, primus inter Germanos poeta ab
imperatore laureatus (1487.) et artis versificandi (a. 1486.) auctor, societatium
litterariarum Rhenanse et DanubianjB conditor, inter litteratorum sseculi XV. prin-
cipes seniper laudandus. + a. 1508. ^ Norimbergam 4.. .6. '" caussam tibiq.
per ss 4. ^' iis coiv. //. pro his A...5. '^ Ante sui et ille commatis signa po-
\ suit H. ^^DxxrveY AB.neque corr.n. Diirer 5..6. Diireri mortem (a. 1528.)Pirck-
heimerus A'lrico Hutteno, sed non nostro , nuutiat epistola quam infra exhibe-
himus. ^' ac inscriptione {post nomine) habent A...5., delendum esse significavit H.
^ sclre, necj)] H. fecit scire. Nec(j *" himc H. adscr. pro iai nm edd. ^' quam-
quam ubiq. 4.

200 XC. HVTTK.VI AD PIRCKH. EP. VIT.F. SV.K RAT. REDD. D. 2,i. OfT. 151S.

Eilflwoltiis, (jiuim itiilili«(» lilfr;iiiiiii :\c lilciiildrum omniimi: iam (iiiiildaiu
parahat eiiim ([110 iioliis maijnilicc (•(tiisiilliim fnisset, nisi iiil('m|»esliva niors

?.?'•. sanclissimas liominis co^ilalioncs inlcrrnpissct. verum dolorc mco longius
cva^or. Iliiic. iii(|uain. lali vin» invidiaiii peperit quod scircl lilcras: aileo
iitdiirala siiiil adliiic advcisiis limiiaiiiorcm Imnianitatom noslrdrnm corda;"
adcd 11(111 sa|iiiiiil (|ii(ts rcclc sa|tcrc |triiii(ts (tpdrtiiil. (|iiaii(|iiam alt auro
(la-saris pdtcnlcs (pii smil . Iii tacli(tni noslr;e plurimum dctcrrc vidciitur.
ideiii ai»nd rcli(|uos principcs. (|iii noii iii poslremis recnmlinnt, ac ipsi
eliani priiicipes nojtis polliccnlnr; (piihiis uos niagnis passim nominiltus
apphiudiinus, M;ecenatcs iioiinumpiam vel Auirustos etiani vocaiites, noii 1
(|uod ull;e lioc aliipiando illorum virtutes inereautur, cuin ali^pii |ml»lico

§.vj. jtolius odio (piain privato fav(tre dif>iii siiit , veruiu spe (jiiadam ;id |trisliiiH'
lionilatis emulali(»neni excitaiidi. nl»i non pcnitus nostra nos fefellit (tpiiiio:
;di(pi(ts iam ciiim c(tegimus pnd(>rc siii Itcnctaccre nolds, ipii si niliil aliiid,
lioc iam ;iccc|icriiiil , (|ii(i(l tavcrc litcris. iil sit |iiiiicipc di<;imni. (|uarc
consiliiim cst mciiiii. Itciic\(tlciili;iiii isliiisiiKidi i^cncris li(tmiiimn modis
omniltus captare, ac iiltiiilii liinciil l;iv(tri principimi n'li;i lcndcrc. ct olt
id illis adli;ercrc ac pultlic;i iiiciiiicl;iiilcr minicra oltirc, nt nos ilii coll-
lormcmns aliis, pr;eserlim iiidi;i ;ili;i \i;i cniciiicrc cum videainus eos qui

§.30, ij.j_.p^ jirofitentnr, et tlieologi (pii vocanlnr, ipios et ips(»s li;ec alit anibilio.^
Ouod dum conor, reclamas tu, ct t^impiain ad errorein alieuntein nie re-
\(i(;is. (piasi vero noii possint li;ec siimil aiii, aiit tn ali(jii;m(lo, in ;uiIh
(iiimiiiiii turltnlentissima cnni te vertcndnm ;ic revcrlendiiin iir;ej>ercs ct
ciiris ac solliciludiniltns commordereris, vcl tunc cum mililares eliaiii el
civilatis tii;c ((tpiis cum pr^eesses, stiidi;i intcrim (tmiscris et non ali(|iiando'

f-Si.liis tc d(diiiiiiicnlis rcfovcndiim dc(lcris,"aut dc iiic ilti c(tncl;mialum sil.
cl imliccilliiis li(tr vi(lc;itnr ingeninni, (|uam iil diio li;cc siistiiie;it : iiisi vcrc
ii(i\iiiii lilii vidctiir. iiitcr iiegoci;i literas el ciim literis nc^ocia iii iisn lia-
licic; iilii cNcniplis min ci;cs, li;ui(l ignarus, «luam mnlli cl (pii li;ec fieli-
cilcr ( (minnxcrint : (lciiidc (|ii;iiii (•(tutenipll oliin tiicrint, ncdum liac leili-
pcsl;itc siiit, (|iii sic (t(i;intiir, iit non alifpiando negocia vel snccisivjs

^ (liu> //. (Khcv. pni nnilo nlil. (Jvinnasinm \cl iiniversitateni Moguiitia^ condendi
consiliiiin iiiniieie vidctur. ct'. suina i>. 45. §. 5G. epist. ad lac. Fuclis. ' dolere 5.6.
' saiictioui 6. ^ pa.s^im II. mhcr. pro interim A...6. '" etiam oinis. 5.6. " apmu-
lationem 4. ..6. excitaudi, vbi A. e.xcitandi. Vbi fec. H. non (ante penitusi
nmix. '•" favore .5.C. " liciier'it//./'ec. e.v Mcesit edd. Principium 6. '* adlierere .<4A
*' erroruin 6. 22 pgi g jjjj^j j,j aula] episcopi Eicbstadiensis. ibi per liienniuni
versatus Pirckheimerus Papiam, \xt iuris studio sc daret, a parente niissus cst.
in (ante aula) omis. 6. ^^ ad (pi-o ac) 5.6. 24 commodereris 6. cum inilitares]
iu bello Ilelvetiorum cum Caroto Riirgundo et Maximiliano Imp. copiis Norini-
bergensibus prasfectus, anno 1-100. cuius expeditionis descrijitio Pircklieinierianii
exstat in eius Opp. p. 03...<J2. itein edita est Tijruri 1737. in 8". ^'^ literatas 5.
n. litteratas 6. negotia 6. ^' otiantur 4. ..6.

XC. HVTTEXI AD PIRCKII. EP. VIT.F. SV.E RAT. REDD. D. 25. OCT. lolS. 20 1

teniporiliiis ailiiiitlaiit. Nec me siiinniis lanien ingeniis insero, sed ferre§.32.
liier nalnra, hrec letas (loineslicyin siliini, franqniliani oliscnritaleni vel
oinnino iion potest, vel adlinc non potesl. Siiie derervere Ininc ardoreni,
aniiiiiini irre(|iiieliim el versalihMn |>aruiiiper delassari, dnm istain mereatnr

oqiiielein, ad qiiaiii nie ante tempns, iit videtnr, exliortaris. Si rationem §-33.
exigis vit«, quani siili priiicipe ago, nusqnam, milii crede, sludiosus ma-
gis fni, principe sulficieiilem ad hoc quietem indulgente: nam quiB est
illius henignitas, |)lenain a vulgarihus consultationihus et plelieio rerum
traftatu vacationem coucessit : quod ego tcmpus studiis admetior, prjeter

loillud ocium, quod cuni aliis milii commune est. Ouocirca, portatilem i34.
inaxime hililiothecain , optiuiiim (piemqiie autorem mecnin circiimrero : ac
iijtiuhi iicet, ali(|ui(l lego, noiimuKpiam scriho etiani ; et sa'[te in turha
sulns sum; qiianquam etiani soli esse licet. lam et anagnoslam milii qiiiero,
pueriim ali((ucin ingeiiio hoiio et iii studiis aliqiiauto iam plus (piam qiii

lovulgo [leritum; (pii expedite sciat legere et manus velocitate dictantem facile
coiisequatnr; iii stiidiis qiii niihi ministrel ac lajiorem minuat. INecdumS-^s.
bene institnere tihi vitain videor, et adhuc istam mihi caiitileiiam repelis
•Dignus es qiii ah aiilicis pntserveris erumnis'? Agnosco stiidium in me
liuun: salutari ammonitione amico consnlis, si iion, dum me istis eripis,

2oacerhiorilius adliuc fereiidis incommodis (iam lioc videndum est enim) re-
linijuis. El dic mihi, provisum hahes, unde me detineas, et uhi colioces? §.3g.
aut cum tuo statu meum confers"^ et qiiemadmodum iii civitatihus vos, (jui-
bus non [dacide tantum, sed ct nudliter, si ciiiiis iii iiiores hoc cadat, vi-
vcre est facile, si me un^piam inter eijuites meos (|uietuium [iiitas? et

25ohlitus es iii nostro ordine qnihus conturhamentis qua aninKMiim i;ictatione
ohnoxii siiil homiues? Noli sic putare;.et ex Ina vita noli ineam a'stiinare:
ita nohiscuin agitur, ut [latrimonium etiam anqdissimum si milii sit, nl§-37.
possim ex meo vivere milii, hai sunt tempestatiis tameu, (|Uie nw (|uie-
scere non sinunt. vivitur in agro, in sylvis, et in illis monlium s[)eciilis;

soqui uos ahmt, extreme [lauperes sniit coloni, (|iiihus agros nostros , vinciis,
prata et sylvas locamns; vectigal (juod iude redit, jiro eo qui advertitiir
lahore exiguum est el teiiue; sed ul amplissimum sit et pingiie, magna
cura, magno o[)ere (pi;eritiir: nam patresfamilias e.sse oporlet nos diligcn-
tissimos. deiiide [)riiKi[»is aliciiiiis raiiiuliitui addictos, a ([uo luitionis spesS.-^s.

^ situm] .siiiim 6. '" ex adliortaris A...5. e.vhort. H. fccit. liortaris G. "' sui
{itro fui) 6. sufficientum ad hoc quitem G. " vocationem 5. G. "' Pusl Quo circa
H.cortma adscripsit. "•'- ac ul)i licet C. ^^ licet, iam ^/. licet. lam H. fccit.
quero 6. "' Pro . In A. corr. , in //. '^ perumnis 3...G. ^^ admonitione 4...G.
si noudum 4...G. -~' In nobiscum 6. ^^ Iijec 6. tamen omiser. eild., adscripsit H.
^^ silvis 4...G. repetitum post speculis verbum vivitur linea induxit H. ^" agras G.
?* prata omis. A...5., adscripsit H. ^^ sed ut] sid vt A., ex i //. fecit e, sit, ut
corrupei*unt 4...G.

202 XC. HVTTEXI Al) PIRCKn. EP. VIT.E SV.E BAT. REDD. D. 25. OCT. l.ilS,

(lopeiuloat : rpiod nisi fuoro, omnos sihi omnia in inc liciM-e pntant: si
fnero otiani, mixta illa [xTiciilo cl cotlidiano inctn spcs cst ; ncmpc sicpiando
c^Tcdiar domo, pcriciilnm cst, in cos nc incidam, (piilinscnm illi, qnisqnis
est princcp.s, ncgocium sit aiit Itcllnni sit , ipio nie nomine invadant et ah-
ripiant ; (piod si niala mca fortinia contingat, dimidiuni facile palrinionii
adimitiii" iii rcdcmplionem ; at(]iic ita , nnde defensioncm speraveram, otTensio j

§• '9- incnmlMt. proinde hunc iii iisiim cipios alimus et arma coniparamus, nii- j
meroso comilatu stipamur, niagnis et gravihns peromnia sumptihus; in- i
terim vcl dnornm ingerum itiiiere nisi armali non e.xpaliainnr; nullani licet
villani inermi visere, non vcnalum, noii piscatum exirc licct, nisi fcrreo. lo

§■ 40. pi-ietcrea crehne nintuo coiitciitioiies inter villicos aliorum et nostros oriuii-
tnr, nc(|ue dies ullus est, quo non de aliipia ad nos lite refcratnr, qnam
cautissime componamus: nain si coutiiiiiacius inea tiicar aiit iniuriain eliain
peisc(juar, hcllnin nascitur; siqiiid paticnliiis remittam aut de meo etiain
conccdam, iam omniiim staliin iniuriis palco, cuni (piantum uni concessum i
est, concedi sihi vclint singiili, prctia ])ropria' iniiiri;e. at inter quos fnint
ista? non inter alienos, annce, sed inter aflincs, iiitcr cngnalos et propin-

5-^i([uos, atque adeo inter fratres finnt. Atque luc sunt nostra-. ruri dclilia»,
h;cc ocia, lioc tranquiUum. I[)sa sive in niontc est specula, sive iii |»l;iiio,
non ;id ani(enitatem, sed ad niiiiiilioncm cxa'dificata est, fossis ;ic vallo2
circumdata, intiis angiista , m;iiisionihiis [»ccoruiii ct ;irniciiloriiiii coiistricta,
ohscur;e iu.xta cclhc homhardis, pice ac sul|>liiirc cl rcliqno armoriim ac
hcllicarum machiiiariim a[»[»aratu o^iplette; hoiiih;ir(lici |»cr onini;i [iiilveris
hetor; deinde cancs et caniini excrciiicnt;i , iiiciindnni , reor, ct i[isa

§-^-- odoramentum. ;icccdunl et aheuiit c((iiitcs, iiitcr (|iios r;i[»lores, fiircs et25
hitroiics: ii;iiii plcrmii((iic [»;itciit nostra' donins, aiit igiioraiitihiis iioliis
(|ii;ilis ((iiis(|iic sit . ;iiit iioii iiiagiio[)erc iii(|uirciitil»us. ;iiidiiiiitiir oviinn
halatus, hoiiin miigitiis. camim latratus. Iiominum in agro o[)cr;iuliiiin voci-
ferationes, carroriim ct vchiciilorum stridorcs ;ic strc|)ilus; n;c iiostr;e doiiii

5.43. hqxinmi cti;im iihilaliis, iit (]ii;c iicmoriltiis viciiia csl. Oimii dic dc crasliiio

' depemleat, nisi fiiero, .^...5. itn rorr. 11. dependeat. (^iiod n/.se ^ qnoti-
diano 4. ..6. ' perienlum est omi>i. om/irs. //. mary. f/dsrr.-ppriau/u «7 {littera' nln (l
ahncissce sunt). * cs Princeps ■i...O. neg^otiimi 3...0. ** stiiiainur niafj^nis ac
«rrauissimis A. sqq.; deletis verbis ac gi-auissimis sic corr. //. ; stipamur, mag^ni.s
et graiiib. ^-^ Intcrim //. coiT. ex Neq^ vfq^ A. sqq., sed neglexit negationem ab
edd. omissam addere ante expatiamur. " Vrxierea corr. II. pro Interim A.

'* quam] q^ A. (] correxit II. '^ oinimn .'i.O. eencessum 5.6. ""' siufj^nli. At
edd. scd Hutt. post singnli addidit : . . . . ia pro- | ..... . niuria> | I)e coniectiira

.vtpplevi. " adfines 4. ..6. '** delicia^ B. 3...0. «o valla C. -" //. corr.:

. •"^' pleruq^ ( . Nam plerumque) pro , olbus ein talil)ns editorum. Insipienter 6: cum
talibus enim talibus patent magnopere edd. o?;iiss. addid. II. ^*' nfe omis. edd.
II. adscr. . . (v ^" memoribus 5. 6. Steckelberga prope saltns Ehoenenscs.

XC. HVTTEXI AD PIRf.KH. KP, VIT.F. SV.E RAT, REDD, D. 25. OCT. 151S. 203

cura ost ef sollicilndo ost, routiiuii nioliis, perinotiiie, tenipestales: fodiendi

iigri ac repastinandi , operanduni in vineis, plantandie arbores, irriganda

prata, occandum, serendnm, stercoranduin, inetendani, trilurandum: sui>il

messis, suhit vindemia. tum siquid uno aliquando anno male provewit,

'iit in illa sterilitale plnrimuin, mira egestas, mira pauperies, ut nunquam

non sit quod moveat, quod turbet, qnod angat, quod maceret, qnod con-

ficiat, ^uod evocet, quod exlrabat et e.\trudat. In quam jne vitam ut stii-^-^^-

(liis dignam ab aulica iit indignissima revocas, ibique me consulto ac pro-

posito, tanqnam in optato quodam vitic porlii coUocas ac reponis; teque

iioputas, cum boc facis, in quietem me el Iranquiiium adserere; aut si mm

I piitas, qua saltem mente snadeas, id me celas. Naui lua qucC iuterim §• ^•''-

I conditio sit, et me» quomodo conferri del)eat, qiiantumqut lua vita ab

Iiis motibns libera, adversum bas tempeslates, bos tumultus munita sil ac

liila, (|iiid refert scribere, cum non propositum sit te docere qine uosti,

|i5sed ennnciare ea qua? me ignorare e.xistimasti? Et iain satis, opiimr, tibi§-^6-

! ostendi, qnam me luilla moriim inconstantia, nnllum voluplalis illicinm aiil

reruin novariim stndinm ad aiilam invitet, sed (|iiie necessitiis cogat: ut

, niinus nibil delieas, quam aulicam nassam, in ipia me detineri captum

i dicas, ant bamum illum cnrialem, qnem devoratum mibi imputes, obiicere.

20primura enim mdlum devoi;3vi bamum; sed ab bamo escam decerpo, et^-^"-

caute, quanquam sine periculo citraque discrimeu, circumrodo. deinde

j illam fateor nassam iidiabito, sed egrediundi certus, explorato priiis reditii

et a Dedalo accepta commonilione, ab boc labyrintbo n^gredi (pnimodo

oporteat. Proinde bono aniino esto: secnrus sum et mibi consto; nec est§-^8-

ambitio qu« me pervertit, sed bonesta ratio quic per debitos mibi bo-

norum decursiis ducit. iam lioc mihi nomen tnendnm est, conservauda

dignitas, a-quanda maiorum indnstria, angenda familiic, quam niibi gen-

I tiles mei impntant, claritudo, ct gentililiiis propagandus splcndor. Ubi <.\§.if>.

I cessavero, et mibi deero et bteris: milii qiiidem, non ita magna mea ciira ;

pulileris rero, (piibns omnimodo apud contriliules et in boc ordine conci-

liare favorem, excitare iuitoritatem studeo. Prcoterea intn^tur me univer-

sus ordo: omnia mea consilia, ,nedum facta observant bimiines; petitur a

me non tam quod debeo, quam qnod exigere illis iu mentem venit; magnam

de me expectationem , maiorem opinionem babent, eamcpie ex noniinis mei

fama, quam non recte comparant, metinntur. Ibi ego nisi aliquid concr, f.5ff.

I * cura et 5.6. tepeftates, fodiedi A. corr. H. sic: .Fod ^ ferendum {pro

serendum) 5. 6. triturandu, ^\\\i\iA.corr.H.sic: . . . bit (?. e. .8ubit) '' ei delev.
H. et ac nu7ic abscissum adscripserat. ac edd. extradat 6. Pro Atq^ in hac me
editor. H. corr. In qua me * . Ibiq^ in marg. H. 1° me ac 5. 6. adferere. Aut
^. corr. /?. adferere , aut " c^las^.^. '^ enuntiare ^...6. Etiam 5. 6. "^ in-
coftantia A. «' , quaqua . . . | pericul . . corr. H. pro ac citra periculum edd.

" Dsedalo 3.4.G. '^'> Pro q^ A. adscr. H. qua ^^ quam] ex q, H.fecit qua

204 XC. HVTTEXI AI) 1'IRCKH. Kl>. VIT.K .SV.E R.VT. RKDD. P. 2:). OCT. \b\^.

.'i!i(|iii(l |tifsl('ii), hiiii \ovo i\\{rl (|iiis(iii(' ('oriiiii (|iii sic rcin ustiiiiiiiil,
aiit eonim certc <|iii non obscnrc inlclliyiiiit , ;ili(niis dicct, ;iiit (|iiilil)el i
ctiam, 'Oni«l crj^o lanli est Ininc isto la|»orc, liac iin|)cns;i, hoc (lispciidid I
h»if djdicissc?' atijnc ita post scnticnt , sna paitim opinione, partini alioiimi
persuasu, ex literarum stndio fieri liomines pigros, desidcs, ignavos, ccs-o
satores, moUes et supinos; cl iccirco laii(|uam a rc noslris maioribus, liac
nobililatc, liis iiDagiiiilnis valdc iii(ligii;i. liheros suos dcliortahuntnrMc ahs-
tr;iliciil, iiiiliiiilcs, hoc iiisi laci.iiil , illos sie institutos onuiem siKiriiiii,
on)iien) liiiiii;iiii gcncris curain dimissiiios, ac iiulhmi iii usuni victuros.

§ ^'- Qua dc caiisa ohse^pii ad lcmpns l)on)iiiiiin voliiiit;ili c('rluiii esl, et lioc k
facere ipiod illi expectant, (puuitum valeo: spero aulem racturuni noii pace
solnin lilerarifin, sed <'l conmiodo, salva ant eliam aiicla dignilate nica.
porro servitiis illa ul h(uicsl;i est ac liheralis, ita a nu! [iropoiiilnr leni-
poraria, non j»('r|icliia; dciiide honores inihi et ad ali(jucin siihliniioreiii
splendorein, alti<#i'cin statiim jirovcelioncm |)ollicctnr. Nee tn igitnr stul- if
tuin ine puta, si ad honorcs adspiro, aiit pcrdilum, inlcr anlicos tiiiniil-
tiis dignitatis ine;e iiicrementiim si anihi;in); scd teiiiporiiiii poliiis coiKli- 1
tionem et coinmunem liomimun sciisiim, aut hoc polius, (piod sciiipor

5-^-oinnesac maxime clarissimus (piisqiie factitarunt, considera. Tiim si aliam
tu et eommodiorem vitain nosti, pra-scrihe, edoce, iiidic;) , vclle aiirem, 2(
inanu duc ad illum liirhis iiwiccessnni loi iiiii. iiiilii (|iii(l(iii, cni (|iio(ldain
diiirna ill;t pcregriiiatio iudicium dedil , cri'oris miilliiin cxciissit, liirhis et
in(|uictudiiiihiis, tuin miseria (puKpie ct oniiie geiiiis trago'diis mixta ac
referta omnia videntiir. et quo nic ciiiKpie verlani, iiihil S(Miirum, tran-
quilliim nihil vidco propositiim: siiiil orii(i;i, siiiit clientehe, siint hira, siinl'-'5
coiivciitiis, sunt ohscipiia , siiiit ciira', sunt inotus, siiiit lahorcs, siiiil
fastidia ; tiiiii casus el iindi^pic imminens fortuine iiiiiiri;t ac inorhi cl do-

5 •''•'• lores. nee taiilniii aula istis scalct, (pi;c ego in illa d('j)ii)xi mtvigiilioiic:
iihi niihi oi;itio arhilror dchiil, rcs noii defuit: ct ;i(Ihnc discrtum ;ili(]iK'iii
c;i (l('si(|ci;il lahiilii, (pii piciiiiis oiiiiiiii cxponat ct hirliissc rcm (jiii verbis"
icijiicl. ct milti sic vidcliir, iiihil iis(piiiiii iion ie^jiic ;tc illa est aiila , tiir-

§."^- hiilciiliiiii. Tanien si qiiid liiihcs cxjiloraliim , (jiiieso jirode, eoninioiistra,
iic laiiliiin islinc ahstrahas, noii iiliquo trahas: de luo consilio faciam

' tuc ^.."i;5'(7. corr. //. tum sicomis.5.6. ^' sn\nnos, Sf edd., corre.v. N.VA '" ad

tempus] addidi ex II. adnotatione ad tei edd. ovm. •' (lujuitum v.J addidi.

II. verha qitca edd. hahcnt aut cf^o possum induxil cl adscripHit (iviatuu. . . . . . .

'^ (iptua. Deiiule A. sed II. corr.: , (leiiide '^ et adscr. II. pro ac potius lioc, 5.6.

^" perscribe 4. ..6. ^* iuflicum 6. ^s ]s;ec t.] Nedum edd.H.delevit et adscr tfi

navigatioiie] cf. aulici maris descriptionein in ipso dialogo, qui huic epistoloe scri-
bendre occasionem dedit. ^' .f. milii A. pro quo .f. Il.adscripsit ..t Edd. Sed In-
ter ac et illa //. ductiim scripsit, sed quod margini adscripscrat , abscissum est, fort.
atq^ ipro veliio isto ac} ^2 comoftra. Ne tm ^. H. cojt. , ne ^* isthinc ^...<».

XC. nVTTENI AD PIRCKII. EP. VIT.E SV.E RAT. REDD. D. 25. OOT. 15IS. 205

i omnia; si cessas, aiit si ninctaris, incl;iino, incrcpn, 'Ouo res sniunia

l(tco, Bilibalde, qiiam prendimus arcem'"!! lam al) illa audisli (juantuin ali-

horrcam soluta vita, ct ut agere aliquid proposucrim, ])rius(piani iii illos

I nie secessus reiiciam : non quod iii dicm vivere dccrctum sit. aiit <'V('iitil»iis

. ,-, nieam vitam (piod dcdidcrim, el iinpetu qiiodam ad inccrla lciiir, scd

(jiiod (M nonduin ]»arl;i siint , qii;c ad illud perliiicnt feqiudilcr \i\('i(', (t

iit mihi constcm. .\(lliuc ciiim omnis qiiietis, nedum torporis ;ic iiicrliic. 15. .■.:..

liic impatiens est aiiimus; nondiim me (hniiui, nondum a-latis rcinorcin

iiiiligavi, nondum mcrilus siim, ut cum Ejncuro lateam; qiii ad ocium

Ki(|iiid(Mn invitat, sed ocii (ne dubita) capaccm, ut si liodie rfniviscat et eru-

(licndum me accipiat, non priiis ad illas raiitiiriim latel)ras crediderim,

(|iiaiii sit aliquid cognitum, aliqiiid actum. Ouod te scire oportel, non5-56.

1 fluctuarc me et iiitcr diversa amhigere, scd quiddam st;ituisse cl ali(]nid

essc in qiio dcri.xns hteream , ([iio illuin dirigain vil;e arcuiii, ad qiiod lihere

115 et proposito coutcndam, sed alieno sine adminiciilo pervenire dcs])crem:

' itaqiie illnm peto e.\ liac nassa cihiiin, linic, Bilihalde, ilincri vialicum:

ojiiis cst cnim niilii, iit cmergam, ;diundc qufesilis. id (]iio(l iii ;iiil;i ticri§. .^7.

quomodo possit, ct mihi (]iiam facile aut quam diflicilc sil , non est iiunc

! locus e.xpoiicrc; lijmd te latchit tamen vitae mese snhsidium qiialitcr caplcm,

20aliqiiando enim dicain, iioii per iiitcrprelcm ant literis intcrnmiciis, scd

solus soli; ad pra-scns vcro s;ilis li;ihc id scire (jnod toties rcpclo, iicces-

I sario mc cogi ad aiilica ohcunda; uhi ita me c.\])lanaho, ila diJataho, iit

I quainprimum occasioneni, qme se dahit spcro iioii ita mnlto ])ost, nactns

I contraham ct sniisidain. Quodsi lihi mutassc slalum videhor et conditionein §.08,

l25aUerassc, aiiinii anVclus non videhor: ita daho operam enim, Hnllcnus

j perpetuo ut siin, neve innjiiam dcscrtor niei inveniar; sed ;equaliler pcr

inseqiiales vitfe actus iit dcamliulcm. Siiic igitnr ad tcmijus illis nic vcn-§.5o.

(litem curionilius; siiic ])aiilisper ine])tiun cssc: sic eniin ille apiid Cice-

I ronem lianc sihi vciiiam (lci)oscit: sine, inqiiam , inscrvirc tenqiorihiis. nisi

J30I10C tn iii(liilgc;is, cfjgor pr*tcr inqicnitoris iu.ssinn stationcm dcscrcrc:

' sed ])uto sincs, aiit consilium etiain dahis, (jiio mca nie rapit forliin;i, aiit

qiio fatnm i^otius, eo ferri; qnippe feror, sed non invitns; dncor, scd co-

mitc rationc, nnllo impetn; neqne ita fcror, ut non qunnqirimmn volani,

j aut rcceptui canat illa vil;e dnx ratio, jicdcin rcfcrrc licc^il, ;ic s;itietate

35istiusmodi rcrum perccpla in tutinn me recipcrc ac ex ista navigationc in

portum aliijncm snhdnccre. Pr;eterea non ha? sunt intein])cri,e, ut quicti§.GO.

tumultus prjcfcram, sed ;inlc illani lios experiri cogilo. Ouid 'cogilo' dixif

I * Qno res etc.] Yero:il. Aen. II. 322. " parata 5. 6. l corpbris (pro torp.) 5.6.

I '"1^^6^11^1118 5...«. -■> aniini aff. non videbor] i. e. alterasse. Po.^si.<i efiam ot

conclitionem, alterasse aiiimi aff. ^" iit oims. 5.6. ^s rnrinnilms] i. e. auliois,

curialibus. 2''"'' Cic. de orat. I. 24.

20G XC. nVXTENI At) PIRCKII. EP. VlT.E SV.I5 RAT. REDD. D. ■-'.•. OCT. J.MS.

iiiK), ul prius, nocessilate quailam cogor: p(M' aliquot cniin iuheor liono- \
ruin gradus tlecurrere, priusquam me liis sulilraham turhis: uhi siquae ex- |
liauriemlfe molesfia; sunt, iam illarum mihi paticntiam indixi; ac his utar
laiKinam ex prompluario desumptis, qute in schola, qu* peregre didici.
aM|uanimiter iit feram oinnia, neque ad (luemnhet ex diverso inotum dis-o

ici.solvar: sic consuevi enim ac ine iiulnravi, et pati stre|)itus, pali etiam
insullns scio, ac divexationes suslinere non iinperite calieo, aiiimmn(|U(>

§. 6>. disposui et" «(inanimilalem indui. Porro inala si possein 1'ugere, (|iia' vd-
lem prius quam illa corporis, morhos j)uto (lui jne aliquando inovent, nuii-
(|uam dimovent'^ si convellere enim possent animum, iam milii oinnem k
sliidiorum curain aholevisscnl. cum nuiiain oh vila' inlemperanliam, quod
sciuiil (lui mecnin versjniliir, scd sliidio ac peregrinalionc stomachi inihe-
cillilalcm contraxerim cl c()r|)us inlirmum reddiderim; (piod et iii pere-
grinatione multa suslinui inconnnoda, nunc frigiis et lestum acerhius, mnic
famem et sitim frequentius, aliquando nimiam itinerando fatigationem per-i
pessus. quae praHer oh nimium e vnlnerihns emissum sangninem virium

§. 6.3. corporis exinanitio, et nalivi rohoris attenuatio accessit. (^iietcrum qujp
tu ohiicis terricula, non movenl; quippc animo composito (ini est, ille ubi-
(lue IraiiquUlum, iihique secessum et S(ditudiiicm lialicl; nam (pwe auribus
circumstrcpunt, iiihil ad animuin: (luaproplcr iii mcdns illis aul;e luniuI-2(

§.64. lihus credo iioii dcruturain mihi siimmam inlcrdum quiclcm. (Jnodne
jilurihus lil)i pcrsiiadcam , scias a iiiilh» inc hic hono inagis ahlMissc lioc j
aimo, (luain ah illa studiorum quiete, ct lainen studiosum fiiisse pliiriiiumi.
at liahuit liic annus multnin curfe ac sollicitudinis, duin ine vcslio, dum
exoriio. (hini ceremonias anlicas edisco, ct ciirialem discipliiiam imhibo;2i
(Imn iiic atilicis inorihus apto, dum e(piis ac aniiis iiislnio. ciiis^ine rei
gralia uhilihet aniicos ac propinquos soUicito, et cuiuslihet operam de-
posco, ac ipse cnrro et discnrro; quare non ila niultuni adempturum mihi

§.6.1. studii reliquum tempus metuo. Certe hactenus hene cessit. nani et ami-
cos salutavi literis, et legi ac scripsi, atque aliipiot, iit vi(l(-s, opiisciila. ;!(

§.66. quorum nunc orationem ad principes exhortatoriam millo ad le editam. \
'Ut scripseras"^ hiquis. Miniine. atqne hoc est quod dolco, non licere I
milii (piod opns maxime fiiit , hoc lemporc lo^pii aiit scrihere : manca
csl igilur et parlem sui mcliorem per deos. (pKc^iue imprimis desyderari
poluit, info'lix illa declamalio perdidil; iioii vilio quidcm meo , scd coniiiir.

' immo 4. ..6. '^ ct cdi/. deleto II. aihcr. ac '^ , qu§ prQter ob A. corr. H.
sie: . Qnse prft'/e7'. oh '' rvlioris 5. rnl)ori.s fi. ^^ heic •/. linic 5.6. ^* solici-
tndinis ^. et solicitndini.s J. ^;. ^^ caMimonias ^...^*. " sollicito, ac Il.corr.et
sefjuens & in ac tiim ileriim ac in et ^^ mnltnm] corr. II. ex plns .4. sqq. ^" atque]
corr. II. ex et .-/. 7V),s7 opuscnla cild. liuhent elncnbravi, qiiod If. ilelevit. "' ad te]
Il.fccite.r til.i .4. ^*-^* manca e.st] c/'. siq,rii ad /i. 1«"). v. '20. ^' desiderari et
ubiqiie i 3. ..6. inprimis desidcrari 5.6.

I XC. HVTTENI AD PIRCKH. JP. VIT.E SV-E RAT. REDD. D. 25. OCT. 1518. 207

qiii 110 siiani quidcin causain lilterc ajii suslincnt: adeo invisa res est hoc§.67.

, tempore dicendi libertas; adeo Gerniania esse desiil Gerniaiiia; et nunc

I faciiliine prohatur, qui plnriinuin assenlari consuevit; coutia odio digni

videntnr qiii veritali student. iyco d' ayevvovg dvdQog sQyov 7]yov-

. 5|uat t6 fif} dlrjd-sg, ai, xal ^eyag avd-tGtrjtat xtvdvvog diayoQsvstv.

j sed mihi, si dignitatem habere volo, et vitam habere si volo, ofticinm

j boni viri iinplere non licet. Verum phis nimio de iis qutc dolorem ex-§.G«i.

j ulcerant meuin, (pioruinque in contein|)Iationeni si ine demittam penitns,

j non probavero tantuin quod tu suades, ut mihi et Musis vivam, sed

jioconfestim etiain ac repente si hceat aggrediar; quanquam, ut plaue iii-

' telligas quid proponam, adhuc aliqnam niihi qiiieteni, aliquod his studiis

j ociiim prospicio. Tantum aliest, ut inter aulicos sycophantas, quod lu ca-§-69.

j ves in epistola tua, consenescere cogitem, neqiie id modo, sed et diutis-

i sime versari ut decreverim. ubi faleor aliquid in fortnna situin est, ut

jisubique et per omiiia. qu* si inale inihi volet eliain, consolalionem hoc

adferet, quod liaiic iaciens aleam nihil periculosius feci, qiiaui si quodcun-

que aliud vil;e genus instituissem : ideo perinde mecum agitur, ac cuin illis

ia taxillorum ludo securi de lucro ac damno qui sunt, quod aut nihil est,

aut parum quod perdere possunt. 'Tempus' inquis 'perdideris'. Non ma-§.7o.

20gis, quam si peregrinarer, aut ah<pianto minus etiam: nam ibi anxie omnia,

sine cura uihil cedebat, modo de vialico sollicite cogitanti, inodo in peri-

culis agenti vitam, quam terra et aqnis iii discrimine freqnenter habui;

nonnunquam eo res inihi redibaf, iit ipiod edereni non haberem, mullo

I minus quo vestirer. miram eiihn tragonliam aiidias. qiianquam audisli ali-

J!5qnando fabuLe partem; sed ea qme luin alibi, tum vel praHi|)ue iii Ilalia

(ubi penuria viatici militare etiam coacliis suinrdiira pertuli, ordine si tibi

recenseam, niira et siipra tideni Ingubrem lrago'diain andias. (^uod si sciasS.Ti.

et rem ut est iiiluearis. lantopere abhorrendniv ab aiila non pulaveris ei

qui tot malis indiiratum gerat aniniuin: nec ila sapiens esse desydero, ut

lonou a fortuna expectalionem trahere vcliiii. lain ab dla euim suspensus

teneor, et in rotain me vertenduin conicci. cxpectabundus quo evehar.

Certe aut evehet me illa, aut non depriincl. quo posset enim? praesertim

cum ea qiup illiiis suut mecum, nihili faciani . ca qiue vcrc mca . aiiferre

non possil. Ou.c libi coiisolalio salis cflicax iii (hiliiis ikiii vidcliir.' iioii§.7>.

1 ' invisa] ingrata edd. H. fecil . . . lifa ^ plnrimnni] //. fecit e.v altero fa-

I cillime edd. Pro suo more locum sic corrupit 6. ^-^ Ego vero illiberalis viri opns esse
I id quod verum non est, indico, etsi magnum pcriculum qno minus (vernm) profitea-

ris obstet. ■? Vernm] //. /ecit e.v Et iam A. iis] //. fec. ex bis A. '^ mala 5. 6.

hoc //. ad marg. adscr. '* Incro et 5. 6. ^^ quam] q^ A. corr. H. qn.^ ^f' jjfrtnli post

Italia delevit H. et parentheseos signa addidit. " recenfea, mira A. corr. H.: .Mira.

"^^ obborrendum Ct. ^s npp H. fecit .^ec •'"* nou aliqnam cdd. aliqiiani //. delevit.

exspectationem ■;?...<;. traUere velim] //. traberc n trabam. «-rW. ^* anfferre5.6.

208 XC iivrrKXi ad piiukii. ki\ vit.e sv.e r.vt. kedd. d. 25. oct. 1.')1S.

)i)a"na fKlucia, possc aiigin'i, Doii posso mimii? Facullatcs i)a)U(|uc ul siml,
si cvcrlauUir (!liaui, uou luultuin ailmoclum pcriisse milii tliixcro; ita illas
ciiim icslimo. ut siv«! omiiiuo pcrcaul, sivc uon au«fcaiifur, pcrimlc ccnscam,
ccrtus au(*ampliorihiis esso opiis milii, aut islas non satis cssc: i|iiauivis
iioii sunt augustissiuijp ilhi'; scd inciis sc aniinus amplius cxplaual i|uau) lalcs .

§.73. cune. Ecce autcin quia mca oumis digiiitas cx auiuio cst uiilii, iuquc auiiiio,
fortimre iiiris uiliil cssc iii illam compcrliiin liahco. porro uohilitatcu) aii-
gerc niaguificc polcst, miuucrc uullo opcrc potcst. \'i(lcs ipiihiis iu finiia-
mculis (pia liilucia consistam, (piihiis me pi^csidiis circuuulcdcrim. (piiliiis j
co|)iis iuslruclus sim? 'At fortuiia ipiod dcdit, eadcin atifcrt plcnmKpie'. iil
Sic est, nec id sohini, vcriiin ctiam si quid cst quod illi accc])tmn iioii
rcferiuuis; nequc cgo qiiicquam carinn riMnm qui€ extcrius liomiiii adsiiiil,

§.74. csse vidco qnod non casihus cxposilum halteamus. lam honores anihio,

(pios, si liceat, cilra invidiam veli)n iudipisci, siu autcm, ulcuu(|ue. tiiiu

, ipiicdam mctcuct non miu)))ia gloria; silis. )it ))(ilulilaii (piautum |)ossiini

cupiam. ac inale mihi sit, Ijilihalde, nohilem si )i)(^ juilo, (piampiam hoc

ordiuc. liac fan)ilia, his ortns parentihus, iiisi mc ipse fecero meapte in-

§.7.5. diistria: quijtpe maius opiis movco; altiiis mcdilor: noii quidcm iii editio-
rcin splcudidioris fainih;e iocmn ut trauscam, scd aliiiiidc ut qua'ram no-
hilitafis. de (|ua haui'iam scafiirigiuem, id piita , ut nou cx iniagiuariis il-2
lis nohilihus taiilum coiscar, aut eo qiiod a maioi-ihus mcis acccpi. coii-
tentus sim, vcrum ali(|uid ad isfas dolcs, quod a )nc iii poslcros piofici-

§.7(1. scatur , adiccissc vidcar. Oiia iii rc quauquam nou ouiiiia foitmia' siiil, ali-
«piod illa taineii ihi u)oincutuii) hahct; ac ucscio, au id inulluiii cliaui pos-
sit. vidcs cniin qiiihus ailmiiiiculis qui aliquaudo clarcscuul; ipiod clsiiion.'
siiic virlutis plcrumque iiiiluna lit. communcm ta)nci) accusalioiiciii effugil.
sed hoc gcnus nohililatis. qiiod tittuiu a fortuua esl , ncc alfcclo, ut fri-

§.77. voliun, nec eo niihi opiis .vidco. Qua'dani snnt (piihus, invila forlmia, ipsa
etiam virlus non einergit; al(|uc ihi illam vcrli rotam cnitio, illam intiieor
ca'cam (lcam, insanam moderatriccm, omnis motiis, oiuiiis varictatis regi-3
iiam, tonoc sc circumfcrcutcm , iufiruic consistciilcm, volalilcm, uxthilciii,
uiutahilou, vcrsatilcm, iucoiistautcni, iiiccrtam, vagahundam, cl qiia' iii
illius couliiiucliaiii fiugi [lossuut alia; jhi, iuquam, oiiiis csse niihi casihus,
v§. 78. opus csse aliqiio piito sccimdo rolalii, ut cvcliar, iit pr(tvcliar. Alque eo
studium, co opoam advcrlo ac iiitoido: divcrsus opiiiioiic al. illis. i|iii

^••5 ,q; vt. intra lias lialiitatiirri mo fpero. .-/■. r/i/oil 11. iudii.rU adscviheiis qna ta-

]e.s tiEcce autcin] Dciiidc cild. vorr. II. Eccc aii.. '' nicaptc] mc aj^tcJ.^;.

'« .Non qi adscr. H. ** ut qurerwK //. ex qu^rere edd. ^o fatagcs A. quo

delcto II. scripsit id piita idrnmquc recepit 0. «' mcis] mei 6. ^' i,] /„ marg. add.H.
^^ tit corr. II. liat .-/. -^ iutiKwir .7. C. '" volatilem .... inc. omisit 0. ^5 acj et
5.6. jdiuersus A. corr. II. .Diucrf. qui] ud (^ A. in marg. //. adscripsit ...is

XC. nVTTENI Al) PIHCKIt. EP. VIT.B SV.E R.\T. nKDD. T). S,"). OCT. l.ilS. 209

qiiodrunque cst, it satis tlncnnl; nam niiiii talo niliii satis est. In quo ut
iiinliitionis confessionem ipse til)i noji lortus, ne rogatus quitlcm edidi, ita
illis non invideo, quos ab infiiuo progressos meam transcendisse ronligit
sprtem; et ab hominibus mei ordinis valde disseiitio, cos (|ui sordida (pii-
sdeni origine, sed virtulis o|)e eluxerunt, criminari solilis; oplimo cuim iure
pr?pf(M-untur nobis qui materiam gloria^ qiiam pro neglecto ipsi babnimus,
sil)i desumpserunt et occu|)arunt, etiam fullonum aut ccrdonum filii si sint;
quandoquidem maiori hoc diflicuUate, (juam nos potuimus, adsequuti siint.
Non tantnni stultus est igitur ilHteratus quispiam, ei qui hteris cnituit iu-?"^-
, iiividens. sed miser etiam est, aut miserrimus poLius. qiio vitio peculiariter
I nostra laborat no])ilitas, ut adversus huiuscemodi oiiiamenta oblique afti-
; ciatur. at quae per Christum invidia est, haec liabere aliquem, nos qii*
negleximus? Cur non enim didicimus leges, didicimus literas, at(p_ie opti-
iiias artes ciir non ipsi didicimus, quo minus fieret, ut nobis sutores, no-
hsbis fullones et carpentarii illi prseirent? cur locum cessimus, cur liberales
1 disciplinas ad servitia et illas (proh ignaviam) sordes ablegavimus? recte igi-§.so.
I tur quod noltilitatis erat, desertum a nohis, studiosissimus quisque invasit
1 ac sua industria usii cepit: nos miseri, qui tantum omittinms, quantum
I infiino cuique supra nos evolaodi satis est. quin desiniinus invidere igitur,
K)aut ipsi potius hsec conamur (juic ingenti nostro cum pudore ahorum fiunt:
omnium est enini quod derelictum est, aut quo onmibns patet aditus; quem
nobis qiianto quam istis occupare facilius fuit, nisi ultro noUemus clare-
scere; nisi alia nobis multo his inferiora curse essent; nisi per torporem
et ignaviam desideremus. glorise vero omnis honesta est amhitio: omnej.si.
!5circa virtutem laudahile certamen; quanquam est et suus generi honor,
suumque adfert et ipsum decus; nec ilhc penitus contemnendse imagincs,
illa sine ornamento sunt stcmmata: sed qnicquid horinn est, proprinm
non hahemus, nisi nostris quiinisdain merilis nobis conciliemus; nec ad-
haeret, nisi in similes sui mores incidat nobililas: qiiare fruslra pinguem
oaliquem et crassum ex illis i)atremfamilias, maiorum tibi suorum statuas
ostentantem videas, cum i|)se desideat interim, magis triinco similis, quani
ut cum illorum qui pr?eluxerunt virtute conferendus veniat. Atqne h?ec de§.s>
mea amhitionc, cuius tihi rationem nt copiose ita ingenue reddidi. super-
est te rogem, ah aula nc me nisi maturum abripias ac decerpas, quan-
5 doquidem ipsam matiiruisse velles Aulam, antequam niihi sic excidissct;
ac de meo incepto ut melius omineris, et me agere alicpiid sinas, his aii-
nis, hoc in flore, vel hominum opinionis hahita ratione, qui nieiim hoc

'•* sint. Quaclogdem A., sed H. corr. , qnacl. maiore 5.6. "•'- adticiutnr 4.. .6.
" cledicimiis 6. i^ c§pii AB. ccepit 3. ^" (.„„1 edd. onms. adscr. II. *' . Oni //.
in marg. 27 ^x\\\\, add. II. in marg. ^^' illud nol)is edd. illud delerll II. ■'" mai(j-
rem 6. ^i cum omis. 5. 6. ^* veniat atq; A. II. corr. . Atqj ^■' Anlam] dialoguiu.

HVTTKNI Opp, VOL. I. 14

210 XC. llVTTr.Nl AD PincKll. EP. V1T.E SV^ RAT. REDD. D. ->".

ociiini sinislrc volcnt intcrprclari, si capessani antc tcinpns: cnin, etuiin si
qiiicsccre instiluani, id niultis de causis, (jiiarum til)i vix cajjita exposui, vix

§.s:f. noiiienculalurain ieci, non possiin. Ayc vero considera , nii Bililialdc, (|uid
aliuni aliqucin, et me quid deceat: iam illud Seneca' (luam non negligen-
diim: 'Et (piiescenti' inquit 'agendum, et agenti quiescendiim'. porro quis
vclit lioc tempore imitari veleres illos Stoicos a rernm actihus tanquam a ;
vilie quadam peste refugientes, ut se in profundam illam et infructuosam \
qiiietem non ahscondat tantum, sed defodiat etiam? aut cum quibnsdam seii- !

§.s!. tire quis posset circa philiisophije studium insanientibus Cynicis? Pra^terea j
tot omniuin ordinum optimai spei iuvenes ^quales meos circa glori;e quie- ij
stuni desudare cum videas et ipsnm te mihi exenq^lo pra-iisse scias, adeo
ferreum esse iiibehis, ut nullo et ipse emulationis studio tenear, nulla verae I

§.S5. laudis airectalione inciter? Tunc ista tua erudita cominonitione uli dchehas, j
cum annos agentein in Ilalia prope quatuor ac magna rectiorum studiorum ;

lunc non sic noras, noiiduin fainiliarem hal»ehas: admitto excusationem, j
ac te erroris etiam, nedum cul])te, ahsolvo, hac lege ut tu ad meam vicis- |
sim ainl)itionem, meam stultitiam conniveas; et vel aliquot annos hanc niihi
nlcndain aulain [)ennittas, a cuius adytis tanquam interdicto ita me sum-

§.sti. movcs. Queni tuum rigorem mitigare quaiso vclis. caute traclaho hanc:
condilionem,^ ne duhita, sic adscendam, nuUi ut me pr;ecipilio leinere
committam, vel etiam in plano versahor; qua? tutissima est, hi (;a ine parte
([uautuin tieri poterit contineho. Ita iain lirmavi me, ita communivi. Vis
maguifice ali^iuid audirc etiam? quanqiiain ul non velis, dicam; ista tua
syncera e[)istola facile onmia cum extorqiieas mihi, 'dicam' aio: uno codcm-.
([iie tcmpore et faclo honores et sequi possc videor et contenmere: hahes

§.s7. suinmain ; nihil restat. Uhi iste efferhuerit, quo me llagrare testu intelli-
gis, ac illam ego, quain toties memoro, necessitatem prosequutus satis
fiiero et iam aliquid peractum erit, qup me vixisse teslalum esse jiossiJ,
tunc in honnnum ohlivionem te suasore decumham, tunc quietem, tiiiu';
volentibus diis tranquillum ipsum appetam: tunc iii aliquem me angiihiiii
proripiam, in arKiuem ahstrudam tranquillitatis sj)ecum, undc in honiiinini
curas ac negocia prospiciam, et istos tecum rideam fastii et superhia tu-

3 nomenclaturam 4. ..6. * Senecse] epist. I. 3. i. f. ^ quibusrlam /ecjY /I. ex
illis edd. ^ infanietes Cynicos A, 3. correx. H. *' ipse 6. e.v Iluttcni emen-
dationc quci' huc non perlinet, sed ad sequens edilorum ipsum. '^ tcnear fecil //.
Civ teneri edd. *^ inciter fecitH. ex incitari voles editorum. ^'■' potante A. et
sqq. quod H. corr. perpot unde perpetuo potantem dedit qui perpetuo ipse potabat
olini G. cf. p. 175. '^ liac lege edd. omiss. addid. //. " permittis 5. 0. ^^ vel
etiam omiss. cdd. addid. H. sic: ..1 etia. ^3».communi vi 3. ^^ sinec-ra A. sqq, H-
correx. syncera. ^' .Niliil corr. //. ^** niemoro] retracto ./. sqq. //. corr. ...moro
unde 6 moro fecit, ^^ prajrijiiam 4...G.

XC. HVTTKXI AD IMIUKH. Kl\ VIT.E SV.E K.\T. REDD. D. i5. OCT. lolS. 2 I l

inpntes aiilicos, illos pictni-a tcims Doltilcs, iilos librorimi slnic exultantos

iin'econsnltos , illos fjni se in nugis ailinirantnr, theoloyistas. rjnornm nnncS.ss.

concinnatas in me fignras non obscnre intelligo, et ad hiliosnm cninsdam

o%ri^ci interprele non egeo; qni si sciret qnani niliil faciat, dnm hoc fa-

ocit, et meo animo qnam nnllos morsns luec maledicta concitent, tantnm

opene non perderet, tanlam olei impensam non faceret, cnm frnstra fieri

I videret. Proscindnnt me hic inrisprudentes, nt sihi videntur, qnidam, ce-§.^o.

rebrosi illi ac stolidi homines, oh Nihil et Neminem fabnlam. Hni si au-

dias, qni de me sermones, quse fabnlee snnt, qnam iiifwh.^ Nemo totas sibi

loadeo cn-iias, in ipsas nonnunquam comessationes productas vendicet. con-

iurarunt inepfi nnllam mihi posthac operani hnpertituros: in tantiim ?egre

ferinit lianc tictionem: novi qnibus sympo.siis qni homines qiiam licen-

I ter contra absentem inveeii sint: quibus ego medium digilnm ostendo,

i sic insipientibns, ut in nngis tragffidiam agant. .\n tn sana mente ali-5.9c.

Iiaqiiem existimas hoc moveri nugamento? Vvnerunt ad me qui et ipsi do-

i ctores snnt, sed doctiores quam isti qiios dixi, ac risn pene dirnptos so

in lectione Neminis dixernnt: sani iUi, ac nihil ad se pertinere arhitrantes

qn» in tempornm vicia a nobis declamantnr. Tn istic siqnos videbis im-§.!)i.

placatins irasci, intercede, deprecare poonam niisero mihi: dic Neminem

20 esse qni hanc moveat Camerinam , hoc tangat bidental ; qnid ad Hnttennm,

i inqniens, lasonis antoritati si cpiis Nemo refragatnr, ant Accursinm inces-

I sit, et ante Barlhoii sepulchrnm siqnis Nihil qui est non congenndavit? Fa-

I cile inipetrabis mihi vitam aut snpplicinm deprecaberis; qnodsi hiesain ma-

I iestatem interpretabnntiir, ac perduellionis accersent, interroga, num .\c-

hscursinm intellexisse [nileiit, {lerduellionis crimen qnod sit: qno ahs te quie-

silo perseqnulionem mei deserentes \\\ centum milium singnlarinm glossa-

rnm allegamenta palantes egeris. Verum hos nngatores missos facio, etj.Dj.

reliqnas Infe epistohe parles proseqnor. Non falsns es oiiinione, qiiando

scribis, in Aula mea intelligi nonnnnqnam valde concilatain niihi hilein, cum

soiamiam acrins insurrectnrns essem, j)r;eter expectalionem repressam: sic

enim (>st: coiitiniii me, cum qnia ab onmihns passini coniuralnm adversns

libertalem lioc teinpore video, tiini vero qnia severiorem reprehensionem

^ , quonim //. corr.: . Qiiov\\ ^ <>X^^" = figurani, hahituni. Jd Grdlium Uocli-
slratiimve hoc pertinere opinatus est Burckhardus, equidem Mogunlimu dia-ceseos quen-
duni niagislrum nostrum pungere puto. ^ lieic 5.0. ''■^ crebrosi 3. * sunt 4. ..5.
*" iu omis.O. ipsas el comcssationes //. posuit pro ipsa el repotia (re potia 5.) pro-
ductas .-i. sqq. vindicet. 4...0. '' impetituros 3. in nug.] Cic. de orat. II. 51.
""' pa;ne -/...«.^ i* vitia ^...C. declamentur 6. ^" jjioveat Camarinam] paludis
foetorem excitct. tangat corr. II. tetig-erit A. sqq. tangcrct 0. bidental] cf.
Horat. art. poct. 471. Pers. sat. 2, 27. ^i lason.] cf. supra ji. 177. accursiuin
AB. cf. suj^ra p. cit. ^- 15artoli 3...0. cf. supra p. cit. sepulcrum 4. ^t arces-
sent ^...^. 2" millium ^...6". 2'* tux' oww. 0. persequor •/...6". '^^ mea] me 5. tf,

14*

.j

212 ^iC- IIVTTEM AU PIRCKH. EP. VITJ: SV.E RAT. REDU. D. 25. (iCT. I">ls.

§.y\iion fcrelKil iociis. Stronicruin iucdicuni rccte dolcs non conliyissc libi huc
in Iransilu hospilcin: bonus est,. iuciuuhis et dexter; quem virum qui amat,

§.04. is valde se a me amari sciat. Accepi epistolas Novaquilaris; ubi risuni
movisti mihi, (|uando te blesum fmgis, iu quadam dictione r literani omit-

§.9o. tcns. I)c illo, quem ut fugeres suasi. nihil te moror. exetvog uiv igiv
axeivog. ego autem optimo animo fcci, ul lc pricnioiicrcm, ne quid m-
cautius ei committeres, qucm haud scio an recte novcris. Scd nunc ad

§.96. ea quie velle te scire suspicor. Dimissum est hic concihinn, ipiod an ali-
(jiiid hominum (>.\pcctatione dignum jjepercrit, ignoro; qiiaiKpiam haud pcni-
tiis ignoro: nihil cniin pcpcril. Icgatus pcjntiticis hians liijtiis disccdit, ni-
hil a Germanis pecuiiiie refcrcns; qiiod ut rectc lieri existimo, ila valde im-
probo, de bcllo Turcico ncmini curam esse. alque igitur, ila me salus
servet, nt velim ad ipsum (icrmani;e Umen pwlsare nos Turcas, quo isli

§. 07. excitcntur ali(|uando cunclalorcs. De mea valetudine hoc accipe. Prwseii-
tissima est a ligno mediciiia, (jiiod adluic dubitamiis quo nominc appellan-
duin sit: hebeno in nndlis simile est, in (piibusdam buxo; non hebenus
tamen est, unum hoc scmius. Ipse miris modis convalesco: grati* Christo
primum, deinde Fncberis, aut qiiiqui sunt quibus perferenlibus salutarein
contra pestilentcin ct tot iam annos conclamatum a medicis morbum mede-

§.9S. lam accepimus. Maxima cibi, potus, ac onmiuin eoriim qih-e corpus iiona
delectaut modo, scd fovent etiam ac nutriunt, abstinentia curalionem hanc
cxperiiniir. prielerca vilatio aeris tanta est, ut rima! omnes occliulaiitur cu-

§.00. bicnli eius in quod demittitur quis. Totum iam mcnsem abstcmiiis sinn,
cuius ad umj)ilicuni in dies singulos dimidium puUi gallinacci praiidiiim fuit;
ca?na nulla fiiit; posl largius accessit iii coniam rcliquuin diinidium; panis;
in diem (jiii imcias quinque non exc(idal, apponitur; absqiic sale Iioc quic-
quid est et quam exiguum est edo, nec aho prteter illiid ligni decoctum iii

§.100. potn li(juorc utor. Cum tibi inliM-im salis attenuari non vid(Mir, quia ajci-
%60d-ai Tav acfQodiOicav horleris, (juem si videas, ut pallcam, iit macer

§.101. et exiicciis sim . iiihil tale suspiceris. De morbo viddicet noii magnopcre
curandum j)osthac, £t xakXd ^ot xaTcc vovv yavnjooLVTO. Ad qiiod bcne

1 Heiiriens Stromer Aurbacliius; Huttenum amicum ad Mi.saulum scribenduin
impulerat. ^ Novaquilaris] Hermanni de Xeueuar. ^ bla^sum 4. ..6. destinctione
(pi-o dict.) 5. 6. '" Ille quidem est ille. ^ egoA.corr. f/..Ego » peperit 5. 6. " le-
gatus pont.] ThomasCaietanus cardLnalis. " non ta improbo, (jj ir&icor A. delevit H.

posuilque ut recte f..... | istimo, i | de impr.... '^ Mcdicina >4. co»t. /^. m

quo nomine] lusequcnti anno Huttenus scripsit de ligno Guaiaco, quod est ligmm
saiictum (nobis Pockhoh), celebratissimam dissertationem. " tu eft vnu hoc .,4.
sed H. inter vnfi et hoc interposuit commatis signum. , grati^ A. corr H. . GratiiB

'" fucheris AB. »2 seris tanto 6. 2« & abfq; A. sed II. et delevit. ' ^" , cnm A.
sed II. corr. . C videar edd. sed II. corr. videor dnix- 'if-tl.] abstinere a rebus

venereis. ^a ^,„/^ ^j. comma posuit II. -*> .su.spicieris 0. -^' si cetera miiii cx auiiiio
successerint.

XC. HVTTENI AD PIRCKH, EP. VTIVE SV.E KAT. REDD. D. 25. OCT. IJIS, 213

i milii prccaris, qnod gaiidco et cxulto; qiiandam incani cnim gloriam diico
.^l)s tc tali tantoqiie viro aniari. Invisinit mc viri liic clari ct nobiles multi;§.io?.
iiitcr quos est Ulriclius comes de Heircnsteyn , non tam generis antiquitate,
i quain literarum peritia illiistris; et lacobus de Bannisiis, vir inqirimis do-
5ctns ac eloqucns, quo de illud sentire consuevi, quod de Ncstore Agamem-»
I iioii: opto enim, ut decem tales habeat Ctcsar consultores, quod si a Christo
I opt. max, impetrem, nihil magnopere soUicitus fuero, quomodo optimum
' in statum redigatur Germauia. Solehant prseterea accedere me complurcs, §.io3.
j antequam solveretur conventus eorum qui in principum aulis versantur.
iiomultum etiam mecum est lacohns Spiegel, homo aliis gratus, mihi valde
l iucundus ctiam et suavis. item Chnnradus Pcutiuger, qnicum vetus mihi
j iam, ntnosti, consuetudo cst: quanqnam hnuc mihi negotia, quihus ohrui-
tur, homo alioqni studiosornm omnium ac nostri plurinuim gcneris ohser-
vantissimus, eripiunt et extrahunt. Hospitio fruor honorati viri GeorgiiS.io^,
lisGros canonici, in cuius me domum ahsentis indnxit necessarius nicns lo-
j annes de Wirspergk, et ipse hic canonicus ac onicialis, tunc cum sua do-
I mus capax hospilis non esset; qni sic me amat ut qui plnrimnni, idque oh
! commendata illi primum stndia mea ah Andrea et lacoho Fuchs, optimis
ac clarissimis viris; dcinde qiiod anno proximo una cum Georgio de Streyt-
2opergk, equite ct iureconsuho, ex Italia veniens casu in illius domum di-
verteram; quod non credis quam ilU gi'atum accidcril : qnare adhuc singu-§.i05.
lariter colit et amplectitur; qnod cx animo fieri ah illo vel idcirco mihi fa-
cile persuadeo, quod nt a iactatione et illis vulgo niagnihce ohvolventihns
se fumis ahhori-(>t, ita re ipsa amicum se ostendit; frequens mihi in hoc

' quamdam eu. g\. meam d. 6. ^ heic 6. clari ac /J corr. et ^ Helfcn-

stein B.sqq. Bonarum artium litteratorumque fautor, cuiPirckh^imerusPlutarcliuin
de curiositate Latine versum dedicavit. cf. Pirckh. Opp. p. 243. * lac. de Ban-
nisiis, decanus Tridentinus, ex superioribus notiis Hutteni fautor. ^ consulta-
tores 6. ^ Conventns ^. sed H. corr. c "' lac. »Spiegel Selestadiensis, Beati

Ehenani ex sorore nepos, Wimphelingii Zasiiqiie discipuhis, i>ostmodiim Carolo
V. a consiliis, item supra ssepius memoratiis, ^^ Cliunr. Peutinger. cf. supra
p. 173. sq, quocum 4. ** ei fecit II. ex ae. i^-i^ Georg.Gros, canonici Aiigustensis,
ceteriim incelebris viri, familia non incelebiii oriundi. ^'^ lo. de Wirsberg, Fran-
conijE superioris nobili geuere prognatus quomodo affinitate Hutteno coniunctus
fuerit, iion vacat inquirere. Memoratur commissarius in loa. Geuderi causa ma-
trimonium monialis respiciente a Cochlieo apiid Hcumann, Dociim, litt. Altorf.

1758. 8". p. 45, comm. isagog. '^ , cu me ipfe amet vt q A. qiiocl H. corr sic

me a ut q. qiium me ipsc amet nt qiii pIurimum.-^...6. ^^ illa 6. Pqst mea

et viris commata pos. H. De fratribus Fuchs, nobilibus Franconibiis, et pra5ci-
pue de lacobo, Hiitteno amicissimo, satis ex hoc ipso epistolarum volumine con-
stat, '^-20 Streytbergk B. Strettpergk 4. Streitberg, Franconiaj siiperioris vicus,
hodieque rudera arcis habet, qii«e nobili generi nomen dedit. ^o jnjg g_ 21 q^xoA]
hic et ad sq. quod //. videtur adnotasse .Qiiod nisi quid pranniseral eliam. ^* , fre-
quens A. in F mutasse videtur H.

214 XC. HVTTENI AD l'lRrKH. EP. VIT.i: .SV.E RAT. REliD. 0.2.1. OCT. 15IS.

valrtndiiiario iHiriiit, eti.ini tiiiic cum oh morbi faMlilatcm spiircissimc foele-
iciii : iiiiin cl ali(|uot sa-pc lioras adscdit misccndo iucundas dc more fabu-
las. <t iicccssaria omnia ut alTatim suj)pctcrcnt optima dilifrcntia providil.
(|iio iKuninc f>ratum milii facics. si liuc scribcns aliqiiando litcris liomiiicin
saliitavcris. amat omncs boiios, litcratos imprimis; iimltis(pic iii ItaliamSj
misit cuin rcliipia mca opuscula, tuin mustciim illiim adbuc ct inlcmpcsti-
vum dialogum: scilicct bunc tibi commcndo, ut lu ciiin commcndcs tuis,

§.io6.hoc est Musis ct litcris. Pr;ctcrca vcntilarc ad mc solciit .Viijiustcnsis Eyi-
diiislJcnnis, (|iiicum Papiic olim stiidui, tnnc cum uno sub mafjislro (lr;e- i
caiuiii litcrarum studio iiiitiarcmur, ct Italici gcncris Trcbalius ^iccntimis, ic
bomo (irjccc ct Latinc egrcgic cruditus, ct cui illud soliim dcsit, (|uod ali
criidilioiK! inlhUus non cst; ac loaimcs Fofuiscca, rccondiiariim artiimi ct

§.io7.secretioris pbilosophi;e doctrina eximius. Fama dcfcrtur Iiiic noviiiii iii-
sfrumcntum ah Frasmo itcrum csse revisum ac intcrpolatum dcnuo, cl ;dia
quaedam iiova illiiis opuscula prodiisse iii hiccm. Ouod miror lam sero i
adlcrri liiic (|u;i' in lileris nova sunt. Iiiliiim Polliiccm, Ilcsycliium, ct alios
lihros ahs tc missos acccpi : iihi Iikuii iii incis rclius dilij;ciitiani pcrspcxi.

§.MJS. Cum b;cc scril)ercm, altera mibi tiia cpistola reddita cst, in <pia pcrconta-
ris de Volba fluvio, qucm sic vocat autor libclli de duabus Sarmatiis in-
scripti. cum cnim scribat illc maximum cssc Imnc Jbiviiim, nmlto cliainJi
quam Tanaim maiorcin , ct immcnsum .\si;e spaciiim ohire , deindc in Eii-
xinum elTundi, scire vis qiiciii Imnc esse cx illis quos anti(|ui commcmo-

f.i09, rant, suspicari liceat. Mihi nuper lcgcnti bunc lihcllum cadcin obiccta du-
bitatio est ; quod cnin anxic magis (|uam pro rc iiKpiircrcm, pcropportune
accidit, notus mibi ut flen^t clarus eques, Scgimundus de Ilcrbeislcyn, Cx-r

'' dialogum] de aiilica vita, qualem superior Pirckheimeri epistola esse iu-
flicat. ^^ Aegidius Eemus ( liehm) patricius Augustensis, postea episcopus
Chiemensis facttis, mortuus est a. 1547. ,,Aegidius Rem SS. Theol. D. Can. Pas.sa-
viensis iustit. a. 1520. administ. an. IG". Buceliui Germania sacra, in qua ar-
chiep.episc. &c. Aug. A^ind. 1G55. fol. p. 40. inter epis<». Chiemenses 27. ' quo-
cum 4. ..6. '" TERBATivs 6. Yiiicentius 3. secundum locher. Bernardus Treba-
tius, Vicentife natus, Horapollinis hieroglyphica Latine vertit. "^ est fecit H.
ex sit Toeniseca 5. De loa. Fcsniseca (Mader) Augustensi Adelung. ad locher. re-
fert eum edidisse Psychomachiam religiosi Prudentii, Augustaj 1506. et Quadratiun
sapientiae, ibid. a. 1515. 4". *'■ '^ Novum instrumentum Erasmi primum prodierat
Basil. ap. Froben. a. 1516. in fol. cf. p. 103. ^^ Pollucem, Hesychium] utrumque
proculdubio ex editione Aldina Yenetiis illum a. 1502., hunc 1514. expressum in
fol. 17 de {pro te) 5.6. ^' spatium V...6. ^5 Sigemundus edd. , sed II. corr.
.Segim Herberstein /f. Hic libor baro natus est Yippaci Stiria? a. 1486., doctus
eques et orator Cresaris eidemque a consiliis intimis, a. 1517. in l'olouiam Kus-
siamque ab imp. legatus, a. 1566. obiit. Yitam suam et Commentarios de rebiis
Moscoviticis ipse scripsit. Illam edid. Th. G. a Karajau inter 'Fontcs rerum Au-
striacarum'. vol. I. Wien 1855. 8». p. 69.. .396.

XC. UVTTENI AD riRCKlI. KP. VIT.E SV.K RAT. UKDD. D. 25. OCT. I51S. 215

! sari a coiisiliis: iiani is Iiioine proxinia Cicsaris ad iMosconini priiici|)('in ora-
lor fuit , ct inagiiain Scythiie illius partein peragraviL ac iii ipsain usque
; Asiain ]»arljaricuin pervagatus cst. Is nie tunc docuit, ipiod anle coniicie-?-'"'-

i)aiii tantuni, iion aftirmaljani etiain, quein VoUiain Mosci, apud qiios ori-

i&Liir, vocaiit, euin csse qiii apud Ptolonieum Rlia legitur; sed aulorem Sar-

j maticai cosmograpliiai in Iioc lapsuin, qiiod non in Euxinum, scd in Ca-

' spiuni pelagus defertur lUia, seque Rudic apud Ungaros in bibliotheca MaL-

tlii;e regis Grcece ac vetuslis admodum characteribus conscriptam Ptolomei

(leographiam vidissc, in qiia non qk, ut interpres vertiL, sed Qccg Ttotafjios

loJegaLur. Idem Segimundus niir;c in illius SarmaL;e hbello rci fidem mihiS.'"-

I fecit, cL iuxLa persuasit, non esse Rypheos, non esse Hypcrboreos mon-

j tes. Quod ob id facile milii accidit, quod Moscorum ideoma, cum quo alio-

(|iii convcnit phirimum ea lingua quam Illyrici et quidam in Carnis, cuias

ille esl, loquuiiLur, callet Sigemundus, ac rein ut sludiose p(?rqiiisiviL, ita lin-

ji5 guse conimercio frcLus discere facilepoLuiL, cL falh dif(iculLer potuit, prtesertim

j multos diversis in bcis cum super Iiac re quccsitos h;iberet ac nullas plu-

i rimorum inter se collatas discrepare confessiones inveniret. Quo acceditS.n?.

} illud, quod cum ipse Tanais foiites circiiivei'il, ac ad Volbam ipsum acces-

I serit, nullos tamen montes vidit, ncc iii niiliaribus iuxta ducentis Ccrnia-

.'onicis circumcircum facta inquisitione ullos esse audivit, cum Iioc Moscos,

I si uspiam aliqui essent, latere non posset, ut qui latissinie divagantur ac

j brevi temporc maxima stathn itinera perficiunL, et ita amplum sit Mosco

imperiiini, iiL maxiinam inLra hoc illorum monLium partem concludi opor-

I tuerit. Certe iureiurando affirmat in regia Mosci, ubi multa compcrta iii§.ii3.

b cominentarios digessit, omnes diccre frivola essc cL conficla qu;e his dc

i monLibus cL opineiiLur liomincs, cL [u'odiderint veteros: omues eniin ilbis

regiones esse plaiias, ncque usijuam inontes occurrere , quantumcunquc hiLc

iu septcnLrionem (piis expacictur: nisi quos ipse quoque vidit, humiles

quosdam colliculos in montium numero ponere quis velit. Quod me au-§.tH.

iodientem attonituin prope rc^ddidit: rem adeo hominuin ojiiiiioni infixain, adeo

prseclarissiniorum virorum literis decantatam, in falmlas abire, in nugas, et

i nullam penitus esse, aut si fuerit, esse desiissc. Tu ciii va(;iL, uLpote ab

j aula libero, a negociis soluto, acervos librorum invadc, ct cxcutc ac illos

* hyeme 3. ^ asiam AB. coiiiiceibatur 3. ^" tantuni omiss. edd. addid. 11.
etiam addid. 11. '•> Ptolomreuni A... ^ Ptoloma:;i 3... ^° Iterum Segim corr. 11.
'• riplieos A. Rypli //. Eyphseos 4. hiperboreos A. 3. Hyp //. ^^ idioma 3. ..6.
ex cui //. fecit cum qua ^^-'^ ...c/lioqui cidscr 11. cui conveuit edd. cui alioqui con-
venit 6. '^ carnis AB. sed 11. corr. C " Sigemundus h. l. non corr. 11. '-' coimna
post frctus adiecit II. '** habcret fecit 11. jiro habucrit, et paullo post iuveniret
jiro innenerit. ''■' milliaribus 4...0. comma post Germanicis adscr. H. ^^ nihil
sciri, sed ante omnes delcvit 11. ^8 expatietur B. expatiet 3. cxspatietur 4...0.
,nisi A. sed 11. .Nisi ^^ comma unte esse adscr, 11. esse omis. 4...0. vocat .5. 0.

216 XC. HVTTt.M .VD riKCKlI. tP. VIT.i; SV.K UAT. REDD. D. 25. OCT. l.ilS.

§.115. iioliis Hypluoos, illos llyporboreos niontes e.vplka. Aceessit me lieri, Basilea
veniens, non visus ante Oeeolanipadins, dentatns tlieolo|;ns; cnius tlentibus,
triuni linguarum scripturas avidius ruminantibus, edentuli illi invident. di-
xit Erasnunu ad Brabantinos suos rediisse, meum Nemiuem in officina Fro-
beuiana denuo excusum typis. 0 perversc officiosos calcographos istos, le-s
merarium genus hominum ! lam Gallias pervagabuntur et ulcerosis illis Iheo-
logis ac ad omnem facile contactum offendi solitis obiicientur nug;i>: male
consultum erit Ilutteno: heu mihi, perii, actum est! iam in articulos istud
miln redit negocium: tanfi constiterit hoc nugari. Consule in uu-dium, Bi-

§.iii.libalde: aniico opus est, consuUore opus. Eckius pros<idit Carlostadium, i»
civem meum, prolium theologum; eidem cum Lulhcro bellum est; Luthero
cum multis: en viros Iheologos impactis mutuo genuinis se concerpentes.
niulta Erasmum monet Eckius, ad (\\uv ille ((piid faceret aliiul enim?) Eras-

§.ii7.mum pra^stat. Nudiustertius ahnnii inihi diixerunt nicdici; is curationi
huic colophon hnponitur, postea euini aer adinittilur el viinmi, sed non- li
nisi valde dilutum sumitur, largiusque prandiuni apponilur, (|uanquam
ali(pianlum adhuc intra edendi aviditatis terminos contiuemur ne cui alviis

S.us.repentina. Oecolampadius salutare te iussil. credo concionatorem aget hic.
Guilielmus Budwns, nobilium in Gallia doctissimus, doctorum nobilissimus,
aunotationes in Pandeclas prosequitur. exilui gaudio i-e iutellecta. Ecceso
libi duos eadem tempestale Ilercules, immanissimarum prothgatores pesliura,
xal (og dnslv xQlq aXe^izdxovg , Budtpum et Erasmum , inter quos omnia
prius commisero, comparatiouem quam moliri ausus fuero: debellavit ille
Accursn in Gallia posteritatem et omiie radicitus extirpavit Barlholistarura
genus, hic theologiie fumum obiicientes barbaros faclo impctn oppressit,25

S.iHi.el sacris literis diem reddidit, hicem invexil. .Vdde Fabrum, qui philoso-
phiain exipiisite fabrefecit illustrato Aristotele. adde Copum el Buenium:

' maynas E et Hy adscr. 11. riph^os B. Eyplu-eos 4. o.xplica //. pro inqre
A. Basilaja 3. ^ De loa. Oecolampadio (/laussckein) satis constat, eiim cum
Huttenus hanc epistolam coinponeret, Augustag Vind. concionatorem factum esse,
sed non ita longe post eam civitatem reliquisse. ante dentatus item ante edentuli
commalaadscr. H. ^ denuo excusum] cf. Ind.bibl. XV.4. ■? coutectu 5. '" Car-
iii&i\.mmAB.quodco7^r.TI. ^^ YAs.i\\ii B . quje] q .J. J. qu§.ff. quod ^...6. '^.UEras-
mum prsestat] i. e. tacet. '^ ^^„^g ggj comma pos. H. '' ue cui etc.] ne quis
uberius se pascat. edd. quod H. sic corr. ne cui a... | pentina | imde, cum Celsus II.
8. i. f. scribat alvus repentina perniciosa est, Iluttenica verba me restituisse puto.
''■' Guil. Budajus] summus ICtus, Grtece doctissimus. natus Parisiis a. 1467. maiores
magistratus complures gessit, libros adhuc utiles scripsit haud paucos, cajlebs
obiit a. L540. ^o adnotationes 4. ..6. ^^ kccI cog etit.] et, ut ita dicam, triplices
iiialuruiu aversores. ^' Bartolistarum 4...6. ^o ^„^g ]jic comma pos. H. "^^' fa-
bruin ./. lacobum Fabrum Stapulensem {(VEtuples in Picardia) theologum et phi-
losoplium eius temporis celebratissimum, -a. 1537. vita CI annorum functum.
*' Guil. Copus Basilcensis Parisiis medicinam profitebatur, ubi cunr eo, ut cuni

XC. HVTT. AD PIRCKH. EI'. XVl. IIVTT. AP STROMEK. WI.M TliJ^t?. 1518. 217

Imius Dioscorides, illiiis (jalciuis osl. 0 seciiliim! o litera;! liivat vivere,

etsi quiescere nondiim iiivat, Bililtaide. Vigent stndia, tlorent ingenia. Hens

tu, accipe laqneum, barbaries, exilium prospice. Atque bactemis proflu-S.i^o.

xerit epistola? luiius volumen, quod idcirco in longins excrevit, qnod nescis

iquantnm cupiam abs te longissimas accipere literas. Qnod fac nt asseqnar:

j tuosque meo nomine sahita cives . eos [irinnnn qnibuscnm notitia mibi in-

! tercedit, deiiule Ttdvrag odovg at,Lov, ac ipse vale, et nt mereris vale:

i niereris autem optime. Anguslce. VIII. Calen. Novemlir. Anno M.D.XVIll.

I tUog.

10 AVGVST.E VINDELICORVM.

LXXXXL

VLRICHI DE HVTTEN EQVITIS

AD

HENRICHVM STR03IERVM AVRBA(XHVM MEDIGVM

IN AVLAM SVAM PR^FATIO.

Nifi tn rem mibi periculosam suasisti, Stromer, de vita anlica ut scri- §.
bereni, boc potissimnm tempore. ipio tot agentibns bic })rincipibus tanta
est anlicorum frequentia : quasi nllo modo tutnm sit bas spinas contrectare
aut consultnm eos irritare qnibus etiamsi blandns sis, non admodum pla-
ceas. Et dic mibi, amicissime boininum, quid te invit in lioc discrimen
)abducere amicnm, nec in mentem venit, cni me fnrori obiicias, contra
quain rabiem excites, praesertim aulicnm et ipsum nuper factum, nt in anla
iubeas me anlain offendere, et qnod dici solet, ev (pQeatt xvol ^dxead-ai?

LXXXXI. //=: IncIicisbibliogr.il". XVII. A. A = ibid.u". 1. A* = ibid. n".3.

B :=: ibid. n". 2. C = ibid. n". 5. 4 = Bnrckbard. I. p. 133... 142. 5 = Wagenseil.

n". XXII. p. 141. ..144. 6 = Hutt. Miincb. III. p. 14... 17.

Budseo Ruellioque aliquotiens convenit Huttenus (cf. p. 162.). Galeni de affector.
locor. notitia libri VI Guil. Copo interprete prodierunt Paris. ap. Henr. Stepha-
iium s. a. 4P. loa. Euellius Suessionensis a. 1474. natus, doctissiinus medicus,
Fabro Budseoque et Copo amicissimus, eodein quo ille a. 1537. vita functus est.
Prima editio versionis Dioscoridis prodiit Paris. ap. H. Stepbanum a. 1516. fol.
1 , iuuat A. sed H. corr. . luuat ^ exsilium 4.. .6. , atq^ A. corr. II. Atq^ « ^jo.y^
primum comma (ulscr. II. noticia 3. ^ it. o. a.] omnes quos decet. ac et vale
commatibus inclusit H. ^ xiloq omis. 3... 6.

" de] ab H. 6. ^'^ HENRicvM AC. 4.5. Stromcrum, mcd. 0. av-|veeeac-
cnvM A*. avverbachvm C. ^* AVLAM svam] Misaulii suuni II. 0. Inscriptio-
nem omis. 4. Ad Henricum Stromerum Averbachum. 5. ^^ Ne 0. ^" beic 4.5.
" , quasi] ,Quasi corr. II. ^" adducere 4.5. ^i rabiam C. corr. II. prefertim
C. corr. II. 22 qp- tpQ^azi %val iid%Ecc6 A. corr. II. lu puteo cum canibus pugnare
dicitur de iis qui cum malo aliquo confiictantnr, quod effugere nequeunt. Suid.
iv tpqiati. Zenob.3, 45. Cf. Hesycli. 'Ev rpQsaxi ■)ivvo[ia%iiiV. TTCiQOi^icc enl r.mv
Svatpivntmv.

2 1 S •Xci.

:ni ad stromervm ix a\lam dial. ru.r.i'

§■?. Qiiid restat aliiul igitiir, iiisi iit inc (»1) istas niii^as non in nostra quideui
aula, in qua tuta ac tranquilla sunt omnia, vcruin uliiubi ue-iociuui inoes-
serit, ut apud lios reruui {loniinos ajicnduui sit, cx stipatoribus unus ni-
hito protrudat aut inllicta calcc prtccipileui ciiciat, deiude liducia plciiiis
facfi rationem reddat ac causani tueatur, quani milii impuguare non us-:.
quc(pia(|ue oportuniun sit, denuun ad palinodiam (juoque adigat, quam nisi
mo.v promisero, denles amisero, nisi tii contra aulicaiu vesaniam hahes nie-
dicamentum aut iam parasti hellehorum (pio furentes illos inchries'^ Quod

§.3. si est, quaiso in lempore consilium cape, ut veniciiti malo occurras. Sed
verew ne in medicina non tantus sis, ut hominum allectihiis niederi scias. i
et iam mihi cajjut, mihi os, mihi maho trepidant, ac ali(|uem videre vi-
deor ex gigantihiis regiis pugnum sex lihrarum striugere, qiiein iamiain iu

§.4. hiiccam mihi impingat. Qnod iihi liet, lum vereor ne tu in simiiu iuteriin
rideas et pro ludo ducas milii alapas inlligi, os ohverherari, deutes excuti.
Et fortassc morlis causa si mihi fueris, non magni facies, quod clericiisi
non sum , ut illo te sagittent canonc ecciesiastici patres, 'Siquis suadente
diaholo'. > eriiiu heus tu hominem essc memineris, idque satis exislima
quod tihi iratum deum reddat, quandoquidem sic ille dicit 'Quod feceritis

§.0. nni ex minimis meis, milii feceritis'. Vin deum igitur prodere, cuni hoc
facias, si me aulicis simiis discerpendum tradis? Quteso rem intuere ac con-'j
sydera quam non deceat sero sapientem te illiid 'Non putaham futiirum
hoc' prfetexere: credis enim non vehemcnter qiiosdam succenserc milii ob
hoc nugamentum, aiit eain esse in aula inoderalionem, ut qiii sic coin-

?.fi. nioti siiit, contineaiit sese? Pneterea memento aliipios esse quihus iain aute
aversa fuil a stiidiis mens; hi cxilient ac arma et equos poscent Iiis ferme^
verhis 'II(»c ille feret impune scriha?' Nosti eniiii qiiautuni litcralis detra-
ctiim piitent, (piando scrihas vocant, nohis contumeliam iniiiime agnoscen-
tihiis. qiii iit stultus sit metus, vulgaliim Iioc lainen est, Occasione laii-

§.7. lummodo opiis improhitati. Sed iocaliim satis cst. pcr miras, Slromcr,
diflicullales, ut tihi ohseqiierer, cundiiin fiiit: priniiim caiiiculariliiis, iii-i

1 nisi] (jua rorr. //. istas] has corr. H. ^ ncfyotium J...(>. et sic in sqq. ■* prseci-
pem ^. iidutia ./. '" nc^ct curr. 11. cnnssam 4.5. el sic insqq. ^ oiiportunum
4. ..6. aligat^. ^ v^faniam.-i*. u^faniam />'. " anle a.utconmaposi(it //. " ,j„efo
A. quaefo cor-r. //. cape] adliibe corr. I/. '^ ^^y^./ i-egiig comma pos. //. queis 6.
^^ interea 6. *^ sum] sim eorr. //. Eccleriafti A. Ecclesiastic. 4. Ecclesia-
stico 5. Siquisj Clementina 1. de prrnis V. 8. secundum qiiam anathemate percutilur
qui clericum percusserit etc. *" ille dicit] Evang. sec. Malth. XXV. 40. cf. 45.

'^ Yin] Visne corr. //. quum 4.5. semper. ^^ tradas corr. //. Quefo C. Qu.tjso
corr. //. &c] et corr. //. ^"-^' considcra ^...C. ^' quam] quod 6. Non putabain]
Cf. ad epist. Alberto Mog. d. 13. Sept. a. 1520. datam adnotata. . ^^ hoc] delerit //.
* • sunt] sint corr.ZT. ^5 aduerfa J. exsilient^. 5. et]ac6". fere 6. ^^ 1^^. ./,..(•.
Hoc corr. //. litteratis 4. 5. ^' quando] quoties corr. //. ^® Occ. etc^ UQorpa-
(ȣ0)5 Sbixcci (lovov 7j TtovriQLa. Diogenian. \ll. 87. c. interp. 2-.29 tantiunodo A.

XCI. HVTTENI AD STRfiMEIiVM I.\ AVLAM lUAL. PR.EF. l'.!'?

219

I lesto sUitliis temiiore, ingeniuni cnni exerceam; deinde iii lioc Gernianfe
nobilitati.s conventii, in qiio ita lurbis referta sunt omnia, ut nenio satis
i meniinisse quitl suum sit, queat; in quo nuUa quies, nulhnn silentium, nulla
I tranquiliitas , ingenles tota urbe molus, vociferationes, tuinnltus, equita-
::.liones, strepitus, clangores, equorum binnitns, plaustrorum stridores, bom-
! bardarum tonitrua, tnb», concentns, saltationes ac plausns. Qu»mecum§-*-
! circumstent et paucis diebns absolvi negocium postulet ac nibil interim ces-
I sare obeundis in aula officiis liceat, aliquid arjjitraris in hoc dialogo fntu-
rum quod his placeat, quibus ut placeamus studere debemns? 'Ede tamen'
'itinquis 'ut te hic esse homines cognoscant'. Erras, bone Stromer: neque
' enim tanti est in bominum oculis ac auribus versari me, ut ob rd incon-
i syderatius aliquid et cui non prius hmam admoverim, in lucem edam. 'Pla-§-9-
j cuit' ais 'Peutingero, viro ut gravissimo, ita egregie docto et naris emun-
I ctie, et lacobo Spiegel regio secretario, rarse homini doctrinte et iudicii
Ijsingularis; ac Stabio placuit, festivi admodum iugenii et minime fucata^ eru-
ditionis viro'. Ut dicam quod sentio, commovisti me his autoribns; quan-
quam verendum , ne per amicitiae studium ex favore potius laudent hi qnan)
ex iudicio probent. Verumtamen pervicisti tu; atque ecce ti])i .\ulam in§i'^-
aula; sed in ea aula, in qua ista facere licet, et qme nisi tahs esset, nos
non caperet: sic enim iudico, Stromer, simpliciores esse nos cpiam auli-
corum consuetudini aplum sit. itaquc gratulandum interim noltis invicem, §.ii.
quos ibi e.\ercet fortuna, ubi non niagnopere nostri nos status piget, sub
I illo scilicet omnium quos htec natio habet principes benignissimo huma-
I nissimoque Alberto, Cardinali et .Vrchiepiscopo, qui cum ma.ximo virtutum
i-. omnium teneatm- studio et singularis proliitati amicus sit, imprimis tamen
; bonarum literarnm studia eorumque assertores reverenter suspicit ac libe-
raliter fovet. Quis enim nunc recte per Germaniam eruditus est quem§. 12.
ille non norit, aut a quo tali unquaui sMlutatus est quem non largo mu-
nificentia; su;e imbre consperserit ? aUjue ul soUicitus nuj^er fuit , ne quid se
indignum pateretur bonus Capnion, \il cupide lileris ad se vocavit Eras-

' e.\erceam] exercerem corr. H. Germanise 4. 5. ^ sit] fuit 6. * tranquili-
tas .J. '"-^ bombardu .-/. ^ circumstent] circumstiterin^ co?-r. //. postulet] po-
stulaverit corr. II. ^ liceat] licuerit corr.H. ^ Aede^^C. Ede corr.H. '° lieic
4.5. 1' me delevit H. i'*- inconsideratius -/...6. '^ edam] edere veUm. corr.
H.seiaA*. ^^ ch. peutiger. ?naT'g. C. Ch. Fentinger. marg. A*. viro] homini
coi-r. H. egregie] r ecte corr. H. et naris emunctse delevit H. '* Spigel ABC.
neccorr. H. Selestadien. marg. A*. C. rarse ... placuit] mire literas amanti, pla-
cuitq^ Stabio corr. H. iuditii A. '^ lo. Stabius. niarg. A* C. '^ commosti 6.
auctoribus 4.5. >«• '^ quamquam ^...O. '^ iuditio A. ^* Carding,li et dclevit H.
Arcliepircopo A* AB. ^* inprimis 4. 5. ^e adsertores 4.5. suscipit G. **'" ac
lib. fov.] et fovet liberaliter. corr. II. ^^ norit, aut] aguoscat? Aut torr. II.
vmquam 4. ^* suse] suo 6. solicitus AC. ^" bonus Canus Capnio? vt C. Ca-
nus delevil II. ct ex \t'fecit Vt vocavit] Cf. supra p. 188.

220 XCI. HVTT. AP 8TK0.MER. EP. XCII. KROBEM AH MORVM EP. D. i:i. XOV. 1518. j

i

nium, ciiius fliani nomini solet hononficam semper pnpfationem adiungere. |
§.i3. et a nobis crebro percontatur, cx docte doclis quid quisque faciat, quid I
patiatur. Qu» cum ita sint el omnino lilierior sit nobis aula quam in qua ■'
libere aliquid iocari pericuUnn sit, ecce tibi dialogum, quem iubeo spe- j
§. 14. culi vice propositum esse aulicis iliis, in quo sc intueantur. quanquam in- '
vidiam deprecor : lusum est enim , ioco scriptum est , nequis temere in nu-
gis moveatur: tum veniam meretur Misauhis, tsedio auUcae consuetudinis
impatientius forte quam pro tempore invectus. id quod pro me illis in-
culca. et iam colloquentem cum Misaulo Castum audi.

LXXXXII.

10. FROBOIVS THOM.E MORO,
KEGIO APYD AXGLOS C0X8ILIARI0 S. D.

§. 1. Lucianus salsissinius scriptor ot inimital)ihs f.icetiarum artifex, in. dialogo |

quem inscnpsit Ilefjl rcov erri nio&co Cvvovrav vitam istam auhcam (iit nosti) 1
sic verbis dcpingit, ut nuHus Apehes, nidlus Parrhasius peniciho potuerit ex- '
pressius, qucm Erasmi uostri bei|j(icio Laliiii niaiore propeniodum pratia red-
- ditum leguul quam ihe Grsece scripsit; uude et nos eara picluram muluati
sumus, qua frontispicium hbrorum qui typis nostris excuduntur, nonmmqnain

§.?. ornamus. Sylvius item Senensis 'patrum memoria de miseriis auhcorum hheniini
edidil sane frigidum, ut qui natura quam arte vel hteris ad dicendum essel^i

§.3. instruclior. At ut hunc equis , qiiodaiunt, alljis praecurrit, ita ad ihuiii proxinie
accedit V. lUitleuus, e nobih Ilulloiiuiiim faniiha prognalus, qiii iiilcr Fran-
conicos Equiles ciuiiprimis clari sunt, si spectes ;etatem, adulescens plane, si
doctrinam et priidentiam, vel senibus eriulitissimis cordatissimisque connnme-

§.4. randus. Imo per Pythagoricam illam TtaliyyevEGiav renaliim in lioc Lucianum?''
dices, ubi illius Aulam, lepidissimuin dialogum, legeris. Oiiem ideo niinc ad
lc misimus, ul quoniam nuper 3Iusis suam vicem inconsolabiter dolentibiis in
aiilani iuvictissimi regis tui pertracliis es , liabeas in ipio tiiam sortem ceu in

LXXXXII. A = Indic. bibliogr. n". XVII. 3. B = ib
Miincli. III. p. r2..sfj.

^ et a] Etiam a corr. II. ^ pericuu A* C. eorr. H. ' teflio A* A B C.
9 M.D. XVIII. add. 5.

^* cpsQi ratTj STti [iLGGa> cvvovTot] B. correxit H. TieqX %. xtA.] I)e mercede
conduetis potentium familiaribus. '^ Parrhafias ^. '^ Erasmi laus. marg.AB.
Erasmi versio in Opp. eius tom. L, item in Henrici Petrei Herdesiani Aulica vita.
Ff. ad M. 1577. s. II. edit. ibid. 1578. 8". exstat. '» Aeneas Sylvius. inarg. AB.
Item Aenese Sylvii, qui postea Pius P. M. II. factus est, libelhis a. 1445. scriptus
'Curialium miseriae' ap. Henr. Petreum Herdesianum legitur. ^" redidit A B.

2* At] Sed corr. II. et habet A. 3. ^^ V. Huttenus. marg. A B. e omis. 3.

^^ adolescens 5. ^^ TraAiyy.] regenerationem naXiTTeveGiar] B. TtalvyyeveGrav 3.
*8 Aula. Hutteni dialogus. ynarg. A B. ^^ Henricus octauus. marg. AB.

XCII. FROHEN. AD MOR. EI>. XCIII. HVTT. AD PIRCKH. EP. D. 11.N0V.1518. 221

I tabella drj^oxQir^^cov coiitempleris, aiil alii)rmi) quoriindani potius: nani te fe-
liceni plaue pulo, cui in minislris et quideni lionoratissimis esse contigerit
rcgis ut omnium florentissimi, ila modcstissimi optiinique. Tuaiu Utopiam §.5.
I denuo typis nostris excudimus, ut scias non a Britanis modo, sed ab orbe
5toto Moricum probari ingeniuin. Cominenda me niagnis illis literaruni heroibus (j.o.
\ lo. Coleto, Lin.icro, Grocino, Latomero, Tunstallo, Paceo, Groco et Sixtino.
j Bene vale , vir clarissinie. Basilew. Idibus Novcmb. M.D. XVIII.

Vide pag. 222. n. lxxxxiiii.

AVGVST.E VINDELICORVM.

10. NOV. 1518.

LXXXXIII. ii.Nov.(i5i8.)

VIRO PER OMI^IA MAGNO

HILIBALDO PIBGKIIEIMEBO

PATRICIO NORIMBERGENSI AMICO FORTI ET COGNITO
SALVTEM

HVTTENVS.

Habes, mi Bilibal(l(\ peri)ctimiii, iiiiii oinnis iios (juain in litteris re-
posuimus spes fallat, testimonium de te meum aul. testimoniuin potius
amicitiae nostrie, ((uam rogo studiosissime colas. Mitto Dialogos L, item
Orationes <piinquaginta Kohergo danda exemplaria; verum Epistolae CC mit-
tuntur, non idciico (piod Kober^o omnia tradi velim, sed ([uia Stromer
obiiixissiine flagitat mitti sihi. Tu igitur (jui utrunKpie amas, mihi vero
in re adliuc nulla defuisti, (juia aiiter a me Lipsim, (]uo ille vult, mitti
non possunt, datis Kobergo L aut C si vult, reli(iua Lipsim quam potes
cito perferenda cura in redes Melcbioris Lotber, apud queni ea qua^ret

. LXXXXIII. l=:Pirckh.Opp. (Ind. bibl. nO.59.) p.319. 2=::r!ui-cldKu-d. I. p.210.sq.
3 =: Wagenseil. n". xiv. p. 101. 4 = Hutt. Miinch. IIL, p. 62. (Miiuchius hanc

\ epist()lam sine die [okne Dalitm] et ante proxime superiorem Hutteni epistolam
j scriptam esse somniavit.)

I ' ^Tjfioxp.] Democriti more, democritizans. Srmo-HQLrLZuyri B. Srjfio-HQiTi ^corj 3.

\ ^' Eruditi viri ajiud Anglos. marg. A.B. Cinacro 3. Coleto, Linacro &c.] Apud

I Anglos et in Jlrasmico commercio epistolico celebratissima nouiina.

I *^ literis ul infra literas 4. ^^ dialogos] Aula s. Misaulus. ^^ orationes] Ex-

I hortatoria contra Turcas. Kobergo] Antonio Kobergero (s. Coburgero) An-

' tonii f. Henrici n., typograplio bibliopolacque Norimbergensi, f a. 1540. Antonius

' pater inter celebratissimos typographos laudandus f a. 1513. Epistolae] i. e.

I exempla num. lxxxx. ^' mitto 1. mitte 4. ^a centum 2. ^^ Melch.Lother s. Lot-

ther, parens cognominis filii, Lipsise magna cum laude typographise operam dedit

ab a. 1497. ..1518., post Wittemberga;, ubi multa liUtheri opiiscula publicavit, unde

a. 1525. Lipsiain reversus est.

222 XCIV. i'Avi.i uuii .\n nvTTKNvM i:i>. n. lo. xov.

Slioiiicr. l-]yt) Ih-iic v;iI(m). IJicvi ;iiil luc ;uil (opiosissiin^is lillciMS ;i me

li;il)('l)is. Inlcriiii v;il('. Acccp-i connncnhiriii ('.;cs;nis licri. >';)lc licroicc.

AugusUe , Martinalihns.

LXXXXIIII. 10. Nov. I5ls (m.n I.-.19).

PAVLVS RICIVS MEDICVS

VLR ICIIO DE IIVTTEN EQ VI Tl

SALVTEM.

§.1. Ouanlum iucundu Jicslcrnd' nocds cpulo apud sijmposiarcJtcn nmlrum

Chunradum Pculinf/cr, unicum /ilcrarum parilcr ac iilcfalornm ahminum,
oblcclamcnli acccpcrim, mi Ilullcne, pcrpcndcs, si corum quoi lomja hmcu

§.?. disceplationis serie commcnlali sumus, epilogum tecuin feceris. iJc^celso
siquidem et summo cmpirei glohi cacumine ad abi/ssum pcenc et Slijgiaa
iisque undas sermonem noslrum dcvolvimus; cumque de arcano et ineffabili
Pauli ad ccelum raptu sertnocinandi exordium sumpsisse?nus , in iilud tan-
dcm admirandum et prope divinum Guaiacani ligni donum nostra finiebatv
oralio, cum interim de Erasmo Roterodamo, fido Mercurii comile, et
Capnione, lcrreslri Salurni oraculo, dulcia ct eorum laudis plena mi-

§.:}. sccretnus colloquia. Ca>terum citm pcrmulla el quw longc exacliora re-
quirunt examina, tunc inextricata sententiaque ancipili retinquercmm,
quorum perscrulationcm , ne de Ta^lali fonte hibcre et nunquam salis, ut n
aiunl, inventim Osyritn qucerere hortari te videar, omnia ea silentio nunc
involvo nihil istiusmodi retexens. Unum dunlaxai, quo tongam sijmposio
nostro funcm abscidimus, cum Guaiacanum lignum tuo non. minus gravi,

§,i,qua?n dulci lacteoque decorari eloquio velim, nunc repclo. nec tu liumilc
id aut laude tua inferius dixeris, quod tniro sane tnodo et ultra pwnv :
mcdicince facultalcm, innumcris, ut nosii, morlaUhus squalida horrendaque
GaUicarum, ut quidam vocant, puslularutn lue affcctis el prope consumplis
facile tutumque prcestitit refugium; quodque non solum corporis etnundal
ac temperat vires, verutn et mcnlis lcrgit acietn eamciue in sutntna con-

LXXXXIIII. A...E = ludic. ljil,liogT. ii".XXIlI. 1...5. (3 = ibid. ii".0. Liii.siniis

(il)ifL n". 7.8.) opistolcam non x'ecopit; scd Miincliius etiam omisit, cuiu A\'rt<^cn-

seilius, sua ex Burckliardo depromere solitus, omisisset.

1 copiosissiraas litteras] Scripta est htec epistola post proxime superiorem;
sed longiorem hanc non scriptam, sed tj-pis expressam ('anno 1518. die vero
G. Nov.') Huttcnus Pirckheimero transmisisse videtur. ^ commentaria Caesaris]
,,Maximiliaiii imp. intelligi videntur: . . . quorum impetrandoruiii percupidum
fuisse rircklieimerum Rittersliusius de Iniin.s vita p. S. dcclnravit". bvuckh.

•"' vi.uico C. FQvr. SALVTEM. />'. '" quc />*. " Colso CE. 12 empieri C
/. cmpi/ra-i. pciie E. '•'' Cuiui; ./. 0. ''■> cxanima /). 0. -' O.firi invento frpij-
Ttafifv exclaiiKihaiU. Cf, luveual. sat. YIII. 29. ^^ simposio />'. symposito 6.

XCIV. KlCn AD IIVTT. KP. XCV. HVTTf:XI AD KICIVM EP. D. 13. NOV. 151S. 223

tefnplalionis specuhi uli numine (trrephnn reponil. Verum age ., vir strenue,^-

a{/e (pueso, ei (piia non pifjuil summe illustrem et maxime venerandum

principem herumfpie meum Cardinalem Gurcensem primum et omni quidem

I solertia, iit est omnium solertissimns , ac pia ad multorum salutem in-

I hdagine de abstrusis peene ac mviis Spagnoke latehris Germunorum et

j totius fere Europ(e gentibus notum ac expositum facere, te (pmpie non

\ pudeai illum ipsum tant(e rei authorem faciindo siili iui prosequi munere,

' lU (luod ie iam facile, iam suaviler diuturna vitce incolumilaie donavii,

(luandocpiidem fas id esi, perpetuo frugiferum aliqidd panegyric^e ora-

\^liunculce ac laudandxe laudis ime pr(emium iibi cxtorqueai. Optime rale.

I August(e IIII. Idus Novembris.

Vitle supra p. 220. sq. Frobeni ad Thomam Morum ejiistolam

AVGVST,E VIXDELICORVM.

LXXXXV. 13. NOV. l.-.IS (llOUloI!)).

VLRICHVS DE IIVTTE.X EQVES GERMANVS

PAVLO RICIO C.ESARI A MEDICIXA

SALVTEM.

Epistolam tuam legi, doctissime Rici, ia qua recte mones de (iuaiaco §.

illustrando. iu quo dubitare nemo debet, qiiin hoc mereatur res ipsa;
i^overum ego au possum, lioc iu ambiguo est; experior tamen, et tuo iussu,

et mca gralulatione, servatus ac mihi redditus Guaiaci ope. Quod annectis §.
I vero de Cardinale Gurcensi, fieri non potest, ut iUi dedicem lahores meos;

LXXXXV. A...E. et 6. ut ad proxime superiorem epistolam adnotatum est.

7 — Burckliard. Analect. ad I. p. antepasnult. 8 = Wagenseil. I. n.xL.p.224. sq.

9 = Hutt. Miinch. UI. p. 227. sq.

^ Card. GuTc.] MattliseumLang, qui patricius Augustanus, electus ejjiscopus Gur-
censis, a. 1511. secreto adscriptus inter cardinales, a. 1513. sub LeoneX. in publicmu
consistorium receptus est. Fuit Maximiliani I. ab intimis consiliis. ^ a. 1540. , cum
esset annorum LXXII. ecclesiam autem Salisburgensem rexisset XXI annos. ^ iu-
nijs^. Spaguolse] Ipse Huttenus lib. de Guaiac. c. II. §. 6. hunc locum his verbis ex-
plicat, sed non expresso cardinalis Gurcensis nomine ,,At quosdam novi probiores
„medicos qui nomine Cicsaris et cuiusdam hic Episcopi percontandi causa Hispa-
„nias adierunt, hique cum ab ipsis qui in Spagnola rem cognovisscnt, edocti es-
„sent, nihil fere secus quam nostra tenet experientia, retulerunt" &c. Hispaniola
{Espaniola, Spagnola, S. Dominici insula, S. Bomingo) a Columbo, cum Hutteuus
quattuor aunos natus esset, detecta cst. Cf. Hutten. 1. c. 0. §. I. '■' Panegiricas
oratiuncule B. oratiuncule 6.

'"^ VLRicvs C. ^*^ possim et Exjjeriar scripseiil Hutt. '^' ut] hac C, ad-

nectis 7...0, 22 Cardinali 7. ..9.

224 XCV. nvTTF.xi .\rj i>.\vr.. uicivm f.p. r>. l;i. xov. lalS.

noii (|iiia iioliiii vt-l riiriirl>itaiii laiulare, si tu postules, aiit illf noii iii«'-
realur; sed (|uia iiigraluin illi riituriuu scio a iiie quiiquid accepiM-it ; iifsrio
qua aut illius opinionc aul nica fortiina. scio , nou facilc crcdis qiiod scri-
bam: soles tu cniiii diccrc litcras amarc ilhiin ct ingcuia coiiii>lccti: scri-

§.3. ham tamen, ct, nisi omnia fallaut. pcrsuadclio etiam. .Vniio aliliinc scxlo, :,
cum Bononiic scliolasticus agerem, at(|uc ille legatus ad hilium sccundum
C«saris Ma.ximiliani essel, et in eo itinere Bononiain accessisset, rogalus
sum a Germanis ibi, quandoquidem carminibus et orationibus occurrerenl
Csesaris legato Itali multi , nc vidcretur ex Germanis item potuisse hoc ne-

§.J. miuem, aliquid ct ipse conscriberem quod illi ofTerretur. parui, ohsecutusi"
sum, paiicgvricum liisi; in mcnibranis conscriptus libellus est et purpura
indutus ac dcaurata frons, titiilns minio, reliqua ut potuerunt exculla.

§.=-. Tum ille, qnid' non possum dicere aliud, contempsit nuimis meum. Fla-
gitavi baiid multo post, quia in maximis snramorum principum negoliis
vcrsari scirem, magnis usus amlcorum intercessionibus, adscrihi in illiiis r
comitatum; scd neque impctravi hoc, neque me ille, cum militi.P agerem,
summa cum iuopia ac aute ipsius oculos sfepe obamhularcni. aut sahiln-
tione aut respectu dignatus est: tantum aljfuil, honorcm iil inviccm lia-

§•6. heret sic de se merito. Ihiic tu vis libros meos adscrihi, aut hunc inc
voles ornare? prcesertim cum hoc ille non postulet, nt qui domi siiaj lia--
licat (|ui hoc faciunf, illum inprimis Bartholinum, convcntnm Auguslensem
qui descripsit, nbi tantnm illum cffcrt, nl noii modicnm aliis dctrahat.

§.7. Me quidem suum appellat iiiilii. laliis sic fore ut noii scntiani (Mciiitiim

^ quum 7. ..9. semper. secundum] II. 7. ..9. , "^ esse B. * orationib. occiirr.]
Ita e. gr. XXII 'Orationes Yienn.Te Austrite ad Divum Maximilianum CVs. Angf.
aliosque illustrissimos Principos, liabitjc. In celeberrimo trium Regum ad Ca^s.
conuentu. AnnoM.D.XV.' inter quas etiam Vadiani nonnullae leguntur, 'Viennae
Pannonire per Hieronymum Vietorem . . . Mense lanuario Axxo. m.d.xvi.' in 4".
prodierunt. Et eiusmodi orationum ac canuinum seorsim publicatoruin magna co-
pia extat, multaque in historicorum promptuarios libros congesserunt Schardiiis,
Freherus, Struvius, alii. ^^ ac] at 6'. " negociis £ 6. '^ militife agerem]?
an militiam sive militem agerem? ^i Kichardi Bartholini (Perusini) viri cruditiss.
de conventu Augustensi concinna descr., rcbus etiam externar. gcntium quse in-
terim gesta siint, cum elegantia intersertis. s. 1. et a. 4". p. nlt. (repetit. ap. Schel-
horn. Amcenitt. II. p. 660.. .700., item ap. Senckenberg Scl. iur. et hist. toni. 4V.
Ff. 1738. 8". p. 627.. .680.) ,,Et si nos iniilta non inviti pra-torivimus, quandoqui-
,,dem nonnulli quiepiam atque Huttenns meus imprimis et niunera Reverendissiino
„Cardina]i Moguntino data ct hunc conventum, Romanoriim regem parturientein
„descripscrit . . ." Extat etiam eiusdem Oratio ad Imp. Caes. Ataximilianu Aug.
ac potentif. GermaniaU;- Principes, de expeditione contra Turcas suscipienda.
Aug. Vind. ap. Grim & Wirsung. 1518. 12. Sept. 4". Eiusdem Hodoeporicon Cardi-
nalis Giircensis ciim variis carniinibus repetitum est in Rer. Germani(far. Scrr.
ex bibl. Freheri cur. B. G. Struvio, tom. II. Argentor. 1717. fol. p. 613.. .072.

XCV. IIVTT. AD RICIVM EP. 1518. XCVI. ANGVSTI EPIL. AD LIB. DE GVAIAC. 225

qiieiKlam morsiim: quanqiiam iion ignorare debes tii ita milii placcre, si
I me suiim dieet Bartholinus, nt interim non displiceat sinistre in me quod
j fit aiit Italice quod fit. Sed desinam plnra. Tu, quod facis, inter meden- §.s.

diim Guaiaci naturam omnibus, ut ita dicam, vestigiis inquire.' ego qui-
sdem, ut voluisti, qufe iam explorata habebamus, ea in literas retuli. Tu

adde, qute experientia cognosces, ac Huttennm ama amanlem tc; mirifice.
; Augustie. Idib. Novembris An. M.D, XVIII.

[MOGVNTI.E.] LXXXXVI. [m.APR.? A.loi;).]

VVLPH. ANGVSTVS LECTORI S.

0, Antigonus sreva quondam teinpestalo iactatus in eadeni navc socuin quuni §. i.
I suos omnes habuisset, praecepisse liberis dicitur, ut et ipsi meminissent et ita
; posteris proderent, ne quis cum tota gente siniul in rebus dubiis poriclitari
j auderct. Iluius etiam memor priecepti Philippus Aemum montem ascensurus §. 2.
j alteruin ex fihis non sine dissimulatione casus alete dinicilhmi in Macedoniam
liablegavit. Eodem apophlhcgmale ian(hulum Ihittenum in militiam proficiscen- §.3.
, tem admonui, ut fcetum rocontem a se cditum, librum hunc de Guaiaci me-
i thcina, officinae nostra? in inille partus clhisura'. committeret: non tam persuasi
] quam paiue extorsi: quein alioqui, ipso sagacior, emendaturus si licuissot erat.

tamon quantum pouuria temporis patiobatnr, unum vel alterum, cum epistola
jqua principi nostro dicatus est liber, caput una lcgendo perstrinximus, quod

adinodum mihi quam sal uecessarium fuisse videtur. Amanuensis quippe (5ius
I parum literatus qui transcribendo auxilio osso' debebat, omnes prope versus
1 (orthographiam taceo, qua ille nunquam rationc aliqua peccare potest) cor-

rupit et me non in moram solum, sed in maximam etiam difficultatom cou-
jjiecit, ajmulatus tamen utcunquc sum Iluttenicam cdilionem primariam, ne iu-

terim studiosis memoria authoris ac veteri et gravissimo morbo romodium sa-
I hitare hoc novo, qualiscunque est, libro deesset. At
■ omnia tum molius, cum vonerit ipse, caucinus.

Vale.

LXXXXVI. A...E et 0 nt ,ad snperiorcs epp. adnotatnm est.

1 quenidam 7. ..9. Quamquam 7. ..9. ^ litteras C.7.8. ^ knno E.

M.D.XVIII.] M.D.XIX. omnes, sed falso: viense Aprili a. 1519. liber de Guaiaco ciim
onmibus ad eiim pertine?itibus epistolis prodiit.

^ Inscriptionem omis. B. vvlphganvs E. vvlp. G. De Wolfyamjo Angst cf.

Angst in Erschii Gruberiqiie lexico. salvtem. E. '"-'^ Ex Liv. XL.21.'sumpta.

' '^ Aenuun] Haemum ThracifE. '^ iamdudum E. >8 poene A...D. 6. pene E.

sagatior Emendaturns A...D. 6. sagatior e. E. 22 Htteratus C. ^^ ortogra-

'. pbia A...E. orthographia 6. ^'^ primariam] scripltim exempliim.

'* oinnia] Carmina Vergil. Ech IX. 07.

nono

HVTTENI Ol'P. VOL. I. 15

226 XCVII. <.'ARP. I)E LI«. DE GVAI. XCVIII. IIVTT. AP Ar.BEIlT. MOG. 1'R.V.V. j

[bononu-] LXXXXVII. [inevkte AFR. A. 1.W1.]

CARrVS LECTORI.

Ilalics Candido l.color. Iraclaliim Aiirouin do ligni riiiaiaii in lucni rialli-!
cani adniinistralionc, Anlliorc Vlriclio Cennauo dc IliiUcn K({uil(^ Opus pro-l
fccto oinni barbaiic innudiiin , scd slilo Cclsi, ol Plinii Enalum. Hic oninil
libollus aliquilius (sicul forlc nc(|iio aliijiiis allor) nou caroL niendis, quas quilibpti
doclus aguosccl cincudabitquo, Indocti ciiim curuuui a rocto non sccornunl. Valo.,'

LXXXXVII. 1 = Bonon. excmpl. libri de guaiaco (In.l. bild. n". XXIII.3.)I

2 = Panzori U. v. Hutlen. Niirnb. 1798. 8o. p. 95. nnde siiinp.sit 3 = Miinch. {

III. p. 237. I

l

I

. I

[mogvnti.e.] LXXXXVIII. [exevnte A. 1518.

AD REVERENDIS SIM VM IN CIIRISTO PATREM
ILLVSTRISSIMVM PRINCIPEM AC DOMINVM

I). ALRERTV3I

S. ROMANiE ECCLESI^ TITVLI SANCTI CHRYSOGONI PRESBYTERVAI

CARDINALEM MOGVNTIN. ET MAGDEBVRGEN. ARCHIEPISCOPVM

PRINCIPEM ELECTOREM PRIMATEM PER GERMANIAM

SACRI ROMANI IMPERII ARCHICANCELLARIVM

IIALBERSTADIENSIS ECCLESI.E ADMINISTRATOREM

M.\RCHIONEM BRANDENBVRGENSEM STETINENSEM POMERANIiE DVCEM

SCLAVOUVM CASSVBORVMQVE RIIVGI^ PRINCIPEAI

DOMINVM SVV.AI COLENDISSIMVM

IN LIBRVM SVVM DE GVAIACI MEDICINA ET MORBO GALLICO

VLRICin m HVTTEN EQVITIS

rK.EFATIO.

§. 1. IIoc iinvo iiiount(^ anno noqnid a inon^, iii l;iiiliiin i^assiin antiqualni

nt legis iani loco sit, (liH*'Cssiss(' vidcar, ei;.(c Satnnialiliuin tilii innnns, Al-j
iiorte Cardinalis ac Prinoeps oninimn optiine, noii tale ({iiidein isti (iiialia
niittniit oirca diviliarinn ostentationein aniliitiosi lioinines, sed (jiiale i|»snni'
ine dare posso et intelligis et gratinn lialies, libellmn de inagnilica (iiia-l
iaci vi ac virtnte, qneni composni, iion tain ut eiiis inedicina', cnius opcl

LXXXXVIII. A...E. 0 nt ad n". LXXXXIIII. adnotatura cst. 7 = Aphrodii

siac. (Ind. bibl. n». XXIII. 8.) p. 277. .sciq. 8 = Bnrckhard. III. p. 115.. .12;?.'

0 = Wa,genseil. n». xxv. p. 170.. .181. 10 = Hntt. JMiincli. III. ]>. 2 t2...24ll '

" neq^ aliq.] no qni.s 3. {neqiiid sine corn/p/ione reiinqueretur.) ]

"■' ArchiopyiVnpri />. '' ritTMATEM et sqq. aniis. S...JO. ^i ('assnbiorninqne 7.1

Ivuaiaci B. " vi oniis. 7. i

XCVIII. IIVTTEXI AD ALRERT. MOG. PK.El'. Llli. T>K OVAIAC. I.tI"^. I. F. 227

' ex morbo oniiiium pessimo convalui, teslalum meis lileris pneeonium essel,
((iiam nl filii sic de me, sic de oplimo ({uoqne merilo gralinrarer. lamS.v
lii soles enim, nt cnm bono poeta dicam,

! meas esse aliquid pnlare migas,

isatqiie ila me liabes , ut non solum tna digiumi aula, qnod pr;Toter vulgarem
priiicipum sententiam satis snperque fuerat, existimes, sed meum etiam

! qualeciuKpie id esl obsequium veluti rem tibi honorificam verbis gloi-iose
iacles. tantumqne abest meam tibi praesentiam gravem videri. nl libi§-;'

I pulcliri etiam alicpiid accessisse, quod domestictnu Hnttenum babeas, arl>i-

liotreris. novi qnos apud viros qua me pr.Tdicatione extnleris, snnuuo per
r.Iiristnm bonitatis tuse argumento: ex qiia vel niia re intelligere licet
([uaiila fortimam banc hnmanitate fenqieres, et luiim consilium qiiam nou
sit vaiuim, quo decrevisti ut istos armatos iuxta te stipatores habere, ita
hominibus literatura pr?editis cinctns et instrnctns hinc anream >Foguntiam,

'isinvictos istiuc Saxones gubernare; uec te adhnc perdidisse qiiod in me

i contnlcris aliquid existimas. Verum iam adhuc exporrectam adversum me§.i
iiliaiiKpie mauum habes, cum ego seuliam maiora tua esse benelicia quaui
ul ulliim meinu possit ba^c demerere oliseipiinm; ob idqne petere abs te
ali(pii(l vix aiisim, qunm tu ea prius dederis (\ux rogare verecundia eral:

i2oadeo in me liberaliter, henefice adeo elTnndi soles, n(m Cardinalis prinmm

j aut Archiepiscopus , sed olim etiam his haud dum iiotestatibus pra^ditus.
Hinc ego nou exullem? hinc me non forfnnatiim indicemf aiif ciim ille?.")
dixeril ,

j Princi[)ibns ]tlacnisse viris noii ullima laiis est.

bego non eximiam lueam f(i'licitatem agnoscam, ipiod tibi mm l'riiici|)i modo,
sed sunuuo efiam, iion Kpiscopo tantnm. sed ef Arcbiepiscopo, id est Epi-
scopornm Principi. etCardinali. id est e pancis in quibiis l.iiKpiam neces-
sariis quibusdaiu canliiiibiis Homana vertilur ecclesia , uiii, sic placeam, ut
me placere inlelliganl niiilti? Onod faxit (hnis opfimiis maxinms iit U(d»is§.(i,
perpetuum sil, qno videant homines nec inei»fmn fiiisse hoc liiiiin iiidi-
cium, uec mc indignum (jiiem tu sic complectereris; ac islis ilia rumpaii-
liir indocte doctis, qui nos, qui literas, non tam publico sludiornm in-
coimnodo rpiam fo'do principum Germanornm dedecore tot iam annos im-
piuie perscquimliir: qiiaiido libi aiires, libi ocnlos esse videbunt, siiam
extreinum iicriclilari b.iibariem, se ut ignavnm peciis, pra^dafores fiicos,
id esl iion iiiiilililcr l.iiiliim studiosos, sed studiorum adhuc peruiciem, a

' littpris r. et nhiqnc S.9. ^ poeta] Catiill. I. 4. » pulcri S.9. " littora-
tura r. S.9. '' fiuiiiu i///ii/. S...10. ''^ qnum] ita h. 1. omnrs. ^' arcliiepyfcopus B.
^^ exsultcm S...10. illcj Horat. cpist. I. 17, 35. 2'' felicit.atcm 7.. .10. 2« ,nni
sicJ/i.S...JO. '' complccteris //A'. 7.../<?. ^Mitteras .^(7. S'...9. ^5 per(.ii.
tari /?. barl.areim f). 0.

1 5 *

228 XCVIII. JIVTTEXI AD ALBEKT. MOG. PR.EF. LIB. PE GVAIAC. I.tIS. I. P.

iiu'lliferaruin apiuin alvearibus, id est a fructiiosissiniaruiii disciplinaruiii

§.7. cultu, et fortiter arceri et longum exulare cognoscent. Possumus enim
nnn optime prospectum nobis dicere, cnm tu, tantus patroniis, tam be-
iiigiie nobis arrideas? cnius rei primum Germanise docnmentnm ox inc
prodiit, quem tu iu fainiliaritatem et in siuum adco tuuni cum acciperes 51
primum, obscure seutiebas (pne doctorum liominum expectatio, quw opi-
iiio, cpiod iudiciiim essel, et non tacite miissitabas teciim ipse Vergilia-
iiiim illud,

feret li;oc aliquam tilii faina salutem.

§.s. Sic est profecto, fuitqiie iion minus iucimdum tibi quod videres baud iii-io
digiio loco posiluni lunm bcneficium, (piam mibi plausibile quod ex illa
conimuni sliidiorum iactatioiie tutum et salutarem invenissem otio meo por-

§.9. tum. Atque inter caetera qua' faniiliari sspe vultu confers inecum, bene
sperare nos iubes, lioc promittens, quantum in te sit munitam banc nobis
ad id quo tendiinus viam esse. qua tua gratia fretus ausiis sum, ut ih-
sultare barbaris, ita ad res pulclierrimas excilare tetpiales; et quoties aliqua
iucumbit persequutio, ad te veluti ad commune quoddam boiiorum asylum
voco ex bonis aliquem, boc magni iterum poetse ingeminans,
Huc laiidem concede, haec ara tuebitur omnes,
tanto, quod videmiis, fructu, ut iam mnltos hiuc erexerim, quosdam illinc

§. 10. impatientissimo suo fremitu aJnecerim ac depresserim. En te unum igitur
omnino, aut certe ex paucissimis uiium, cui ego oculos, cui iutellectum
esse dicam. quod de te scribere quia neque pro tempore est, atque is
est tuus candor ut quamlibet etiain laudem immodicam existimes, faciie
ad prccsens supersedeo, (piod capiit est iiiculcans tibi, Jioc mumisculum;:
gratanter ut accipias; quod etsi exiguum est, tanti a me llt tameu, ut
magmim quid perdidisse me, si de vulgo amicorum dedicem idabcui. ar- 1

§.ii.bitrer: nam cum rem ibi tractem meo iudicio ]»erinagiiain, non nisi magni |
iliam viri auspiciis egredi volebam: au non priedarmn existimare licet, j
quicquid id cst, quod non miiii tantum, sed aliquot prieterea millibus exal
summa desperatione manifestam peperit salutem? nisi ita colendus est ani- |

§.12. imis, ut corporis adnjiniculum pro neglecto penitus babeatur. at ille Apol-
linis oraculo sapiens iudicatus Socrates iiiter [lauca bonam* corporis habi-
tudimmi iii voto liabuit; Pyrrbus clari^simiis Kpirotarum rex idein a diis
precatiis lcgitur, et comiimiii oniniiini coiiseusii sapieiitrr orare credunlur
(pii orant.

''- exsulcive S...10. ^ duciiin.] Pancgyricn.s Alberto compositus a. 1515. ''•*Vir-
gilianum 7.../6I. Aeneid. I. 4(33. ^^ caiera. S...10. '^ ausim iam A\ ausns
iam 7. auaum iam ceteri. feci ausus sum. " perseeutio 7. ..10. aiyilum B.
»« Poete AB. poete 6. poetffi] Yergil. Aen. II. 5-2:1 2« fort. iustam etiani.
2' vuulgo 6". Cf. snpra u. xciv. xcv. ='" miclii />'. aliquod Z/. 32.?.3 A.ppollinis
D. 6. 35 prsecatus 6. Cf. Appian. de reb. Samn. i. f. "

XCVIII. HVTTENI AV ALBERT. MOG. PR.EF. LIB. DE GVAIAC. IjIS. I. F. 229

iit sit mens saiia iii corporc sano.
Proinde luinc niaxime campum mihi delcgi hoc tempore, in quo hiec quaUs§.i3.
qiialis est vena procurrat, si non ut deljet, saltem ut potest, cum iUius
te prfemoneam vulgo triti,
5 ut desint vires, tamen est laudanda vohmtas.

Si 'quo impetu' quaeras, hac dico ratione, ut cum atrocis iam pridem ini- §.ii.
mici, crudelis tyranni iinmane facinus, detestahilem iniuriam, iniquissimum
factum slihi ilhistraverim, idque miserrimo meo tempore, nefas esse putem
hoc committere ul divinum hoc heneficium, hoc cselo delapsum auxihum,

loiani restitulus niihi iamque valens ac vegetus, quacunque possim ingenii
ope ab ohlivionis iniuria non vendicem. Uhi quid refert saepe declamatum §.io.
a me prius dicere quantam ego pecuniam curando hoc morbo elocaverim,
quas torturas, quas supphcia sub chirurgicis exhauserim, quas cruces tu-
lerim, quantum mihi virium ex medicorum inscientia deperierit, cum tuo

loha^c gemitu testatus iam ssepe et apud imdtos sis? Non iminensum hocs.ie.
mihi existimandum igitur est potuisse restitui ex morho, in quo non sohim
dolores passus sum accrhiores quain ut in his vivendum fuerit, sed fa?di-
tate etiam tanta fui, ut omnium prope rerum ipsum me segerrime tulerim?
Age autem quod fuit ilji vit;e pericuhim? quam putaltant homines actum

2odeHutteno? tu vero quam iion frustra diccbas te, si commodius valerem,
uti mea posse opera? Quod effectum cuni sit, et depuisa omni invaletu-§.i7.
dine vires ita receperim, ut de novo factus ac renatus homo videar, non
applaudain ipse mihi in eius rei commemoratione quse hanc sahitem prse-
stitit? non iucundum Iioc mihi opusculum erit qui facio, ct non charissi-

i^amus cui iUud dcmo? Ubi quidem unum hoc hsesitabam, ut acciperent ho-§.i8.
mines hanc descriptionem : verebar enim ne essent quibus monstra nun-
tiare viderer; et cum ea sit iKec medicina, ut muUorum eam fides re-
spuat, medicorum jdacita non agnoscant, metuebam posse fieri iit non fa-

I bulam putarent ahqui cffingi hanc a me, aut dum rem incognitam tracto,

|3ohoc credaiit in restitut» niilii valetudinis iactationem eUYisius progredi. lNe-§.i9.
que ita curiosc quemquam litec tractaturum ])uto, ut neget in Guaiaci dc-

1 scriptione hbrum a me fieri oportuisse, cum Brassica' vohimen (Ucaverit

I Chrysippus, eainque iminenso pkis, ut inquit Piinuis, laudaverit M. Cato,
et de Rapliano lil)rum scripserit Moschion Gra.'cus, de Scylla Pythagoras.

—

' luvenal. sat. X. 356. ,,Orandum cst, ut sit" &{-. * premoneam. B. ^ ut

desint &c.] Ovitl. ex Ponto III. 4, 79. ' tyraimi] Ulrici ducis Virtenbergensis.

* stylo 7. ^ cix^.lo 6.7.9.10. " vindieem S.../i9. '-^- ^^ tnlerim /?. ^3 cojnmg.
] morationa; B. ^4 carissimus S...10. ^^ quenquam E. ^^ Clirysipp.] Plin. H.
j N. XX. 9. sect '.Vi. Plin.] H. N. XIX. 8. sect. 41. Cato] dc r. r. 156. sq.

^* dfe raphano] ,,scripsit et Moschion Grsecus unum de raphano volumen". Plin.
I H. N. XIX. 5. scct. 26. Marchion ipro Moschion) cdd. omnes. de scylla [scr.

scilla] : cf. Plin. XX. 9. sect. 39.

230 XCVIII. HVTTENI AD ALDF.RT. MOG. rR.EF. LIB. DE GVAIAC. 151S. I. F.

Ouod si pro diis ormi coliicriint .Vlliuin et Ccpas Aogyptii, ogo non odo-
§.20. rern Guaiacuni? Profccto indiyiiuni niliil facio, iminodcratuin iiiliil. Hbi
fcrre apud te iudiccin possuin illinn inirabilitcr probum, el qiio alius syn-
ccrior ficri non polcst, Ilenriclmni Slromcrum, tihi a nicdicinis; ita ut
cum paliar libelli liuius Aristarcbum al)S te constitui; non tam quia mibl
consenticntibus per omnia sensibus virum esse scio, quam tui charilale
quia mirifice flagral, et quia boc in viro nt integritas est eximia, ita iudi-
cium eminet supra vnlgarein medicorum sortem: quibus etiam virtutibus
in intimis esse tibi meruil, novo itqrum bumanitatis tu;e documento, niagna
§.21. virtutis opinione. Quid restat igitvu", nisi ut ob bioc officia, banc pietalein i'

sanctissimorum virorum calcndario, innnortabum beroum albo inseranuis
§.22. te? Scd iam ad meum munusculum revertar, bunc libruin, quo perscri-
bendo ita scias me tractare stiidium medicintc, non nt discipulum mcdi-
coruin agnoscas, sed ut e.xi»I()ra(orcin iii bis literis versalum susjiicari possis.
Quod cuiusmodi sit ut iiilclligas, aniabo te, optiine Princcjjs, ab istis pau- u
Usper magnis divcrsus curis liuc aiiinumi adverte.

[Iliiic epistolaj snljinngeuda csse viilctnr extrcma libri ilc Gnaiaco pars, quae
sic habet:]

Alque b;ec liabni, optimc patcr, optiinc princeps, (pi;e in rciu pro-
positam ant nie cxpcrto, aut aliis erudicntiluis, mulis pr;escrtiin magislrisw
et liis qui pcriciilum fecerunt et ipsi, conduccre putavi; qiue it;) celsltu-
dini tu;e conscripsi, ut non vellem liis quidem nli tc: faxit boc cnim ser-
vator Cbristus, ne unqnam dcbcas: sed ul in tua b;ec aula csscnt omnium
nccessitati exposila, quorum iudicium a Stromero exiges tu, quod pnefalus
sum. lam b.ec vidit qni nie iuvit in nonnullis, alter tuus mediciis Gre-2;
gorius Ccqipus, scd oI»iter, cum ;ib illo propcrarem 31ogunliam, ubi ne-
gotium crat milii. qnodsi ((tntigii^et tunc in anla esse me (tu in Saxoni-
Jnis aberas enim), cautins omuia tractassemus et accuralius confcctam rcm
exbibuissemus : nunc utcunque excidit, boni consule. Ipse quidem olferens,
quia Saturnalitiiim boc novo ineunte anno munus esse volni, annum tibisi
precor faustum foitun;itumque, scd cuius fortuna ita tibi ex animo cedat,
ut citra invidiam fuisse comperialur. Valc optime, dignissimc, pientissinie,
niaximc i)r;csul, ac diu n(d)is incolumis esto. 3Iogmili;e sui>rcma inipo-
sita inanu.

* allinm &r.] "Allinm ca^i)a.S(jnc intcr dcos iu iurc iurando liabet Acgryptti.s".
Pliu. H. N. XIX. 6. sect. m. 3.4 .shiccriur 7. ..10. * Ileuricnin !/. 10. '■> Ari-
starcLinu] i. e. censorem. ^ caritatc, <jna S.9. caritatc, qni JO. '^ littcri.s C
S. 9. 'R ]\r(.o-mit. Amio MD. XIX. ad<L 9. 10. 22 ,icieiu C. 2' c.xpofiaa B. «^ uiuit
D. vinit 6, ^' prajcoi 6.

XCIX. ERASMI KOT. AD ALBEKTVM MOGVXT. EP. D. 21. DEC. 1518. 2dl

LXXXXVIIII.

[Resp. ad Alberti einst. d. 13. Sept. 1518.]

REVERENDISSIMO SACROSANCTiE ROSIAN^ ECCLESI^ TT. S. CHRYSOGONI

CARDINALI

MOG^rXTINENSI AC MAGDEBYRGEXSI ARCHIEPISCOPO

PRIXCIPI ELECTORI PRIMATI ETC.

ADMINISTRATORI HALEERSTATENSI MARCHIONI BRANDENBVRGENSI

ERASMVS R0TER0D-\3IVS S. D.

Liberalis qiiidam ct ingenuus ingcnii tui candor in causa fuit opinor, re-?. i.

10 vcrendis.simc praisul ct idcm princeps illustrissime, ut cx nieis libellis longe

(liiam pro meritis maiorem opinionem de me conceperis. Et tamen istum ani-

iiium tuum si miuus mihi, certc litcris ac virtuli gratulor, gratulor iis qui

vore sunt id quod mc credis cssc. si([uidcm ut hactcniis errat tua celsitudo,

quod tantum huidis trihuit Erasmo, non erral tamen in hoc, quod cgregiam

bvirtutem cum eruditioue pari copidalam, in quocunque comperiatur liomine,

i sunimorum principiim studio fovcndam ornandamquc ccnsct. Quanquam autcm§.3.

I non duhitabam, qiiin cx congrcssu nonnulhim opinionis mc* iacluram facturus

I essem apud tc, lamcn ap]»riinc gcstielwm in tam cxiniii principis amplcxus ac-

' currerc, ac ne prorsus adwQog vcnirciii, Pauli ad Romanos qii.stohe para-

i.'uphrasin liio nomini dcslinaram. liiinc aniinum meuui litcris significaram iuveni

j uon miuus erudilioiie quam imaginihus chiro, Udahico Hutteno, scd hoc unice

j nobih, quod tua dignitas illum inter pr;ccipuos ac interiorcs officiarios coni-

1 plectitur. Scd ca mox umtata est scnlcutia, quod niagis convenire vidcretur,

I ut quod Rhomanis scriptum esset , iisdem inscriberetur. Inlcrea ncc per for-§.3.

btunam tuo conspectu frui datum est, ncc per stiidiorum immodicos lahores

! hcuit appararc cpiod tua cclsitudinc dignum hahcpeliir: etcnim cuni proxime

I Ba.silcaiu repetcrem, in diversam dilionis tuic partera prociil te contuleras;

rursiim iilti mc rccipercm iu patriam, iani apiid Ca^sarem agel)as Auguslfe;

quod qiiidcm itcr cum iiiihi vci cuiili vcl rcdciinti miiltis nominihus iiifauslum

■ofuerit, uiillo tamcn infclicius, (juam ([uod tui non conligit copia. Porro (him§. i.

posthabitis curis omnihus pro viriliiis adnitor, ul Novum Tcslameutum Lconc X.,

cui dicatiim erat, dignum efficiam, ac proiude iterum atquc ilcrum novo, niilii

penc vctcruuni collcgi; diim hoc a scnio vindico, mihi senium conlra\i, dum-

que illud, uli sciiiiis, prislino nitori restituo, raihi sqiialorcm ac situra con-

•Tciliavi: nam labor is ut voluplalis et gloria? quam rainimum hahct, ita t;cdii

uiolesli;cquc phiriraum. ac pcnc duplicabal raolcstiam, quod coniphircs cxpe-

rirer ingratissimos , qudiiira utililati i^otissiraum taulum lahoris dcsiidahatur.

Tandcm et a labdiibus (piibiis dislriiigcbar, cl a iiioibis qui mc proj)craodura j.:.

extinxcrant, utcumiuc iiiilii rcstitiiliis officii iiici raciniuisse cicpi at(juc hiscc

oliteris, ([u;uido ;Klhuc secus non licet, arapliludincm tuara saluto siinulqiic gr;i-

LXXXXMIII. A.B = A. B. .ad super. n. LXXXVI. adnot. — Elegantissimum au-

licum liominem prodit epistola, quam totam repeto, cum Erasmicarum epistula-

rnm editores eam neglegant.

' KHOMANJE A. ''■• aScoQog] sine munusculo. Rhomanos A. ^o jjgg quoque
litterae deperdita; csse videutur. ^9 nominibus] hominibus A.

232 XCIX. ERASMI ROT. AD ALBERTVM MOGVXT. EP. D.

tulor tot ornaniontis tuis cartlinaliL-ia' (lif,qiilatis fastigium accessisso, unde tibi
]ioc etiam plus decoris adiunctum est, quod a pontifice integerrimo nec emplum
nec ambitiim obtigit, et adeo non ambilum, ut, nisi Maximiliani Ccesaris au-

§.6. toritate moliis, obstiiiate fueris recusaturiis. Adiunximiis epistohe liliellum de '
ralione studii tbeologici, non ul lioc tuo nomini dedicato fidem meam bbereni,
verum ut boc vehit arrabone dalo magis ac magis astringam. Oplaliat R. T. D. ,
iit divorum vitas iUustrarem meo stilo, at ego conatus sum, ul ipsi divorum 1
principi mea quahcunque indiistria hicis nonnihil adderem: nam gaudel flle |

§ ". tolius gloriae fons etiam piis suoruin studiis utcunque nobihtari. Csterum ser-
nione vix consequi queam quantopere dearaem indoleiii istam luam, cui iuveui i
inter tot ditionis administrandai necessarias magis quam sacras solhcitudines
ilhid vel in primis cordi est, ul divorum vitje, quae parlira habentur fabubs
aiiihbus sirailhmte, partiin eo prodit;e stilo, ut neino doctiis aiil gravis absque
nausea possit legere, primuin maiore delectu maioreque fide, dein sermone si

§. s. non facundo, certe nuindo casloqiie tradantur. Perspicit nimirum tua prudenlia
id quod vorissimum est , non mediocriler ad CbristiauEe religionis ornamentuni
facere, ne quid omnino canatiir aut legatur in templis quod non gravissinin
doctissimoque cuique placere qiieat, boc est quod non ex divinis libris hau-
slum sit Aut cerle a viris exiraiis profectura: nunc Siculis quod aiunt gerris
vaniora, nunc cuiuslibet deliri senis aut etiam aniculaj somnia huc irrepserunf

§. n. et indies niagis ac magis irrepunt. Veruni hac in re pra^stare quod desideral
ceLsitudo lua, magis opto quam iiossum : ego praeter conatiim sedulum nihil
polliceor: non desunt autem vel apud Germanos qui mea sentcnfia cumulale
valeant tuis sanctissimis votis satisfacere; vel Huttenum babes domi, linguae
§. ii>. Latiuie delicium. hilorea niibi magis libet tibi mentein istam episcopo dignam
quam fortunani quainhbel amplam gratulari. o felicem Cbrisli populum, si passim
contingal tales essc praesules, quibus Christi gloria nibil sil antiquius, qui
gemmarum lucem, qui anri fulgorem, qui argenli nitorem, qui byssi candorem,
qui cocci ignem, bre.viter qm totum Aaronis ornatura raoribus ac vita referanl.
quibus eliain si pallium ac pedum detrahas, tamen episcopos agnoscas. hi lc
Fortnna, quain antiquitas cjecara faciebat, oculata videtur: generis lui longi
clarissima steramala raorum tuorura ornamentis illustras; archieiiiscopi digni-
latem vitae iutegritate conduplicas; cardinalicio galoro nescio quid maiestatis
addiliiiii videlur, posteaipiain tii iion recusasli. Ouid superest nisi ut Cbristuiii
optimum maximiim comprocemur, iil istam mentem tibi, te indiis (piam diulis-
sime servol iiicohimem? Lovanii. XL Calend. hiniiarias. Anno M.IJ. XVIU.

' Cardinalitire B. * motns] permotus B. k. t. d.] reverendis.siina tua doini-
natio. * ille] Leoni X. adulatur, uon Christum celebrat h. L •" deamen B.
" solicitudines B. "* frivola Siculis gerris vaniora. Aiison. ep. ad Symmach.

grypho prcemiss. "^^ Quasi Hutteni vitis sanctorum recensendis aptum iugeniuni
fuisset, quod numquam Erasmus aut sincere amavit aut vere aestimavit: mu-
tuum scabi voluit Koterodamus. ^^ Aaron. ornat.] Cf. Exod. XXVIII. 4. sqq.

Fortuua] Cf. Apul.Metamorph. VII.p.449. ed. Oudend. etHutteni diaL Fortun. §. IL

C. HVTTENI AD MAXIMILIAN. IMP. EXHORT. AD BELL. C. VENET. I5IS. 233

[avgvsta: vindelicorvm'?] C. [svb FINEM A. 1518?]

VLRICHI AB HVTTEN

EQVITIS GERMANI

AD INVICTISSIMVM PRINCIPEM MAXIMILIANVM ,

5 ROMANORVM IMPERATOREM

VT BELLVM IN VENETOS COEPTVM PROSEQVATVR
EXHOETATOEIVM.

PR^FATIO.

In ioco audacem esse apud te si peccatum est, C«sar, peccavi ego§.i.
loqui hoc ad te exhortatorium concimiavi imprudens. at quid istius tem-
poris aliud facerem? tantisper libitum insanire est, dum per eetatem pos-
sim opera tibi ahqua mea prodesse. quod si nunc fequanimiter feres,
quam mihi, bone lupiter, angebis ad scribendum indnstriam: plane in te
ahquod est confidentia! huius stabnhmi: ita iampridem habuisti mnltos
liaHos. et potes ita nosse te ipsum, ut rectius pules a nobis te vero lau-§.'?.
I dari, quam falso a Venetis vituperari. qnibus enim non injpetivernnt te
I contumehis? quam non ignominiam tiln obvertere conati sunt, impuri ho-
j mines, semper in regum ac principum existimationem coaxantes rana'?
I nec suo id incommodo: iam experimento cognitum est enim qim sit ho-§.3.
i 2ominum de Venetis oj)inio quam sua ista sibi petnlantia pepererunt, im-
I mensum videlicet noininis huius odium qnod, per omneni passim Europam
I disseminatum iam ohm, nunc tandem aperiente te fenestram ac onmem

I confestim cunctationem abrumpente Unam hanc pestem te in-§.4.

I dignam fortuna aht, qua isti confisi insolentes Iiomines nulh pepercerunt

25flagitio, a nullo temperarunt dedecore. qna in re, ut de aliis taceam,

quid non nioliti sunt quo te obliqunm adversns coutunudiosam hanc

j suam potentiam everterent? quas non fallacias intenderunt? qnibus non

I technis circumvenerunt? quas non fraudes connuenti sunt? Nnper illi§.5.

feroces quidem, sed victi abs te armis nunc pacem, quod unum est illis

30su« perfidi» asylum, apud te inire student; scilicet quo hiopiuantem post

j expeditius opprimauL: hoc iam tuin commenti sunt nefas, hoc invenerunt

consilium. Quos siquando, non dico oumes, ahquas saltem dico tuas vires§.6.

effundere voles, ila contnndes, ita proteres, ut ipsa si cupiat Salus, ser-

vare a te incolumcs non possit. Quid igitur tanti est cur nolis in cervi-

C. A = Indic. bibliogr. n. XX. I. 5(. 2 — Opp. poet. (Ind. bibl. n". L.) p. E 8\ sqq.
3 = Hutt. Miinch. I. p. 115. sq.

^ In loco 2.3. perperam. '^-^* te est aliquod 3. '^ Es 3. ^^ diffeminatum.
lam A. 23 abrumpente. Un. edd. Videtur excidisse aUqidd, v. c. in niiram spe-
ciem excrevit. Complura de odio Venetorum su7d epigrammata cum hac pra;fatione
ad imperalorcm missa. ^^ et a 2. 3. ^' intenderant 3.

234 CI. nVTTEXI AD CJES. MAXIMILIAN. EPIGRAMMATVM PR.EF. 151S. I. F.

cibiis Venelorum collocare nos? Sed audi (juid ego in versibus declama-
lorein asens luserim.

[AVflVST.E VINDELICORVM?] CI. [sVB FIXEM A. Iil8?]

VLRICI DE HVTTEN l

EQVltlS GEUMANI ■ ll

AD C.ESAREM )IAXIMILIAN\T»I j

EPIGKAMMATVil LIBER YNVS. i

PRiEFATIO. j

§. 1. Erumpil tandem, Ca-sar, et lenitalis tufe pra-sidio in lucem egredi I

audel magnarum nugarum baud ita magna diligentia elaboratus a me Hbel- if*
lus, ut qui ne senserit quidem adbuc qua comminui debebat bmam; erum-
pil tamen, immaturus ille quidem, sed autoris sui periculo, quem istse
manent severce crilicorum sententi»: quanquam non mea id omnino culpa

§.2.fiat: quippe cum vecte clausissem hunc, certus non edere, conligit ut qui
magnam eius olim partem descripserant, paulo post in ItaUa iam agentei^

§.3. me et ne suspicanle hoc quidem divulgarent. Quod ego in Germaniam
rediens ubi comperissem, et iam Epigrannnata ipsa in manibus hal)eri vi-
derem, corrupla iUa et ul rai^lim quodque ac ipsa adbuc incude fervens
collectum erat, quid aliud facerem quam ut revisas nugas et paucis admo-
dum emendatis errorilius atque, ut obiter fieri potuit, detersa siqua hor-20

§.4. ridior esset, scabritic bbcrius evolare paterer? Accedit ad hoc, cpiod in
tua aula qui mei studio tenentur, ab(piid efllagitabant quod tua cuin laude,
ut ipsi putabant, ederetur, ac statim ederetur; sic fore dictitantes, ut tibi

§.5. imiotescerem, Ita non lam meapte ductus ambitione, sed aborum impor-
tunitate coactus in errorem consensi, sive hoc tihi gratum facio sive nomo
bene noverunt te qui hoc ahquid referre existimahant. Quod utcumque
jestimes, non magni facio: iam abo enim opere et magis accurato illo

§.6. forte tuis occurrere virtutihus decrevi. Interea hffic hahe, qu» si non ad-
moduin probes, legas tamen, aut non legas etiam, saltem ha])eas. siuit
Epigrammata varie, diversis locis ac temporibus in tuas scilicet viclorias, 30
aut ut quodque obiectum est quod vel ipse vidi, quibusdam enirn interfui,

§.7. vel aliorum relatione gestum cognovi. Quam rem si accurafius paulo re-
tulissem in literas, contemnerc nemo potuit; nunc istam iii dubios even-

CI. A = Imlic. biljl. n. XX. 1. i\ 2 = Opp. poet. p. A2^..A3». 3 = Hiitt.
Miiuch. I. p. 10(1. .108.

'- qiiidem ille 3. ^* rocte A. fit. Quippe , vecte 3. '^ Cf. Indic. l)iblio<rr.
a. VI. sedere 2. ^s scderctur 2. ^4 jjjg j^pjg j inepte. ^e ntcmifjue 2. 3.

'-'• hoc 2. 3. 32 pauUo 3. 33 Httcras 3.

CI. HVTTENI AD C.ES. MAXIMILIAN. EPIGRAMMATVM PE/TJF. 1518. I. F. 235

liis ct anibigua sorte aleam iacio, pro te interim vovens, iit diulissime
nobis inipcrcs et incolumis persistas, Iioc crebro afTerens Eixog s0tL ico-
Qcovrjg iviavrovg aQ^ai TCaQ' rj^tv rov dLxatotatov aQ%ovta. nec tuf.s.
: secus ilc Germania vidcris csse meritus: qusc enim bella non ge.ssisti sine
jSmagno nostro dispendio; inimicorum opera ultus inimicos, cum, qui hinc
j inde hostes essent, eos invicem committeres, videlicet ut te absumcre qui
1 contenderent, hi se ipsi te spectante ac incendium illud tuo llatu alente
consunicrent. Quo consilio Gallorum incommodo afflixisti Venctos rursum-§.o.
quc Gallos Ilclvetiorum ac Britannorum opcra perculisti, nostris ad onmia
lopericula rarissime usus. Prudenter, pcr dcos, ut isli scilicct, dc quorum
' potentia aliquid suspicionis ad te pertincret, comminucrcntur, nos Iiic in
omni sccurilate pacem habcremus et, quod omnium vincit admirationem,
tantuni belluui, tam grave, tam pcriculosum, ne scntiremus quidcm. QuidS.io.
I illud: militibus qui Vcrona? in pra^sidio erant et qui Brixiam tuebantur,
liohis quinque pliis mensibus Venctorum pecunia, qua inducias illi abs te
redenierant, stipendium adnumerari quod vidiinus? IIoc primum te impe-
rante passi sunt Veneti, ut suis opibus contra se mditantes "compararcnt.
Age vero, a quo unquam rege aut principe eo more pacem i^ctivcrunt, §.ii.
; quo a tc prinio huhis belli anno apud Cremam profligati cum essent, ut
J2oqui paccm darcs, idcm condicioncs pacis scribcres? Nec obtinuerunt, le
I infensius iani irato quam placari qui posses, aut pacem qui prcce ac precio
I intercedcnte admittcies. Quod faxit deus 0[)t. 31ax. ut salutar^; huic im-j. i?.
I perio, tibi sunnna cum laude et gloria excat. Scd iaiu siiic ij)sis ine tibi
I nugis obstrepcre.

2 ftxds S6ZI v.tX.] Veri simile {sive Aequiini) est coniicis annos iniperaturnm
esse nobis iusti,ssimum principem. (Sj-ncs. epist. ad fratrem ep. 110. p. 415. ed.
Synesii Epp. Paris. 1005. 8o.) Sed non altUjU '■corniciim swclnvetusta'' Maximiliamis:
non longe posl hanc prcvfationem scriplam diem supremiim obiit, jmdic Idus laivia-
rias a. MDXIX. nondura sexagenarius. De rebus gestis quoe §§. 9... 11. memoran-
tur, conferenda suut Epigrammata quibus hic prasfatur auctor, item supra Epi-
stolam Italiye ficticiam cum Eobani Ilcssi resi^ousorio. n. xxxvi. ^ ivi avtovg 2.
Ivi (cvTovg 3. "^ ac] ad 3. ^ adflixisti 3. ^ Ilelveticorum 3. i' Erixam 2. 3.
'* Huiuti petitionis vivum quasi spectaculum exbibet tabula xylographica, quic
est in Augustensi epigrammatum , uiide hanc prscfationem desumimus, cxemplo
(ludic. bibliogr. XX. 1.) p. Auj'^. 20 conditiones 2. 5. 21 pretio 3.

236 CII. ELEVTHEEII BYZENI IN TRIVMPH. CAPNIONIS PR^F.

CII.

151S?]

1. i

ELEVTHERII BYZENl \

IN SEQVEiXS ENCOMIVM TRIVJIPHANTI

CAPNIOXI DECANTATVM

AD PEINCIPEM AC POPVLVM GERMANORVM

PRiEFATIO.

§.1. Erce vohis Triiiniphum rapnionis, o Gerniani, eins Capnionis, queni

vos e fancihus perditissinioruni lioniinnui Theokjgislarnui, ut vohis super-
esset hcec" gh>ria, siuunia contenlione eripuistis. Proiudc exultate ac plau- 1'
dite! uon parva enim res effecta est datnmque vestri erga summos viros
studii docuuuMitnm ingens; perculsa iufunornm hoininnm invidia; eJFre-
natae profligatoi-um nehulouum hhidini frjenum inditum ; liahitus honor
studiis; lu-oposita virtutihus pr?eniia; revocatae ah inleritu hterse, dlis

§. .". gralia: ex longo ac pudendo errore oculos recepit Germania. Sicvosis
laturos Capnionis afflictionem, ut multa nostri maiores, pntal)ant. quod
quia secus cessit, deum atque liominum fidem incusant. quia enim tot
tantaque prius scelera impuue tuh'runt, inuocente erepto Capnioue indigna
se pati clamitaut, quod cerlius nihil existimaverint nuper quam se potitos
adversus Capnionem ac literas victoria, cum anno ahhinc tertio euntemso
Romam pecunia servitiis ac equis iustructuni Hogostratum, modestius for-
tuna uteretur fruslra mouerem, ut qui semel suhlatis cornihus ferocire

§ 3. non desiueret, securus sihi coufecltc hpliciter rei. Memini opprohratam
nohis in Italia homiuis insolcntiam: 'tantum' inquit aliquis 'licet iu Ger-
mania fralrihusV velahain ipse verhis quantum licuit, uostram tnrpitudi- i'i|

CII. A. B = Inrlic. bibl. n". XVI. 1.2. 3 == ibid. n". 3. 4 = Partcm pra?fationis,

inde a §. 5. v. Hi stmt repetiit Maiiis. cf. Ind. bibl. 1. c. n". 5. 5 = Hardtius

(Ind. bibl. 1. c. n". G.) II. p. 148. sq. 156. repetito exemplo B inscripsit Ulrki Hiit-

iem opm. 6 = Hutt. Miinch. II. p. 359.. .301. 391.

^ EL. nVZENl] VLRICHI AB HVTTEN EQVITIS GERMANI 3. El. BjZeni] Qllod

Miinchius (Epp. 0. Y. Lips. 1827. p. 54.) narravit, inter Turicensia ab ipso Hnt-
teno emendata exemplaria se vidisse exemplum Triumphi, in cuius inscriptione
pro deletis verbis Eleutherio Byzeno scriptum fuisset Ulrich Hutteno antore, si
verum id neque ex multis hominis levitatibus est, tamen uon probat hoec verba
ab ipsa Hutteni mauu, quaui ut alia non satis novit Miinchius, adposita fuisse.
Mihi quidem Turicenscs Hutteni libellos a. 1855. diligenter perquirenti nemo illud
exemplum exhiberc potuit, sjepiusque quasrenti responsum est aut mendacium di-
xisse Miinchium, aut certe illud exemplum bibliothecre civitatis Turic. ablatum
esso. Cetcrum hanc pra?fationem epilogumque scripsisse Huttenum equidem nou
negaverim, ipsum vcru Triumphi carmen commune Hermanni Buschii Huttenique
opus esse veri simillimum esse puto. * Germanorum 6. '^ frcnum 3. 4. 6. *' fe-
liciter J...6. ^i intj^itj aliquis licet ^ /i. 5.

CII. ELEVTHERII BYZENI IS TRIVMPH. CAPNIOK. PR^F. ET EPIL. 1518? 237

nem. ot ciini passini Bernense scehis caneretnr, dissimulaham e f|noruni
colluvione inimensa prope ac pessimi exemph scelera profluxissent, eos
apud nos augeri honorihus, dotari munerihus ac redditihus locuplelari.

t porro ilhid metueltam , ne erumperet id hominum genus censendis inorihus §-4.

sac stndiis nostris pra-iici. Affligehatur interea honus Capnion ; i|)se nostram
vicem doleham, et mecum insontis casum indignahar amici. iSeque segnius
parta iam victoria exnllo, ut qui in exitium pessimorum hominum latam
iam patefactam fenestram videam: quippe Turcas nego aut ardentiori dignos§.5.
odio aut maiori oppugnandos opere: hi sunt, quihus temporum info'hcitate

lorecta studia interierunt, hterge proculcat» sunt, divina theologia ad in-
utilem loquacitatem, meras nugas, aniles ineptias recidit. Latius iam§-6.
evagor, nec vos pigre agnoscitis, Theologistee , vestrse vobis culp» conscii.
quibus profecto Uetius nihil ominor, quam ut regnasse vos dicatis: valent
artes, vigent studia, florent ingenia, Ijarbaries exulat, doctissimum ponti-

isficein vestrae piget stohditatis. An quicquam ultra audebitis, quihus tamf.v.
infcehciter auri ludaici piscatura cessit? Ne facite, oculos bahet Germania,
vobis detractnm velum, in aperto constituti neminem ca?lahitis: regnastis,
aut malo Chrisliana3 reipuhlicffi fato , aut eorum qui vos passi sunt scelere.
Quis enim per deos immortales tam iniquus ponlifex, qui nohis primusS.s.

2ohoc iugum imponehat? aiit quis ita ignavus orliis ternie imperator, qui sic
manifeste nostram nohis lihertatem eripi sinebaf:' Sed recte adversus Capnio-§.9.
neni insnrrexistis hoc tenqiore: nam eius viri magnitudine perspectissima igno-
rare se diutius Germania non potuit, servare suum decus, suam gloriam
studuit. Mecum igitur insultate victis, Germani. nani quo maiori diffi-§.io.

25Ciiltate haec parta victoria est, utpote octavum iam annum oppugnato Ca-
pnione, eo vos tenacius meminisse in posterum oportebit, quateuus quid
ferre debeatis. Sed iam triumphantem Capnionem spectate ac plaudite!

2.

AYTOR THEOLOGISTIS.

30 Laqueum sumite, Tbeologistte, Viginti amplius sumus in infamiam ac

perniciem vestram coniurati; dehetur boc Capnionis innocenti», dehetur

' Bernense scelus] a. 1509. quattuor fratres ordinis prsedicatorum de obser-
I vantia Bernae combusti sunt propter fraudes ideo commissas, ut contra fratres
I minores ostenderent conceptum Marise virginis sacrum non fuisse. Exstant plura

de hoc scelere composita carmina popularia vo?i der unbefleckten Empfdngniss Ma-

riw, quorum unum Xicolaus Manuel scripsit. Vide imprimis [Thomae Murneri]
I De quattuor ha^refiarchis | ordinis Prsedicatorum de Obfer^luantia nuncupatorum
I apud I Suitenfes in ciuitate Ber|nenfi cobuftis. Anjno Chrifti | M. D. IX. | in 4^.
I exfitat etiam Germanice. ^ reditibus 5. 5. 6. ^ infelicitate 5...6. '^ pigrae v4. 5.

pigrt» 5. pigri ^. '^ infeliciter ,?...6. '' celabitis ^. *" qui ita -/. ^'•' octavum
I iam ann.] Ineunte a. 1510. Pfefferkornius Eeuchlinum viscndi causa adiit, post

quod tempus ipse cum Coloniensibus hunc statim persequi coeperunt.
'' coniurati] cf. supra p. 130. sq. Reuchlinistarum exercitum.

238 C'1I. KI.. RYZK.N. AD TRIVMPn. CAPN. EPIL. CIII. EOC. HESSI AD MVTIAN. EP.

vestro sccleri; (lchctiir icipiiblicne literarife. inimo bono lioc quodain fit
Christianic rohgionis falo, cui vos obscurata luce pndemlas invexistis te-
nebras, qnilms nos expulsis ac e/Tugatis Christianum diis atque hoininihus
plaudentibus ilhistrabimus orbem. Renatus est Ilieronymus; novnm Tesla-
mentum lucem indnit; mnlta ex IIebr«o, muha ex Gra?cis cruuntur; ardcl
opns. Inlerea vos quid agitis, cur quis Thcologos vos vocet? Nempe hoc.
ut ageiitem h»:c Capnionem Hteris ac temporum nostrorum gloriie adima-
tis. Proinde laqneiim sninite: MnUorum ore vobis canilnr, qnonim non
idcirco sum ego oj)tiiniis, qiiia primns, sed idcirco inimus , qnla niinime
paticns mor.e. Vos igitur inoneo, Coniurati, adeste, incumbilc , riij»lus i
carcer est, iacla alea, regredi iion licet, Obscnris ^iris l;t([ncmii [njchiii,
nos vicissim herbam snmemns.

Maximiliaiio Aiistiio Romanorum ac Cerma
noruni Imperalorc Inuicliss. Kerum ha '

beiias Modcraiilc. u

ERPHVRDI^E.

CIII. A. 15IS?

[EOBANVS HESSVS]

DOCTISSIMO VIRO DOMINO

MVTIANO RVFO

CANONICO GOTIIANO TATRONO SfO S,ArJTEM THC/T.

Salviiiii le esso, omnia ex aniiiii liii sciilentia tii»i succcdoro, si non velie-2(

menter gaudeo, Mulianc obsorvaiido, miiiiiuo ouniium valoam

Qui lil»i liasco litoras roddit, fralor gormamis osl uxoris mo.c, Iiouk» iiioi valile
sludiosiis. Iiuic dodi otiam Mdsoll.iui ojtislolam ail lo, uiipor milii missam.
addidi quam ad me ol Polioiuui illo scripsit; uon aliam oh caiisaui qiiaiu ut
videas quid d,e noslro IhUouo ct me iudicel. Magnum csl , Mutiauo, el glo- .'
riosa res Huteno ficri parom, miillo gloriosius e.vcollore. Tii qiiid senlis?
nosti Capnionis elogium ; nosli quid Hiitoiius milii Irilni.il. (liiiiis cpistolaiii,
quoniam superiorc lcmpore , 'cum ox (icoigiauis viillihits ad lo divortissein,
legere non voluisti, oliam utiiic roiiiilto, oroquc ut uliamqtio diligcnter le^'as.
Ecce perturbabo nouniliil If.inqtiillitalom tuam, oltruam le literis: da niilii:.!
Iiaiic oporam, mi Htino, stilViir.iie laulillum ocii, dum legas isla : iion ciiiiii

CIII. 1 = [loa. Camcrarii] lieellvs | alter, epistolas | complectens eobani j

ET ALIORVM QVORVNDAM | etC I HPSIiE IN OFFICINA I PAP/E. AN. | M. D. LVII. | S".

foll. 12. 13. 2 =: Mutiaui Epp. (Iiidic. biljl. n". 01.) Rcliquiar. p. 101.

^ cui elc.] in 4. irnnsposili operarwn neykujpniia 7<crx!/.<! Irctnrcm iniprdinnt.
•* nieronymus ot Novum tcst. Erasuii primum prodierinit .■iiiiiis ir)!(;...l.')lS. '■'' ^la-
xiiuiliauo ... Moderaute nnn liahent A. 3. 4. 6.

^^ u.xoris merc] Catharina! Spater, Erfiirtcnsis. '* Petreiuiu] Ehcrhacli. '^ Georg.
vali.] fleorgenthal ducatiis Oothani.

CIII. EOB. HESSI AD MVTIAN. EP. CIIII, HVTT. AD HACVM CAEM.

239

volo ai.ii.l lo gloriari, scd lihi Apollini inco lamuni ostenilore quam sini Imins-
cemodi popularis aur:o cui.i.lus asscctator. oaque de re si possim praedara

extorquorc
Er|.lMU'(lia>.

MOGVNTI^.

jndj^.j;, Vale, properat tabellarius. curs

Tuus EoljauM^ Bessus.

\m.

CIIII, ' ANNO 1518.

HVLDERICHVS DE HVTEN EQ\ .

CHRISTOPHORO HACO S.

Huc liiic, 3fiisa, nieis lassa doloribns,
Oiue meciim sterili tempore desides,
Et morlji vitio carmina negligis,
Hoc te teinporis excita.

Cessit lailicise quod doluit nov»,
Solvuntur refiigis meinbra tremoribus,
Confestim videor restitui mihi
Morbis bber ab onmibiis.

Ne te caussa tamen tam subili boni "*

Et nostri lateant semina gaudii:
Adventu egregii prosilui viri,
Qiii me adfatur amiciter.

Ilium Pierides nescio quse mihi,
Certe siiaviloqu;e, candiduUe. bouje,
Dulces, blandisonie, grata levamiiia
Duris casibus appHcant.

I, dextram iuveui comiter iniice
Et, rai)tis iterum suaviter osculis,
Ciim nostro illud Ave nomiiH! dixeris,
Duc tecuin inea visere.

Moguntiie An. M.D.XVHI.

CIIII. 1

; Camerarii Libell. alt. ad proxime snperiorem Hessi epi.stolam cit.

fol. K i.^ 2 = Burcldiard. III. p. 105. 3 = Hutt. Miinch. III. p. 118.
\isiitix2.3. 9 cansa .?. '« adplicant 2. .?.

240 CV. EOB. HESi5I AD LANG. EP. 1519. 1. F.? CVI. IIVTT. EPIL. AD EXH. C. TVRC.

[ekphokdi^?] Cv. [svb FIKEM A. IoIS?]

REVEREXDO PATRI DX. lOANiXl LANGO

AVGVSTINIANO THEOLOGO VERE DOCTO

ORDINIS BONORVM DECORI IMMORTALI

PR^CEPTORI SVO CIIARISSIMO

IIELIVS EOBANVS IIESSVS SALVTEM.

lam non dultilaliis aniplius Iluttenura triuniphare pro Capnione : a fronle
islain plirasini non ita agnovi; statiin ac introgressus penitns Huttenns nosler
faclus est Eleutlieriiis, quia vere liber. puto inultas illi, quas facile possuinus
suspicari, fuisse causas, propter quas personaiu sumpserit ac luce palain noiit lo
conspici. Ne dubita , vere Ilutteniis est; iuro lilii per oinnia maxima, Hutteni
est lioc. Sed niale pereant inali typopiapiii qiii inulta in piwclaro libello
prave scripserunt. ego duas tanlum syllabas ab autorc ncglectas obelisco si-
gnavi; reliqua librariorum sunt peccata. Kunc illuiii aiireum curruni fidc regia
tiiti remitto , ne deinde saepius dicas reges fideni facilc frangere. Pacaeus iain i:,
diiduin redisset ad te, sed est sine pedibus; puto Draconein pedes adeniisse,
ut est vorax talium, ego ventrem et calvariam tantuni Britanni scribae habeo.
IJtinam sicut aninia vales, ita etiam corpore pulcberriine te liabeas, oinnia pes-
sima isti morbo, tibi Icetissima oininamur. convalebis; sed cura ut valeas;
serva te nobis ; cupimus te videre salvuin : si tu non sis, qui amemns islain 20
turbam tuorum fratruin, qui te salvo foelices sumus? Benc valc.

CV. Hessi Epp. fam. (Indic. bibliogr. n". 50,1.) p. lO.sq. Cf. ad epilogum proxime
superiorem adnotata et ex Mutiani Epp. supra n. xvii. sqq. excerpta.

ARCE HVTTENICA.

0\ 1. [POST INIT. A. lolfl.]

VLRICHVS HVTTENVS 25!

LIBEBIS UMMBVS AC VEBE GERMANIS S. ' |

§j. Cum orationeni scripsisseni niiper qua principes nostros ad belluin

Turcis invehentUim oxhortarer, eamque non dicere tanlum in illo quod

CVI. A = Indicis bibliogr. n"^. XIX. 2. 2 = Wagenseil n". xix. p. 127... 120.
3 — Hutt. Munch. II. p.531...533.

^ lo. Lange, Luthero Crotoque amicissimus, D. et prof. thcol. Erfurtensis,
Angustinianorum prior, postea primiis ministerii evangel. senior. '* aureiim
currum] Alludit ad picturam primoe editioni adiunctam. fide regia] Hessus

Regis nomcn iiiter aniicos gessisse notissimum est omuibus qui Hessum noverunt.
*^ Paca^us] Ricardus Pacc, Heurici "\'III. regi Angl. ab epistolis et orator cum
Erasmo coniunctissimus. Erasmus Lovanii 15. Nov. 1518. ad Petr. Aegidium scri-
psit "Pacaeum iam supra biennium apudElvetios detinent [Cardinales]". '* Draco]
lo. Drach s. Draconites, et ipse tum Erasmo gratissimus, Eobano semper anii-
cissiuius. '7 ventreni...habeo] ad mensas poculaque convenimus.

CVI. HVTTEWS LIBERIS GKRMANIS S. EPILOG. EXHORT. C. TVRC. l.Mfl. 241

AiigustiB fiiit sestate siiperinri principuin ac |inpnli Germani cnmitin, sed
et scriptis lial)itam edere prnposuissem eo confidentins quod putaltam me
gratuitl hoc Germanis omnil)ns facere, ut qui in commune consnlei'em et
rem interim nullo qnidem sano consilin, verum aut inibecillitatis vitio aut

0 adulandi stndio hactenus evitatam primus et aggrederer et usnrparem, id-
que et opportuno lempore et bona ut unqnam occasione fieri tunc posset,
accesserunt me ex amicis quidam , solliciti illi de salnte profecto mea et,
ut multi putahant esse tempora, utilia suadentes, qui vehementer ah lioc
instituto deterrebant, fore pntantes, ut quia insunt quaedam orationi ipsi

10 in statum Romanum hberinra quam malus aliquis pontifex ferre possit, nt
niihi periculum inde aut certum etiam malum proveniat. Parui, ut tunc, § 2.
illorum admonitioni, precihus etiain contendentium, quique erat animi
ardorem restinxi ac me ipse continui. Quod ut fegre feci , ita haud mnl-
tum diu facere potui. ut cogitare enim ccepi quaiito honestius sit qnan-

latumcunque piNTsens ultrn adire discrimen, ut patriee prnsis, quam saluti
propriffi consulere, dum hanc puhlico commodo et maximo in re neces-
saria adiumento fraudes, excitavi ipse me ac confirmavi, his pryesertim
consiliis: primum namque ad periculum cjuod pertiiiehat, confidebam id §.3.
plane nuUum esse, cum quod ea iusta est el necessaria ac minime pe-

!utulans censenda qua ibi utor libertas, tum quod optima mihi et ajquissima
semper omnia de Leone X. persuasi. quem tantum ahest ut in hac re§.4.
metuam, ut etiam Laurentii Vallae adversus ementitam Constantini dona-
tionem libellum in luceni iterum, preefatione ad ipsum facta edere nuper
ausus sim, cum nihil tantum esse videam si hoc fecero, cur mihi suc-

•scenseat bonus Pnntifex, .siib (|uo vel ob id maxime hherum esse licet,
fpiod sibi ipse hoc per Italiam erigi passus est plenum verse ac solid»
laudis troplueum leoxi df.cimo restavratori pacis. Quando tntior enim §.5.

' ac viva magis lihcrtas qnam cum una omnibus pax est? at ille ex bellicis

i lulii Secnndi tnmultihus pacem invexit; certe igitur et emortnam nuper

;ft pessimornm scelere pontificum lihertatem prnduxit: qnomodo enini ant
dirinii ista ac seinngi possent, aut ille hoc ingenio, hac eruditione pneditiis
dirempfa ea ac seiuncta vellet? Deinde sicpia eliam ingrueret calainitas, §.6.
tutum me fore piitavi sperato et nihil temere concepto Germanorum meorum
prffsidin, utpote qiiorum nomiue hanc niihi accersivi ultro difficultatem ;

1.^ adeo ut iam haud contemnendis argumentis prospiciam , siquis sit qui ita

i velit extinctam Germanorum libertatem, ut contra iiullam penitus iniuriam.

I nullam contumeliam vel redamare nobis liceat, ei videndum, nequando

1 illa sic constricla ac p;ene snfTocata cum maximo repente huius servitntis
authoriim incommodo ac delrimentn erumpat, ac se sihi adserat. Quam §.'.

oquidem, nt j^rndenter ha-c ceslimemus, et consilium i|)si quoque deniiis

" restrinxi 2.3. rrgrge ^. ^u evexit 2.3. -^ miHa j, z^ pajne^. ^o .lutonii

HVTTENI OpP. VOL. I. 1 6

242 CVI. nVTT. AI) GERM. EPIL. C\'II. nVTT. AD FEANC. REG. EP. D. i"^. FEBR. I.",lfl.

opprcssorihiis iiostris, quanto consultius fuit aliquom spmper spirilum agero
neque arctissime comprimi, quam ubi se mauifeste strangulari iam sen-
serit, inipetu facto ereptione sui multa conculcare ac cvertere? Patiim- enim
capi illa ac vinciri leviter patitur, praesertim ai'te siquis valcat et astutia

§.s. possit; duci ac perimi iion patitur, nec in totum everti sustinet. Proindes
aliquid nobis ultro detur, ne omnia ipsi usurpemus ac ab invitis eripiamus.
quau(|uam omniuo modicmn ost quod mihi dosumo, ut ex iusto dolorc
aliquod doloris sigiuun odam, ut c(uumunem patriie acorl)itateni una voce

§.9. et modosta illa ac ingenua significem. lam hoc quantum ost quod cum
Maximo Loone mihi convenit, quod ut ille Turcas bello petendos ac rebusi
Christianis suppotias fereudas suadeo"^ Boue ha])ol, lihonun mihi ost loqui,
liltorum odore vol tauto patrono caussam luouto. Quaproptor coundondiini.

§. 10. Vos quihus patriio libertatis cura ost, qui Gormanum decus aguoscitis, (|ui
nonduui omuia suporstitioni trihuitis, legite, relegite ac similia aiuloto. ct
Valete. iii arco Ilultouica. i

ROTEXP.VRGI AD DVIiERAM.

CYII. 2**. FEP.R. i:.l!).

CIIRISTIAMSSIMO FRANCORMI REGI FRAXCISCO
VLRICUVS DE HVTTEN EQVES GEILMANVS

SALVTEM ET OESEQVIVM.

§.1. Etsi fquia lougo alia ost apiul ouuios virtutis tu.o opiiiio, rox Cliri-

stiauissiiuo, qiiaiu ut talis aliqua in te suspicio congruat) nondiim crede-
haiu famio oiuiiia toiuoro divulgauli, tameu quse mea est erga te afrccUo,
ox tua orta niaguitiidino, couuuittondum nou putavi, ut si(juid vol runioris
hominum ossot, (juod oxistimatiouom tuam gravare possot, oius lc non im-

§.2. primis couunonorom. Nam ct ego, cum dicereut omuos arma te contra'
maxiiuoruni scolorum ultoros suscipere, auimo paritor ot liiigua repugna-
haiu. profocto eam esse auiini tiii fortitudiuom mihi porsiiasoram, quw
istaui uiiniiuc fcrrot couiunctionom: quod impariiis ouiiu f(odus unqiiam
coiit (juaiu iiitor rogom virtuto ac genoro uohiloiu ot tyraiiniim (Io(h'((»riiin

CVII. H =: Hutteni ni.inus, de qua cf. infer. adnot. 1 = Indie. bibl. XXIIIT

1. g. 2 = Wagcnseil. n». xxix. p. 100.. .100. 3 = Hutt. Miinch. III. p. 128.. .134. j

« aliquis 3. 8 aliquid 2.3. *'= M.D.XVIU. adrl. 2.3. faho.

2" Exordium sic sccunditm 3. {nam ah ipso TluUeno emendatum e.rcmplum, de quo
jMiinchius rettulit sc eo usum esse , frustra in hibl. civit. Turiccnsis cr/uidem r/ua-sivi, ne-
que a hihl. /tra-fectis de fatis eius cxcmjjU quicquam compcri) ita transposuit /1. : Etsi
nonilum .... diuulganti (nani longc .alia .... congruat) tamcn qu.-e mea ctc. -' su-
spicio in tc 2.

CVII. HVTTEXI AD FKAXCISC. REG. FRAXCOR. EP. D. 2S. FEHn. 1510. 243

sUulio celehrem? aiit qiii te nossct, lioc facilc cretlcrct timin optime af-

fectum animnm hanc laturnm omni coinquinatam tnrpitndine amicitiam?

Quod faxit deiis optimus maximus, nt falso in te divnlgalnm sit. tibiqne §.''.

i menlem iudat ne nnqnam in re turpissima primnm, deinde modis omni-

5 bus periculosa etiam , errare velis. Ipse interim , cjnod oflicinm esse meum

puto, bortari non desinara, tibi nt constes, ntqiie optimo omnia consibo

modereris, remque et ea quse circnmstant accurate perpendas: meretnr

boc tua virtns, tuaque dignitas et, quse splendidissima omnia de te pr.ne-

dicat, fama meretur; proinde quantum in me orit, non patior regium fa-

lostigium impnrissimi adfrictu latronis polhii. Quanquam hoc ego si non§.4.

facerem, spes erat nunqnam fore in mentem tilii nt veniat istam gloriam

i hac infnscare nola, et ea si esset etiam fortima tna nt qn.Tdam te vio-

lenta necessitas amicis qnalibuscunqne nti cogeret, experiri omnia malle

quam hoc cnm ncbiilone commisceri. qnod fingi enim sceliis potest, quod§.5.

loille aut non admisit iam aut, si cpio tendit aliqnando exierit, admissnrns

certo sciatur? ant quis ila oblivisci ipsins sui snstinet, non rex dico ant

' princeps aut nobilis, scd de plebe etiam, qni non in aliqnam sc horridam

et maxime desertam ab bominum consortio soliludinem abstrndere malit

quam cnm boc conflictari, non tyranno iam ant parricida, sed principc

ioistiusmodi generis et magistro? Quodsi alius qnispiam est ita a meiitis§.c.

I sanitale alienus ut possit, tu certe tantus rex, tantus vir non debes: tua

'■ enim omnia ctmsilia a virtutis semulatione dependent, illius in scelernm

j studio defixa voluntas est; tua in rebus longe pulcherrimis perspecta est

: virtus, illins in pcssimis facinoribns enituit malevolentia; tu hostes debel-§.7.

«lasti, ille amicos interfecit; tnjnalos odisti, ille bonis omnibus inimicus

. est; tu alienigenis devictis n>aximum in clementia tua pra^sidium reliqnisli,

I ille suos nulla babita alicuius necessitudinis ratione omnifariam et crnde-

lissime adflixit; tn qui tibi nocuerant captos dimisisti, illc bene de se me-

ritos in vinciila coniecit; tn qui exitinm moliti tibi erant servasti, ille a

aoquibus servatus est occidit; tc nocentes invitnm pnnire feriint, illi iiison-§.s.

tes perdere delitium est; tu quos babes convictorcs libcralitate afficis, ille
I iii suos comites omni fcrocitatis gcnere grassari studct; tii bene merenli-
I bus pneinia, ille liberatoribus suis exitium rependit. In tc non noti etiamj. 9,
I spem collocant, illum cpianto magis cognitus qnisque est, tanto meticulo-
jissius fugit; abs te vitam impetrarunt qui necem meruerant, illc a qnibus
j vitani accepcrat, iis mortem retnlit; tu qiii dignitatem tiicri liiam siiiit
j crediti, iis gratiam partiin habes, partim rctulisli iain, illc a (piibiis eve-
j ctus imprimis est, eos deprimit, eos collidit ac perditiim it; tii virtutem §. 10.
ut summuin quoddam boniim proposilain habcs, illc cxtrcimim sccbis vit;e

■* malis patiiir '" certo sc.] diiljitatur //. 3. '^ iion siniijlici iam Tyranno //. 3.

10*

244 C^'II. IIVTTKXI AI) FRANCISC. nEG. FRANOOR. EP. D. 2S. FF.BR. 1510.

scoimm slaliiit; lii ox moniin bonitatc landem pclis, illc soliiis rrndelitalis
l»almain afl"ectal; lii cx clemcntijR fama tibi placuisti, illc ah edita atroci-
tate exnllavit; tu non quos plccteres sed quibus parcere posscs qua;sivisti,

§.ii.ille nullo discriminc omnes pcrdere satagit; tibi landis studiinn quictem
intcrrnmi)it, illnm propcrandorum scclerum ardor somnum capere noii.M
((oriniltit; tn (<in-istianum esse putas multos servare, illc quam ]»Inrinios
|)crdcre ex oflicio arbitralur csse sno; tu corcndam neccssario fidcm iudi-
casti, illc probitalcm vilem babuit et in pcrfidi;c opinionc landcm posuit;
tu qnos iure bclli occidcrc potcras vivcrc inssisti, illc (jiios ininimc dcbuil 1

§.1.'. in pcrnicicm adciiit; tu captis matronis bonorcm bal)nisti, ille nobilissi- 1!
niam ac boncstissimam bcminam snam coniugcm tnrpitndinis niacnla iii-
signire conatus est; tu ab cxilio coningia rcvocasti, ille suam ux(»reiii
mortis mctu domo exegit; tibi prcnarnm extremum mors est, ille exqui- 1

§.13. site accuratis snppliciis satiari nuiKpiam potuit; tu ad l(»ca sacra confu- I
gientes salvos essc vis, ille ipsa simnl tcmpla spoliavit et sacerdotia vasla i
rcddidit; tn publica jxBna coerces adultcria, ille pessimo prodito exemplo
stupra docuit; tu contagionis metu facinorosos e medio aufers, ille suin-

§.14. mis obnoxios scclcribus ad honorcs evexit; tu bomicidas capitc punis, ille
cuni qui snam nupcr coniugcm, canKpic gravidam, cnni pcdisseqna et ipsa
gravida ac ministro qnodain suo una (iadcmquc bora occidcral , magislcrio?
equitnm pncfccit; tn domi iuic libcrtatis asylum Iiabes, illc crndclissiinani
in sua aula carnificinain instituit; tu ab aliena ininria tiios omnes tueris,

§. 15. ille colidiana in doincsticos sanitia pcrfnrit; Innm rcgnnni tiirbis in Galiia
fincni fccit. illiiis princii»atns tyrannis in Gcrmania prima fnit; tu pacis
istic puIclicrrim.T autor fiiisti, illc tnrlmlcytissimos Iiic molus concivit; tu
clarissimis Iriiiinpbis Gallicnm noincn boncsfasti , illc tiirpissimis dcdccori-
bus Gcrinanam nobililatcm infamavit; tu virtutis adminiciilo rcgis, ille siP-
vitiic instriimciito doniinatur; tu pugna IMcdioIanensi occisos bostes tuos
sepeliri iiissisfi. illc optiini viri sibiquc lldclissimi ac cbarissimi, cnm eum

§. 16. occidissct, corpiis ad sepiiltiiram pi(t|iiii(iiiis (lciicgavii ; In inafri tiia'. re-
gnoniin babcnas rcverentiiT^ caiisa iif |tliiiimiiin pcnniltis, illc captum
iitruii(|uc |i;trcnfcm domcslica invidia d(tini clandil; lii alumnos et magistros
tii(»s bonorilins cl divitiis angcs, illc cdncafori nupcr sun ociilos criiit; tii
in votis babcs, nc qiia in tc niKiuam sinistra fama congriiat, ab illo faii-
fum abcsl iiifamia' mctus , ut ciccta iixorc sua principc fd-miiia caiii doini

' soln.s] rorr. 11. 3. ^- uxorem] S.al)inam P.avai-icam. ^s quotidiana^.,?. ^'' pul-
chcrrimc] rorr. fl. 3. ^a optimi viri] loannis Huticni. ac 1. 2. ct enrr. 11. 3. ^" ma-
tri] Luflovice Sabaudica". ^^. utrumf|uc 2. .?. ^^ educatori] Petro lacolti? ''^' sua
l)rinc.fcm.] Haltinaliavarica. cam] Conrafli dc Thumm, marescalci, unicam filiani.
Inauuis Ilnttcni uxorem. In viihjiiri hiiiiis trmporis vdrmiiu- ile iliiee Cir/emp. es/ : ,,T)u
bulft iimb £)(Uis vo ijiittcs mcijb | tlamft jm tmrumb fcin iunjcit lcib | (Dn allc wrtcpl, uriHcr

CVII. HVTTEXI AD FRANCISC. REG. FRAXCOE. EP. D. 2S. FEBR. 1510. 245

, siise in deliliis liabeat, cuiiis qiiarto abliinc anno niarituni occiderat. In?'".

siimma tn \ne et regie vitani instituisti, ille sacra seniper propbanaque

I omnia polbiit; de te nuHa mali facinoris suspicio uncpiam fuit, ille pecu-

I lator, adulter, latro, parricida et oinnium pessimorum scelerum ac flagi-

Hiorum nomine, pubbco etiam iudicio convictus est. Et cum boc monstroS.is.

abquid tibi commune, nedum fffidus et amicitiam esse velles? Dii mebus,

quam sic extra te positus nnquam sis. Qninetiam non ad boc in foMbis

te vocat, quod benenciorum inter vos uba esse vicissitudo possit, sed ut

tu« potentia? obtento quie nefanda muba perpetravit, eornm suppbcium

odecbnet: iamque palam Galbca nobis arma minitatur et te cervici!)us no-

stris impositurum se magno cuni terrore iactat. Quod si non fingit et absS'^-

te promissam opem certam habet tuoque fretus auxibo nobis resistet, cjiian-

quam persnaderi boc non possum, tamen si obtineat dico, vicem tuam,

rex, doleo, primum quia regiam maiestatem video impudici scortatoris

^sordibus contaminari, deinde qnia te sic oJ)btum tui videl)o, ut iniquissi-

niam desperalissiini Jatronis causam defendencbnm suscipiens te tuaque omnia

in apertum discrimen adducas. lam te boc non cailabo enim, vires esse§.20

nobis quas satis futuras putennis non tantum ad inuic deslruendum, veruni

etiam adversus quancunque ilbus societalem nos defendendum. proinde

'sic cogita, rex, provisum noliis esse, siqua in adversum vis ingruat, qui-

bus prjesidiis quemadmodum non sobnn nos connnuniamus, sed quomodo

inimicos etiam debebemus. Atque boc cum tibi pra?dicam, et ipsa etiam§. 21,

rcs palam magis sit quam ut te fugere possit, quid est cur tibi pericubun

accersere uUro vebs? An ita caret dermania bominibus, aut adeo bic

'omnes amicitiam aspernantur tuam, ut ad foedissimi bominis societatem

: confugere tibi necesse sit? Clarissime rex, optinie princeps, n(di ftimauH.s?.

j prius tuam pessundare, deinde te etiam regnumque tuum in piieccps cuni

I ahduxeris , subito lapsui obnoxium facere : idque bominis causa qui neque

i nianu streinums, neque consibo bonus fuit unquam; cuius te nulbe opes

'iuvare aut virtutes bonestare possunt, sed contra qui omni in bunc diem

inabtia prseditus in nefandissiniis se sceleribus exercuit, et cuius te con-

i taminatissima apud onines existimatio ad parein infamiam adducet. Hunc§.23.

I tu, inquam, fuge, rex, si abenus es; si coniiinctus, desere: rusticani

] lioinines et extreme rudes Helvetii cuin valida niann iu aiixibiim iainpri-

dem iUius exnsseiit, conscientia tacti, quadam eliam iidei suie cum iactura

I rtd)t j illit |)cncKcii Ijaftii .iii jicrd)incd)t. | Vnt "ijas yolbrod)t mit lneincr Ijairtt | (J:i)»t bil-
I lid) allcm 5^l3cl antit. | Pan ab tm folid^s iiiolft ucrjjlimf [ So trcibftu nod) tnit jr tjcine
I ft^impf. I ^ls ab fie lucrc iicin c|)clid) jjcnofj ! ^A) flott mic ift bic fd)ant)t fo (jrof?."

" videbo //. 3. '^ videljo /lclev. II. 3. ^' acl delev. cl admittere (pro confu<]^ere)
\ xcrips. IJ . 3. -J strenuiis 2. .?. ^* et «xtr. ... Heluetii] imprimis rudes Svitzcri

corr. II, 3. ^^ quad iactura] quodam ctiam cum periculo tidei corr. II. 3.

246 CVII. HVTTKXI AD FRAXCISC. RKG. KKAXCOK. EP. D. 2S. FEBR. Iil9.

§.^J. ilorcliqiKTUiil; tu quid faties, et rex et Gallus? Age auteni si popularis
essel libi etiam earuifex ille, cum eum expelleres aut supplicio adfieeres
forte, nonne regnum tuum expurgassc el piaculo Galliam inaijno luslrasse
te dicere velles? Al nunc non Gallus est, verum liinc, ubi magiio noslro
pudore et allus est et genilus, bonorum omnium consensu, publica con-s
iuratione, soutentia orbis terra! imperaloris expulsus, eiectus et condemna-
tus, in Galliam tuam, quasi ea IatrT)nuin et parricidarum nostrorum sit re-

§-2'^- ceplaculum, confugit. quam tu sic odisse potes, ut ilH patere velis? Porro
cives lui quid dicenl, si Germaniae ol)probrium conciliatum tjbi viderint, i
nonne rem suis indignam moribus admissam? et te accusabunt, qui quodi
Germania repudiaverit, id potissinium tibi delcgeris, in eo spem colloca-

§.26. vcrisf Ouodsi ne(pie velles neque te oi)orteret faniie rationem baliere tuae,
tanien periculi maguitudo consilium mutare debuit: nam ut validissimis
copiis ad omiiem non necessitatem tantum, sed .splendorem etiam instru-
ctus sis, a me tamen monitus esse debes et nostras nobis esse vires, aci
interim cogitare conscieiitiam iequilatis animare eos qui iusta tuentur, teque
iuvare eiim qui tolam turbare Germaniam ingressus est; diimque id facis,
infesta liuic i)atri;e moliri et commune Iiic odium incurrere; tibi autem
si velis assequi id quod diii iam conaris, opus esse amicitia boiioruin, opus
bona apud vulguin opiiiioiie; causam boc consilio tuam peiorem lieri, me-

?.2'. liorein baud posse. Deinde illius memento veteris adagii, cum Germanis
pugnaiidum ei qiii male pugnare velit: nam oninino pugnandum est libi,
si hanc causam probas. sed ego iioii idcirco proverbiorum te moneo,
qiiod ila milii placeat Gcrmaiiia , ul iiivictissimam eam appellare velim,
sed (piia iifiiiiiicm cogiiovi liclaiii a Gciiiiaiiis iiiKpiam victoriam reportasse.

§.2S. Tu igitur si bic magiius essc; cupis, id aiiiicilia optimoruin eflicies; siii
eum cpii publico iam consilio eiicitur, capilali senteiitia coiidemnatus esl,
sulfiagari tibi mavis, desertam openi, cerla pericula, certiim odium pro-

§•20. pnsiift babes. ll;i'c oplimo aiiimo, optimo consilio moneo: .siepe ingeiis
nialiim adiiioiiitu pr;eveiilMiu csl , ik-iiio post facliiin recte consuluit. Vale
et G;illia! tiue oiitiimis icx , iil (d"pisli, (liiilissime siqierstes vive. Jn pro-
ciiiclii. Ex Iln|("iiburi;(» ad Uuberam. 11. Galen. .Martii.

* liiiic] linm- J. " iii co ... c-oll.j (■mcndaHoticm //. se Jcgerc non posse adiut-

(firtl :i. 2" vcteris inomciito 2..?. 2' a].iiolhirc] muu-iare //. .?. ^g optimatmii/. 2.
optimoriiiu //. 2. ••!2 M.D.XIX. udd. 2. 3.

CVIII, HVTTEN AX FKAXZ V. SICKINGEN. 1. MAUT. loli). 247

STOCKELBERGK. CVIII. '• M.i;RZ lolO.

[,^">uttcn an (Sutiuiicn.J

Bcm (Cnuicrtcn tciurcii uii liocijbcnimptcu /nuu-irco iioii S«Trlungcii i)aiiptmau
&c. (Cutbcut tllriri) vo l)uttc tju ^'tciAcUicrg iicr juuiicr, fcijucu frcutlidjc j)ru!<
5 rui5 uiilligcu l^iuft.

Wie mi tiiji klci)n budjlciu, tic mcil cs ctnias fd^ijmps oiict flcfpcijcl^ tn-

i)clt, crorm i)anbcl ofcr iibung, tiic i)r liau fuuft nu^ 311 voran ijctj in cruftli-

d)cn, krici)ifcl)cu, rittcrlid)cn imti tciucrcu gctl)atcn l)i)n briugct, nit (icmc|; ift,

1 irtrumb id) cud) ii.is fuulicrlid) vn\) tn cn)crcm namcn 3ufd)rci)6cu, oticr cijjicn

iioioltf. j?lbcr ^ic mcil, als id) juujift bc») cud) gcnicfcn, nii i)r tias fclbig bud)-

Iciu i)m latciu lcfcu l)b'rtctl) , mcrdut td) crocr nci)C|uujj unuti uiillcu, tiaf? i)r folci)5

j)cru in licutfd) trauffcricrt l)abcu moltct. vluft tias id) nu (luic id) aluicjj jjc-

! fliljTcn) cud) l)i)r i)n uiilfarc, tmii cnicrm bcjjcr uoljjc tl)u, vn\} furucmlid) ^arnmb

I ias i)r ticm fcbcr auff nn i)u cmcrm l)au|? un fd)lolTcn, bci) uici)icu and) l)o||'uuujj

jioDii l)crbcrj) jjcbcu miilTcn l)at, barmit i)r ^an i)m , nio cs bci) cud) fcrncr anklo^if cu

' olirr riutcrfrl)lcilf uu l)crbcrj) bcj)crcu uiiirtic, ^cftcrbaf! bcgcj)c mogct, fo l)ab id)

fiilrl)5 bud)lcin, luim latciu iu ii^ticutfd), tuic mol iias im latcin iii)l licplid)cr vn

huuftlid)cr tiaii im ^cntfdjcu lautcu nuu), iicruututiclcn lajycn, cud) giitcr mci)uunfl

j licliicicrcn , 3ufd)jcibc lui 3Hci)j)cn niollcu, mid) cud) l)ic mit bcncll)cu, tian tud)

i-jnlicb i'u 'liiuft 3ntl)au biu id) altjcit gcfiilfcu. Patum tjum §'todiclbcrflk nujf

iicn crftcu tag tics mcrtjcu i)m i)iir Jlt. ifCCC. nuii .Tl^'.

CVIII. A...C = Indic. bibl. n". XXI. a...c. 4 — Burckhaift. III. p. lo(3. sq.

5 = Waa:enseil. n". xxvir. p. 180. sq. Miiuchins oniisit.

^ gauptiiionu 4. • futlifiit 4. von ^uttcn jum 4. fciucu fn-iiutlid)fu f.
ffinfu frfiiui)liri)fu -/. iirusf ■/. '^iis -/.■>. "^ biid)ltu />'. ^. j. \\\nm])fii />. 4.

fd)tmpfs 5. jjffpcijcs y?. 4. "■'' iuljctt C. "^ ciufnn B. ciucrcm 4. cuuciu J. iiafi />'.
Mnur/.J. pctjo />'.■/. 5. ^vnB. tciucrn /?. ^. tcuircu 5. Dciucsf ./..'. " cuicnn />*. /.
ciuEcn J. ^° In-i />'. 4. '^'•" biidiliu im /?. ^.5. '' ijhvtcl BC 4. J. vni4.:>. '- trauf-
fcricrft />'. trausfcrirct ./. transfcrirt J. ^^ \)\)xmi B. 4.5. twvm 4. cuucm .7. tiar-
iimb /j ('. " ichct 4.J. uno inn cuicnn i?. vnnts rucnu ('. unii cuicrcm liaus ^. aiif
cuirciu Ijrtus .7. bci uuiU-n />'. 4.o. offuuuj) C. 4.3. rectc. ''^ Sainit 4.5. tian //.
iann /.J. bci/?. /. .7. '" luftcrbasr V. 5. '^ bud)lin /?. ^. .5. Ms taitfd) /?.■/. J. iiiinti
B. '"■banu/y. tciitfd)cu A'. tcutl'd)cu ^. J. ''"^ 3ufd)rfi|)fn /?. \\K\i.cn B . 4 . 5 . tiann
B. iiaun 4.5. 2" oljrit />'. 4.5. tjum />'. jum 4.3. ^-tcrfvflbcrj) />'. 4.5. -' ijcm
4.3. jm jar B. 4.5.

248 CIX. liVTTEM AD EKASMVM BOT. EP. V, G. MAET. 15l!i.

MOOVNTliE. CVIIII. fi. MART. A

MRICHVS IIMTENVS EQVES
ERASMO ROTERODAMO S. I).

§. I. Tii licet niuliis sis, ogo tamon non dosiiiani frcqupntihiis tibi epistolis

obslroptTc, et lc aniabo, si tu me contempseris etiam. Priiiceps impa- •
lienlissimo tiii desiderio leuetiir: nuper ex Doringis buc rediens cuin illi
obviam processissem , vixdum contacta dextera mea, 'IJbi nobis Erasmus?'
inquit. et de libello percontabatur iterum atque iterum, cpio demiratur
qiiod ego ignorem qiiid sit iliiid ipio eum ornas: pulat enim omnia tiia
milii esse cogiiita; qiiam lu opiiiionem eius vide aliqua rc firmes. aniatio
te mirifice: debetur lioc tiiis qiiidem virtutibus, pneler vulgarem tamen
(iermanorum principiim morem est. Atque li«c de principe et tuo per-

S.Minaci silentio: luiiic de me. Perttesum est aul;e: ita nihil mibi convenit
ciim purpuratis istis. Impetrasse videor a principe, ut ubiubi sim, stipendio
mc prosequatiir: boc nomine laudabis euin magiio noslro commodo. Valdeij
aiixisti animuin erga literas illi in Annotatioiiibus luis, ubi eum idcirco
ipiod me foveat, extulisti; stimulus fuit liic illi; ianKjue statim in literis

§.'!. tnis esse putat, si quem recte eruditum amplexetur. Quod mirari posses,
iii Aiila iocatus suin toto aiino : et alias qiiidem niigas meas accepisti iiiiper,
Febrein autem recens edilam niinc niillo, et Pbalarismiim: ubi reprebeiidesJO

§. I. aiidaciam meaiii, scio, potius qiiam fortiliidinein efferes. At ego expedi-
tioiii qu;e noliis paratiir ingens, equestri pariter ac jiedestri exercitu, In-
terero ipse: lanluin abest ut metuam lalronem illuni. brevi lotain turbari
Germaniam videliis. si mc devorabit illa pugna (sunt enim et sua; illi
vircs, et auxilia sunt), tunc tu fac ne ignoret vel studium erga te meunni
posterilas, et mc tuis immortalibus literis vixissc salleni testare. Vale.
Mogiiiiliie. pridie nonas 3Iartii. raptim irrevise.

§.'r>. Triiimj)Iiiis CaiJiiioiiis iti lucem prodiit, magno Tbeologislarum freniilii.

("IX. A = Erasini Epp. (Indic. bil)liogr. u«. 5-3,1. p.2!)4. B = ibid, n".2. p. ^dl.sq.

C = ibid. n". 3. p. 251. 2 = ibid. u». 4. p. 358. VI. 13. 3 = ibid. n". 5. coll. 419. sq.

num. cccxcii. 4 = Wagenseil. n. xxviii. p. 188. sq. 5 =: Hntt. Miincli. III. p. 126.

0 = Kraft (Indic. bibl. n".84.) p.7.sq.

^ me ami.s. .1. l'riuceps] Albcrtns archiep. Mogunt. ^ qiuini B. elc. * per-
cunctabatnr. 2.5. atque itcruni omi.s. 4.5. deiniratur yJ. "* Anuotatiouibus']
Cf. supra p. 103. ^* Aula] dialufj-o ^n j-^g^j-in^ g_ a-ditam ^...C repreh.] Bene
uoverat Erasmum Huttenus. "^^ latronem] Ulricum Wirtembergensem. ^^ Mo-
g-untia (i. Martii, An. 1519. J. 6'. Mdgmitia:" 2. ^, 5. (1519.) 5.6. irrcnifc. yf.

CX. HVTTExM AD ALBEIIT. MOGVXT. IN LIVIVM PR.EF. MART. 1519. 249

[mogvnti^.] CX. [mart. A. 1510?]

\D REVERENDISSIMVM IX CHRISTO PATREM

ILLVSTRISSIMVM PRINCIPEM ALBERTVM RRA>'nE>BVRGE>'SEM

CARDIXALEM ARCHIEPISCOPVM MOGVXTIXVM ET MAGDEBVRGEXSEM
5 PRINCIPEM ELECTOREM PRIMATEMQVE

VLRICIII HVTTEM EQMTIS

I.\ TITVM LIVIVM HISTORICVM LIBRIS AVCTVM DVOBVS
PR^FATIO.

I - Aiictus luiper recupcrata quadam uiiiiime contemnenda sui parte T. §• '.

' loLivius cuni secum ipse cousultaret ubi et cuius sub inscriptione in lucem
exiret, hanc nostram silti delegit aureani Moguntiam , i^ater ac [trinceps
colendissime , inter alias Europse urbes dignissimam ratus, arbitror, ubi
renasci gauderet , tuaque perspecta ingenti erga studiosos ac literatos omnes

j benignitate, aptum se invenisse putavit principem, cuius auspiciis prodire

; 15 in publicum ac mundo se ostendere vellet. Ille scilicet aut cogitavit bfec, §.2.
ant non inepte a nobis cogitasse putari debet. rsam si vel locum voluit
Livius ali(|ucm suo decorare egressu, quem debuit urbi artis omnium qnte

I usquam sunt aut unquam fuerunt, prffstantissim?e inventrici ac alumn*

(impressoriam pnto, quam \rxc deditj pr*ferre? vel homiuem deligere sibi,

20CUIUS impressum fronti su;e nomen veluti temporis monetam quoquo ire

contingat, honoris caussa pr;rferret, aliuni certe maluisse nemmem cre-

(liderimus quam te, cuius in evehendis literarum studiis ac augendo opti-

marum disciplinarum cultu incredibilis ardor ac mira industria, in perco-

lendis vero doctis homuiibus immensa liberalitas ac regia plaiie munilicen-

:5tia. Haec efficiunt, ut onmes quotquot sunuis aut hominum opinione docti§.3.

aut re v^ra recte studiosi, ad unum hoc quoddam vebit asylum confugia-

mus, quanquam tu non sustiues confugientes nos, verum cunctantes ad

te ultro rapis. Possem hic referre quos viros quam tu familiariter arces-§.4.

siveris, quic dona aliis dederis, quanta multis pollicitus sis, quomodo pe-

socunia pariter ac dignitate nonnullos auxeris, et tua aula ut aperta sit doctis

liospitalissime viris, nisi scirem inultum a tua alienum esse modestia in

Livii pr;efatione tuarum tiiti laudum encomium legi. Certe profecto et Io-§.5.

cus est opportunus liic . iihi non renasci tanlum velit eximhis scriptor, sed

oriri etiam olim i)otuerit, el lu dignus qui patrouum in vulgo Livii agas.

35Neque vicissim ut tua fretus bonitate dicam alicpiid libere) indignus ille

CX. Indic. bibliogr. n". XXII.

* VLRicHi etc. omis. 4. 5. ** si vello cum 5. ** praestantissima 2. ^^ vel si h.
deligeret sibi vuilim. ^" impressorium 5. *' causa 5. "^^ litterarum 2.4. ^3 ^c]
et 5. 2^ Hoc 5. 27 quainquam ^. 5. ^--^^ acquisiveris J. ^^ encomion ^. 5.
" oportunus 3. ^'■' vicissim , aut 4. 3.

250 CX. IIVTTEXI AD ALEERT. MOGVXT. IN LIVIVM PR^F. SIART. 1519.

qui tibi ofrcratur til)if|ue dcdicotur ac tuo qui pia-teuto nomiue iu uiauibiis
habeatur. Quinefiain, si liberius adhuc audire me susliues, dicam non in
infimis esse fortuna' tu» dotibus, quod et hoc tempore et tiio cum honore

§•6. auctus sit hivictissimus historiie couditor. quodsi rechunent ex ceuturio-
nibus quidam ebrii aut aho(]ui mah' consuhi hoinines, inj^cniorum levantess
pahnam ac in varicosis suis cruribus, cahosis manibus omnc decus, omiicin
ponentes amphtudinem, obiicienms balatronibus Tacitum, minime mahnu
ohm Romanorum imperatorcm , qui si tanti fecit Carnehum Tacitum, bi-
storiae et ipsum scriptorem, ut eius se cupide etiam famiiia! hisereret, ao
tantum prceferendus est Tacito Livius, quantum doctissimus quisque inch- lo
cat, quid huic nostro deberi existimabinnis, quanta cum ambitione eius

5.7. captandam propinquitatem? Primum eiiim Asininm Pohiouem non audic-
mus Patavinilatein illi suain oliiicienteni; Quiiitihani sentciiliam ]tn»babiiiMis,
qui ediscen(him pueris iUum suasit, el Caiuin ]iriiicii)cin irridebimus, iil
verbosum iUum insectantem; contra Augnsti lenitatcm hiu(hbiis extolJemus, li
quod a-qualem hunc tuht omni vehemenler conatu Ponqicianis fasere in
liistoria partibns, nUhlque iUos errasse dicemus nobiles Caditanos, qui,
non ut maxime florentem tunc Uomaiii viderent, sed ut T. Liviuin lacteo
eloquentiai foute manantem (ut Hieronymus inquit] cognoscerent, taiito per-
fecto itinere Roinam venerunt, ac quosdam haud contemnemus recte doctos:o
viros, qui ausi sunt ita sentire, ipsum Ciceronem historiam scriberc si

§s. voluisset, tanta elcgantia non potuisse. Ergo ita honoratiis est Livius, nt
te„ cuius sub noinine divulgari sustinet (inodo uiliis csl hoc in gciiere
honor, qui ])crinaxiinus certe cst) honestet. nam si te iiovi, iion tanli
aut archic])iscopaleni facis mitrain aut cardinahtium lestimas galernm, .ul25

§.9. oriiari utranquc dignitatem ingeiiio ac hteris posse iicges. Quid facies
eiiim in Livio oruatus si fueris, cum taiila profuderis iain a iiie semcl aiil
iterum laudatus? nisi haud Livio acceptum ferri del)et, quicqiiid cst, qiiod
ante illum pra^fatur ali(]iiis, mc interprcte nunc eteiiiin ab iiifcris Inec ad
te vox est. Vcruni agnoscis rcni, atqiic igitur bene hal)et, foves tii literasso
et ornaris ab liis vicissiin: acliiin est dc harbarie, hactenus vihierunt stii-
§.io.dia; reditur ad vciain cnidilionciii, cxcoiiiiitiir ingciiia. lain diii csl (]ii(i(l
cupide tempus c.\])ectat Livius, (jiio iiuiic oborto gcsliciis ac hctilia cl
i])se fremens sese eircrt, pelitque dcdicari maxinio, iioii iii llalia Leoiii, iaiii

8 Tacit. iinp.] cf. Flav. Vopisc. iu Tacit. 10. » .scriptonim 5. ^- Asiu. Pol].]
cf. Quintiliau. iust. or. 1.5,56. VIII. l,;i. '^ Quiutiliau.] Inst. or. II. 5,10. " illuni
pueris^.5. Caiuni] cf. Sueton. Calig. 34. '^ Augusti] cf. Tacit. Aunal. IV.
34. " Gaditanos] cf. Plin. epist. II. 3,8. et Hieron. 1. c. Gad. qui non, ut rl.5.
^** „illa Livii lactea ubertas" Quintilian. inst. or. X. 1, 32. ^^ Hieronyni.] epist. 53. ad
Paulin. (I. p. 271. ed. Martian.) ^i pgr maximus •/. ^g ut,.aj„fp,p ^...J. littcris 4.
28 ferre 4.5. ^o ntteras 2.4. ^s exspectat 2...5. ^4 ge 4.5.

CX. HVTTENI AD ALBERT. MOGVXT. I.V LIVIVM PR.EF. MART. I5III. 251

ille Tacitum habet enim, prrofaiite Beroaldo luniori, docto imprimis ho-

mine, setl in Germania tihi. Ingernnt hoc ilH l)on;e eruditionis viri, Wolf-

jiaiigns Angustus et Nicoiaus Carhachius, qui imprimendis apud nos hl)ris

I eandem navant operam, quam post Aldum Venetiis Egnatius, Romie docti

j squidam, Basile;e Beatus et Amorhachii, Argentin» Gerhellius, apud alios

i alii: nam hi ahreptum me nudiustertius coegerunt, Livium ut adscriheremS.i'

' tihi, non quia hoc ipsi non possent, sed qnia in lua hoc aula si fieret,

honoriflcum tihi esse magis etiam arhitrati sunt. Quinetiam ne potuisse

hanc provinciam detrectare me existimes, pertractus sum eo ah insignihus

(lotuis canonicis, Laurentio Truchses decano, Theodorico Tzohel scholastico,

I et affmi meo 3Iarquardo de Ilatstein, prohatis literalura et morihus viris,

quibus vel iccirco lihenter parui, quod cum semper amarinl onmes hi ac

tuentur politiora studia, tum Laurentius ipse anno ahhinc sexto ah atroci

crudelissimorum hominum theologistarum iniuria quodam suo divino con-

i issilio magnum virum loannem Capnionem nohis servavit ac tutum priestitit.

! Proinde vel tantisper sacerdotem haheri me sine, dum victimam tihi hanc§'^

j faciam, hoc sacrum dedicem, nuila mea ihi arrogantia, sed temporis con-

j suetudine. Receptum hoc enim est, ut qui authores vel auctius vel cmen-

datius in exenqdaria descrihuntur , hi claris nuncupentur homiuihus. Ouod§.i'
i 2odum sequor, nuUa teneor inepta opinione, quemadmodum Appion olim
grammaticus, qui immortales facere se quihus sua dedicasset iactitahat,
Sed ha>c ipsa inepta est niora, ita errorem duni fugio, vehementer erro
iuterim, lam legendus enim author ipse, cuius agilur caussa, epftt. Ecce
Livium tihi igitur, tihi in(|uam tutelari deo, aliis in snum cuique usum,
25quem utinam diu legas, ut te diu perfruanun- ipsi. IIoc pr;ecipuum honis
omnihus votum esto. finis.

' Tucituiii] Komae a. 151.5. iu ful. a Pliil. L>eruald(j iuu. edituni. liabot, euiui
4.5. iupriuiis 2...5. ^ Augustus 5. cf. supra p, 225, ^ alios] nos •/. 5, ^" Tzo-
bel] ,s7V- /i. l. oiiuics. nrni Zobel. cf. in/ra adcl. epist. Scholastico 3. " adfini 2.
4.5. litteratura 2. ^. '- lAcirco 2.4.5. '^ Laiirentius ,., Capnionem iiobis ser-
vavit] eo quod senteutia' Hoclistrataua! coutra Keucblinnm conceptse dilationem
impetravit, cf. Keuchlini vit, a Maio script. p. 392. 403. et H. v, d. Hardt Mogun-
tina Keuchlini hist. a, 1513. m, Sept, in Germania etc. celebris, Helmst, 1715, 8",
'- est enim 4.5. auctores 2.4.5. ^° AppionJ ,,Apion quidam grammaticus, hic quem
Tiberius Csesar cymbalum mundi vocabat, ciim publicae famse tympanum potius vi-
deri posset, immortalitate a se donari scripsit, ad quos aliqua componebat", Pliu,
H. N. I, 1, 2ifecere^.5, 23 auctor 2. ^, 5. causa 5, '^^ vmm. oinis. 2...5.
Mogunt. Ann. M. D, XIX, addid. 4.5. Privilegium Maximiliani imp. datum est
'Vuels, die ndna mensis Decembris. An, M, D,XyiII,' Erasmi Kot, misobarbaris
scripta epistula, qu?e Huttenicam pra.>fationem sequitur, in tine habet 'vii, cal.
MART. AN, M, D. XIX,' Nicolai Carbachii ad lectorem eiiistula scripta est 'Mogun-
tise Idibus Martiis. M.D.XIX.'; Angstii epistola diem aunumquc non indicat.

252 CX, AD I'R.EF. IN LIVIVM. CXI. PANOEI ELEG. IN OMNEM. MART. 1ji!).

[Addenda videtitr ex Burscheri Sjncileg. XV. Autographorum, ill. rationem, gua-
interces.sit Erasmo Rot. cum aulis et hominib. a.-vi sui etc. Lips. 1792. •/". p. Vlll.

THEODOKICI A ZOBEL CAPITVLARIS ET SCHOLASTICI MOGVNTINI
EPISTOLA AD ERASMYM A. 1528. DATA.]

S. D. Iluinanissiiue pariler ac doclissinic vir, Iheolog-oruni sincerissime. s
Nichil aireclo niagis quain tihi , tanto viro el de Cliristianis luis inaxime inerilo,
nie niorigerum pracstare. Oh id, cum parvani rem a nohis pctas, nullo cura
negotio conficiendan) , nt exemjtlar quoddam Tili Livii, quod nohiscum latitare
dicis, usihus superslilis Hierouynii Froheuii crcdatur, curaho eam rem dilif^en-
tissime ct uhi llieronymi (piidam ad Francofurtanas nundinas advemuil, hoini- lo
nem voli couq)otcm reddemus, cum te autorc et curatore non sil nisi egregios
fcetus semper edilurus. Interea lu hene vale, queni Christus Opt. 3Iax. sujb rc-
ligioni servel (piam diulissime. Ex Mogunlia, die nona Fehruarii MDXXVIII.

Theodoricus Zohel, Scholasticus Mog.
Doctissimo Viro, sacrarum literarum Antistiti maxiino, 15

D. Erasmo Roterodamo, Patrono modis omnihus colendo,
Basile;e.

TVBING^. CXI. M. MART. A. I5lfl.

1.

AD D. ERNESTVM BAMFVM

DE OMNE BRASSICANI POET^

CIIASPARIS PANGEI ELEGEIDION.

[Ad exemp/um epifjramviatis Conradi Mutiani liufi Hutteniano Xemini pm-missi.]
^^ Num Oinnem an Nemincm genius mage dignus (diva
Liisit, ad a^thereos fama volanlc polos,
IIoc clypeum Argivum sorlitus Brassica, at illo
4 llullenus, decorcl qiiem herha reviilsa solo?

Pallados armigera' trulinam si ferre sub aiiras
Fas, hoino divinam virgulani utenpie lenet.
Pande fores, capiunt vix spissa Ihealra catervam:
8 IIan vcnit: in scaena Roscius, omnis adesl.

Tuhing;e.

CXI. 1 = ^* UAN Wl OMNIS m I AVTOKE [ lOANNE ALEXAn|dKO ISKASSICAInO , POETA

ET I Oratore, h Caefare | Laureato. | (12 folt. in 4". In fme est: Snniptilxis viri •

prouidi loannis Knoblochi | incolre Argentineii. Formulis uero | Anshelmianis. Aniio

XIX. I Menfe Aprili. 2 = Dornavii Aniphitheatrum (Indic. bibl. n".()3.) p. TlO.sq^i.

3 = (lo. Chstian. Fischer) Opuscula selecta et rariora. Ff. et Lps. a. 17 12. 4".

p. 129. sqq. ^__^__

2^ In 1. 2. et 3. hi versus ut vix sensum elicias, ita cxprcssi sunt : Nuni [Nunc 2]
Omnem, aut veni, genins mage dignns obelo tum Hoc, clypenm argiuum sorti-
tus Brassica, at illo | Huttenus, decoret ct r. sine ijicisionc usque ad v. 6. ita
corruptum Fas homini, Erninii uirgulam clc. ^^ clipeus ArgivuS, 77 Iv "AQyn
daittg, res pretiosissima eademque obtcntn difticillima. Zenob. provcrb. Vl.rvi.
II. 2. c. interpp. '" Pall. arm. trntina Pangco libra crltica csse vidctur, qua'
fertur sub auras, ubi non ub ipsa deq ciusve sacerdote adhibelur. trudinam 3.

CXI. BRASSICAXI LAVS NEMINIS HVTT. CXII. BEATVS RH. AD ZVIKGL. EP. 253

14. MAET. 1510.

INTEGRO ATQVE CIIRI.STIAXO SACERDOTI

DX. ERNESTO BAMFO HE.SSO CAXOXICO TVBIXGENSI

DOMIXO ET PATROXO SVO IXCOMPARABILI

5 M. lOAXXES ALEXAXDER BRASSICAXVS

POETA ET ORATOR A C-ESARE LAVREATVS S.

Pcslilpntissim» nequitice Lernam maiores nostri velis remisque regnare
quesli sunt, nos anxie admotlum (niliilominus tamen lotis viribus ipsis (^erco-
piitus sceleratiores) querimur Xeminem Troiano excidio

loatque ipsa lovis tliplitJiera antiquiorem Germanorum' poetarum princeps Vlrichus
Hultenus, nobilium tloctissimus atque doctorum nohilissimus, carniine ut nullis
numeris crasso, ita omnil)Us nominiltus erudito potenlem fecit. Inslitui et ego,
quantum rude meum capitulum, tum atleo carica vena admilteret, Omneni omniuni
autorem, et qui solus imprudens cocleas non captas cogilur exedere, siibito

isquodam spiritu scribere, seu ut verius dicam effuntlere Tubingae. Ex

Musaeo nostro pliilostjphico. Anno a conciliato Deo Opt. Max. M. D.XIX. Mensis
Martii , Romuli primo', die XIIII.

OMXIS LOQVITVK

Mieonitles, valum Oceanus, quoque talia novit,

Dum mures ranis cantat obesse truces;
Virgilius cnlicem lusit; tiui est noster Homerus,

Plurima tum facili carmina culta lyra,
Stulticiam divam celebrat divinus Erasmus,

Orbis honos, patria; cantlida slella plag«;
Neminis Hnlteno aulore est cantata Charybdis;

Omnis ego, et nostri .sumite pensa coli . . ,

D.19.MART. A.1519.

BASILE.E. CXII.

I BEATVS RHEXAXVS ZIXLIO SVO S. D.

j 30 Libellus qiiem petieram accepi, sed querelam sacfrdulum LcodicnsiMiii ulilihis

fuisti simul mittere. porrexerunt illi per suum nuntium schcilam principibus
I Germaniie qui superiori a;stale convenerant apud Augustam Vindelicorum, com-
I plectenlem ea qiia' Bartolinns in aclis eius conventus strictim memoral. itaqne
I curabis nt ad me descriplam niittas. A Gallis Germaniie nostr* male metuo:
'35n.im si veiiim est tpiod vulgo ferlur et eliam a prudentibiis credi cieplum est,
' Monlem videliccl Pidigardi regi Franciirum obnoxium esse factum, iil bunc in
j lioras puteliir velul pignori subiectum occupalurus, tj[uid nobis pneter extremam
I calaniitatem imminere censes? misit enim ingentem aiiri vim ad tliicem; et
I quanquam in boc stutlet, ul intestinis ipsa Germania seditionibus ac bellis di-

CXII. Zvinglii Opp. (Indic. bibl. n». 81.) p. 70. sq.

29 zi.VLio] Vlrlco Zwinglio. 33 Bartolin.] Cf. p. 224. 36 ]yjont. Pelig.] Mo>i/-
beliard, Miimpelyarl Germanice. '^ duceni] Vlricum Virtembergensem.

254 CXII. IJEATI nil. AD ZVINGL.EP. CXIII. ERASMI AP. CXIV. ADELM. AD PIRCKII. EP.

vexflur, vori.siiiiilc laiuon non csl ^Tatis lam innnonsani missilaro pocuniani.

Ilnllonus IMialarisnnini odidil contra dnconi Wirtonibcrgensem.

(lialof-iiin ologanlissinnnn; itoin allernni dialoguni quoni Fehrini inscripsit , in
qno cardinaloni S. Sixti, qui fuit ad Csesareni legatus, egregie depingit. qtii
in (jorinaniani venerat (sic eniin Iluttenns .scribit), ut pecnniani colligorot iii .'i
helluin contra Tnrcas, qiiain Roinancnsos isti consumoront etc. Edidit ot alia
qu;edani ad Loonom X. omiiiiim mortalium andontissimns. Erasnnis paraplirasin
scrij^sit in duas ad Oorinlliios opistolas. scripsit ad ine liloras qu;c iiijottmn
tequare possonl. de Liitiiorio ot ;iliis rol)Us. Ejiistol;iin M;irtini Lutlierii (inaiii
Adelmanno misit Aiigiistano, iit lilii gratilicaror, dcscripsi: dolectahit te viiilis lo
et constans iiominis ;iiiiiiiiis. Hoiio \alo. Ras. 19- Mai't. f5I9.

CXIIT.

28. MART.15in.

DES. ERASMI ROT. APOLOGIA REIICIENS QVORVNDAM SVSPICIONES
AC RVMORES NATOS EX DIALOGO FIGVRATO QVI lACOBO LATOMO
S. TIIEOL. LIC. INSCRIBITVR.J ,^

Viiles igilur , Immanissime lector , tamcfsi quwdam insunt in

hoc djalogo, quw j^robabilcm habcant suspicionem , quasi non tiihil ad me
pertineant , tamcti muUo maximam partcm in mc non hcercrc. vcrum quo-
niam vidcbam pcriculum, nc quum lector animadvcrlissct tinum aul altcrum
locum in me tortum , putaret cfctera omnia in mc torta cssc , quw fortassisio
in Lulhcrum , aut Petrum Mosellanum, aut Hutlctium , aut alium quempiam
destrinxil, occurrendum putavi. j^ro/^f/e de utroque ?iostrum male fneretur
qui nos hac onerant suspicione lacobum Latomum, quasi me voluerit hoc
dialogo configere, et mc, quasi sim is in quem hwc omnia competant. quin
de tota hac schola pessimc merentur qui spargu?it ?'utnorctn, hunc libctlumvo
?ion tinius esse Latottii, sed cotnmuni opera theologorutn cssc conflatutn.
Poteram ad quwdatti copiosissitnc responderc , verutn nec mihi visutn csi
in his tnuUutn opera' ponere , nequc cotntniftcrc vofui , lcctor , nt cutti tne-
fiorutn iacfura diufius iti hiscc frivofis tticis definercris. Betxe vdfc. Lovanii,
quinfo Cafctid. Aprii. Atino M.D.XIX. 30

CXIII. [Cf. infra Ilutteni ep. ad Erasnutm d. .">. Iiniii a. 1510. daUv § r».] \\\
Erasmi Opp. Rasil. 1540. fol. toin. IX. p. UO.

[Angstii opilogum acT lihrum dc Cuaiaco vidc num. xcvi. p. 225.]

AVrrVSTyF, VINDELICORVM.

CXIIII. 10. APRIT.. I.MO.

RERNARDVS ADELMANXVS RILIRALHO PIRCKIIEIMERO S.

lam infra monsom tornas ad to ciim noiiniillis rolnis dodi lilonis. qiiiltiis
pr;etor luiiiii moroiii (11111 ikiii rospdiidoiis , iioii ;ilia caiis;! iiiilii iii mcnloiii

CXIIII. Ex Ilounianiii Docuni. litorar. p. 174. sq.
cardin.] Caictanum.

CXIV. ADKLMAN. AD PIRCKH. EP. CXV. nVTT. AD GLAVBERG. EP. VERE A. 1510. 255

vonit ffiirim iiifii-milns (iin Augiist.o. Iiulica Anno

Saliilis MhXIX.

I'. S. Iliillcnus ('(liilil (lialo.^iiin, in (iin» vclicincnlci- (liicciii Wiirlcinljcrgcn-
seni ac alios laxal; forsan non cng-ilavit princijics longas lialicrc inaniis.

MOGV.NTI.E.

CXV . [mart. s. apkil? J-.IO.]

VLRICVS DE IIVTTEN
AR.\OLDO GLAVBERGER IVRECONSVLTO S.

E Saxonibus scripsil ad iiie Slromer, res nieas, libros et vestes, atl§.i.

proxinias nundinas Francofordiuni venturas: hoc te curare iubeo apud
loportitorcs cottidie iuquirentem, num venerint. est autem librorum sarcina,

Italico more colligata, atque iterum quoddam vasculmn, quod el ipsura

liliros continet et vestes; si compereris perlata liaec istuc, ocissime mitte

qui nunciet aliqucm. Mitto tibi Pbalarismum dialogum. premitur nunc§.2.

Guaiacum, quod et ipsum ubi fuerit perfectum, babebis; Febris dialogus
latraductus est in Germanicum; mittam impres.sum tuis, fratri, socero et

aliis cognatis munus: tantuin abest, ut metuam accedentem buc illum a

latere. Mira niibi circa emendos equos incumbit necessitas: iube tuumS.s.

socerum istic inquirat, num qui sint vendibiles, atque illud proxime scribe;

ncque cnim mora est; ita celeriter paratur ba»c nobis expeditio, cui si
2onescis, ipse interero. Optime vale cum socero, coniuge, fratre et liberis.

Moguntice. raptim.

^iebcr f)et:x Doctor, id) iicrfcl)c mtd) iii lics ll>aj]cmctflcrs iOaufi mcrlicts.j.

ir mciti titnglid) ftit&cit, ^cs Pfcrtics Dalbcii, miift ctuio ciii |.1fcrb fci)it vcn

W D^cr XXIII C?ulticii, ctitcm iincd;t 311 rcitcit.
25 Inscriptki: Arnoldo Glaulierger Francofurdiensi

LL. Doctori longe doctissimo
Amico syncero et venerando Sal.

Ex antograplio penes eandem Familiam (i. e. Glauheryicnm) sed dilacerato ac Ltso.

CXV. A = ]\IS. ITamhnrg. [cf. a<l se^j. epist.] niiiii. XI. mide., oiiiissis iiiscriptionihnx

et §. 4. dedit 2 = Wolf Conspcct. [cf. ad seq. epist. num. 2.] p. 157. 3 = Wa-

^■■cnseil n. xli. p. 22(). 4 = Hutt. Miinch. III. p. 12.3.

^ -Acd yag Svvayiiq vtcIq av&QcoTtov iq ^aailrjog egtl Kal x^t^Q VTtSQiirjyirjg. Herodot.
VIII. 140. '•* Francofurdium 7. '* Guiacura^. Mense Aprili prodiit Uher de Guniaco.
"'•'^ illum a lat.j Cardinalem Caietanum. 2« intereo 4. «i (I.510.) add. 3. 4. «^ ^\t-
ber etc^ Hcec omiser. edd. ^^ Inscriptionem omiser. edd. Arnoldus de Glau-

burg, Francofurtensi.s, natus a. 1480., Papi^e a. 151.5. iuris utriusque doctor, postea
syndicus patria? urbis factus, Catharinam Hamanni de Holtzbausen filiam uxorem
habuit. [Ha3c Straussius cx cod. M8. geneal. Francof. mecum communicavit.]
Hamannus a. 1525. consul Francof. crat. {cf. Archivii infra cil. jiart. 1. p. 17.) A(l
fratrem Arnoldi, loaimem senatorem Francofordianum, qui cum vidua rei fami-

256 CXVI. HVTTEXI AD AUNOLD. DE GLAVBERG EP. D.

STVTGAHDIiE. CX V I. U. APRIL. 1")I<1.

VI.RICVS DE IIVTTEN

AHNOLKU m CL.WHEHG

CWIUSS. SAL.

§. I. Oui.i u,iilili;i' vcrsor ol qiicfdjim (lobcl inesse niililari ordini hrevilas,
aocipe dc bcllo lior lirevilcr: adluic hostem non vidl, at urbes se dc-
dernnt et pa^i |ihuimi, pulalinquc sola restare Tubinga, in qnam se >n-
bilitas conlulit: nam de arce Asperga perinde non cura est mililibus no-
'§.2. stris. Abslinctur a popnlationibus. nisi ad viclnm quod atlinet. "Tyranmis.
qui peracerba non taiitum }iugua cxccpturus nos, sed profligaturus etiam i
vidcbatur. jiaucis cum cqiiitibus auriigit in Galliam. ut plures, ut (|uidam
ad Ilelvetios, (pii mirabiliter dece[ierunt illnm ablala magiia

§.x jiccunia et dcfraudata fide. Snmma rei est, eiectus onuiia perdidit: nam

— — etiamsi pcrtinacissime obsidionem ferrc decernant, tanto

— restare noii potcriuit. copiarum aimd nos mira est forliliido: i

eqnitnm census est ad IIII milia. aut infra cum numerum. pcdiliim \\X
milia; macbiiiarnm species longe pulcbcrrima amicis est, terrori inimicis

§.4. summo. Dixi libi non esse metum ab Ilclvcliis. quod eliam meiililus non
sum. ut eliam in votis sit mililil)us nosliis pugnare adversns iniidissimam
gentcm. dicunlque onmes omnium ordinum passim, utinam 2(

CXVI. 1 = MS. Hamburg. l)ibl. vol. LXVI. n". xii. {(Uligcnter collaf. a ccl. Peler-
sen.) imde hanc cpistolam, scd sine utraqite inscinptione jndtlicavit 2 = lo. Clij)h.

Wolf , Consp. supellectilis epistolicse et literarife manu exaratre. etc. Haniburg.
173(3. 8«. p. 158. sq. 3 = Wageuscil. n. xxxiii. p. '205. sq. 4 = Munch. ITutt.
Opp. III. p. 140. sq. 5 = Kiaft (Intlic. T)il)Iio«rr. num.84.) p. S.sq.

liaris copia inagis quam freneris splendorc commendata Catliarina CJeuch sivc
Gej-ch matrimonium coutraxit, alterlus fratris, Hieronymi a Glauburo^, q'iem Al-
ciatus Ticini iuris utriusque floctorem renuntiaverat, Mediolani a. 1530. scripta
epistola extat in ^Frankfnrt. Archiv fiir lilt. dciitschc Littcratitr v. I. C. v. Fichurd,
genimnt Baiir v. Eijsencck. II. p. 131... 133. Ff. a. M. 1812. 8". Ad eundem loannem
a Glauburg puto datam esse epistolam (ibidem p. 125... 131. publicatam), cui re-
centior mauus inscripsit ^Brief dcr Margaretha Ilornginn an ihrcn Sohn lohann
von Glauhurg, damals in Wittcnherg studirend; sie will ihni Anna Knohlauch freien.
Anno 1526."

^ Inscriptionem ex MS. datam omis. 1. ^ ordini militari 2. ..4. ^" nou ]>er-
inde 5. " Lacimam inter attinet et Tyv. indicant cdd. scd in MS. hicuna' inrti-

cium delelum cst. Tyrannus. (Ulriats dux Wirtcmhergcnsis) add. 3.4. *' quidam

■] excidcrit opinantur, ,?. coniciunt. '^ oblata J. /V/Avo. magna

omis. edd. '•'' Nam ] an Tnbingenses? '^ si {post etiamsi) add. MS.

decernunt 5. tanto ] w? exercitui? ""' mil. 3/S. millia <'^A/. '" in-

tidiss. MS. 20 utinaui — ] iin cnm ITelvetiis dimicare detur vcl simile

guid?

, CXVI. flVTT.At) GLAVn.KP. CXVII. IIVTT, AD LVC. DE ERENBEKG El'. 21.ArR.I5in. 257

De Gallo nescitur quid ille sibi promittaf; nos cum neque metuimus, et§.
valde speramus: nam copiis cum abundamus, hoslem desyderamus poten-
teni, divitem, spe praedse ac glorise simul. De prseda nihil dum accepi; ut
jninium accepero, mittam ahquid uxori tufe, tibi soceroque seni. DerebusS.
smeis non possum certi ahquid mandare nunc; exspecta nlteriorem ah-
quam meam epistolam. interini cura ut Orationes in tyrannum descrihan-
tur. Qiiod pene excidit, paucis ante fugam diehus, cum Tubingae ageret §•
tyrannus, fuit ihi cum illo simul uxor gentilis mei interempti. quod id-
circo non palior ignorare te, quo ne cuicpiam «hihium esse sinas inter-
nemptionis cansam spurcissimam mulierem, ffedissimum scortum, nostrum
exitium, et huius beUi HehMiam; quam oportuit, si dii vohiissent, in manus
venire nostras, ut po^nas daret. H*c hreviter, ut in tanta copia. Vale §•
cum uxore tua et socero. iterumque vah'. XVHI. Kah Maii, Stutgard.
apud Capnionem.

, P. S. Hodie in manus noslras venit oppidum Reuthngen cura arce.
Inscriptio: Arnoklo de Glauberg Francofurdiensi lureconsulto
longe doctissimo, Amico vero inter paucos flde
et probitate venerabih Salut.
Ex autographo apud eand. Familiam [;'. e, Glaiihergicam].

10 EX SECVNDI.S A STVDGARDIA CXVII.

CASTRIS.

VLRICHVS DE IIVTTEN

LVC^ I)E ERENBERGK CAA(JMCO

ET AMICIS MOGVNTIAE OMNIBVS SVIS

SAI.VTEM.

Quandam dedi ahain longam episfol.ini ad amphssimnm virum Lau-
rentium Truchses decanum, iu qua de rebus (pue hic geruufur oumibus

CXVII. H. A, 2. 3. cf. ad n. cvii. adnott. 2 = Wagenseil. n. xxxii. p. 202. ..204.
3 = Miineli. III. p. 144.. .14G. — Huius ep. partem dedit etiam Burcliliardus I.
p. 2t8. sq. (Germanice novem priores liuius epistola; §§. extant ap. Steinhofer.
Neue Wirtenherg. Chronik Tlil. 4. (Stuttg. 1755. 8».) p. 592.. .594. Fatue Iluttenum
conviciatur scriptaque eius barharis versionibus corrumpit Maullironneiisis cliro-
nista sive a Gabelkofero collectorum transcriptorem appelles, iit ducem I'lrleum
egregium principem fuisse demonstret.

* desiderainus edd. ^ divitem omiser. 2. ..4. De MS. dubito. '' mandere MS.
Exsp. omne.H. ® interemti (MS. '{) edd.jmeter 5. '■'•'" int. c. ; sp. 2.5. interemt. causam ;
sp. 3.4. 13 socero] Hamanno de Holtzhausen. cf. annot. p. 250. (1519.) add. 3. ..5.
'* Iiiscr. otniser. edd. prwter .5. f/iii inscr. prioris epistoUi' huc trahens dedit : Arnoldo
Glauberger Francofurtensi L. L. Doctori longe doctissimo, Amico syncero et ve-
nerando Sal.

HvTTENi Opp. vol. I, 17

258 CXVII. nVTT. AD LVO. DE EKENBERG ET MOG. AMIC. EP. D. 21. APR. 1510.

plenissime seriptiim est. i|»s;im vobis ut osleiuleret iussi. quod si faclinn

§.2. esl, bene hahet, sin vero, hreviter rernni liic capila accii>ile. Nonduni
hostem vidi: nihil tyranno hoc fugacins, nihil imhecillius invenlnm est;
ita fugil ul uou respiciat, tantum ahest (lefeusiouem ut iueat ; mirum (lictu
est quantis uos itiuerihns pr«cesserit; omnia eius occupamus, uulhj adhuc :.
negotio: dednnt se civitates passim: quid facerent aUud enim? sahitanl
uos qninetiam occursantes ph'rique hheratores et servatores suos, ac sahi-
lem precaulur, nt expulso tyranim Ifetitia gestientes ac frementes, haiid

§.3. aha ratione. quam in vicem pra-da et populatiouihus ahstinemus, necdimi
occidimus nisi paucos nescio quo errore (h*feusiouem molitos. in maniluis i
omnia noslris aut sunt aut fuliira iamiam pulantur: ex iis (pue mimitis-
shna sniit et (jiiihus phirimum ille fidil, oh idque pr*si(his et rehiis ad
victuiu necessariis firmavit, oldiuuimus iam quredam, aha spe praHipimiis.

§. 4. Tul)inga; iirhs si accipi siue arce seorsum possit , et ipsa se dedil. iiia-
xima inihi pr;esi(ha snnt, pulveris magna vis, ex uolulitate imprimis coiii- 1
pliires, et inter eos tiiiis, o Luca, frater Petrus, qiii Frauciscum dnrto-

§..i. i'om adfatus est heri, cum permillerelur colloquium. Ilalieutur ihi omnes
thesauri et quse cara hahuit tyrannus; j)ra'terea ipsius liheri masciihis et
puella: aufugit enim oumihiis post se relictis, viginti cum eqnitihiis solis.
Qui in pr«sidio sunt, conditiones nobiscum paciscentes sic dedunt arcem..
ut iidem exigaut vicissim in principis pueri potestalem fore lianc, nhi ad-
oleverit, una cum iis quae relicta ihi sunt omnihus. nou videntur acce-

§.6. ptnri duces, quapropter magnis .se operihus tiieri couaulur. Aspiirgani
hahet parricida omniuiu nequissiiuus ac crudehssimus lo. Leoiihanhis dc
Reyschach, is qiii suam uuper uxorem, eamque gravidam, et ancillain.

3 fngatius c(h1. '' snos corr. 11. X sni A.2. ^ ac frcm. delcv. //. .?. '- fiil«t 5.
'^ piilv. ni. vis uildid. II. 3. cctcri non hahent. i" Francisc.] Sickingcnscm. ' - libcri]
Christophorus et Anna. ^t ac] ct corr. H. 3. ^5 Reyschach] cf. Heijd Ulr.v.
Wilrttemb. 1841. 8". I. p. 502. Rcischachii relationem de ohsidione Asperga- vid. ap.
Sattleritm Topogr. v. Wiirttemh. I. 154. Aequale, post Maximiliani imp. obituni com-
positum poema, quod primum prodiit in 1 fol. extatque in bibl. rcg. Monach.,
Aretinus {Beytr. z. Gesch. n. Lit. 1805. 8". IV. p. 524. ss.) et ex hoc L. v. Soltaii 100
deutsche kist. Volkstiedcr {Lpz. 1845. 8". p. 242. sqq.) ediderunt "(Cin ncUDS licli uoil
licnx |)cvt3og uon lUirtljcnlicrfl. Jln l)cm tljon. ^d) ftunti m cincn illorflcn." Ex eo stro-
phic 8. sq(i. huc pertinent:

Pcn uon ijuttcn i)aft l)u crftod)cn

fd)cntlid) ums lcbcn brad)t,

gcrtjog tUrid) uon lUirttcnbcri),

ift tixt ctn flrolTc fd)mad),

luas tiu iicn armcn CCont^cn haft flctl)on,

uicrlicn fic V\x iiaran flrtjcnd^cn ,

liaincr luiirt bci) Jiir fton.

gans finhart \m\ t{i)fd)a tiu grofur inorticr,

Ijaft flctl)on nit rcdjt,

CXVII. HVTT. AD LVC. t>E EREXbERG ET MOG. AMIC. EP. D. 21. APR. 1010. 259

cliain ipsam gravidain, ac ministrnni ol» nescio qnam frivolc snmptam sn-
spicioncm uno iinpetn eadcmfpie liora occidit. Sed de eo priesidio con-§. 7.
suletur poslca: nnnc in Tuhingam inleuti omnium animi suut; oppugua-
biiuus, iiisi ultro in potestatem veniat, modis onmibus. Fertur ille ex
sGalliis accersere et aliunde auxilia, sed nullo nostro metn: iam hostem
enim deesse nobis querimur, cxcrcitu frcti, qualem diu non vidit Ger-
mania. feruntur et Helvctii huic se denuo iinmisccrc ncgotio, magna mnl-
toriim spc fore ut eliciautur istis e montilms. In onmcm evcntum cou-§. s.
silia sunt et copi* sunt iu mirum moduin nuincros;e: proximc cum lustra-

loretur exercitus, ceusa suut eorum qui stipcndia faciunt, pcditum quidcm
milia XXVI, cquitum IIII milia: nam ingens mulfitudo non conscriptorum
sequitur, qiiam ^l miliuin esse feruiit. Omnium nihil hebcs aiit intu-mum, §.o.
mira alacritas, incredihile robur: date milii Turcas, et Asiam iubete his
copiis impetere: prseterea machinse suut et opera hellica instrnctissime.

loVos interea provi<lebitis impcrio islic et regem facietis; qiiod Christns velit, §. lo.
ut ex commodo simul et honestate puhlica per vos agatur. Ecce autem
legatum pontificis, illum a latere, ut fertis? quando erit ut se cognoscat
Germania, ut inteUigat unde sibi fucus fiat? Incipit illi autem vinum pla-
cere? et perdices illis taiidem Romanis gustu respondcnt? repcrtum ad-

2ohuc est ad nauseatoris stomachum quodfaciat? 0 Romam! o legatos a

t>c\n uu-ib bnft ^u frmoilict,
fd)fntlid) "oic inagt tiniJ lUid) ticn hnfd)t ,
(!3ot iuiirtft nit uniicrod^cn lon ,
iuicrft riu i)ct3 nit crfd^olTcn,
niuft i)anflcn an cincm paum.

gans finl)art uon tti)fd)a tm groftcr mor^icr
«ms 3ci)d)rt iiu oas kinli in muttcr lcib,
tiu haft fic imcrlid) jic^Dncn ,
gcfct^t cin lilofu'5 fd)iiicrt an ircn lcili,
lias fratuenbilli luann bas ift plol) ,
fic l)at tiir miilTcn faflcn
ums iu t)rtl't flcrcn flcl)ort.

f)ans finl)art uon tti)fd)a tiu Inft cin grof;cr morticr
l)aft licincm fiirftcn falfd)c rcti auflcbcn ,
tiarum tl)ut cr tiid) auf ciitiialtcn
unti frift tiir i)ct3 icin lcbcn ,
fllcid) vnti fllcid) flcfcUcn fid) gcrn ,
alt atfcn vnti junfl pfafcn,
tnniu t)ic uiilticn bcrn.

I

•• ille] (lux Wiirtcnib. "^ Helv.] Suitzeri r>n-r. 11. 3. *' millia et sic in sq
2.3. '■' legat. pont.] Jn sqq. ad Febrim I. (lUiaUt.

17*

260 CXVII. IIVTT. AD ERKXB. EP. CXVIII. EEASMl AD IIVTT. El>. D. 2.1. APU. 151!).

ii.lalpit'! Noii possmii plura : i;iiii liiba concinit enim: post c(»[>iose aliquid,
spero victa Tubinga. Valele niei memores; nam vos ego im|)ense diligo.
Ex secimtlis a Studgardia castris. Haptim inter lubas, binnitns, lympana
et .strepitum castrensem. \I. (^al. Maii.

I.OVANII. CX.VIII. 23. APRIL. 1519. -

EBASMVS IJVTTENO S. D.

§. I. Tol studionim lahotihiis ohrufiis, iil mirum sit mc cuiquam omnim

rcspoiidcrc , sa'pius tihi rcspondi qiiam, tu ad me scripscris, si modo per-
feriintur quw mittimiis; et tamen pertinax silentiwn mevm accusas mecum-

§.2. que dclitigas qnasi pariim sit Jwminitm qni mecum rixentur. Jngentein volu-\o
ptatem mihi tuincias, quod tali animo sit in me R. D. archicpiscopus Mogw\-
tinensis, ei tihi talem Miecenatetn gratulari non desino. ccetetnim lihellum
illi dicatum iampridcm mco snmptu misi per iuvenem quendam, una cuin
literis ad te , simulque pra'/'ationem ad Guolphangum Angustum ; eum cx
literis Rhenani intettigo Basileam usque pervenisse; quid egcrit Magunti(e\h
ncscio. demiror si non peregit mandata, cum addidcrim tibellum mcmo-

§.?>.tiafetn. Pra'/ixinius fibeffo episfofam eruditam el cfcgaidem archicpiscopi,
tion pcrinde ut extaret iffius crga me fdvoris ttionumentum , atque ut afios
tanti principis cxemplo ad bonarum fiterarum studium acccndcrcm. cl vi-
deor mihi profecisse: natn cfarissimo iuveni Gufiefmo de Crog , duci clm
cpiscopo Camet^acensi , archiepiscopo Toletano, denique cardinaii, quan-
quam alias salis videretur acl honesta studia propensus, tatncn cx Ma-

§.\.gunlincnsis epislolalccla non mediocre cafcar additum videtur. Aulam tuatn.

CXVIII. A = Erasmi Epp. (Indic. bibliogr. n". 53,1.) p. 294. sq. 15 = ibid. 53,->.'

p.2G5. sq» 1 = ibid. 53,3. p.251.sq. 2 = il)i(l. 53,1. p.35U. sq. vi. 14. 3 = ibid.

53,5. coll. 433. sq. 11. ccccxiii. 4 = Erasmi epp. S(dectiores. Basil. 1719. tS".

p. 188... 190. 5 = AVao-(^nsell. n. xxxi. p. 199. sqq. G = Hutt. Miinc.h. III.

p. 140... 142. 7 = Kraft (Indic. bibl. ii". 84.^ p. 12. sq.

3 Studgardia corr. H. 3. pro Tubing-a A. 2. * M. I). XIX. add. 2. 3.

"^ Ad §. 2. cf. infra Hutteni resp. d. 5. luu. a. 1519. datum. " nimtiasJ^. ^...7.
Ti.j).omis.2.sqq. '^ Majcenatem i. Mec(»natem .J 5. ^. Macenatem 7. "Wolphgan-
gum^. AwgwsiVLm. 2.3.5...7. Debebantnosse Xngatmm. '^ Moguntia^ <?. 7. 1«'' nie-
morabilem 5.6. ^» non perinde: atqu(;] vuU non tain ut ... (piam ut ... exstaret 3.
*" Guilelmo 0. Gulielmo 4. Guil. lacobus de Croy princeps, ex episcopo Came-
racensi Caroli V. imp. precibus paene puer galerum adeptus (d. 1. Apr. a. 1517.)
inter diaconos cardinales sedit, post Toletanse eccl. praefectus est. obiit equo de-
laj^sus Wormatia; ("d. 31. Dec. a. 1523. seu verius post pridie Nonas lauuarii
a. 1521. aetatis xxiii."). Ludovicum Vivein inter aulicos suos habuit. Cf. Ciaccouii
vitas pontift". KK. Wmxx. 1077. fol. III. p.346. ««-«^ Moguntinensis 4. ..7.

CXVIII. ERASMI ROT. AP HVTTEXV^f EP. D. ■-'.!. APR. Ir^lfl. 261

cum scepius esset in manihus, iomen semper excussil hacienus aliquid ne-
gocii leciurieniem inierpeilans. qnocl iegi, perptacuit: qidd enim Hutieni
non piaceat? Febrim ac Plialarismum nescio qui curarunt rursus excu-
dendum: at Febris Lovanii veiiia esi distrahi, quod quosdam tjficd-sovg

^nominatitn attingere videretur; alioriui perpiacet omnibns. Phalarismiis
quoniam adhcerebai Febri, una cim Febre exulai, sed lovanio duntaxai,
neqiie enitn longius se profert huius scholce tyrannis. Susceperani et Ora-^
tionem excudendam, nec satis scio quo cotisiiio prorogent. Sed. quid ego^-^-
audio? Hutietius ioius ferreus in acit dimicabit? Plane video te beilo na-

^^tutn, qui non ccilamo tantutn et lingua, sed et Mavortiis armis pugties.
ciuanciuatn cptid magni, si nutic ausis inier iam tnultos adversus utiwni
pugtmre, cutn olim Botwnice unus tcitn tnultos profligaris? Laudo foriem^.^.
cmittiutn, sed tattien si ttie audies servabis Huiietium 3/usis: natn wide
nobis taie ingeniutn, si quid accidat, quod avertant supeti? tiosti Mariem

y^aklonQoqaXlov, tiec satis propiciutn botiis itigetiiis , uipoie deot-utn ottitiium
stolidissitnutn. Bctie sit, sed tctmen si cpiid acciderit, ipse tibi tuis scripiis
extruxisti ttionuttietUum cere perennius. Necpte nos tattien defuturi suttius^-'^.
officio nostro: natn si c[uid Erastni scripta vcdebutxt,

tiulla dies uncptatn ttiemori tios exiinei cevo.

^o Triutnphum nondutn viditnus. gratutti erat cpiod nostt^o *consilio tatn diu
presseritit ; ticc dubito quin totutn arguttietiiutn sitii ttwderati. Bixarum
nulius esi finis: ut cceteris omnibus simus superiores, sgcophantiis, men-
daciis, conviciis lotige vincitnur: noti possum. non ingenue faieri cpiod vero
verius est: sed prcestat hac patie ultro herbam dare cjuatn turpiter de-

''•'^pugnare. Neciue etiim solutn perpendendum est nobis, quid dignum sit iis§.^.
'in quos scribitnus, verum etiatn quid nobis digtium sit qui scribimus: pul-
chrius est aiiquando tnodestia cpuim causa superiorem esse, et sunt cjuce
iwbis potius agenda sini. Malitn ego totum mensetn in Paulum aut in

••2 negotii 4. ..7. ^ Febrim et Phalarismmn Lovariii ineiinte a. 1519. typis

expressos fuisse ex h. 1. adparet. exemplaria, nisi ex iis sunt qiije sine loci in-

I dicatione prodicruut, ad umim omnia deperiisse videntur: praster Parisienses

j Romanamque quas potui, omnes fere bibliothecas perquisivi, quid Huttenicorum

I scHptorum coutinerent; sed ex iis quae ad h. 1. pertinent, unum dialogorum (For-

tunse, utriusque Febris, Triadis Rom. et Inspicientium) exemplum ,,Impref-

fum Louanij per Petru Acheffan impefis | Erachel Volphgrant Anno Domini, |

' M.D.XXI.MeufisOctobris. ( " in 4". habeo quod memorem. * -/5|U.t'9'f'ous] semideos,

I i.e.pru-latosecdesiasticos. Febris] ea^. ^uideturS...?. «exsuIat^.Z. '^® orationemj

I AugusUe a. 1518. in 4°. Mogmitia; a. 1519. in 8^. imblicatam. '• Quamquam 7. i^ cum^

j olim etc.] cf. supra Hutteni ad Erasm. die 21. lulii a. 1517. datam epist. '^ dX-

lon^.] incoiistantem , nunc liuic nunc illi faventem. propitium 2. J. ^. " exstru-

xisti J.5...7. monum.] cf.Hor.od. 111.30,1. perhenn.yi. "^-'^ siquid etc.] cf. Ver-

gil. Aen. IX. 444. sq. "^^ Triumph.] Capnionis. ^^ convitiis 2. ..4. ^^ qui omis. 7.

262 CXVIII. ERASMI AP HVTT. EP. CXIX. HVTT. AD GLAVBERG EP. D. 30. APR. 1519.

evangelium explanundum insumerc, quam clicm huiusmodi rixis conlerere.
Bene vale, mortalium c/tarissime. Lovanii. IX. Caknd. Maias. Anno
M.D.XIX.

APVD STVDGARDIAM. CXVIIII. ^O- APRIL. 1619.

VLRICIIVS DK IIVTTEN

ARNOLDO DE C.LAVHERr.

IVRECOXSYLTO FRANCOFVRDIANO
SALVTEM.

§. 1, NiuliiisUTtiiis Tul)iiigam in (hMlitioncni acccpinuis, arccm modis ouuii-

l)us ct contra (|uamcuiique vim miuiil^nii. scd illc nobiscum piiyiiat iiui lo
lionuiiuiu conscicntias agit ct coj^itationcs impcllit; ipsc vincit, ipsc de-
licllat. IIuc cos niilii, siqui usipiam siint, ipii ncgaut dcum curam mor-
talium lialicrc ullam! ita prrt'sciilcm, Aruolde, divinam opcm scnsimus,
ita manifcstc conspeximus, palam experti siinms. Optimc a Francisco du-
ctore el reverentissimc tractor; maiorem in Germania Immanitalcm iion iii-u
veni lioc in genere: lialiet ine secum assidue, et ad laliis lialiet; dorniil
una, ct faluilis dat operam, miscetque coUoquia mirifice suavia. litcras

§.2. vero admiratur ut neino: magnus per omnia vir et dignus qucin maxiiui
omnes faciaiit; animus in utramque fortunam munitus, altus, invictus;
scrmo gravis dc relms summis, qui argiiit cogitationes niliil huniile, am-J<
plissima omnia ac splendidissima agitautcs; conversatio est iucunda, suavis

CKVIIII. H. A. nt afl n. CXVII. adnotavimns. • 2 = AVagenseil. n. xxx. p. 11)7. sq.
3 = Tlutt. MihK-li. III. p. 136. sg. 4 = Kraft (Ind. bibl. n. 84.) p. '■>. sg.

* clarissime 6. caris.sime 7. Lovanio 23. Aprilis, Anno 1519. 3.

'' Francofnrdano 2. ..4. '^ Sine teste, quem non liabuisse opinor, rettiilit
Chr. \\. Spieker (^/c.srA. Mnrlin Luthers. vol.l. Bertin 1818. 8». p. 125.) „3m tviecjc
„be'3 )(()nHibi)rfKu i^infcs c^ic^ai Ulvirf) oon a^viivtemtcvo; )'urf)lc ©icfinc;cu beu tvei:
„l)cit3UebcnC«cn .<>uttcn aitf uub fpvarf) yi ilMu: '^trf) biu bcv :)iittcv \>on (^bcvubcvf |? vo-
,,lnit scriptor Ef/rrni/urg\, biv lauijft ^^nijctl^au iu fvcunblirficv ©efiuuunc^. T^ein fveb(i=
„rf)cv ?Jtutl), bciu vittcvlirfKv Siun, betu .§aft cjcj^cn (ScUMlt nub Hnvccfit (labcn mid) cut-
,,Vicft. (?■§> ift jctU ciuc bcfc3>-^it; bev ©cnmltit^e nutevbvitcft ben Srf)tv»arf)en unb ("salfc^^
„l)eit fiecjt iibcv i){eblirf)fcit. Dic tivrf)C fc^macf^tct im l^leub nnb bic ^'faffcu ' bviiteu
„'f>cs()cit uub ?(v3li)"t. 2)a t()ut c§ nclb, bafj c*le bcutfc^e ajianucv mit 9)cutl) uiib
„^vaft sufammcnliadcu, uub uic^l buvrf) i()v ©tiUfitcn auc^ 5U iBevvatbcvu an bcv gu^
„ten <Sad)c n>crbcn. @ieb mir beiuc .r-^anb, cblcr lUvic^, baf? tinv sufammcn fiiv 5«i-
.„l>cit uub (5()viftcut(ntm (cbcn nub ftevben ^■'Ollcn'." Sic fabularnm narratores lo-
(pinntnr liistoriarnmque corrnptores (nt Miinch, .Sickingen I. p. 115. sq. qni supra
transcripta «[uasi vera Sickingiana verba esse posseut, repetiit); ciusmodi qnasi
idnmhca.s nchnlas non tinxernnt iieque Franciscus, neque, quamvis cpavtaciaan-
Kov fuisse vulgo ferunt, Huttenus. *^ Litteras 2. i^ utranqj ^.

CXIX. HVTT. AD GLAVB. EP. CXX. HVTT. AD EEAT. RHEXAN. EP. D. 30. APlt. I.M9. 263

convictus; superbe iiiliil, liheraliter oniiiia ilicit ac faeit; i|).se aperlus, odit
fucum, detestatur ponipain. Age vero apud milites qnantus favor, quodi^.
desyderium: pene dolent alteri exercitus summam permissam. Caruni esse

I iubeo civitati tuee lieroem omnis generis virtutibus auctum et ornatum.

I .'iHinc ad As[)urgve oppugnationem movemus, vi arbitror capiendam, nam§..'i.

I ab hominibus insessa est desperatis; ea devicta siquando auxiliator Cbri-

i stus dabit, una restat Nilfa, omnium opinione de facile expugnabilis.

I Quanta victoria quam nullo pene negotio paritur! Ipse tyrannus non au-§.e.

• diimis ubi sit; fugit paucis comitatus, relictis post se rebus omnibus, pe-
locunia etiam ac liberis. loannem Huttenum refodimus quodajii in vico baud §.7.
loiige a silva, ubi occisus est, sepultum. rem admirandam et cuius prope
iiullius hoininis lides capax sit, vidisses, cjuartum iam annum defossum
corpus non consumptum, nou pntrefactum, totam adbuc faciem cogno-
scibilem; quinetiani sanguhie commaduit attactuni: en igitur innocentiae

j istestimonium: deposuimus Eslingye, inde ad patriam sepulturam devecturi.

! Quffi scripsi de uxore ducenda, ut sunt scripta accipies. nihil simulo, §.s.

j proposui id milii, si per illos liceat. Tuam uxorem, liberoscjue tuos, ac

j illum imprimis venerabilem senem Hammonem socerum tuum valere iubeo.

i Salutabis prieterea ex me tuuni fratrem nostrosque istic omnes. Vale.

2oapud Studgardiam. pridie CaleiT. Mau. Anno M.D.XIX.

EX THERXH.S BADENSIBVS. CXX.

.■^O.APRIL. U

VLRICHVS HVTTENVS BEATO RHENANO ET AMORBACCHIS SALVT.

Hodie in bas me liic Therinas conieci mediu, ut remollefcam, hoci'.

poft helliT, iii quo Iioftem non vidi, baud meo qiiidem metu, fed Tyranni

25 fugacitate. En illuni igitur egregie ferocem SueuonT iirincipem, qui nos

contuitu ocuIoriT fuoriT adiiftiirus videhatur. Quo de linior erat, ne- prinuT

adiienientes iios fuhito occurfu vna omnes opprimeret. Qiiem fic paratiT

CXX. Hanc epistolam ex Huttcni autographo Selestadii, ubi iu bibl. civitatis
servatur, exactissime descriptam quantum per operas ficri potuit adcuratissime
cum omnibus suis sig^lis interpuuctionibusque q. v. repeti curavi. Non satis ad-
curate primi editoris munere functus est R [id est Kobrich (Indic. bibliogr. u". 85.)
p. (319. sq.]

3 defiderium 2. ..4 r.'ene 4. ut in sq. altcri] Georyio Fiinidsherg sub duce
Guilielmo Bavaro. '' Niffa] Neulfen. oppiuione 2. " rebus addid. II. 3. 4.
^" lo. Hutt.] Cf. Orat. V. in duc. Virtenp. versus fineiu et epist. seq. §. (J. ^^ ho-
minis addid. //. 3.4. '^ Essliug^e 2. ..4. ^" scripsi de ux.] Ila-c quidem cp. non
extare videtur; sed cf. infra ep. d. 25. lul. a. 1519. datam. de ux. duc.] cf. infra
n. cxxxi. i^ inprimis 2. ..4. Hammonem] socerum Arnoldi de Glauburo^, Hamau-
num s. Amaudum dc Holtzliausen. cf. supra p. 2.56. aunot. ''•' fratr. tuum 2. ..4.

^ Amorbachiis li.

264 CXX. HVTTKXI AD liEAT. KIIKXAX. ET AMORBACCH. EP. D. .'^O. APR. 1519.

linniinps direhat, ul nulla fatis aduorfnni vis effet. Cnius tanta ferebatur
efle animi uiagnitndo, ut terrore efficeret, quod armis alij non polTent.

§-^Illa inqua tanta, tani ferox, lam beHicofa, tam Inianis, tam inuicta belua,
comorfa eft, nec remordif. fu<:ata eft, nec reftitit. eiecta eft, nec fub-
flitit. Et umic ad Gallos aufngilfe fertur, auxiiia inde allalnrus quibus ••
in nos referatnr. Hui Gallos. Ifui auxilia. lam hoc iirofpectum nobis eft
^eniant et (ialli, et fiquos pneterea banc patriam tnrbare iuuat. Nunqj

§.^- paratiores inueniri poteramus. Vtina videretis exercitum noflrnm, qni viri,
que arma. Pra^fertim • quod equitii robur Francifcus dncat. Ad feptingen-
los prins adductos, alij rurfus centu venerunt pari armatura. l*r(»xima'<>
Inftratione cenfa funt peditu qui ftiiiendia f^aciut, XXV Mil. K(|nitu inj .Mil.

§.«. Coftidie ali(pij aut fediciofi, aut inualidi, aut minus apfi, reijciuntnr. iii
eoruqs loca meliores deliguntur Quod fiqua vis ingruat, parata nobis fe-
rnntur, que breui veniant alia milia mulfa. Francifcns cerfe fi vocet bodie,
fexcentos ei ampliiis optime inffructos equites, eofq^ xx™ intra diem addet. '

§.'. Atq^ b;ec voliii fcire vos, quo ne(|uid temere nobis metueretis. Paucos aiite
dies Tubinga fe dedidit, cum aliquot dieru obfidione pafl"a efl^et, confifa

§.G. prpfidiis in arce viroru nobiliu, quos ille nefcio ut obnoxios babuerat. Ad
vmbilicu ieiuniorii interempti Hnfteni corpus refodinms, ad patriam fepul-
fnrili remiflin-i. Quo de miracuhi vobis fcribo. Adbiic albet facies nohdu-*
coufiimpfa carne, pofuifq} ab his qui bene notu babmM'at cognofci. Quin-
eti;i aperta tumba fangnis velut a(pia mixtus effluxit, quartii poft q? occifus
eft annu. Hoc fcrihitc amicis vcffris vhiubi funt, mea' fidei periculo. Ve-
rum eft enim, nec mendaciu vobis inqmfari dehet, meo indicio rem diuul-

§.;. ganfibus. Ibec in aquis fcriho. breui.ul arhitror Mogiintiti redifiiiifs, (pio fcri-w
belis mihi, in a-des Zohellij. Valefe ex Thennis Badenfib. raptim i.j Caln Maij
Inscriplio: IJcafo Rhenano et triluis Amorhachiis viris ut liferatis ila
fibi egregie caris aniicis apud nanieam Sahifem.

1 adversarioriim R. a/i/c tVrobatur ilelevit vid {scripluvus fucral videbatiir).
2 e.sse omis. R. alii aniiis R. =^ fera (jjro ferox) R. hellua //. '^ si quos R.
Nusquam R. '^ soditiosi //. '^ loca] non salis flistinctc scripfa cst a. fort. est 0.
si qua R. " luillia //. '■' XX iutra dies /?. '" ne quid /?. timueritis (pro
iiietueretis) R. '■' umbil. iciun.] inedia ieiutiin, nobis ?1tittfafteii. Dominica LaUare
a. 1519. incidit in d. 31. Mart. Cf. ad h. § proxime superioris ep. § 7. refodimusj
in vico Holzperlingen. CL Heyd, Utr. Hzog zu Wiirttemb. Tiibing. 1841. 8". I. p.303.
'■'*" patrium sepulchrum remissuri. Quod mir. cor-rupte R. '^' ^* Quin etiam //.
23 21 Verum ... diuul<;antibus. o?nisit R. ante debet repetitum vobis delevit auctor.
^" Zobelii R. Theodoricus Zobel, capitularis et scholasticus Moguntin. qui de
Livio Moguntire latitante d. 9. Febr. a. 1528. ad Erasmum scripsit epistolam supra
cxhibitam p. 252. 11 Calcnd. falsn R. Ceterum haec ej^istola utrnm revera

cum proxinic antecedenti eodem die scripta sit, in medio relinquo. ^' Hc-cc in-
scriptio utrum Hutteni recentiorive manu scripta sit, nunc non video.

CXXI. KRASMI ROT. AD I,AVR. (AMPEOIVM EP. D. 1. MAI. 1510. 265

CXXI, 1. MAI. 1519.

REVEREXDISSIMO DOMIXO

D. LAVREXTIO CAMPEGIO CARDIXALI

ERASMVS ROTERODAMVS S. D.

5 Reverendissmie douiine, virtutum tuarum insignium et erutlitionis rarissimae

fania inflammatus iam pridera gestio te et nosse propius et coram adorare.

.■ . verum ne nullo interim argumento declararem raeam erga

R. D. T. aninii propensionem, mitto Novum Testamentum magnis sudoribus

i denuo a me recognitum, quod S. D. N. Leoni dicatum ipsius liorlalu in lucem

iioemisi, (piemailmodum illius Rreve testatur additum in operis fronlispicio. Huic

[ initio reclamabant (piidam, sed qui aut non legebant aut non intelligel)ant ;

nunc amplecUintur omnes excoptis paucissimis quos pudet resipiscere. Ili nul-

luni non movent lapidem, ut bonas lileras passim reflorescenles op])rimant ; ad

1 id splendidos praetexunt titulos, haereseon profligalionem, ecclesiae defensionem,

jiscum mihi crede longe aliud agatur. Mihi certe rebus omnibus omissis illud

, unice studio fuit , ut meura ingenioluin hoc et qualescunque lileruhe Chrisli

I gloriae servirent ac ecclesi* commodis: homo tamen sum , labi possum: quodsi

iudicium alicubi defuit, animus certe rectus non defuit. omnihus nemo hacle-

I nus placuit; mihi satis est quod optimis quibus<jue placeo. Sed vide qua?so

Izoperversissimam, imo ingratissimam qiiorundam maliciara: diffisi !iliri< ol argu-

I menlis quidam sycopliauliis aggrt^diuiiliir : (iiiicquid pnnlil lilirllnriiin . i]iiibus

hoc tempore quidam uiiuium licenlor luiUiiil, luilii impingiiiil. rrnilicral .nemo,

nani is est libelli cuiusdam ludicri titiilus; ineura esse caluinniabantur, et per-

suaserant, ni autor iratus sifii suiiin opiis viudicasset. exierant epistol.e

5qn<edain ridicula;; non deerant qui rae adiutore scriptas dictitarent. postremo

j prodiit nescio quibus avibus opus Marlini Lulberi : aiitor raihi lam igiiotus est

i quain qui omnium ignotissiraus, lihruin nondum perlegi, et tanien initio lueum

i esse dictilabant, cum illic nec uniis ajiiculiis sit nieus. Iloriim cura nihil

; adhuc procodat, ipsa re revincente racndaciura, dialocji ciiiusdara siispicioneni

isomihi inoliuutur impingere: is, iit cx argumenlo satis conslal , scriplus e^t in

orUum divi lulii pontificis maxinii schismatis tempdre; sed a quo , incerlura;

ante quinque annos degustavi verius ([uaiii legi ; post repperi iu fierraania apud

quosdaui dcscriptura, sed variis lilulis. ([uidaui testabantur Hispani cuiuspiam

CXXL 1....5 = Imlic. bibliogr. n. .o3,I...5. 1) p. 407. sq. 2) p. 414. sq. XIL 1.
•3) p. 394. sq. 4) p. 575. sq. XII. 1. 5) coll. 436. sq. n. ccccxvi.

^ REV...D. omiser. 2. ..5. ^ Rever.] Eximie 2. ..5. * e. d. t.] te 2. ..5. — (rev.
dominationem tuam) ^ s. d. n.] pontifici 2. ..5. — (sanctissimo domino nostro)
'^ quum 2. ..5. et sic in sqq. ^" inimo 4.5. malitiam 4.5. *' auctor 3. et sic
in sqq. vendic^sset 3. ..5. epistol.e] obscurorum viior. ^^ M. Liitlieri 1.
^ Dialogi 'Iuliu,s\ qui iam a. 1513. prodierat Fiausto) ^(ndrelino) /'(^orolivieusi) au-
ctore. Sunt qtii hodieque Hutteno adscribant , non meliore iure quam Erasmo. In
Erasmicarum epp. a. 1521. puhlicatarum exemplo meo manus XFI. swculi adscripsit
'Dyalogus Hutheni.' — (Memorabilem ex Thomae Mori epistola ad monachum quen-
dam scripta dcsumptum locum post hanc Erasmi epistolam repeti curavimus.)
Ipsum dialogum post Huttenicos repetemus nos. ^^ reperi 4. 5.

266 CXXI. KBASMI BOT. AD LAVR. CAMPEGIVM EP. D. 1. MAI. lolO.

essc, sc(l siipprcsso noniine; rursns alii Fausto poet* tribuobant; alii Hicro-
nvrho Balljo. ego quid de his ooniectem, non habeo, subodoratus suni quoad
licuit, vcruni nonduni pcrvcstipavi quod aninio nieo facerct satis. dcsipuil quis-
quis scripsit, at niaiore supplicio dignus quisquis cvulgavit. ac miror esse qui
solo stili argumento mihi obtrudcrc parent, cum ncc mca sit phrasis, nisis
prorsus ipsc mihi sum ignotus , nec miruni sit futurum, ctiam siqui iu ora-
tione nonnihil«rcfcrrcnt Erasmicum, cum verser in manibus omnium, el re-
ferimus fcrc in (puuiim assidua lcotione vcrsamur. ^cqiic (b^sunt bic qui iactilcnt
luam quoqiic rcvcrcn(biui (bimiiialioiicm propcmiKliim in cam susiiicioncm adduclain
esse. quod milii ccrlc nunquam pcrsuadcbitur, doncc pcrsuasuin crit non cssc vana k
qufc dc doctrina prudcntiaque eius admirabili passim a summis viris pra'dicanliir;
neque quicquam addubito, ipiin etiam si quid suspicionis occupasset aniuuim
tuuin, facilc sim excussurus, si coram detur colloqui, id quod aliquando licebit
faventc C.hristo. Interim obsecro pictatem tuam, ut lioc sibi pcrsuadcat, Eras-
mum buiusmodi libcllos ab aliis conscriptos ct cdcndos suppressissc; tantuni i
abcsl ut buiiismodi quiddam ipsc vcl cdidcril vcl cditurus sit unquam. nec
mirum si islbic siint qui dc me lalia mcntiantur, cum hic de proximo non
pudcat quosdam improbissinic de mc mcntiri: omnibus omnium sycophantiis

respondcre non possum; hoc quod in mc silum cst, pra-stabo

Bene valcat E. R. T. D. cui me totum dcdico consccroque. Lovauii Aiino iiiil-'.'
lesimo quingentesimo dccimonono Calcnd. Maii.

[Ex epistola Thomfe Mori qiife legitiir in libro indicato Indice bil)l. n. b2,i.
foll. G 3. sqq., 53,2. p. 92. sqq., de dialogi ^lulim'' auctore hunc locuni addere iuvat:]

, De lulii dialogo neque cuius sit neque cuiusmodi sit, niihi unquam valde
libuit quEerere, cum de utraque re varias andierim sententias. Hoc certe scio.'
protinus defuncto lulio rem P-arisiis ludis actam publicis. Multi sciunt reveren-
dum patrem Poncherium Parisiensis urbis antistitem, qui huc lepatns venerat,
librum vendicasse Fausto, quod ut verum fuerit, nihil impedit Ernsmum, cui
Faustus non ignotus erat, librum apud se quoque priusquam excuderetUr habuisse.
Nam quod ex stilo rem convincis, quem Erasmi suum atque ip.sissimum esse con-:f
firmas , non possum mihi temperare quin rideam , reputans mecum quod cum noii
permittas Erasmo, ut ex stilo quicquam iudicet in Hieronymianis operibus, is
cui quod omnibus in confe%so est, omnes orationis virtutes sint exploratissiniae,
tu qni quid sit stilus aut phrasis explicare non possis, arroges tamen tibi ut ex
stilo discernas Erasmica in tanta litteratorum turba, quorum quisquc qiioad po- :
test Erasmicam dictionem conatur imitari. lam pone librum illius esse, pone ho-
mincm infensum bellis, iratum turbulentis tcmporibus aliquo animi impetu pro-
vectum latius quam pacatis post illa rebus et tranquillatis affectibus optavisset:
primum magis hoc erat imputandum iis qui librum suo tempore scriptum tcm-
pore non suo vulgaverunt. deinde qua?so te hoccine monachi fuerat errorem fra-
tris eruere cuius ofiicium postulet potius ut solitarius sedeat ac sua peccata
defleat quam ut aliena coarguat. Quodsi quem liber offenderit, apud hos opinor
malam inibis gratiam libellum asserens illi, quando plus eorum e re fuerit, opu.s
nt sit uSianotov (piam ab autoris sestimatione commendetur . . . ."

2 Balbo] vt eitis operiim editor de Retzer. ^ desip.] ineptiit 2. sqq. ^ at] & /.
5 styli 4.5. " rev. dom.] celsitudinem 2. sqq. >" non e. vana omis. i. '^ a^den-
dos 1...3. et sic in sqq. ^» E....D.] amplitudo tua 2. sqq. «o-^' Lovanio 1. Maji,
An. 1519. 4. " dSsanoros 1. adefpoton. 2.

CXXII. VLR. HVTTESI AD CHILIANVM SALENSEM £P. D. 15. MAI.15I0. 267

E. CXXII. ^ 15. (?)mai. 1519.

VLRICHVS DE HVTTEN

CHILIANO SALENSI IVRECOXSVLTO FRA^CO

SALVTEM.

Hiil qualeni tliicem, qiianto animo pr»ditum Suevorum i)rincipem! §•'•
1 Ita fugit, ut in fuya non respexerit; tantum abest ut restilerit. Atque
i hoc (le viro quantos illi homines terrores, quos metus nunlialtant. nihil
, vidisti imhecdiius. 'At deseruerunt euni Helvetii.' At ipse priuscpiam illum
j emisset peregrinum exercitum , onmes conttmnchat, invictus ferehatur. Ubi
|ionunc illa? igitur minse, illa magnifica insultatio, ille indomitus tumor, illi
j horrihiles metus, illa contuniax flducia? Bono animo esse iuhe onmes qui
' mihi timehant: iam securi sumus enim illo eiecto et exacto. Capnionem §.2.
! salutavi paucos anfe dies, pene confectum sollicitudine : ita timehat Ccf
, quee belli possunt etiam innnerentihus evenire. Sed nobis consilium non
jodefuerat, quo illi prospiceremus. quo in negotio Franciscum hahui ex
[ voto: honorem hahuit et ipse docto viro, accessitque obviam humaniter
I complectens ac hene sperare iuhens. Dii boni quos carceres invenimus, §.3.
quam captivorum facieni! Hic decet exultare tanto eiecto malo, tanta in-
ducta securitate. Orationes meas revideo; nbi quintam, qufe ex vicloria§.4.
ocongralulahitur nohis, addidero, edam in lucem: iam sunt enim qui ha-
I beri in manihus postulent eas. Quid istic novi est? ut otiaris tu? ut alii, §.5.
I ille imprimis Piscator Friderichus, cui perferenda est abs te bis addita
j epistola? Crotum in Italia consolare ac metu lihera. Ego ad studia bincS-'''.
respicio maguo cum dfesyderio, sic nonnunquam insonyiis quoque excla-
5mans '0 Musa! 0 lilera'!' Aspurga in deditionem accepta (susliuuerat dies§.7.
non .amplius quinque oppugnalionem); NilTa se repente ct ipsa dedit. to-
tum absolufum igitur negotium esf. Concilium habetur Esliug;e conhe-
deratorum, magna bomimnn frecpuMilia. Salufa Mogunfinos omnes, ac
j ipse vale. Eslingte ad umhilicum Maii. .Vnno M.D.XIX.

CXXII. H. A. = ut ad n.CXVII. adnotavimus. 2 = WagenseiL n. xxxiv. p. 207. sq.
3 = Hutt. Miinch. III. p. 153. sg.

1 ^ Frustra de hoc Kiliano quis fuerit, ex Francofurtensibus qusesivi. * Helv.]

Suitzeri^.J. ^ emiss.] conduxisset //. 3. " fidutia ^. i" ipso 2. J. '^ car-
ceros 2. ** inprimis 2. 3. piscator Fndericktis 2. 3. De Frid. Fischero Hutteni
amico quseri cum Wagenseilio Miinchius non animadvertit. 23 epistoLa] infra
p. 272. sq. exhibita. ^^ desiderio 2. 3. ^a ntteraj 2. 2« dedit] dedidit H. 3.
" Esslingse 2. 3. el sic paulo post.

2G8 CXXIII. riRCKHEIMERI AD COMIT. DE XEVEXAK EP. D. 15. MAI. 151!).

NVRIMBERG.E. CXXIII. 15. MAt. 1519.

ILLVSTRI AC GENEROSO DOMINO

HERMAXXO COMITI DE XEVEXAR

BILIBALDVS PIRCAIMERVS S. D.

Oiicni;ulmo(luni, illustris ac generose comes, sanclissiini el vere tlieolo-
gici viri tibi stomachuin , ita mihi lienem quoque connnoverunl: otenini si me
legentem ac interim spurcissima convicia, immo laudcs nostras certissinias laiii
eHuse ridenlein conspexisses, vix tu quoque, etsi iustissima indignatione accen-
sus, a risu temperasscs. (juid eniin iucundius quam talihus displicere homi-
nibus, qui neminem nisi laudando viluperare, nec nisi vituperando laudare pos-u
sunt? qnid gralius quam infeslissimos hostes merita .supplicia nllro etiani ex-
pendere, ac ita deJirare, ut id sihi laudi ducanl qiiod flagitiosissimo cuique
merito vitio verti jiotcst? quid sceleratis et nialedicis hominihus dignius quam
jiropria improbitate et loquacilale deum ac homines in se concitare? Ita igilur
afTeclus confestim tihi rescribere caqii epistolam, eliain illa quam iuxla theo-
logicam traditionein nimis prolixam esse conqueruntur, longiorem; eam haud
absque risu, etsi plane c(yiXaGToq esses, legere posses, non solum quia par
pari relulerim ac sanctiraonia claros homines uativo suo depinxerim colorc,
scd quod et ineptos, frigidos et morosos iocos haud illepide in suos retorserim
artifices. C«terum cum ardor ille aliquantisper deferhuissct, nc nun omniaii

risns plena forent , me ipsum qiioque deridere coactus fiii

Proprio igiliir risii, imnio ralionihus verissiinis inductiis, iiiaxime vero (Ihrislia-
nis institutis prohihitiis passiones frcnavi, epistolam retiiiiii et ne maliini pro
malo rcdderem res([iie unde inceperal, in risimi dosineret, tain viriilenla, ra-
hiosa et tetra, maledicla ac penilus a Chrisliana piotate aliena convicia ridenss:

derisi ac magnanimiter contenipsi Ha'c ideo, comes gene-

rose, scriho, iit tu pariter tantorum ]iatiiim laiides, quas contumelias esse ar-
bitraris, benigne aaiplectaris , ac miiiime inoleste feras, potius(pie rationi ob-

temperes quam opinioni indiilgeas Xon enira

.'^ancli viri ob pravorum reprebensiouem, sed potius optimorum virorum Iaude3i
dementare ci^eperiint : te enim, vir iliiistris, citra doctrinam ct, ut ipsi volunl,
ex nihilo tlieologiim creaveram; optimiim, doctissimum et innoccnlissimimi Ca-
jmioiiem laiidibus extiileram, a (•aliiinnialonuii oblieclatioiiihus viiidicaveraiii el
planc ab omni scclere innocenlem csse oslenderaiii ; (iernuuKe nohilitatis decus
ct literariim coliimen, Huttenum nostrum , plus ;equo pr;oconiis decoraveram. 3
liinc illai lachrym;e et dign;e profecto causa^, ob quas non solum degener,
impudens, contuineliosus, indoctus, sed eti;mi hhispheiiius, impiiis et li;ereticus

CXXII. A = I.VCIANI I FVGITIVI A | BILIBALDO | PIRCKAIMe|rO IN LATi|xVM VEK |

^5^» svs. ^^^ I 13 f»Un in 4. In /ine: Hagenofe, ex Academia Thomie Anshelmi |
Anno M.D.XX. Menfe Martio. -> = Pirckh. Oi.p. (Indic. bihl. n". 50.)

i^yj^

' inio 2. r/ .v/r /«/Vrt. - vt .si {p7'o etsi) 2. '^ flagiciosissiino A. 1' pos-
sit 2. '■■■'« Tlieologiam J. ""• , longiorem eam 2. '^ ccyiXaaroa A [risus expers]
*o Ceterfi 2. nec non 2, ^8 ratione 2. ^o dQprehensioneni 2. " ac (pro
a) 2. 35 litterarum 2. preconiis A.

CXXIII.PIRCKH.AD Js'EVEXAR.EP. CXXIV. EHASMl AD CRA^'MER.EP. D. IS.MAI. 1;.19. 269

appellarer Tii.tb vfro domiiialioni (loctiim et egregiuin virum

loannein Ccesarium commendare non desinam , donec illum opera et favore tuo
I evectum et ut meretur digne ornatum conspiciam. Itcruin vale. Xurimberg*.

I Idib. Mai.

CXXIIII. IS. MAI. 1519. ('non lolS.

REVEREXDISSIMO DOMINO

D. THOM.E ARCHIEPISCOPO EBORACENSI

CARDIXALI TT. S. CECILI^ ANGLI^ PRIMATI LEGATO NATO

ET TOTIVS REGNI CANCELLARIO DICJNISSIMO

L ERASMVS R0TER0DA3IVS.

■ Post plurimam salutcm, R. D. nou infimum decus augustissimi ordinis

cardinalicii , quod Iiactcnus non reviserini 3Iaecenates meos quos eximios neque
hos sane paucos liabet milii Rritannia, studiorum onera fuerunt in causa, quae

me propemodum opprimunt . (Juicquid prodit invidiosum, Erasmo

||5 impingunt. dicas hic et calumnite ingonium esse: miscent lionarum literarum
, causam cum Reuchlini Lutherique negocio, cuni haic niliil inter se cohapreant.
I Mihi sane neque Cabala, ueque Talinud unquam arrisit; cum Reuchlino semel
I dunlasat cougressus sum Francfordi.f , nec aliud inter nos intercedit, nisi civilis
i amicitia, qiialis fere inter studiosos omnes solet; neque vero me pudeat cum
i!Oeo viro necessiludine iunctum esse: habet meas literas, quibus noiuUim de
; facie notum admoneo, tempcrcL a manifestis conviciis, quibus illius apoiogia
j satis Germanice debacchatur in adversarios. tantum abest, ut famosis .scriptis
I unquam faverim. Lutherus tam ignotus est inihi quam cui iguotissimus, nec
; adhuc vacavit hominis libros evolvere praeter unam et alteram pagellam: non
lioquod fastidierim, sed quod per studiorum occupationes non dalum sit ociuui.

1 et tamen hunc quidam, ut audio, confingunt inea adiutum opera Tan-

I dem prodiit e.^amen libellorum: nemo rae vidit legentem, nemo probanlem au-
divit aut improbantem; nec enim tam temerarius sum, ut probem quod non
j legerini, neque tam sycophanticus , ut damncm quod nesciam, etiamsi hoc iiodie
sosolenne est iis quos minime deccl. Ilaitct Gcrmania iuvenes ali^piot inagnam
I et eruditionis et eloquentiie spem de se prudjcntes, quorum opcra futurum au-
I guror, ut aliquando gloriari possit Germania quod nunc optimo iure gloriatur
I Britannia. Ibu-um nemo mihi de facie notus est praeter Eobanum, Huttenum
I ac Beatiim: hi nullo non machinarum genere cum linguarum ac bonai'um lite-
Israrum, quibiis omncs boni favent, hostibus depugnant. Horum libertatem fa-
i terer et ipse intolerabilem, nisi scirein qiiam alrocibus modis tum publice tuin
} privatim «Irritentur. ipsi sibi permittunt, ut in sacris concionibus, in scholis,

CXXIIII. 1...5. = Inclic. bnjliograph. ii. 53,1. ..5. I) p. 438.. .441 (non 443).
2) p. 389. sqq. XI.l. 3) p. 371...373. 4) p. 541. ..545. XI. 1. 5) coll.
321. sqq. n. cccxvii.

* lohannem 2. * Idibiis Maij, &c. 2.

6... 10 THOM/E CARDiNALi ERASMVS ROTEROD. 2.sr/q. ^^ Siniiliter Erasmu.s in ep.
adAlb'ertumMoguntinum die l.Nov. a.l519. data. ^' apulogia] /. e. Acta iudicio-
rum etc. Hageuofe 1518. 4". "^ Eobaniim] Hessum. ^^ Beatiim] Rlieuanum.

^' ipsi] hostes illi.

270 CXXIV, ERASMI ROT. AD THOM. CRAXMF.RVM F.P. D. IS. MAI. 1519.

in conviviis odiosis.simo, inio scdilioso qiiidvis vociforciilur ;i|»ud inipcrilam
nuiltitudincm, et facinus non fercndum arLilranlur, siquis liorum aiisit mulire,
ciim ct apiciilis sit aciileus quo l«;s:e fcrianl, et niusculis dcnticiili qiiihus of-
fensi sese liieantiir. Undc novum hoc deorum gcuus? 111 i qiios luliitiini est,
lisereticos fariunt, ct cfclum lcrra- niiscent, siquis eos appellcl sycopliantasi

Uuod siquis cxpendat, qtiibus vitiis madiierint qui pridciii apiiil

Ilalos et Oallos renascenlibus priscis studiis opitulati sunt, iion jiolcrit non
favere liis noslris, quorum morcs ciusinodi suiit, ut thcolo;,ns istis censorihus
imitandi sint magfis quam reprchendendi. Ah his qiiicquid prodit, meum esse
siispicantur, eliam apud vos, si modo vcra pnedicant ncfjociatores huc isthinci
prolicisccntes. equidcm iugcnue fatchor, ingenium non possum non amarc, ca-
lami liccntiam in nemine uon improho. Pridcm lusit Huttenus lihrum, cui titu-
lus Neino: nemo nescit argumentuni essc ridiculum : meum esse diclilahaiil
Iheologi Lovanienses, qui sihi videntur plus quam Lyncei. mox prodiit Fidiris:
mea eral, cuiii tamcn tolus pcniiis, lotaipic phrasis a mca dissential. prodiil
oratio Pctri Moscllani, ([ua patrocinalur liihus linguis advcrsus yAcorrojUftOrtyag:
in me putarunt cudendam faham, cuiu cgo nonduni scircm oralioncm csse iia-
tam: quasi vero siquid huic aut illi in mentem venit scrihere, inihi prolimis
sit oinnium nomine reddcnda ratio , aut quasi parum sit nieo periculo lucn
quod ipse scriho. Gcrmani sunt, iuvenes sunt; calamum hahent, nec carenl
ingcnio, ncc dcsunt qui irritent suis odiis, nec dcsunt qui incitenl ac frigidam
sullundant. Omnes lios meis literis admonui, ut lihertatem immodicam tempe-
rcnt, ccrle a summatihus ecclesi* viris ahstineant, ne illorum animos provo-
cent in literas, quorum patrocinio slant advcrsus liostes suos, ncve hac invidia
onercnt politioris literatune vindices. Oiiid faciam? monere possum, cogere
non possum; mco stilo tcmperarc inihi in nianii est, alienum calamnm prae-

starc iion csl mcum ([uicqiiid prodit novum , vcliin noliiii,

nicum cst. prodiit ante menses aliquot ct [irodiil, malis avihus lihcllus quidaiii
ridiculus, quein in schismate proxiino scriptuin esse satis argiiit ipsum argii-
mciitum; sed a quo , incertuin est, nisi quod liher indicat euin, qiiisquis fuil,
favisse Gallis: suspicio per multos ohainbulat, praesertiin apud Germanos, nain
apud lios variis titulis hahetnr descriptus. hunc igitur cum anlc conijdun-s
annos liic comperisscni haheri furliin, ac lihelluin deguslassem (nam pcrcurri
verius qiiam perlegi), inulti teslcs sunt, quantopcre siin execralus, quantoque
studio cgcriiii , ut ietcrnis lcnchris ahdcrclur : id quod in aliis quocpu^ lihcllis
a mc factum inulli fatcbuntiir; tcstatur ct cpistola qiKcdam mca ad loannciii
Gtesarium, quain quidam Colonia' furtim dcscriptam evulgarunt, ct audio (pios-

'^ Nemo] Hiittenicus Nemo secundse editionis ante d. 24. Aug. 1518. non pio-
diit: eius enim diei est epistola ad lulium Pflug d?ita, qnie exemplis novi Nemi-
nis addita et suprjf p. 184. syy. repetita est. '^ Fehris] Dialogus Huttenicus pri
mum, quod sciamus, mense Februario anni 1519. ^" Petri Mos.] oratio | dk
VARiARVM lingva|rvm cognitiose PA]randa, Petro MofeiIa-|no Protegenfe au-|tori\
LipfifB in ma|gna eruditorum [ corona pro-|nnnciata. | prodiit , itt in fine Ipqitur.

BASILE.E APVD lOASSEM | FROBEXIVM MEXSK | MAIO AXXO , M.II.XIX. | 2« 4". P^plstol.l

dedicatoria ad Georgium Saxonum ducem scripta est ,,Lipfiic tua", cal('dis A"
gufti. An. M. D.XYIII. Certe itaque ante hunc mensem exeniplum huius oratinnis, d
quu Erasmum loqui opinor , nemo Evasmo tribuerit. yXfoxx.] linguarum flagcUato
rcs. 2« j;tv]f, 4 pt ^if vhiqup. per y. ^^.29 libellns q. ridif.] Inlius. cf. siipra

u. Lxxvii. 3' luuic] Ilic oinisso sq. hic 1, " Csesareum i. 2. 4.

CXXIT. ERASMI AD CRANM. El\ CXXV. EIVSD. AD MOG. EP. D. 20. MAI. lolfl. 271

(lain islliic esse qui liuiiis quoqiio lii)olli suspicioncm niilii conanlur impingere.
! adeo niliil intentaUun relinqiiiinl isli qui dolent reflorescere linguas ac meliora
j studia. impingunt autem non alio frcli argiimcnto quam stili, qiii tamen mei
1 non admodum similis cst , nisi mciis milii parum cst cogiiitus: ((iiauquam quid
I 5niirum adeo forct, siquid illic aut alihi cuiu mca phrasi congrueret, cum nemu
I ferme scribat hisce tcmporihiis, qiii non aliquid mei stili rcferat, propterea

quod ineae lucuhrationes multorum manihiis tcrantur, adco ut in horuin cliam
I libris qui scribunt adversum me, non raro stilum meuin agnoscam ine<pic mcis
j pennis transfigi sentiam. Nullum adhuc opus conscripsi nequc conscriptiirus
jiosum, cui non pra?figam meum nomen. lusimus ohm in Moria, sed incruente,
i licet fortasse plus satis lihere; cietcriim illud semper cavi, nequid a me pro-
i iicisceretur quod vel ohscrenilatc vitiaret iuvcntutem, vel aliquo jiacto officeret
i pietati, vel seditionem aut factioncm gignerct, vcl iillius fauue notam atrain

I allinerct Benc valeat E. R. T. 1)., cui me totum dedo consecro-

iiSque. Antverpiic XV. Calendas lunias.

20. MAI. 1519.

Sunt qui liuic diei ej^istnlani Hutteni ad Leuni quam anno post scripsit, falso
adiudicaveiint. Cf. iufra n. CI.1XVI.

20 ANTVERPI^.

CXXV. 20. MAI. 1519.

REVERENDISSIMO CARDINALI ET ARCHIEriSCOPO MOGVNTINENSI

ALBERTO ETC. ERASMVS S.

Reverendissime dominc princepsque clarissime, non duhilo qiiiii lihclliis

I queni celsitudini tuae dicavimus, redditus sit eidem

I Ilutteni ingenium indies magis ac magis exosculaiitur omiics, cui tiia

J25ceIsitudo tam candide favens niultum laudis, imo gratiff! sihi parit apud eru-
' ditos omnes. quam incolumem diii servct immortalis Christus lesus. Antverpi^e.
i XIII. Calend. lunias. An. M.D.XIX.

CXXV. 1 = Erasmi Epp. (Indic. bihl. n». 53,1.) p. 299. 2 = ibid. 11». 53,2. p. 269.

(non 109.) 3 = pars secvnda. | brevio|rvm aliqvot d. erasmi | Roterodanii

Epiftolanim rtc. coi.oni.t2 loannes Gymnicus ex-|cudebat. an. m. d. xxxvr. | 8".

p. B 1 i'...B 2'-. 4 = Ind. bibl. n. 53,3. p. 255. 5 = ibid. 4. p. 304. VI. 19.

6 = ibid. 5. eol. 441. n. ccccxix.

" sWimrei 2. fiqq. e.r. t.d.] ina. ^\fii&& 2. sqq. '^ Anni in(lirf//to)iem non lia-
bel^l. ccleri Anno M.D. XVIII. sive 1518. hahenl , sed pe?' errorem, ut ex siiperiore
adnotatio7ie adparet.

2' ERASMVS] ROTERODAMVS S. D. 3. ALEERTO CARDINALI ET ARCHIEPISCOPO |

magvntinensi erasmvs s. d. 4...0. ^" Antuerpia 20. Maji, Anno 1519. 4.

272 CXXVI. HVTTKNI AD FRID. PISCATOREM EP. D. 21. MAI. 1519.

APVD ESLINGAM. CXXVI. 21. MAI. 1519.

VLRICHVS DE IIVTTEN

FRIDERICIIO PISCATORI

SALVTEM.

§. I. Ilic oninia hene hal^ent, nisi quod non pngnatur: in lioc enim non

salisfit eornm voto qiii sangnine et ctede ulcisci calamilatem gestiunt: fugit
tyrannns maximo nt suspicari licet metu; rehquit enim qua' cara hahuit

§.2. omnia, etiam pecnniam, ut sine viatico ahierit. RefeUe magnificos quo-
rnndam terrores, ipii oinnes consumpturam hanc furiam prcTdicehant, qui

§.3. nos male pugnaturos qnasi in speculo intneri se loqneliantnr. Sed arbi-n
tror scire velle te Musis meis ut conveniat cnm armis et tiinuiltn Jiellico.
Peroptime, vel quia Franciscum haheo dnctorem, hominem mirahiliter ho-
num, vel quia hoc hellnm non est, nimirum hostis uhi non est et ubi
neino resistit, nemo defendit, uhi gladium exeri nondum vidimus, nisi

§.1. quantum ehrii illi inter pocula rixantnr. Fuit lamen nuper tumidtiis jig-
tius quam pugna, minore Francisci filio ciim eqnitihus viginli quinque in
ducentos pedites nescio quo consilio arina capere ausis impetum facienle;
uhi inlerierunt viginti sex, capti Iriginta, reliqui in fugam ahiecli, magna

§.0. cum gloria iuvenis ac optima de se spe et opjnione. Et Gopingnm aliquot
horas oi)pnguari suslinnit . ut quiedam alia circum oppida; Tuhinga dieS2.
jinlo tres, Aspurga non mnlto amplius. Conscientia est, qu» et ipsum
tyrannum el qiios ille fidos hahuerat solvit ac dissipavit, magno argu-

§.6. mento esse harum rerum qnandam snperis adhnc curam. Capnionem li-
heraviinus summo e metu, optimum senem, innocentem et dignnm qui

J.7. securins agat. Hahet hac regione haud faciie aUam Germania pulchrio--2
rein: ager optimus, cfflnm mire homim et saluhre, montes, prata, valles,
flumina, fontes, sylv», amopnissima oinnia, fruges ut vix alihi proventii
faciles ; vina ut in his locis. ipsam Studgardiam terrse paradisum a|)|)el-

§. 8. lant Suevi: ila situ est amoeno. Quam fuit indjgnum pessimo suh lalrone

§.9. tot essc hona, mereturque principem terra lifec hoiinm. Tyranni liheros;(.
TubingfB repertos multi in Ravaros asportandos suadent, alii alio. Magna
reperta annonse vis. tormenlorum et quie ad hellnm snnt machinariiiii
nulli fuit in Germania principi aut maior copia aut inslruclior apparaliis:
ea omnia extrahnntur, ne siquando redeat ille, furori instrumenla suo iii-
venial. 'Quid' ais 'si redeat? et ut redeat fieri potest?' Non arhilror; ta-y

CXXVI. H.A. = ut ad nuni. CXVII. adnotavimus. 2 = Waofenseil. n. xxxv.

' p. 200.. .211. ;i = Hutt. Miinch. III. p. ir)0...I58. Epistola? partem recepit

Burckhard. I. p. 219. sg. Cf. num. CXXII. § 5.

" musis //. 2. 19 Goppingen. ^'^ silvse 2. 3. ^" terrse 2. ^^ Qg,. ,„.„,; ^.a 2.
-^ Quid ais? Si redeat. edd. Redisse satis notum est.

CXXTI. HVTT. AD F. FISCIIER. KP. CXXVII. HVTT. AD ERASXI. EP. D. 5. IVN. 1519. 273

men si rodcat. Te istic habeut stiulia nihil ahud agentem. GermaniasS.io.
nostrffi congratulor ac ipse gaudeo incipere animis valere nostros homines.
Croto scrihes in Italiam quse aguntur hic omnia, nam huic hleras qui
perferant, haud sunt. Accepi per hos dies aliquot doctorum virorum5.ii.

Uiteras, apud Canstadium Erasmi et in Thermis ferinis Hermanni Buschii
ac Beati Bhenani. 'In thermis accepisti?' inquis. Inipsisilhs. Frideriche,
thermis: lanta est hoc in beUo securitas enim, ut lavent etiam homines:
quo minus, quomodo ferre possim mihti;B incommoda, mirari debes. An-
(keam et lacohum Vulpinos Babenbergam scrii>ens salutabis ex me fami-

oliariter. Bihbaldo scripsi ex Botenburgo et Phalarismum transraisi. Tenet§.i>.
nie quoddam tranquillitatis desyderium, quam ohm ineam; ad hoc opus
iixore est, quae me curet: nosti mores: non facile sohis esse possum, ne
noctu quidem; facessant mihi enim pr?edicare qtiidam caelibatus bona et
sohtudinis commoda: non videor esse capax: me quidem habere oportet

:. ubi curas et ipsa ubi acriora etiam studia remittam, quicum hidam, quo
iocos » conferam , amceniores et leviusculas fabulas misceam; ubi solhcitu-
dinum aciem obtundam, curarum a;stus mitigem. Da mihi uxorem, Fri-§. 13,
deriche, et ut scias quaiem, da venustam, adolescentulam , probe educa-
tani, hilarem, verecundam, patientem; satis habeat, non multum;' divitias

onon queero enim; et ad genus quod pertinet, satis nobilem futuram puto
qusecunque Hutteno nupserit. H«c apud Eslingam , ubi toto peracto ne- 5. m.
gotio bellico conventus est hoc tempore confoederatorum, scripsi. Hinc
Moguntiam redibo, ad libros, ad studia, quamquam ad aulam interim
etiam. 0 aulas atque o ollas! Eo ad me de tuis qnoqiie rebus scribe ac

ovale. XH. Calii. Iiiiiii. Anno M.D.XIX.

CXXVII.

V. HVTTENVS EBASMO SVO S.

[cf. siipra p. 200. sqq. epistolam Era.smi d. 23. Apr. a. 1510. clatam.]
Tuas infmitas ad mc epistolas non vidi, nam unam accepi in exer-§. i,
citu, cum Tubingam obsideremus, eamque perbrevem: quod videre te

I

I CXXVII. A = Ratio seu methodus. Colonise 1.523. 8". ad super. num. lxxxvi. ad-

not. [In exemploRationis etc. a. 1520. edito hsec epistola non legitur.] 2 = Burck-

I hard. III. p. 165... 174. 3 = Wagenseil. n.xxxvii. p. 210.. .218. 4 = Hutt.Munch.

III. p. 202... 204.

' redeat, te 2.3. ^ huic] \ncH.3. litteras 2. ■' Therm. fer.] Wildhad.
I M^ulp.] Fuchs. " desiderium 2.J. " satis] Satius //. X ^i p^fslingam 2. .?.
" V ,^„„-,_ 2.. .4.

HVTTENI Opp. yOL. I. 18

274 CXXVII. HVTTENI AD ERASMVM ROT. EP. D. 5. IVK. 1510.

oportet, ciii iiifinitas illas oommittas. veriim de eo qiiem liiic cum lihro
priiicipi ofTerendo misisti, nihil est quod sollicitus sis: omnia pertiilit. neque
ego segiiius rem curavi tnam, et principem habui ad id negocium ala-

§.2. crem. Non egebat prceconio meo tuum munus, ornabat ipsum semel ab-
unde: ut legendo percurrerat, 'En dignam' inquit 'Erasmo rem! sic ille •
ut diu faciat, diu nobis supersit!' precatusque est felicitatem tibi omneni,
plenus optimse de te spei; quippe inteUigit quam tu hicem studiis, quod

§. 3. studiosis commodum invehas. Venit post Stromer, nam in Saxonia uxo-
rem duxerat neque statim sequutus erat aulam, qui cum tua aiioquin
omnia magis quam credat aUquis admiretur, tum vel imprimis hoc opusi'

§.4. adorat. Gregorium Coppum. alterum principis medicum, fecisti totum
Erasmicum: habet tuos labores in manibus semper, iegitque ut vix aUus
avide. Hoc nomine irascuntur tibi muUi, quod ex 3Iedicis aiunt Theolo-
gos facere te. iam et lureconsuhis molestus es quosdam a Bartholo trans-
versos agens, qui in tuis nunc otiantur rehcto penitus foro. eandem cla-i
dem Theologistarum studio cum intuleris, adhuc miraris quod te oderint?

§.1. faciunt ipsum hoc suo quodam iure: nam bene raro faciunt ahquid. Fuil
totum hic mensem rumor, et credo ad vos usque pervenit, in bello oc-
cubuisse me. hoc ilh exultabant, hoc triumphabant. quodsi qiiid mibi j
accidisset, certum habeo 'a Cliristo hoc impetrasse se' dicturos fuisse: iam2

§. 6. scio enim male precari nobis. Legi dialogum Latomi et risi. Tii vern

1 commitas .J. liuc] lioc 4. ^ negotium 2. ..4. •' pra-catusque 3.4. tibi
fel. 3.4. 3 secutus 2...-^. quum 2...^. e^ «c in sqq. '" credas 2...-^. iuprimis
2. ..4. " Bartolo 2..../. '^ Eamdem 2...^. 1« exsultabant 2...-:?. ^i de trivm
LiNGVARVM, & ftudij theo-|logici ratione dialogvs, Per iaco]bvm Latomum, Theo-
logite I licentiatvm. | [39 pagg. in 4". s. 1. & a.] Liber non sine ingenio coib-
positus dicatus est cardinali Guillermo de Croi [cf. supra p. 260.]. in qua praefa-
tione auctor gaudio quidem se affici dicit, ,,quod liberales disciplinas renasci, stu-
,,dia vigere, doctos honorari, ... horum industria bonos autores in lucem emer-
,,gere" videat, dolerc contra ,,quod viri quidam eruditi lapsa studia iuvare conati
,,non sic stilum temperarent, ut dum mala auferunt, bona non Ijedaut, nec sa-
,,tis caverent, n»nt ait Lucanus, excedat medicina modura .... Hoc siquidem agunt
,,mea sententia qui iuris studiosos a Baldo et Bai-tholo avertunt, atque leguni
,,studiiim sic eis commendant, ut eius studii optimos duces, quod sui temporis
,,Iingua loquuti parum Latini videantur, reiiciant, qui et theologiae candidatis
,,canonem sacrum et theologos veteres ita prsedicant, ut eos a Thoma, Bona-
,,ventura, Alexandro et similibus prorsus avocent, censentes manifeste eam vi-
,,tse partem perditam quae istis impenditur." — De his fere in dialogis tres iu-
A^enes disserentes inducit Latomus. Is Lovanii, ubi canonicatum habuit, a. 1544. (
mortuus est. Scripta eius lac. Latomus iunior edid. Colonise a. 1550. in fol. —
De his Latomianis dialogis II Erasmus ad Petrum Mosellanum (Epp. Erasmi L» '
B. 1706. fol. p. 405.) ,,Esiit nuper vulgus et apud nos dialogus lacobi Latomi
,,theologi, viri pridem nec admodum iniqui melioribus literis et amici satis can-
„didi; nec satis coniectare queo, quse res hominis ingenium subito verterit.

CXXVII. nVTTESI AD ERASMVM UOT. EP. D. 5. IVN. 1519. 275

rion debes putare te hoc perdidisse tempiis qiiod scribend» Apologiae de-
disti: nam id nobis magni lucri vice fuit. Quod scribis de Ferdinando, §.7.
mire placet, studia nostra amare adolescentem. erexisti aninium mihi spe-
ranti fore ut orl)is capita adversus barbariem nobiscum conspirent. Alber-§.8.
5tus cardinalis strenue nos tuetur, meque adhuc habet liberalifer, et tui
i desiderio tenetur maximo. Inique facis qui te non offers illi, non cre-
j dens mihi tofies clamanti propensam illius erga te benignitatem. MihiS.f).
! commisit munus, quo te visissim honorat: patera est ex argento deaurato,
' prjeter id qiiod pondere permagna est, arte adhuc commendabilis. non
loiudicahis indignum principe munus; quauquam ipse dicat hoc se dare
■ fugienti tibi, daturum siquando accedas, ampliqra multa, vocatque Amoris
I hoc Poculum. Ipse quo tibi mittam dubius sum: nam in Angliam aiunt
1 abire te. scribe quid fieri velis de patera primum, deinde, quid tibi pro-
I ponas? Belh prospere omnia evenerunt: magno Germaniam periculo, pu-§. lo.
jisblico metu libeiavimus; quid magnopere curemus enim, quod vivat ille
I cui quia ademimus omnia, vivendum misere est? Totam ali(juando rem
leges. Stutgardi* Capnionem conveni, positum magno in timore: miIi-§. n.
tares furores metuebat bonus pater; sed ego Francisco ductore apud du-
I ces intercedente caveram, si vi ca{>ienda Stutgardia esset, in exercitu ut
1'oproclamaretur Capnionis penatibus ne quis noceret. ' hoc nescis quanlum
! ille et quale beneficiuin inlerpretetur, cuni ego conscius mihi sim officii
I mei fuisse, ut viderem ne quid pateretur se indignum vir doctissimus at-

,,feunt qui suspicentur Ijonam prioris libripartcni oppositara oratioui tune qua linguas
,,pra?dicas; sed multo maximam partem oblique tortam in me. eam suspicionem
„a me depuli libello bidui labore effuso verius quam scripto: pigebat enim in
„huiusmodi naeniis multum opera? collocare. nec tibi sum futurus aiictor, ut ho-
,,mini respondeas; aut siquid respondeas, argiimentis rem agas potius qiiam con-
„viciis, prsesertim cum ille temperarit a nominibus, nec admodiim virulente scri-
,,bat. quod si maxime faceret, tamen siiaserim calamo moderari, ut posteritas
„intelligat nos non tantum causa, verum etiam modestia fuisse superiores." etc.
0 Erasmicam mudestiam! Cf. supra p. 254. n. cxiii., itbi finem Erasmicaj apologia; re-
petimus. ' Apologia'] Eam ex multis Erasmicis apologiis li. 1. vult Huttenus, qua?
inscribitur ,,ApoIogia reiiciens quorundam suspiciones ac rumores, natos ex dia-
,,logo figurato, qui lacobo Latomo sacrsE theologise licentiato inscribitiir" ; qui
bidui, si non mentiretur Erasmiis, labor in exemplo operiim Erasmicoriim Basil.
(1540. fol. tom. IX.) paginas 68. med. uSque ad p. 90. explet. siibscriptionem habet
„Lovanii, quinto Calend. April. Anno M.D.XIX. ^ Ferd.] arcliiduce Austriaco,
CaroliV. imp. fratre. cf. Erasmi ep. ad Lud. Viveni cccxciv. exed. L. B. 1706. fol.
p. 421. s munus] quod d. 16. Aug. eiusd. anni nondum acceperat Erasmus (cf.
Erasnii Epp. L. B. 1706. fol. p. 49.5. i. f.), sed Epistola ad Albertum d. 1. Nov. Lo-
vanii data, cuius infra partem repeteiniis, gratias de accepto agit. Servat hoc
poculum hodieque civitas Basiliensis. ex eo me bibere memini. '^. i3 abire ajiint
S...4, '* prospera 3. „4. '' ille] AViirtembergensis dux. '' Studgardise 2.

18*

276 CXXVII. HVTT. AD ERASM.EP. CXX\^II. ALBERTI MOG. AD ERASM. EP. D. 13. IVN.

§. 12. que optimiis. Prsecipiie eo iii negocio magnitiKlinem suam ostendit Fraii-
ciscus, vir qualem diu non ha])uit Germania, et qui meretur ut eiim tuis
quoque literis posteritati commendes. milii quidem spes est magnam l>oc

§. 13. ex viro laudem accessuram liuic nationi: nihil in antiquis admiraniur
quod non studiose imitetur ille ; vigel in homiue consilium , viget eloquen- 5
tia; alacriter omnia adgreditur, industria esl, qualem in summo duce quae-
ras; nihil humihter dicrt, nihil facit, et iam forte rem mohtur longe pul-

§.14. cherrimam: deus optimus maxiinus fortissimi viri conatus adiuvet. Mecum
ipse Capnionem afTatus est perquam famihariter, qui nos sahitando 'Fla-
gelhnn dei' appeUahat ; promisitque Franciscus opem nohis omnem suam. 10
Quid multaY intelhgis quale nohis ex iUo prwsidium esse possit; imprimis

§. 15. Capnionem non palietur opprimi. hcBc magna nohis fiducia esto. Vale
mihique ocyssime serihe de rehus communihus ro[)iose : qiiid enim hreves
tuas epistoJas niihi ohiicis? Iterum vah\ Mogunliie Nonis Iiinii.

CXXVIII.

PRANCFVRDI,E. U-A^ V lii. 13. IV.V. lolf). |

ALBERTVS

MISERATIONE DIVINA SACROSAXCT^ ROMAX.i: ECCLESI^

TT. S. CIIRYSOGOXI PRESBYTER CARDINALIS

MOGVNTINENSIS AC MAGDEXBVRGEXSIS ARCUIEPISCOPVS

PRIXCEPS ELECTOR

PRIMAS ET ADMIXISTRATOR HALBERSTATEXSIS

MARCHIO BRAXDEXBVRGEXSIS ETC.

ERASMO EOTERODAMO S. D.

Quanqunin gravissima sunt ac omnium noniine maxinio nccossaiia qu;e uos
cura et sohciludinn mullum exercent hoc tempore , Erasme (loctissiine, ut qui
non privati ahcuius negocii cura distineamur, sed deligendi totius orbis im-
peratoris muiiore fungi cugauiur, tui lamen interira §umus impigre ac hbenter

memoros Huttenuin nostrum vol idcirco, quia

amari ahs tc intolligimus, hbontor diligimus. De hbello nobis per te dicalo
nihil est quod lurberis; baud aegre tuiimus ab aho ahis adscriptum illum, 30
quandoquidem nobis tu antc dostinavoras. Remiltemus ot nostrum statim mu-
misculiiin. Tu interim valo. Ex civitato iinporiali Francfurdia. die decima-
lertia uionsis lunii Anno M. D. XIX.

[resp. Erasnius d. 16. A.ng. a. 1519. cf. infra n". cxxxvii.]

CXXVIII. 1...5 = Erasmi Epp. (Indic. bibl. n. 53,1. ..5.) 1) p. 454. 2) p. 403.
3) p. 384. 4) p. 560. XI. 10. 5) col. 451. n. ccccxxxiv.

' negotio 2...^. ^ non dui 3.4. ^ littoris 2.3. commendens .■/. '•" et
iam ... puleherr.] oinis. 3.4. " adfatus 2..../. 'o adpellabat 2..../. " inpriniis
2. ..4. '2 fidutia A. '' ocissime 4. ** m.d.xix. add. 3.4.

ir...,23 AI.BKRTVS CARDINALIS MOGVNTINEN. EEASMO S. D. 2. ..5. '^"^ 13. nieiisis

lunii, Anno 1519. 5.

CXXIX. EVBVLI CORDATI AD MONTKSINVM EP. D. 1. IVL. 1519. 277

CXXVIIII.

EVBVLVS CORDATVS MONTESINO SVO

[= lOANNES CROTVS RVBIANVS VLRICIIO HVTTENO?]
S. B.

5 Miith e Gennania, ubi nunc agis , siihinde novos Ubellos , qvibus Ro-

' manam curiam ciuidam sic depingunt, ut hic vel nati vel hahiiasse vi-

deaniur, sed non esse novam hanc querelam lihellus Nicolai de Clemangis,

iam olim suh Clemente septimo conscripius testatur. quem e Vaticana mu-

' tuatum hibliotheca ad te miiio una cum versiculis riihmo constantihus, quos

1 10 ex aliero quodam codice mirandce vetustatis desumpsimus. Verum quid

! putas hunc autorem dicturum fuisse, si vel Alexandri sexti Epicureismum^

\ vel lulii Mariialem animum vidisset? sub quibus etiam in negociaiione

prebendaria multce novcc technce repertce sunt ad pecunias undicpce corra-

denclas, ei ah illis receptce sunt approhaiceciue magis fisci qucm Christi

j 15 rem agentihus. Nempe quod hic ob bellorum sumpius innumeris egeret,

\ ' ille vero fdiorum peiulanticm , luxuriam et tyrannidem legitimis proventi-

bus fovere non possei. Cceierum spes est rem Christianam melius hahitu-

ram sub Leone hoc X., quandociuidem hic non desunt qui huic serio con-

sulani, primum ut Alvaros, Sylvesiros ei quicquid est swnmularum et

["-^1 summulariorum prorsus aholeat, quod pir isios mundus seducatur, non

I ubique cvangelium aut Paulum secutos; deinde ut edicat, ne posthac vel

Scoio vel Thomce vel cuiciuam senientiariorum fidatur, nisi sacrce scripiu-

rm iestimoniis agenti, non autem raiionihus physicis aut metaphysicis:

, alioqui nihil profuturum concilium , si istis sua maneai auioritas. postremo

\ ra consuluni , ut iussu poniificis dccretales ad evangelium et Pauli docirinam

conferaniur per alicjuot honos viros, ciui non syllogismos sed Christum ha-

I beant in peciore: nam aiunt midias cpicesiu?n et avariciam.olere, nojimdlas

I tyrannidem, cpiasclum arroganiiam ei fucum. sed fnuliis secus videiur.

CXXVIIII. 1 =: ,5-^ NicoLAvs ^#^ | CLEMANGis ARCHiDiA=|conus Baiocen. Doctor
S. theologise | Paririenfis, De corrupto eccle|rij)e ftatu. | a. moventivs lectori, |
Docebit hic te liber quibus rationibus res eccle||||||cseca. (34 foll. 4^. s. l. et a. po-
strema pag. vacua cst.) 2 = Ut 1, nisi quodv. 3. theologi^ | v. 4. eccle;|, v. 6. ha-
bet: A. MONENTivs LECTORi. | ct jjost cseca. est: Addita funt qufedam Carmina, quse
in prio:]re seditione defyderabantur. | (38 foll. 4". s. l. et a, postremum folium vacuum
est.) Clemangis libellum, sed non Montesini epistolam et carmina, repetiit Brown
in Fasciculo rer. expetendar. Londini a. 1690. fol. edito , tom. II. p. 555. sqq.

3 Cf. Burckhardi vit. Hutt. III. p. 311. Pauzer Ulr. v. H. p. 207. Fiissli in Schwei-
zer.Mus. O.Jahrg. 1789. p.335. sq. Strauss Hutten II. cap. 12. ^» Clemangis.Iam. 1.
Clemente VII. qui cum Urbano VI. a. 1378. papa factus est. ^^ negotiatione 2.
'^ hoc Decimo 2. ^' auengelium 1. ^s auaritiam 2.

978 CXXX. KKASMI ROT. AD HVTT. DE THOMA MORO EP. D. V?. IVL. l.ilO.

Dii rem hem vorlanl ! Recte feceritit nostri si in tempore resipiscant,
priusquam, Vale. Dalum Roma\ Calendis lulifs. Anno M D.XIX.

ANTVERPI^. LvL^A..

ERASM VS ROTmODAM VS

VLEICO HVTTENO 5

,9. D.

5.1. Quod Thomce Mori ingenium sic deamas ac pene dixerim deperis,

nimirum scriptis illius inflammatus, qnihus, iit vere scrihis, nihil esse
potest neque doctius neque festivius, istuc , mihicrede, clarissime Huttene,
tibi cum multis commune est, cum Moro mutuum etiam: nam is victssim^'^
adeo scriptorum tuorum genio delectatur , ut ipse tibi propemodum invi-

^.■i.deam. H(cc videlicet cst illa Platonis omnium ma.xime amabilis sapientia,
qu(c longe flagrantiores amores excitat inter mortales (piam ulhe quam-
libet admir(driles corporum formce. non cernitur illa ([mdem oculis cor-
poreis, sed et anifno sui sunt oculi, ut hic quoque verum comperiatur illud^^
Gr(ecorum ix rov oqccv ytvsrai dvd-Qcojtotg sqccv, per hos fit alupioties
lU ardentissima charitale conglutinentur inter (pios nec colloquium nec
mutuus conspectus intercessit. et quemadmodum vulgo fit, ut incertis de
causis alia forma alios rapiat, ita videtur et ingenionrm esse tacita quce-
dam cognatio, quce facit ui certis ingeniis ifnpense delectenmr, cwteris'^'^

§.z.non item. C(cterum (piod a tne flagilas, ut tibi totum Morum velut in
tahida depingam , utinam tam ahsolute pr(estare queam (ptam tu vehementer
cupis: nam mihi (pHxiue non iniucundum fuerit interim in amici mullo
omnium suavissimi contemplatione versari; sed primum ov jiavrog avdQog
iariv omnes Mori dotes perspexisse ; deinde haud scio an ille laturus sii^^

CXXX. 1 = Erasmi Epp. (Indic. bibl. n. 53,1.) p. 432.. .437. 2 = ibid. 53,2.

p. 384... 389. 3 = ibid. 53,3. p. 366.. .370. 4 = ibid. 53,4. p. 533.. .540. X. 30.
5 = Thomse Mori Opp. Ff. 1089. fol. p. 342.. .345. 6 = Erasmi Epp. (Ind. bibl.
n. 53,5.) coll. 472. ..477. u. ccccxr.vii. 7 = Wagenseil. n. xvii. p. 111. ..122.

8 = Hutt. Miincli. III. p. 207, ..218. Germanice haec ep. ad §. 44. usque extat in
ephemeridibus Scliweitzeiisches Museutn. 1790. 8". p. 622. ..632.

^ Sic est in 1.2., fovt. excidil instabunt tempora periculosa. Cf. Pnul. II. Ti-
moth. cap. 2. i. f. 3. inil.

' istud7. ^. i*» fx rov y.rl.] ex aspectu nascitur hominibus amor. cf. Dioge-
nian. IV. 49. c. interpp. et Vcrgil. Geo. III. 215. sq. ,, ... uritciue videndo Femina".
igoQuv Dioyen. zfQCiv 1. " caritatc 5.7.8. '^ fit] sit 7. 9. ^-^^^ ov it. ktX.] norl
oiiusvis hominis est. Ad Gra-cum jjroverbium Ov navrog cxvdQog ig KoQiv&ov
ta& 0 nXoiJg. Zenob. V. 37. Dioorenian. VII. 16.

CXXX. ERASMI ROT. AD HVTT. DE THOMA MOEO EP. D. 23. IVL. 1519. 279

a qiiolihet artifice depingi sese: nec enim arhitror levioris esse operoi

Morum efpngere qvam Alexandrum magnmn aiit AchiUem, nec illi quam

hic nosier immortalitaie digniores erant. Tale argumenlum pi^orsus Apellis §• *■

ciduspiam manum desiderat; at vereor ne ipse Fulvii Riduhceque similior

\ 5 sim quam Apellis : experiar tamen tibi totius hominis simulachrum deli-

I neare verius quam exprimere, quantum ex diutina domesticaque consue-

! iudirm vel animadvertere licuit vel meminisse. Quod siquando fiet, ut vos

uliqua legatio committat, lum demiim intelliges quam non prohum artificem

ad hoc negocii delegeris, vereorque plane ne me aut invidentioi incuses

\oaut cfecutientice , qui ex tam multis honis tam pauca vel viderim lippus vel

! commemorare vohierim invidus. Atque iit ah ea parte exordiar , qua tihi^.^.

i Morus est ignotissimus , statura modoque corporis est infra proceritatem,

j supra iamen noiahilem humUiiatem. verum omnium memhrorum iania est

symmeiria, ut nihil hic omnino desideres; cute corporis candida, facies

\\hmagis ad candorem vergii quam ad pallorem , quanquam a ruhore procul

I ahest, nisi quod tenuis admodum ruhor ubique suhlucet; capilli suhnigro

I flavore, sive mavis sufflavo nigrore; harha rarior; oculi suhccesii, ma-

culis qidbusclam interspersi, quce species ingenium arguere solet felicissi-

mum, cipud Briiannos eiiam amabilis hahetur, cum tiostri nigrore magis

\i(i capianiur : negant ullum ocidorum genus minus infestari viiiis. Vidius§.^.

I ingenio respondet, gratam et amicam festivitatem semper prce se ferens

ac nonnihU ad ridentis hahitum compositus, atque ut ingenue dicam, ap-

' positior ad iucunditcdem quam ad gravitatem aut dignitatem, etiamsi lon-

I gissime abest ab ineptia scurriiitateque ; dexter humerus paulo videiur

ihemineididr Icevo, prcesertim cum incedit, id quod iili non accidit natura,

sed assuetudine , qucdia permulta nobis soient adhcerere ; in reliquo corpore

\ nihil est quod offendat; manus tantum subrusticce sunt, ita duniaxat, si

I ad reiifputm corporis speciem conferantur. Ipse omnium cjuce ad corporis §. 7.

j cultum aitinent, semper a puero negligentissimus fuit, acleo ut nec illa

mmagnopere curare sit solitus quce sola viris esse curanda docet Ovidius.

I Formce venustas quce fuerit adolescenti, nunc etiam licet sx riig xaXccfiTjg

i coniicere: qucmc/ucm ipse novi hominem non maiorem annis viginti ttibus,

! nam nunc non midtum excessit ciuadragesimum. Vcdetudo prospera magisl.^.

\ quam robusta, sed tamen quce quantislibet laborihus sufficiat honesto cive

\iidignis, nullis aid certe paucissimis morbis ohnoxia: spes est vivacem fore,

quando patrem habet admodum natu grandem , sed mire virenti vegetaciue

■* Fulv. Rut.] Non nimis scite Erasmus ad Horat. sat. II. 7,96. respicit, ubi
de Fulvi Rutubfeque (famosorum gladiatorum) prceliis rubrica pictis aut carbone
poeta dicit. ^ simulacrum 4.7.8. ^-^ deliniare 1.2. ^ ver. q.] quantum {et
iterum quantum post expr.)'' sine sensu 7. 8. ^^ vergi 7. 8. Talia in sqq. -prceter-

mittam. " tamen 7. 8. ^o Qvid.] Art. am. I. 509. sqq. ^' iyi x. %.] ex confecto
corpore.

280 CXXX. ERASMl KOT. AD HVTT. DE THOMA MORO EP. D. 23. lYL. lolO.

§.9.senec/ute. Neminem adhuc vicli minus morosum in delectu cihorum. ad
iuvenilem usque cetatem aquce potu delectatus est; id illi patrium fuit.
verum hac in re ne cui molestus esset, fallebat convivas e stanneo poculo
cervisiam bibcns, eamque aquce proximam, frequenter aquam meram. Vi-
num, quoniam illic mos est ad idem pocuhm vicissim invitare sese, summo
ore nonnunquam libabat, ne prorsus abhorrere videretur, simul ut ipse

§-^^^-communibus rebus assuesceret. carnibus bubulis, salsamentis, pane s^vn-
dario ac vehementer ferinentaio libentius vescebatur quam his cibis quos
imlgus habet in deliciis, alioqui neutiquam abhorrens ab omnibus qucc vo-
luptutem innoxiam adferunt etiam corpori: lactariorum et eorum fcetuum
qui nascuntur in arboribus, semper fuit appetentior : esum ovorum in de-

§-ii.liciis habet. Vox neque grandis est nec admodum exilis, sed quxe facile
penetret aures, nihil habens canorum ac tnolle, sed plane loquentis est:
nam ad musicam vocalem a natura non videtur esse composifus, etiamsi
delectatur omni musices genere. Lingua mire explanata articulataque , nihil

^A^i.habens nec prceceps nec hcesitans. Cultu simplici delectatur, nec sericis
purpurave aut catenis aureis utitur, nisi cum integrum non est ponere.
Dictu mirum quam negligens sit ceremoniarum, quibus hominum vulgus
cestitnat morum civilitatcm: has ul a ncmine exigit, ila a/iis non anxie
prcestat, nec in congressibus nec in conviviis, licet harum non sit ignarus,:
si lubeat uti: sed mu/iebre putat viroque indignum eiusmodi ineptiis bo-

§. 13. nam temporis partem absumere. Ab aida principumque familiaritate olim
fuit alienior, quod illi semper peculiari/er invisa fuerit tyrannis, quem-
admodum cequalitas gratissima: vix aulem reperias ullam aulam tammo-
destam, cptce non mu/tum habea/ strepitus atcpie ambitionis, multum fuci,:.
mu/i)im luxus, cpiceque prorsus absi/ ab oftmi specie /yrannidis: quin nec
in Hcnrici oc/avi aulam pertrahi potuit, nisi multo twgocio, cum hoc prin-

§. li. cipe nec optari quicquam possit civi/ius ac modestius. Nalura liber/ci/is
atque ocii est avidior; sed ciucmadmodum ocin cum datur lubens utitur,

§.\^.ita, quoties poscit res, nemo vigilantior aut patientior. ad amicitiam natus
fac/usque vide/ur , cuius et syncerissimus est cultor et longe tenacissimus
est; nec i/le metuit noXvq^iUciv ab Hesiodo parum laudatam: nulli non
patei ad tiecessitudinis fcedus; neciuaquatn morosus in diligendo, commo-
dissimus in a/endo, constantissimus iti retinendo; si fors incidit in quem-
piam cuius vitiis ttiedcri twn possit, hunc per occasionem ditnittit, dissuenss
amicitiam, non abrutnpens. cpios synceros reperit et ad ingenium suum
appositos, horutn consue/udine fabuliscpte sic delec/a/ur , u/ in his rebus

* cercvisiam 3. 7. 8. ® libenter 7. S. ^* noXvq). ab Hesiodo] Op. et d. 711.

sqq. ,,...dsLl6s zoi dvrjQ (pilov aXXore aXlov noisizccL Mrjdi: noXv^sivov, fir}8

a^sivov HaXssG&ai. miser enim vir amicum alias alium facit Ne vero multo-

rum hospes neve nullius hospes dicaris". ^* foris 2...4.6...8.

- CXXX. EKASMI ROT. AD HVTT. DE THOMA MORO EP. D. 23. IVL. 1510. 281

pnecipuam vitce volnptatem ponere videatur. Nam a pila, alea, cJiartis§.^6.
ca^terisque hisibus, quibus vulgus procerum temporis icedium solet fallere,
prorsus abhorret. Pon^o ul propriarum rerum est negligentior, ita nemo
diligcntior in curandis amicorum negociis. Quid muttis? siquis absolutum

5 vcrw amicitue rcquirat exemplar , a nemine rcciius petierit quam a Moral
Jn convictu tam rara comitas ac morum suavitas, ut nemo tam tristi 6775.17.
ingenio, quem non exMlaret, mdla res tam atrox, cuius ta'diutn non dis-
cutiat. iam inde a puero sic iocis est delectatus, ut ad hos natus videri
possit, sed in his nec ad scurrilHatem usque progressus est, nec morda-

10 citatem unquam amavit. adolescens comcedioias et scripsit et egit; siquod
dictum esset salsius, etiam in ipsum tortum, tamen amtdnit, usque adeo
gaudet salibus argutis et ingenium redolentibus , unde et epigrammatis lusit
iuvenis et Luciano cumprimis est delectatus; quin ei mihi, ut Morias en-
comium scriberem, hoc est ut camelus saltarem, fuit auctor. Nihil autem^-^^-

ihin rebus humanis obviu?n est , unde ille non venetur voluptatem, etiam in
rebus maxime seriis: si cum eruditis et cordatis res est, delectatur inge-
nio; si cum indoctis ac siultis, fruitur illorum stulticia ; nec offenditur
morionibus, mira dextentate ad omnium affectus sese accommodans. Cum§AQ.
mulieribus fere, atque etiam cum uxore non nisi lusus iocosque tractat.

20 Dicercs alterum quendam esse Democritum aut potius Pythagoricum illum
philosophum qui vacuus animo per mercatum obambulans contemplatur tu-
multus vendentium atque ementium. nemo minus ducitur vulgi iudicio,
sed rursus nemo minus abest a sensu communi. Prcecipua illi voluptas §.20.
est spectare formas, ingenia et affectus diversorum animantium : proinde

2bnuIIum fere genus est avium, quod domi non alat; siquod aiiud animcd
vulgo rarum, veluti simia, vulpes, viverra, tnustela et his consitnilia, ad
Jicec siquid exoticutn aut aliocpii spectandutn occurrat, avidissitne ttiercari
solet; atque his rebus undique domum habet instructam., ut txusquam non
sit obvium cpuod oculos itigredientiutn demoretur ; ac toties sibi renovat

30 voluptatetn , quoties alios conspicit obleclari. Cum cetas ferrei, tioti ab-§.i^.
hotTuit a puellarum amoribus, sed citra infamiam et sic ut oblatis magis
frueretur quatn captatis, et animo mutuo capet^etur potius quam coitu.
Botias literas a pritnis statim atinis Jiauserat: iuvetiis ad Grcecas lileras^.'i'>.
ac philosopJiicc studium sese applicuit, adeo non opitulunte patre, viro

shalioqui prudenti proboque, ut ea conantem omtii subsidio destitueret, ac
pene pro abdicato Jiaberet, quod a patriis studiis desciscere videretur:
nam is Britannicarutn legum peritiam proftetur , quce professio ut est Ǥ.23.
veris literis alienissittia , ita apud Britatinos cumprittiis Jiabentur tnagni
clarique cpii in Jioc getiere sibi pararutit auctoritatem ; nec tettiere apud

* chartis] 6^cr/«. Karten. ^ tu nerao 7. '" salsius om. 1. '^ Proverb. ap. Hi
ron. de perp. virg. 18. II. p.226. ^' abambulans 5. 6. ^e yiverva 4. ^^ habetur 7.

282 CXXX. EUA.SMI ROT. AD HVTT. DE THOMA MOUO EP. D. 23. IVL. loli).

illos alia via ad rem ac fjloriam parandam magis idonca , siquidem ple-
ramque noMilatem illim insaUe peperii hoc studionim genus; in eo ne-

^.'^-^- gant quenquam ahsolvi posse nisi plurimos annos insudarit. Ab hoc igiiur

cum no?i iniuria abhorreret adolescentis ingenium melioribus rebus natum,

^men post degustatas scholasticas disciplinas sic in hoc versatus est, v(o

tieque consulereni quenquam libeniius litigatores, neciue qucestum uberiorem

faceret quisquam eorum qui nihil aliud agehant: tanta erat vis ac cele-

§.2r,.ri(as ingenii. Quin et evolvendis orthodoxorum voluminihus non segnem
operam impendit, Augustini lihros 'de civitate deV publice professus est
adhuc pene adolescens auditorio frequenti, nec puduit nec pcenituit sacer- lo

§.^^.dotes ac senes a iuvene profano sacra discere. Interim et ad pietatis
studium toium animum appulit, vigiliis, ieiuniis, precadonihus aliisque con-
similibus progymnasmatihus sacerdodum meditans: qua quidem in re twn
paulo ptus ille sapiehat quam plerique isti qui temere ad iam arduam
professionem ingerunt sese, nullo prius sui periculo facto; neque qiiic-^^ .
quam obstahat quo tninus sese huic vitce generi addiceret, nisi quod uxo-
ris clesiderium tion posset excutere; maluit igilur maritus esse castus

§-'^'.quam sacerdos impurus. Tatneti virginem duxit admodum pueltam, ctaro
genere nathm, 'rudem adhuc, utpote ruri ititer parentes ac sorores semper
liabitam, quo magis illi liceret illam ad suos mores fingere. hatic et literis^o
itistruetidam curavit et omni musices genere doctam reddidit, platieque
talem pene finxerat, quicum libuisset utiiversam cetatem exigere, tii mors
prmtiatura puellam susiulisset e medio, sed etiixam liheros cdiquot, quo-
rum adliuc supet^sutit puellce ires, [Margaretha, Aloysia, Cecilia,] puer

^.i^i.unus [loannes']. Neque diu ccelebs vivere sustinuit, licet alio vocantibus if>
amicorum consiliis: paucis mensibus a futiere uxoris viduam duxil magis
curanda^ familicc quam voluptati, quippe nec bellam admodum, nec puel-
lam, u( ipse iocari solet, sed acretn ac vigilatiiem matretnfamilias, quicutn
tameti perinde comiter suaviterque vivit ac si puella foret forma quantutti-

^.'io.Iibet amahiti: vix ullus maritus a sua tantutn obsequii itnpetrat imperio^o
atque severituditie, quatitum hic blanditiis iocisque. quid etiim non iitipe-
trel, posteaquatn effecit, ut mulier iatn ad senium vergens, ad hoc animi
minime mollis, postremo ad rem attetitissima , cithara, testuditie, mo-
nochordo tihiisque catiere disceret, et iti hisce rebus quotidie prcescriptutn

§.VKoperfe pensum exigenti marito redderet? Consimili comitate totam fatni-^^
liatn itioderatur, in c^ua tiulla tragcedia, tmlla rixa; sif^uid exstiterit.

1-2 plerauque i...t/. 6. plerisqueJ. ^^ TamGn] exspectareslia,({\\Q. duxit adni.
puollam] cf. Hesiod. Opp. et d. 697. naQ&svL-x.riv 8e yafistv, ag h' rjd^sa -nedvK diSd-
^Tjg, Virgiuem vero ducito, ut mores castos doceas. ^s aliquod 7. ^' instituen-
dani 1. 2^ Prsenomina qu£e uncis inclusimus, ed. 1. non habet, sed habent 2. sqq.
Caecilia 5. ^o celebs 1...4.6. c£elebs 5. ^' nec puell.] adludit ad illiid Lydia
bella pueUa.

CXXX. ERAPMI ROT. AD HVTT. DE THOMA MORO EP. D. 23. IVL. 1510. 283

protinus aitt medetiir aut compotiit. neqve quenquam tmquam dimisit nt

inimicum aut ui inimicus. quin huius domus faiatis qiuedam videtur fe-

licitas, in qua nemo vixit qui non provecivs sit ad meliorem fortimam,

nvlius nnquam tdiam famce labem contraxit. qvin vix idtos reperiaSj

oqvibvs sic convenerit cvm matre , vt huic cvm noverca, nam pater iam

ulteram induxerat, lUramqve non minvs adamavii ac matrem; nvper in-

dvxit tertiam, hac Morvs sancte deierat se nihil vnqvam vidisse melivs.

Porro erga parentes ac iiberos sororesqt/e sic affectus est, ni nec amet §.?a.

moleste nec vsqvam desit officio pietatis. Animvs est a sordido Ivcro alie-

io nissimus. Liberis svis semovit e facvltatibus qvod iliis satis esse piitat : §.^2.

quod superest, largiter effundit. Cum advocationibus adhuc aleretur, nulii

71071 dedit amicum vervmqve consilium , magis iliorvm commodis prospiciens

quam suis, plerisque solitus persvadere, iiti litem componerent, minus enim

kic fore dispendii; id si minus impetrabat, tnm rationem indicabat qva

iopossent qvam minimo dispendio iitigare, qvando quibvsdam hic animvs

est, ut iitibvs etiam deiectentur. In urbe Londoniensi, in qva natvs €"«?, §.33.

. annos aJiqvot ivdicem egit in cavsis civiiibvs; id mimvs ut minimvm habet

oneris, (nam non sedelvr nisi die lovis usqve ad prandivm) ita cvmpri-

mis honorificvm habetvr. nemo plvres cavsas absoivit, nemo se gessit in-

iotegrivs, i-emissa plerisqve pecvnia qvam ex prfesciipto debent qvi litigant:

siquidem ante litis contestationem actor deponit sex drachmm, totidem

I reus, nec amplius qvicqvam fas est exigere. His moribvs effecit, vt ci-^-^*-

1 vitati svce ionge charissimvs essei. Decreverat avtem hac fortima esse

contentvs, qu(r et satis haberet avtoritatis nec tamen esset gravibus ob-

rsjwxia pericviis. Semel aiqve itervm extrusus est in iegationem, in qva

cum se cordatissime gessisset, non conqvievU serenissimus rex Henricus.,

\ eius no/ninis octavus, donec hominem in aulam suam pertraheret : cur

I enim non dicam ^pertraheref? nnlhts unquam vehementius ambiit in au- §■ ^-

I lam admitti, quam hic studuit effvgere: verum cvm esset optimo regi in

I ^animo familiam svam ervditis, gravibvs, cordatis et integris viris differ-

' tam reddere, cvm alios permuitos tum Morum in primis accivit, quem sic

in intimis habet ut a se nunquam patiatur discedere; sive seriis utendum

j est, nihit iiio consultius, sive visum est regi fabvlis amcenioribus iaxare

animum, nviio comes festivior. siepe res ardvce ivdicem gravem et cor-§-^^-
I Zidatvm postviant: has sic Morvs discvtit, vt utraque pars habeat grci-
I tiam; nec tamen ab eo cpdscpiam impetravit, ut fnunus a quociuam acci-
I peret: feiices res pidjlicas, si Mori simiies magistratus ubique prceficeret
j princeps. nec interim uiium accessit superciiivm : inter tantas negocicjrvm §. 3".
I moies et veferum amicuiorum meminit , et ad iiteras adamatas subinde

^ inim. aut ut omis. 7. S. ^ quo 7.8. profectus 1. 7. S. * fame ridiculo errore
7.S. '-* unquam ^. «/jry. '<' e] et 7. 5. '* Loucliniensi(5...S. ^^ ses.!. treis s. tre.s ceW.

284 CXXX. ERASMI ROT. AD HVTT. DE THOMA MORO EP. D. 3."?. ivr.. I51<).

rcdit. (nti(^<i^i>(1 (iignUale valet , quicquitt apu(f amplissimum regem gratia

§.i\po//et, id omne iuvanda' reipub/ica' , iuvandis a/nicis impendit. Semper
quidem adfuit animus de cunctis bene merendi cupidissimus mireque pro-
nus ad misericordiam ; eum nunc magis exerit, quando potest plus pro~ j
desse: a/ios pccunia sub/evat, a/ios autoritate tuetur, a/ios commendationeh\
provehit; quos a/ioqui iuvare non potest, his consitio succurrit ; nu//um j
unquam a sc Iristem dimisit: diceres Morum esse pub/icum omnium in-
opum patronum; ingens /ucrum sibi putat accessisse, siquem opressum \
sub/evavit, si perp/exum et impeditum exp/icuit, si a/ienatum redegit in \

§.^9.gratiam. nemo /ubcntius co//ocat beneficium, nemo minus exprobrat. /r/w loj
cum tot nominibus sit fe/icissimus et fe/icitatis comes fere so/eat esse i
iactantia, nu//um adhiic morta/ium mihi videre contigit qui longius ah- |

§.^^^.esset ab hoc vitio. Sed ad studiorum cotnmemorationem redeo, quce tne i
Moro fnihique 3/orum potissimum conci/iarunt. Primam (ctatem carmine \
potissimwn exercuit, mox diu tuctatus est, nt prosam orationem redderei\%\
mo//iorem, per omne scripti genus sti/um exercens; qui cuiusmodi sit, j
quid attinet commemorare , tibi prcesertini qui /ibros eius semper habeas j

§.ii.in manibu^? Dec/amationibus prcccipue de/ectatus est, et in his materiis {
adoxis, quod in his acrior sit ingeniorum e.cercitatio. unde ado/escens j
etiammitn dia/ogmn mo/iebatur , in quo P/atonis comtnunitatem ad uxores^o\
vsque defendit. Litciani Tyrannicidce respondit, quo in argumeiUo tne j
vo/uit atUagonistatn habere , quo certius pericu/utn faceret ecquid profe- \
cisset in hoc genere. Ctopiatn lioc consitio edidit , ut indicaret quibus re- 1
bus fiat ut minus cottimode habeatU respult/icce ; sed Britannicam potissi- ]
tnutn effinxit , quatn habet penitus perspectatti cogtiitatnque: secundutmh
librum piius scripserat per ociutn, ttiox per occasionetn pritnutn adiecit ex

§.ii.tetnpore; atque hinc noiitmlla dictiotiis p\a;qualitas. Vix a/iutti t^eperias
qui fe/icius dicat ex tempore, adeo felici ingenio feli.t /ingua subservU;
itigeniutn pra^sens et ubique ptrcvo/atis tnettwria parata, qucc cntn omtiia
habeat velut iti twtnerato, prompte et incunctanter suggerit quicquid tetti-?A>
pus .aut t^es postulat; in disputationibus nihil fingi potest acutius, adeo ut
sutnttiis etiatn theologis scepe negocium facessai in ipsorum arena versans:
Joanties Coletus, vir acris e.vactique iudicii, in fattiiliaribus colloquiis sub-
inde dicere solet Britannia' non tiisi utiicutn esse itigetiiutn, cutn hccc iti-

§.K.suIa tot egregiis ingeniis floreat. Verce pietatis tioti itidiligens cullor est,^
etiamsi ab otntii superstUiotie alietiissitnus : habet shas horas, quibus deo
litet precibus, twn ex ttwre sed e pectore deprottiptis. cutn amicis sic fa-

" his om. 1. '' demisit 7. '* fel. com.] Menand. ap. Stob. floril. 93,2.'.

Tniqrm>a.vQV Ttov yLyvsd" ^ Xiav ZQVcpT]. -azX. '^ adox.] iufames materias sive
quis diccre mavult inopinabiles. cf. Gell. XVII. 12. (,,sicuti cum Thersitaj laiides
quiEsivit et cum febrim quartis diebus recurrentem laudavit, lepida sane multa
et non facilia inventu in utramque causam dixit."; ^o incontanter /.

CXXX. ERASMI HOT. AD IIVTT. DE THOMA MOKO EP. t». 2.1. IVL. I5l0. 285

bulatur de vita futuri seculi, ul ag^wscas illud cx animo loqid, neque
I sine opiinia spe. Ac talis Morus est etiam in aula: et postea sunt qui§Ai.
i jndent Christianos non inveniri nisi in monasteriis: tales viros cordalissl-
, mus rex in familiam suam alque adeo in cubiculum iwn solum udmHtit,
I hverum etiam invitat, nec invitat tnodo, nerutn etiam pertrahit; hos habet
! arbitros ac testes perpetuos vitce sum, hos habet in consiliis, hos habet iti-
\ nerum comiles ; ab his stipari gaudet potius quatn luxu perditis iiivenibus
' aut muliercuUs aut etiam torquatis Midis aut insijnce?is officiis, quornm

alius ad voluplates ineptas avocei, alius ad tyrannidem infJammet, alius
10 ad expilandmn populum novas technas suggerat. In hac aula si vixisscs,§.i:>.
\ Huttene, sat scio rursum aliam aulam describeres ei misaulos esse desi-
I neres, quanquam iu quoque cum eo principe vivis, ut integriorem nec
j optare possis; neque desunt qui rebus optimis faveant, veluti Stromerus
' ac Coppus. Sed quid isla paucitas ad tantum examen insignimn vitrjru?n,§.U).
I \:^Mo?Uioii, Li?iacri, Paccei, Coleti, Stocsleii, Latimeri, Mo?i, Tunstalli,
[ Clerici atque aIio?nim 7iis adsimiliim, quorum quencunque ?io?ni?iaris,
j mundum o?n?iium vi?iulum ac discipli?ia?-u?n semei dixeris. Mihi ve?'o spes§.M.
I est haudquaqua?n vulgaris, fore ul Albe?ius, unicum his te?npo?ibus ?wstra'
! Ger?na?ii(c o?'?iamentu?n , et plures Mi similes in suam allegat familiam et
•n)C(eteris principibus gravi sit cxen^o, ut ide?n et ipsi suce (juisf^ue domi

fucere siudeu?it. Habes i?nagi?iem ad optimum exemplar a pessi??io arlifice§.\s.
I non optime deli?ieatam. ea tibi mi?ius placebit, si co?ifinget Mo?'um ?iosse
I ^propius; sed illud ta?ne?i inlerim cavi, ne mihi possis i??ipi?ige?'e quod tibi

?ninus pa?nieri?n, neve semper opprobres ?ii?nium breves epistohis; etiamsi
: vohcec nec mihi scribenti visa est longior, nec tibi legenli, sal scio, prolixa

videhitur: id faciet Mori nostri suavitas. Verum, ne nihil ad posiremam^.i^.
1 tuarn epistolam respondeam, ciuam prius excusam legi quam scriptam,

clarissimi principis Alberti humanitate??i ex ipsius etiam ad me Iite?is i?i-

I iellexi. sed cpii quceso factmn, id putera priiis ad o?n?ies pe?'venerit tuis

ioliteris quam ad ?ne? certe per nemi?ie?n certius mittere poteras quum per

Richardmn Puccem?i, se?'enissimi Anglice regis orcdo?'em, sive me huberet

Brabcmtia sive Brita?i?iia. Tu, ciuantum video, et culamo et ense gna-§.ho.
\ viier belligeruris, ?iec mi?ius tcmen feliciter quu?n fo?iiler: ?iu?n upud reve-
I rendissi?nu?n curdincde?n Cuietu?nm uudio te mugna?n etium i?uisse grcdicmi.

' illum 2. sqq. " misauhis 7. r9. iiiGccvlog scripserit Erasinus. '"' Stocschleii
1...4. 6. Stocfcbelii 5. Stocfchletii 7.8. ,,Ioannes Stocsleius [Slokesley] prseter
Scholasticam hanc theologiam, in qua nemini cedit, trium etiam linguarum haud
Vulgariter peritus, a sacris [est Anglice regij." Erasm. Bombasio d. 26. lul. a. 1518.
(Opp. Basil. 1540. tom. III. p. 93. Epp. ed. L. B. 1700. num. ccclxxvii.), quse epi-
stola ceterorum quoque h.l. nominatorum Anglorumlaudes fusius prosequitur. Ton-
stalli 4.sqq. i" assimilium 2.3. '^ est] et 2. 5. ^^ deliniatam 1...3, " exc. q.
scr. 07nis, 7, 8. ^^ Britania 7. graviter 1. 8, '^ nec] non 7. 8. R. /. omis. 2. sqq.

286 CXXX. EHASMI AD HVTT. EP. CXXXI. IIVTT. AI) GLAVB. EP. D. 2C. IVL. 1519.

§.:>t. C'apnk)/i/ bene es.se gandeo. Franchci Sickingil nomen non sinent emori
§.a2.liter(e, nisi velinl ingratitudinis postulari. I)e rehus nostris alias: nunc illud
tantum: res hic sordidissimis sycophantiis agitur, quibus artibus ut impa-
rem tne fatear necesse est. siquis est isthic qui cupiat artem sijcophanli-
cam discere, ijidicabo ilii quendfim huius discipVnuc mirum arlificetn, quemo
huic rei plane natum dicas: minus bonus orator Cicero, quam hic syco-
phanta; et reperit docites tnultos apud nos. Jondum tempits est, verutn
brevi vobis hotnitiem commetidabo, ut quo dignus est quodque misere amJrit,
otnnium eruditorum literis celebretur , portetUutti verius quam homo. Bene
vale. Antverpi(e decittio Calend. Augusli. Anno M.D.XIX. i

MOGVNTI^.

CXXXI. 26. lYL. (1519.)

HVTTENVS ARNOLDO [DE GLAVBERG] SVO SALVTEM.

[cf. einsd. ad euiKl. cp. d. 30. April. 1519. dat. n. CXIX. § 8.)

§. 1. Quod iie spera\ i quidem fore ul^una essetis tu fraterque et socer tuus,

id nuuc ita habere cognovi, et ex ai^o gaudeo. quse possent se enimi'
meliores dare occasiones exigendi totam negolium meum? Proinde, mi
amantissime Arnolde, si unquam prius, riunc Hutteni memor sis: iam licet
aninios tibi singulorum perdiscere, iam ex quadam quasi specula intueberis

§.2. in consilia omnium. Et fortasse quo mater inteudat, facilius erit coguo-
scere, quod mulierum in aperto fere sunt quse proposuerunt sibi. itaquesi
senem ipsum suborna, qui hanc provinciam obeat: ipse teinpora, ipse
mores, ipse modum noverit; ipse, quod iuvenibus nobis diflicile est, ut
simulemus et dissimulemus , arte aggredietur; a longe et ex insidiis oppu-

5.3. gnabit uuius cuiusque taciturnitatem. Qnod ut fiat, non facile credis
quantum intersil. iam nihil enim scire malo, quam matris ilHus quae sit2
mens, quid proponat, quo coniugio suam domuin honestare meditetur, quas

CXXXI. Ila Juec adhiic iiiedita ,,Vlrici ab Hutten, Equitis ad Arnoldum de Glau-

burg Epistola, cnius autograpluim servatur a Generos. P^amilia Dominoruin a

Glauburg Ffurti ad Moenum" descripta est ex Burckhardiauo MS. Guelferbytauo

foP. fol. 44. 45. in cuius tergo est: coll^ctanea de vita ac scriptis vlrici

hvtteni.

' Cinglii i. Sychnij 2. Siehnii 5...6. Sikingi 7. <S. Sickingum voluisse ap-
paret, scripserit autem Erasmus Sichlgij , non Sichnii, undo^ illa corrupta nomina
iiata sunt. * istic 8. ^ Utrum in Leum an in Egmoudanum, Latomum Suto-
remve an in alium quendam inimicum suum pro suo more inodeste h. I. invehat
Erasmus, nunc non inquiro. '" Antverpia, 23. lulii, Anno 1519. 5. {omiss,
Aiiuo) 7. 8.

CXXXI. nVTTEXI AD ARNOLDVM DE GLAVr.ERG KP. D. 20. IVL. I.JIO. 287

iiiiagines cupide accersat. Et ad eiiis quidem iracundiam, quse fertur de fa-
cili provocabilis , quod pertinet, uiagis ac magis spero, ubi meos- mores
cognoverit, et puellam amari a me rairifice viderit, se observari reveren-
ter, vos onjnes mecum agere coniunctissime, in me nihil turbidum, nihil

.5 seditiosum , ipsa studia iucunditatis , iocorum et facetiarum affatim plena,
fore ut et me ferat et se ferendam prsebeat. Queeso, nou mentein tantum §. i.
epistolse huius, sed omnia etiam verba socero, ut consultet dcsuper, ut
inquirat, ut scrutetur, imprime. ipse fac omnia moderetur, suis omnia
consihis suaque prudentia ducat et gubernet. nec dubito quin mihi vel

lotuo nomine, quod amare nos videt invicem, optime velit et consulturus
sit. Disce.ex fratre, in bonis pueihe quid sit, et quid primum statim con- §.5.
cessura mater sit, quid post se rehctura. Si videbitnr socero, etiam cuni
fratre aliquid cousiliorum communica. Ilhun imprimis opinionem, ilhunj.o.
ab omnibus avelle metinn, quo teneri eos putat Phihppus, ut me credant

i5abducturum ab se puellam iu ahquod lustrum, aiiquam sylvam, cum uec
ego eiusmodi habitatiouem feram, et quod sajpe tibi dixi, nuper etiam
scripsi, iccirco in urbibus coniugium quseram, ut urbes incolere hceat:
Pallas urbes condidit, ego PaUadis studia sequor; Centhauris placeant ante
omnia sylva;,

2(r iNon omnes arbusta iuvant humilesque miricsp.

Sed te iam satis iutellexisse puto quid velim. tantum studio conare ac§.7.
iilud iuterim nobis prospice, ne cmergant hfec, ue cui aliquid committat
qui rimis sit pleuus et effluat. Utinam dignus vobis et idoneus videatur
Huttenus, quem civitate donelis, quem in adfiuitatem accipiatis. qui, cum§.8.

25non multas urbes expugnaverit, ut ex Thrasonibus istis aliquis, multa
taraen regna nominis sui fama pervagatur, et cum non multos, ul illi.
interfecerit, plurimos tameu amat et a nniltis amatur cupide; qui, cum
non sesquipedales ingerat tibias et gigantes corpoie ohvios terreat, animi
tamen robore non facile ulli cedit; qui, cum uou forma supcrbiat aut

sospecie exultet, ingenii tamen cultu amabilem se et desyderabilem esse non
obscure cognoscit; qui, cum magnifice loqui nesciat, neque iactanter se
vendere sohtus sit, siuqiliciter tamen, aperte et synceriter quia et agit et
loquitur, sperat, ut se cognoverit quis, non abiiciat. Sed hcec pene iactanter
et ipsa. lubeo te cum fratre, socero, coniuge totaque familia vestra in§.9.

sslongum valere, tuamque expecto Iffitam aliquam epistolam, aut qualem-
cunque, dum ad singula mea verha respondeat. Iterum vale niihique cito
rescribe et copiose. Moguntice VII. Calend. Augusti.

Cuduntur mihi libelli, quibiis vos prope diem iucunde adficiam. nunc§. lo.

'■• Pliil.] Fiirstftnbergins lirocuWuhio. '"' lustrum] cf. p. 201. §§. 37. syi/.

''' scripsi] ep. deperdita. ^" Non...myricae] Vergil. Ecl. IV. 2. ^^ rimis] Terent.
Eun. I. 2,25. 25 aliquis] quem 'cenlauruvi' pungnt nescio. '•^ se] non si, pro eum.

288 CXXXI. AD GLAVB. EP. CXXXII. HVTT. APOLOGIA PRO PHALARISMO.

Fobrein iiiitto fratri. IIal)eiit nic stnilia cnm iiicniulitate mira. L tinam nna
essemns, ut videres quibns me iocis ol)lectem. Reposcor iu anlam; sed
non facile cedam. Discerpe epistolam statim, si mea tibi fama cnrte est:
per tuam te fidem obsecro.

Inscriptio: Viro eximie probo et eleganter docto D. 5

Arnoldo de Glanberg, Inreconsulto et
Patricio Francofnrdiensi, Amico de-
syderabili Salutem.

[mOGVXTI.E? C XXXII. • [.ESTATj;? A. IMfl.]

VLRICHI IIMTENI EQVITIS GERMAM 10

AD

PETRVM I)E AVFSAS CA^OMCVM

PRO PHALARISMO AB ILLO DISCERPTO
APOLOGIA.

§. 1. Qui retnlerunt mihi Dialognm qnendam menm, cni titnlus est Phala-15

rismus, esse abs te iu foro Wircibnrgensi prBesentibus mullis et claris
hominibns nou citra maledictnm in me libellosqne nieos discerptum, male

' valeam si uon mera primnm monstra nuntiare visi suut; neipie fere iit
crederem adduci potnissem, nisi lu Francofurdii nuper, cum te ea snper

§.2. re convenissem, factum abs te ipse confessus esses. Qnid dicam prius^o
ant ([nid posterins? immo vero qnid omnino dicain? Hac me abs te tam
atroci onerari ininria, homine Franco et equite Germano, deinde eo quo
de mihi magnifica et amicissima semper omnia promisi; quem niilla nn-
qiiam offensa connnovi; quiciim nnlla simnltas intercessit; quem amici ac
propinqui inei snimna semper henevolentia et liheralitate etiam demeru-2j

§3_erunt? Quid, qnod in eo negotio, in quo minime dehcbas, haiic faniili;«
nostr*, hanc generi ac noniini Ilnttenico securim inflixisti? et cum per-
maxima sint Lndovichi senis ac necessaria in te heneficia, ullius favore
adflecti, nllins vi ac potentia cogi ant ahtercnnque addnci potes, ut eius

§ 1 cansam non deseras modo, sed impngnes etiam? Ant cnin talis hsec sit, 30
nt non Ilnttenoriim inagis qnam totins equcstris ordinis ceuseri deheal,

CXXXII. H =: Hutteni manus, de qua ad super. num. CVII. et in IncL biblio^r.

n. XXIIII. 5. diximus. I = Ind. bibl. n». XXIIII. 1. ^. 2 = Hutt. Miinch. III.

p. 176... 102.

'2 Petrus de Aufsiiss Canonicus non multo post occisum loannem Huttenum
in aula episcopi Wirceburgensis cuni Vilelmo de Bibra interfectoris parti faverc
coepit et quantum potuit semper favit. Cf. L. F. Heyd, Ulrich Herzog zu Wiirt-
temberg. Tubing. 1841. 8". I. p.lOl.sqq. 1« Virceburgensi 2. " librosque 2.
» confectus 2. «' Imo 2. ^' ac] et /1.2. " etjani delev. 11.2. ^" Ludovici
2, et sic in sqq.

CXXXII. nVTT. AD PETR. DE AVFSAS I'RO PIIAr.AUISMO APOr.OGIA. 1510. 289

in eaqiie |)rospquenda haud aliter ac publicse alicuius et plane coinmunis

ininriie vindictani universa prope nobilitas susceperit, tu inventus unus es

qiii non modo sult haec signa non concedas, sed hostihl»us etiani copiis

onnii te conatu inscras? Non dicam hoc enim quod gravius es', (quanquam §.^.

5(|nid refert dici, cum tu ilhmi veteris amicitifC funem sic violenter inci-

deris?) prius nostrarnm tc fuisse partium, deinde nescio quo motu ad ho-

stiha transfugisse castra. Atque hic iaradudum qui hanc iniuriam meam

iniquius atque ipse ego ferunt, ut te ah(pia ignomini;e Wirtenpergensis

giitta adspergam, expectant; neque ego te id meruisse nescius sum, sed,

toquc-e mea est natura, mitius agani tecum lacessitus quam mecum tu in

amicitice adhuc opinione consfitulus. Etsi crehro mihi inculcant ilh nun- §.•>.

quam te nisi maiorem nescio cuius pecuniam odoratus esses, commissu-

riun- fuisse ut contra tuum ordinem, contra prislinas amicitias, contra

puhhcum Germanise ac imperii totius bonum hominis hedi ac detestabihs

]5et puhhco etiam iudicio condemnati causam tuereris. Qiuid ut verum non §.?.

sit, neque item illa in te fama congruat, qua fertur, cum jtrincipio ne-

gotii huius omnes suas curas, immem solhcitudineni, abdila et arcana,

vehit hominis sui amanlissimi sibi(|ue per omnia fidi. ila in sinum profu-

disset tiunn Ludovichns, lihi^iue ad (];esarem iam lum (troficiscenti rem

2otolam conimisisset, neque tu non itromple perageiidam accepisses magnam-

qiie seni imhistria' tua' spem fecisses, corruptum le paulo post tyranni §.s.

mimerilms omnia inverlisse ac nostram apud Ccesarem contumeliam verbis

elevasse , ihius contra scehis excusare conatum , ut neque illa , inquam,

in te f;ima congruat , quanquam Ludovichus i|)se monitus , ne lil)i fideret,

25uunqiiam post eum dicm visus est famihariter conferre, nedum ah(|uid

suornm, ul jirius, sonicitudimun communicare, lamen ut menlianlur in te

homines, et iUe falsus fuerit de lc ul sic crederet, inannjue tibi magnifi- §.'.).

cam paleram alio nomine, non iit coiilra nos sijii consuleres, tyrannus

dederit, et le Caesar ipse falso nudta l(= indigna admisisse et crediderit et

J3oahis persuaserit, lamen cum te sic iit fratrem dilexerit semper Ludo-

I vichiis tibi([ue fidem in omnibus habueril, le pecunia, te ope ac opibus

! amicissime senii)er iuveril , qiiid facere noii debiiisti hoc ne faceres quod

j in illiiis liiieroiiinKjiie eius conlumeliain vergere scires? A me vero quauH. lo.

j non conveiiicbal liaiic le auspicari, quiciim lil)i prc-eler alias necessitudines

j35Studioruin etiani coinmunio fuit? Atque igilur qiianto inleinperanlius tii te

1 geris, (|ui sic ardenter odisli, quam ego, qui abs le hesus cuni possem

[ alio quodam modo iniuriam hanc expostulare tecum, sic ago ul iioii vi-

I dear contumeliam faclo ulcisci, sed iurgium quasi verbo diluere, id^pie

I pneler aniiconim coiisilin f i;iin hoc omiies inihi clamaiil eiiiin MJuid lu?§. ii.

Iioacceplam in le laleiii coniumeliain noii insigni aliquo facinore uhisceris?'

' persoq. 2. "^ Wiirteubc^rg-curiisS. " aspergaui2. '' aljdit ii/y/'o {ii\ita.jforr.//. 2.

HvTT?;si C)PP. VOL. I. 1 "5

290 CXXXII. IIVTT. Al> PETR. DE AVFSA.S PRO PHAI.AIilSMO APOLOOIA. lolO.

iic(|iM' iiiilii. qiHMl hi liiiiid ii^iitiiiis , (lcfiiliirii' vin^s craiit, si te alitcr at-
f|U(' iiistilui trattarc voliiisscm. contiiiclio nic taincn ct Ipiiiiis oflcnsas

§. 12. nioas |>rosc(jnar ((iiani tn aniiciliani lialiciidani diixisli. IJnnm tamen niihi
rcs|ioiidol)is non jiravatc, «(iiid tc iil lam arcrltc in linnc ((iiantivis mo-
mcnti dialognni ronsnlcrcs mcimi, im[nilcrit. iloc mcliicham' inqnis, 'iic
si Wircihurgi vendcrctiu" liltcr, ali([nid cssct inde c(msco()o nostro incoiii-
modi, prseserlini modis onmibns cnm scircm cnm, in qnem scrihis. nllii-
rum sese. itatjne nos invidia liherare, non te onerare volni, id((nc lci i

§. I-. minime pntans ofTcnsnm iri tc' Ilfec tn verhio respondcs qnidcm . rc au-
tem scis a tuo faclo miiltum aliena fuisse. nec quid milii (>crsiia(Icas hif i
ignoras. tn quia niihi putahas stomacho non fntnrnm, hoc faccre voliiisli,
([uod si non faccrcs, nialo vohis csse cognoscehas? quid monstri ((iiaso
alfcrs? ((uisqiiam ita cxisfimalioncm ncgligit suam, nt non ah eo olff-iida-
tnr, a ((uo monimcnta olfcndi sua com()crcrit? ciim dilanics mcos lihcllos.
((iios cgo extarc volo, offciidi uon (tiilas? qvio somnio vidisli rcm incrc- 1
dihilcm, rem iic((uaquam vcrisimilcm? cnm in f(ctus ingcnii mci sa'vilur,

§. ii.cgo iniiiriam non aynoscam? qno cxcnqilo tam paticntcm csse vis? Qui-
dam oh amissos casu lihros, quia rc(tarari non (tosscnt , in tantnm con-
solationem non admiserunt, ut non nisi mortc finicnte dolorein (tosiicriiit:
cgo ita clarifudincm dcs()cro meam, nt magno()cre haiid piitcin rcfcrre?
diu in manihns hahcantnr qufe scriho an cito infcrcant, af(pie igiliir (diifra
iiic factiim duhifo, siqnis ca disccrpat, exnrat, discindaf. cxtir(tct, c iiicdio

s^.i".. lollal? Sic mc iKiii uosli. Iioc iil suspicarcris? iiiiiiio ali((iicm iiosli ((iii
lalis sit? Age antcm aholcndis liis scri(tlis. qiiihiis ego laii((uain armis
confra inimicum ntor. cilra mci ofTensioncm dari ahs te opcra pofcsf? el;
iiic lilti iion pnlas irafum , si gladinm cri[tias c manihus incis. (pio illum
ul(is( i (tarcm qui milii amicifia et pro()iii((iiitafc cx jcipio iiiiictiis fuit, de

§. i';. co (Kciias sumerc qiii nos lucfn, clade ef calamitafc oneravif? yiiis tc fam
sinqiliccm csse, vctcrem anlicum et annos iam triginta pro(tc a(tu(l siim-
nios priuci[)es maximis iii ncgotiis vcrsatum ct cxcrcifum, cogitavcraf? Tn, 3
si((uo(I fiinni vcrhum inqtiigncf (jiiis. digiiitafis fua^ rationcin hahcndam
cxistimas: cgo sic lcvis sim. ul ((ua> sni()tis edidi et ad [)ostcritalcni
Iransmiltcrc ctiain dccrcvi , aiif si ainhitiosc mc spcrarc siuis, qih'c imiiior-
lalia lorc oh rci miraciiliim cxisliinarc liccl . si(|iiis ca [tcssimdct ac al»
liomiiiiim mcinoria cximal. amiciiiii iiiiiii cssc cl crcdain ci jialiar. ncc

(!. 17. 1;t( to movcar? .\[tagcsis liaiic. l*clrc, o[iiiii(Hiciii : iioii simi c\ liac sccla;
nondiun hiinc sa()icnlia' gradiim alligi: lii aiitcin qnos caros hahcs si(
criidi : mc vcl idcirco amicum posfhac non hahucris. qiiia lirec siiaderc

" A'irce1ini-p:i 2. ** cojrnoscerPS. i. srtl rnrr. 11.2. '■'' Quisqui.s 2. (Qiiisq^ /. i
" coiuiicrit 2. 2- ,.t (. f.„yj, jj 2. '^^ Imo 2. -'■' aniicuui ... iKitiar rnrr. nhll.
xrd se legerr 71071 pntiiisse fi/uiul. 2.

CXXXIT. HVTT. AD ri-;Tii. dk avfsas rno rnAr.Ar.isMo Aror.ooiA. I.'>l(t. 291

II aniiiiimi iiidiixisti tiiiini. Oiiodsi (lissiimilabas scire fjiiomodo factum

liiiiiii laliinis (ssciii . iiiliil ipso lalc faciam , si'(l aperte dico 'Irascor lihi';

, verimi ila irascor, iit salis Iiaheam osteiidisse alTectum, nou ulcisci adlmc.

si vero o|tiiiione falsus es, ut qui putavei-is non iniqiie ferendiim a me, S-''^-

■iexiiiiam errorem : ini([uissime ferendiim est enim, priimim in ((uemciin(|ue

id cadat; deinde me impriinis iudico iudignum cui tu facias, teqiie im-

j modestum, ((jnid eiiim gravius dicam?j a quo tale quippiam patiar, et

; quem tii hedas, si usqiiam, abs te certe innocentem. Sed nc([ne nl la-i m.

tiirus essem iguorabas, ueque nt ferendum sit nescis. .Uiijnid iiKiiisiri

malis tu: unde non eifodiam quod cogitatione assequor; tantuin abesl su-

I spicioiiibus ut armari adversum te velim. Proinde sic aio, quod domis.^o.

I tuse in tuoqiie cubiculo si fecisses, gravitcr laturum me sciebas, id pu-

I blice et o incouvenienslj apud forum cum feceris, quo loco positurus sim

■ ignorare te simulas. quid tergiversaris? quid ilhidis? hic mos Gerinanis

jisest? hoc boui viri officinm? 'Contra te non put;ibam factum, si author§.2i.

i essem ([uo miuus haberelur in manibus criminosa effictio'. Contra me?

imo contra ius fasque abs te factum intelligebas, si memoriam rei tam

celebri iiidicio ad posteritatis exemphim cognita*. induceres, si autor esses,

i quo miiius haberentur iii maniltns qiue a principis decreto penderent. Au§.j2.

jjoita potes hanc fictionem iucusare, ut illam Cresaris senteiitiam non impro-

bes? at non incusare tibi [tlacuit, non inqtrobare lihelluin menm, perdere

visiim e.st; nou ad iudicinm vocarc criminosam efficlionein voluisli, sed

i quasi tii ille sis in Germania iudex qui ifa habeas danmandi poteslatem,

ut accusatorem expectare o[ms non sit, perditioui, exitio et abohtioni illum

2omiserum dialogum adiudicasti, statim, uulla uitercedeute mora , niillo [u-ins

babito cousilio, nnlbt convocato senatu, nullis consultis legibus. scd hac

si movisses prius et de iure disputasses, non meo tniii dialngft. scd illi

iam C;osaris iudicio pericuhuu fiiisset: prins lioc ('iiiin rcniii llcii oiMir-

tni.sset. At(|ue igilnr in me iiii([uior fiiisti ipiaiii iilla |ialiatiir ralin. iic- «.-'.'f.

jiodiim nostra fainiliarilas. nostra amicilia; et cuiii liiciis. sic liiiicii ais

j 'Non putabam contra te factum". aii pro me fadum [tulabas? arbilror,

I ut qui caveres nequid mihi iudc periculi esset: video eiiim prope esse,

j ex malevoleiilia beuiguitatem ut facias, et beneficium ut iuterpreteris inin-

I riam. At qiii hoc sliidclias cur non anno altbiuc qiiarto, cimi me oratio- §.-2i.

|!5nes scrihere in tyraiumm audires et, si vernm dicuiit hoiniiies, ipsi pro-

I deres eliam, amicum ne in re periciibtsa iiimimn aiiderem monuisti? cur

! taiitum [trogredi [tassiis es, qiieni aiilc iicriciili metiim retiuere potuisti?

I Quo luihi iiiculcas liciievdlciilia^ (t[tinioiiciir.' sicciiie cercbrum non Iiabeo§.-2.i.

qui ea didici (|iiiliiis pnidciilinrcs fieri se iKtniiiics |nil:iiil. iil liaiic (iilli-

'■' (lucnciiq; /. • a] ot a 2. '^ autor 2. ^o pjac-uit, nc(iue cojt. H.2.

•-* inile niilii 2. 2C v.;f.,ij Q„anquani citrv. 11.2. •'« AtJ Scd Vi,rr. H.2.

19*

292 CXXXII. nVTT. AD PETR. DE AYFSAS PRO PIIALAIUSMO APOLOGIA. 1519.

(litntcin liiitm non agnoscnin ^ si mo per rapillos trahoros ant pngnos si

iiiilii iiilligores, illos selijires tuos ac pra;gravcs et crassos, doloreni mihi

(hihilans incuti? qnid eiiiin interest me verheres an lihros meos corrum-

§..'0. pas? Qiiiii ex evangelio erudis me, et una diverherata mala poscis alteram?

sed tam durum magistrum auditurus non videor, et dolorem ut temperare

possum, ita iniuriam negligere haud possum: dolet mihi enim qnod facis;

dolet, inquam, atque eo etiara magis, quod videri dolorem fecisse noii

vis ct illum prsetendis magno prudentise tua; argumento periculi a tyrainin

§..'7. metum. iSolehas enim in discrimen addiici affmeni UKnim episcopum, el

nequid ex meo lihro essct ilii incommodi, id [irrTcavehas. Non iinproho, k

si hoc agis; at vide quo adducas, quid caveas: scilicet mcns liher si ha-

heatur istic, pericnhun vohis est, et quod ego delinquo, ah aliis animad-

§. >s. vertendum venit. esto! at vide quid adse^iuaris: pericnlum est uhi scelera

^Virtenpergensis leguntur, undecunqne missa aut a qiiocunquc in literas

relata ea fuerint: si puhlica confwdcratoriim cansa inipugnetur, metus'nnni

est, ne ex tot principihus, tot rernin pnhlicarum rectorihus, tot fortihus

§. 2!i. viris expostulandnm hoc aliquis vohiscuin snscipiat? nisi non intelligiiiit

homines, utri faveat parti qui, oh qu;e isti pcena infligitur, ea in fama

esse vetat; et cum illum irasci vohis opinio sit, crimina si pervulgcntur

istic sua, pericnli suspicio non fit si, quae sentiunt qui ipsiim puiiiunt, 2-

§.10. explodantur? Metus ab eo est de cuius scclerihus ita cognitum, ila iudi-

caliiin cst, ul veteris iam fam?c pudeat magis quam pigeat; ah iis Don

cst (pii annis, vi ac virtute superiores cum siut, pcnam sumere de male-

ractoiihiis aggrcdiuntur. times semifracti iram, valentissimorum hominilm

dignilateiu non vereris: caves ne invidia sit ei cuius odio universa eestuat?

(lcmiania; hoc non caves, nequid iiividiosum adiniltatiir in eos qui el

v(dunt ct possunt et dehent ulcisci iniiniam, punire iinprohitatem, amoliri

§.:ii. scclenim authorcs. Tu es ille autcm cui criminosa scripla non placent?

at eiim lihrum quem in clarissiinum principem , fortissimum duccm Wil-

hclmum Bavarum dens isle tuiis nuper emiserat, ciir passus es hahcri iii

§..T.'. manihus istic? quid adeo cupide legisti ipse, et legondiim aliis dedisti? It

ad tuum igitur metum redeam, periculose offenditnr qiii oh admissmn de-

decus ah amicis ctiam et propiiiquis suis desertus est; cum oflendere nihil

refert qui tantas amicitias, tantam propimpiitatem, tot affmes, tot chentes

§.3:^. atque adeo illud immensum foedus qui post se trahit? Sic tu invidiampo-3

tontum fugis? sic iis quihus fidus es, consulis? hsec prudentia tua est qua

caves pericula, consilium quo avertis mala? Quiii ilhid vidcs quam non

sit hoc invidiam fugere, sed odium conciliare, et dum vanam sine viribus

^ cvang-.] Mattli. V.:^'.). Lm-. VI. 2'.). >^ Wiirtrul). 2. •'• confrod.] foederix Sur
vici. 2 1 qijj jpg_ pnn.] conf/vdcnili. ^- antoros 2. "» est 2. '^ periculo se 1.'^-
qiu...des. estj du-x Virtcnp. ^^ cuiii... traliit] Huttenus, discerpti dialogi auctor.

CXXXII. HVTT. AD PF/rn. I)E AVFSAS 1'RO PHALARISMO APOLOGtA. 1519. 293

am metuis^ quam interim pntentiam , quas vires, qu» Germania^ rohora
commota reddas, quo non invidite iam , sed quo discriminis etiam addiuas
I eum cui sic importune consulis? atqui consulere non est redderc invidio- 5- ''•
I sum, facere obnoxium odio, onerare inimicitiis; consulere non est si cuius
isnomine valentium hominum potentiam irrites, infensionem quseras, bellum
j excites. neque tibi est Iioc, inquam, consulere, neque illi; sed tibi im-
I primis perniciosum: verum est enim vetus adagium, 'Malum consilium
I con.suItori pessimum'. Quod ad illum pertim^t, valde conveniebat te videre§-35.
' quid suaderes ei cui sic obnoxius es, ut optima debeas, quidve pro eo
iofacias qui pro periculum decet adire te, non quasi ex re hoc ipsius fuerit
1 periculum ei accersere. Quinetiam nt videas qualis ego consultor sim et §••'"'•
j (|uam non permittam te in errorem adducere eum cui etiam nie consilium
i dare perdecet, primum quia Francorum principem agnosco, deinde quia
I non extrema aftinitatis linea illum, quantus(juantus est, attingo, adeo ut
{■'tecum expostulandum a me veniat, de tuo facto vel alterius nomine: dicS^-".
I milii, quo rapis pientissimum episcopum, innocentem Francoruin domi-
j num? quo rapis aninem nieum |)rincipem? cur in discrimen abducis? cur
I ei qui otiosus esse potest, negotinm facessis? cur ei (pii ti-an((uillinn ba-
I bet, tempestatem inducis? cur rebus mire placidis et compositis tu sedi-
"tionem moves, tu turbas excitas? Disce tandem istos tuos moderari im-§.'58.
petus, islam pr;ecipit.em frenare iram. aut si constituisti nihil rationi dare,
omnia cupiditati concedere, ferre non poterimus ut hoc facias eorum malo
vel periculo saltem, quos caros habemus, quos colimus, quibus bene con-
sultum volumus. Intelligis igitur quanlo prudcntius quantoque ex (ide ma-§.:in.
jsgis consulam ego iUi, qui hoc struo nt invidia temere per te coucitata
apud conlVederatos et Wilhelmum principem liberetur, quam tu qui prie-
I postera tua caulione in periculum vocas. Quare etiam illius innocentiam §. ic.
I tueor, non mimis ([uain tuos importunos impetus accuso: neque enim scie-
I hat ipse quid tu faceres, neque, ut opinor, si prtescivisset, non interces-
l"sum tuiB ess(it audaciie; nec factum tmnn probavit, sed ut debuit ;pgre
I tulif. Proiiule inetu vacare inbeo el a periculo, (pio tu vocaras, esse
. liberum, invitoque tibi eripio eum, quem si quo vis protrahere tibi lice-
I ret, iam perderes statim. At tu interim (pio loco es? (piomodo tiiii con-§. n.
j suhiisti? noime huius ergo qiiod prudentissime facere videri volebas,
loonmium passim scrmonibus vapulas? 'Lil)er' ais 'ego sum'. Opinor. sed
ego sic esse noliin, et tibi metuo, cum tu rae vicissim oderis, ac tui mi-
I sereor qui tam nulla adigente necessitate, nuUa suadente causa , sed tuapte
voluntate sic impeditum te reddas, prudens, sciens vidensqiic iii tam pe-

"^ Gell. N.A.I^". .5,5. '" (lui iiro periculo 2. (sci/icet non (lidicerat, qiii pro cssc =
pro quo) '2 euui cui] cpiscnjjwn M'ircehiir(jensem. '"^ aguosro = euni ag^nosco.
'^ quantuscuuque 2. " placitis 2. ^' fraL-uare 2.

204 CXXXII. IIVTT. AU PETn. I)K AVF.S.VS PUu 1>H AT.AH I SMi > Aru Li Ki 1 A. \h\<.K

linilosuin tc a((i|ti;is locnin. tnt, tani valentes , tam •^raliosos honiines,

§ '■-• interque eos principcs cliani viros, inimicos capias. Quare, nt facile
quiesci per lc iioteral, ila valdc metuo ut tlifiicillime sic implicilus expe-
(liri possis. (piid lc facics cnim, si, quod minimc opto, animadvertere
al)S te factum lioc (pii tam couliimaciter causam modis onmilnis daama-s
tam probes, eonfiederati voleuf^ lllius opem implorabis cnius defendendi
cansa adiisti discrimen? At iam cecidit ipse, quo minns snstentare te
possit; iam ips(! periit, quo minus servare^ te queat: per qnem slare vo-

§. i:'. lebas, prostratus est; ad cuius munitiones respiciebas, domo.sua ac pos-
sessionibus uno impetu omnibns expulsus est; in quo tu sperabas, de"
ipso actuni est. Qno iam lidis igitnr? quid speras? aul dubinm esl a fnn-
damcnto erutum Iioc, nnde totus pendcbas tu'^ Vcrum non pntabas futu-

§. ii.rimi. At factnm nihilominus. Te i^itnr friislra pni(Iciitcnualiqiiando lia-
biliim, qui lioc non |»riesensisti , cnins consilia co rccidenmt , ut cuni in-
sipicnlibns consnltorilms 'iNon pntaram' dicas; (pii cxilum hunc omnibus>-
pcrspicuum sohis adsequi coniectura non polnisti! nam nisi modestissime
tractare te instituissem , iain insultarem tibi, tuam iiividiam cxagitarem,
illius cui sic slndes lapsnm digito intHcans, nos in cielo esse clamitans.

§. i:.. neque tii iioii nicrcluiiis, iit (pii videris totns essc contra nos aptus ac
fonnalns: nam (pii hoc fccisli illo iam tuin in iicriciilo constituto, quid

§. ii;. laclnnis cras occasionem nactus tunc cum seenndi illius ess(Mit vcnti'^ Sed
rcIiiKinam paliciitia' apnd tc me;e vestii;inin, ct panca ex dolore (lueri salis
li;il)cbo, cnm tn mnlta et permagna facieiida cx invidia dnxcris: permagna
sniit eiiim, nlcnnqne ;cstimet (piis, ea (pue audes: prinnim (jiiod causam
non aIi(|not ;iiitc pr;eindiciis nolalain, sed publico ctiani iiidicio coudemiia-

§. 17. laiii ;ic iiilerfcclam revocas et probas; deiudc (piod t;im atroci inita contra
iios iiiiiiii;i hiiilonim virorum infcnsioncm ac iniinicili;iin libi acccrsis; po-
slrciiiu (piuii pnjciili cpisc(i|)(i ;iiiliior cssc vis, faclioncni iil i'csiiscilct iain

svi^. Jiiilc op])rcssaiii ct exliiictain, ct nt in disciiiiicii pricccps iibcat. INam
iiiodic;! snnt, quod Iluttenos contnmtslia liiic proscindis; (jiiod iniuriani
liiiiic lacis illi niorluo, qni dc lc sic fnit nicriliis, cl ciii lii ut fidem sol-
\ciis, noliini csl ; ([iiod Iniiic niortni illins ossibiis (lolorcin iiiuris; <|ii(>d

§. ni. noslras ninl)r;is hiclu gi-;iv;is ct mu*rore adlliyis. niodicii siiiit luec, in-
qnam, apud cos (pii amicitiam digno loco non ponuiil: (niiin(|iiiim iiilicias
ire item non possum eos mores qiii lucc fcrant, maj^iue iiiilii Inrpitudinia
adlines vidcri; sunt euim hominis intirati ct malevoli. atipic tii si Iiic sis,
(piod non dico, valdc iiidii;nns videaris, qnem nos sic iili^piiindo cohieri-

§..-.('. inus, cui sic e multis uiii lidein habnerimns. Vernin ad iiiii:;iia illa rcdeo.

fi probes. Conf. 1.2. '^ tot'' (/to/i tot, ut 2 /■rlhilil) hnhct 1. '■' Atj Ail 2.

qui] quod 2. (i/c/'i)ci-a/// q h/tc/-p/-etaliis c.tt) Xoii imt.] Cf. ii. CXCI. S "-• '' '"-
Itare 2. "- cu-In 2. " accersas 1. seil vo/t. //. 2. 2^ nutor 2. '' tii] itildiil.
?. 33 afdio-is 2.

CXXXII. IIVTT. AD PETE. Di; AVFSAS PRO PHALAniSMO APOI.OGIA. ('■lO. 295

Ktiam atqiie etiaiii vitleiKliini libi est qiiaiii eaiisani iniproljamlam snseipias,

qiiod eontra faetum luearis: lilji"os meos persecpieris non alia ratione quam

(|uia liabent ea qnie pnhlieo in Germania iudieio diligenter inqnisita , mani-

. leste eognita , non severissime damnata snnt ; quie omnes omnium ordinnm

j 5sentinnt, qute, si pancos illius lionorum hostis collatrones excipias, una

I omnis Germania voce clamatnra sit. At cur non eadem opera illam iu-§-''i-

diici inbes Maximiliani sententiani? cur illud non retrectas puhlicnm indi-

ciiim, imperiale decretnm? Qni oh scelera accusatus est, convictus, indi-

ratus et danmatus, de eo quod illa fecerit, hsec passns sit, scribere vetas;

10 illos rernm dominos pateris ea decernere quse me dictis aut scriptis iactare

f non convenit. Sed iam forte non patieris etiani. At cnr tam sero accedis

i ad iudicii istius relrectationem ? Quod in toto hoc negotio erratnm est si§.&2.

corrigere non {lotes, vides qnam periculose crimineris; si potes, quam

; tol iam annos errare Germaniam sinas. Cnr non a principio stalim tuo

lisconsiho ocenrristi, sed in tantum suhinde errorem protrahi passus es

j onmem Germaui;e pleheni, universum eqnestrem ordinem, omnes priuci-

t pes, totam nohilitatem? Age vero cum scires non accusationem esse no-§.5:'..

slram, sed calnmniam, ad illud 3laximiliani indicium quomodo eounivere

potuisti'!' quid nou exceptioncm tunc molilus es? quid non mntire ahipiid

2ovoluisti, prtesertim apud MaximiUanum multum cum posses atipie illum

scires ea esse clementia, ut si vel jier te vel alium quempiam monitus

I fiiisset quicqnam esse in nostra accusatione haud periiide ac nos detulis-

j semus admissum et factum, sic iudicaturus uon fuisset? R^voca autem in§.M.

1 aiiimum quain cimctauter illud processerit iudicium et qnod nos illam vix

25 XV. post factmn mense sententiam extorseriinus. In tanto intervallo, tam

diiiturna eiinctalioue non fuit locus tihi intercedendi? At tiniore Cwsaris,

iie olfenderes, suhstilisli. At ilhim timorcm non recipit luec fortitndo,

({iia agere onmia piitari vis. nec tihi cousihum defuit, si metuisses, sal-

i tem ipsnm coniinonere IMialaridom, qno suo inre quam defensionem iii-

J3ustrueret. An tu aliqiia cera ohthuratas hahehas anres, cum proclainareliir §.;,5.

i Augustw, siquis inire defensioiiem illius vellet, hcere; al([ne hoc (pii ipsi

a cancellis tunc erat, nt poluil, faceret? Vhi tii illo tempore, qnid mns-

silahas, qiiid audehas? [lost qua) principia quod imgnatm-is signum dabas?

tunc illins iniiocenti;e iion veniebat in mentem libi? nec in tempore vo-

ssluisti potiiis opein ferre et facto intercedere, quam prolligalis iani copiis

et perdita re belluni reparare, novos tuuiultus iuvehere, novos motns con-

^ tueraris 1. "^ Max. sent.] Conventionem Augustanam (s. Blaubeur.) d. 22.

I Oct. 1516. (p. 87. sqq. exhibitara) vult, qua duci Ulrico in sexennium rerum publi-

carum regendarum ius ademptum est. cf. Heyd Ulr. Hzg zu Wiirttemb. I. p. 171.. .473.

'^ qui 1. quam corr. II. 2. {i. e. quam periculose) ^* sinis 1. sinas corr. U. 2.

' quidquam 2. ^^ fuerit 1. ^'•' quindecimo 2. " substituisti. Ad 2.

296 CXXXII. IIVTT. AD rETlt. DK AVF8AS Plio rilAI.Ali I SMii APmI.OGIA. 1519.

§.''1. citiirc? Ileruin dico igitiir, aiit illain induci per te oportet Maxiniiliani scn-
tentiani, aut iniprohe facis qui libcllos nieos, eam loqnentes aclionem, dis-
cer|)is. Nisi te movet quod veterem dialogos scribendi morem revocans et
ad antiquorum imitationem me conferens de Cliaronte, de Mercurio, de

§.^7. Pludaride et illo inferorum regno aliquid fingo. At hoc ilhun non movels
(pien) iugulo ihi, sed ea qurt' priBter fahnlas et tictionem ehicent vera,
quiljus ilhnn graphice depingo, eius mores eiusqnc vitam oculis atcpie au-
rihns hominnm oltiicio: ea movent, ea percelhmt, ea mordent et laceranl.

§-^S-Scihcet veruni non est, quod Mercurio chue ad inferos qu;esitnm TMiahni-
dem concesserit et in eo itinere quod Charoiite vectore (tjius fueril, elio
nulhis est Mercinius. niilhis, qui

ferruginca snhvectet corpora cyniha
Terrihili squalore Cliaron.
ncc cyinha est, nec Sty.x aiit IMdegellKin: iiec us(piaiii icpciiic cst l'lia-
laridciii ; cl (]v, lola iila siihlcn-aiica rcjiiihlica iiiniin csl iiiciKlaciiiiii , iiiia 15

§■"'''• lahiila. Kaleor, ct ncc ego,

Nec pneri credunl , nisi ipii nondinn a'i'c lavaiiliir.
Sed tu qni literas didicisti, ignoi'as aihilror, quomodo traclare luuc con-
veniat, atque ita non intelligis reni, ut tihi opus sit illum a mortuis rovo-
care magistrnm tuum Beroaldnm, (pii te doceat qiiid sihi veliiit poetariimso

§ f>». fahuke. OuaiKpiam oliosiis niinis videor, (ini h;ec tot verliis ago tecuin,
rein frivolam et nnllins niomenti, al» argumento negotii alienam. iieipie
tu h;pc eniin , aut qnivis aliiis iii lihello hoc persequiinini, sed alimidc
cahimniandi ansani exquiritis, inodo quispiain hoc teciim qiii faciat iiive-

§'i'.niri potest. Non potest arhitror. Tu igitiir, ciii soli IMialaiisinus (lisplicet,2.i
cuin ad IMialaridem ire tyramnim nostrum hngo, scis qiiod eius ciipidi-
tates iiiiiiio cl (piod laleni ostendo esse enin qui ad Phalaridis iniitiitioiieiii
toliiiii sc conrcial, oinncin sii;ini vil;iin formet, ita esse aiiimatiiiii , iil (piic
siiit aiit ii IMiiiliiiidc nialiliose invciitii iiiil ;il) aliis crudelilcr iismp;ilii, iioii

§'i-. iiiiitari inodo cl ;c(pi;ire. sed vinccre eliaiii coiitcndiit. (Miod iic (piis te-:)(i
iiicrc vciiissc iii siispjciHiicin niilii crcdcrcl , (piicdiini illiiis ciiiiiii lactii t\r-
|tiiin,.|);iiii (|Miliiis spcciiiicii sui (lcdil, cl ii (piihiis (•oiiiiccrc csl , liiiiiisiiiiMli
(jiii coiiiniiseiil, qiialis per alia esse possit; (pueque documciilo liiiud oh-
scure sunt, (piid de ipso sperare ili futurum homines dehcant: (piid esl
iiliiid eniiii IMialiiridcm niagistrum se^pii, qiiam fac(!re cl nicdiiitri cnide-:r.
litcr oniiii;i, (•iipidc cniindere sangiiiiicin, avidc pnnirc, lor((iicre lihenter,
dcpcciilari siios. insi(li;iri ;iliciiis, iiicliii malle qnain ainari, vivcre in odio,
;ili siispicionihiis; iiitcrim Itixiiiiosc niiilla profundcre, iiiiiisle niiilta ra-
l»ere, stiipra, c;e(lcs , ;i(lLiltcria, lorliii;is, crnces, la(picos Iiiihcrc iii proinplu''

icieus. ron: 11.2. '^ ferrug.] Verg. Aen. VI. 303. '•' Terril..] ihid. v. 2',I0.
sijiuiUure 2. " Phlegeton 2. "■ nec pueri] luveniii. .sat. II. 152.

CXXXII. HVTT. AD 1'ETK. DK AVFSAS TKO 1'HALAIUSMO APOI.OGIA. 1519. 297

Ouid aliiul est, iiiqiiam, sc(iui Phalaridem , sive Mercurio duce sive Cha-§-fi3.
route vectorc agat hoc ahquis, quaui iuipie et scehnate omnia facere?
'Sed qu» ille commisit, taha nou sunt: quid tanti est euim uxorem amici

I depcrire; uhi per iUum potiri uon hcet, ipsuui ita cupide iuterficere, ut

1 5ex morte quoque satietas uou sit; illam ahreptam ita complecli, ,ut suam
uxorem domo exigat? quid tauti est item, a quo liheratus quis sit, eius§-6t.
liheros perdere? hominem inuocentem, sihi amicum et tidum, quem ca-
rum liahuerit, suique amantem indicta causa interficere, mortuum raptare,
raptatinn et laceiatum suspeudere, non iudulgere sepnlturam propinquis,

! loflngere iu mortuum crimeu, interimere eos qni iUum lugeaut? priucipem§.o=>.

( fopmiuam uxorem niale tractare, crudeliter hahere, conari Uagilio et de-

I decore perfundere primum, deiude parare occidere, demum mortis metu
domo eiicere; iuterim sceleratum scortum, hedam ac immanem peUicem
iu sinu tenere, iu complexu fovere, eius osculum Iaml)ere, eam in iUo

{ iscouiugali thoro uxoris loco haliere? quid tauti est suppliciis exhanrire §.''6.

\ urhes et pagos? semper torquere, semper occidere, iugiter et perpetuo
rapere, grassari ciedc, spoliis et sanguine? Germaniam discordiis implere,
, externa adversum uos auxilia advocarc, imperio eversionem moliri? quidS.'''.

tanti est nou servare fidem, iusiurandum uegligere, pacta diriniere, fo'-

2odera solvere, literas et signa, datam et interpositam hdem, promissa et

iurata non facere uuius fahre?' Sed quid ego de iutegro causam hanc agoS.es.

lecum? safis est hoc dici Phalaridem sequi et viucere hsec qui facial.

Ouan((uam est ihi quoddam meum, fateor, erratum, quod eum fmgo sul)

. Phalaride scelera discere qui est ipse quam fuit uuquam Phalaris uequior

25 et peslilentior tyraunus. Te vero nouue oportuit prius reveUere ea (iui-§.i>o.

hus de scriho, quam ipsum danmare scriptum? Aut (piid agis meos liheUos

discerpens, illani nou inqirohans totam Augustauam actionem , illud non

rescindeus iudicatum? Rem ipsam uou improl^as, iuaue scriptum perse-

queris. quid tantum chartas odisti et atramentum? sed metuis, si recla

3ocoutra uos eas, maieslalis te ne accersat aliquis. atqiie hoc est cpiod dico,

in magnuui le discriuu-n ivisse pi-ii'cii»il<'m. Quodsi nolim de meo iure

coucedere aliquid, sentis (jua te via, (luaulo luo cum malo persequi pos-

sim? Veruui alia pertractasse omuia videor; in eo adhuc hsereo, quid te§.7i'.

nioverit, ul iu Phalarismum desyevires: aii uietuebas ne me excitante, me

35homiuum meutes permoveute iUi male esset, tu spe tua nescio qua (certe

qua^dam erat tihii excideres, et, si veruin est quod duceutos tibi aureos

1 stipendio (|uotamiis solvebat, lucro etiam ne excider(.'s tuo ? Quia enim Ger- §.71,
! inaiios noslros ignoras tu (piaiituni l.aline sciaiit et scriplis ut moveri pos-

2 omn. fac.] conari omnia corr. /I. 2. •"' a quo] vuH Lndov. Hidtenum, inter-

fecti loannis patrem. ^ fuiq^ 1. '^ diruerc 1. dirimere corr. II. 2. ^4 scelere 2.
" pUararifmum 1. ^" quo 2. ^- quautum corr. II. 2. ut 1.

298 CXXXII. iivTT. AD i'i:ti{. ni: avk^as i>i;i) pnAi.vriiSMo apoi.ooia. ril''.

sint, hoc suspicatiis es luiper. al ingciitem codcm ill(» tcmiHirc a (•nnrtr-
(leratis exereilnm (liiei cum cerneres, at(]uc ipsum illiid (|ii(i(l lii mclnclias
illi maluin adlcrri, necdum pessimo loco res eins essenl, ipiid iii dialojios
meos invelii, ut illum tilii exercitum oncnsum redderes, visnm est; coiitia
ipsuni oicrcitum, (pio prollij^ato In deliellati esscnt dialoi^i, arma fene .

§•"■-• non est visum? riti illa est prudentia lua (jua in tcmporc consulis, illa
forliliido (pia non sinis a rccte consnlcndo a|jsl(>rrcrc lc' aiil (piilms nos
anfraclilius, (pia tcrgiversalione impetis? Statne tandcm (|iii(I le movciil
potissimiim: nain dc c[)isc(>po ciiius te pcriculum amoliri lingcltas, oslendi

§.'^- (piani iiiliil fiierit : (piid aliiid cst igitnr, cur tu cx Krancis ct cipiililmsio
(lcrmanis onmilins uniis erupisti ipii causam nostram sic cognitam, sic
iiidicalam elevcs, pr;esertim miilta et magna cuin sint llnttciiorum in te
hencficia, (jiia' iiisi essent, aliiid snsjiicari nihil possem te movissc (piain
(jnod ita nostri invidia lencaris, nt a-grc vidcas ex hac calamilate iimotuissc
nos splcndide, cl iiiiivciso iani orlic ihimicii Ilullenicmn clariiis factimi, ikisis

§-'J- illuslriores hahcri? niiodsi nohis invidcs ncc sangniiiem (pii amisimus, cos
innocentiie famam et misericordia consolalionem invenirc jialciis, (piid eos
fers (jui 1i?dc nohis Irihniml, conslituunt ac firmant? sinis hunc iios frii- «
ctum, tanli doloris solatiniii, laiili Inctus priemium, invitos salleni capcic'

§. '•■>. Fateor nos ornatos esse hac a-rmnna. sed (piis ita snos proiiimjnos odit, 20
ut miserahili horum nece illnstraii cupiaf^ aut (jnis ila htrtunas snas ne-

§• "'i. gligil , ut tanti emere velit miscricordiam et innocentiu' ojtinionem? INte lu
onini petra durior es, Pctre. (pii nos cum sic lugerc jirius vidcris, dcindc
tanlis impcndiis, immcnso propc snmiitn iudiciiim i)rosc(jiii, arma, viros, .
cxcrcitum coiiijiararc, lanicn iiividcs, si(jiiain non alfcctalam, iion (pia-si-vs
lam, nec sjte ncc opiMionc pr;esiimplam, sed puhlica miseiicordia iillid

§.'". oltieclam nohis gIoii;im adsc^juuti sninus. akjue hunc ego, (jiiis(jius csl
oMmiiiMi. (|nol(|iiot snmiis Ilnlteni, jicssime perdilum velim (jui sic ;i(Ilici;iliir
liac fama, iit rccti! cmjthmi c;im iimocentissimi iuvenis inlciilii cxislimct.

§.78. Scd fortasse non iiivides, ikmjuc Ikic nohis neque aliud quic(pi;im , iil (juos:;()
tiii scmjter studiosos csse cognovisti, de teque hene merenlcs (■xjicrlMs cs.
ct ali;( quajtiain de causa irasceris, quani neque ahs te audiimis Mct|Mc
susjticione adse(jiiiimir : In tanicn accnsandus miiltiim cs, (|ni tc i4iagii;i'
iiivi(Ii;e capul et (piasi duccm futuric c(iiitr;i iios (diiiiir;itioMis, cl rrancMs
et eques, tanlo cMin tiimultu infers, ut snsjticari Uccat sangiiincm tc 110- :)&

§.70. strum spe aiit(! tiia dcvorasse. Qnod viceris et illani, si diis placct , (icr-
maniic peslcni iii honorum cxcidium, jinhlicam jicrnicicm sihi i'estitiiciis,
nohis mortcm aut cxilium suj)criiuluxcris, tamen (jiiid tc movcat 11011 iii-

^ ucdum 1. '• ;ib.stL'neri iiialiin. '■' uiouuis.sc 1. ' ' luiscriconlia! malim. ^" erfiua 1.
^* et nec corr. //. 2. pr?e.sumtam 2. ^' adsecuti 2. ^s sumus corr. II. 2. suut /.
2J emtam 2. ^o fortassis 1. coii-. H. 2. 3« Christo (pro diis) //. .^.

CXXXII. APOL. ritO PIIAI.AKISMO. CXXXIII. NKor.. ASCLi;i'II PAlinATI ORAT. 299

venio; iiec deindc sollicilius quterani; tantuin Uetor quod nos Chrislus
optinuis maxinuis resppxerit, nostros conalus invcrit, nostra consilia dire-
xerit. En nielns cnini alicst; pericninni dispaiiiil; noliis lilicrtas rcducla: §.n".
niniirinn (pii iiicdilalialnr ca'dcs, c()j.;ilal»at iiicciidia, nKilicliatnr vaslitalcni,

sprofligatus, cicclns ct cxtcrniinatus iii ca lioniininn fania vcrsatur, ut eius
exiliuni nenio fortunain interprclclur, p(cnain oniinis vocent; nos in tuto
simus collocati. quos crcdere dchcs niiiKpiain ila deserlos fore, ut defen-§.si.
sione contra vcslrani factionem carilnri siimis, iic<pie ita cxhausissc hono-
rum per (jerinaniam virorum henignilatcm et miscricordiam, ut, si rcdcat

loille ctiam, auxilia quie ad rcpriincndum ipsimi satis sinl, dcspcrcmus.
Itcrnm vcro nihil salagis, si claritudincm iiohis sic invciilam dctraliere co-§. s.?.
naris: a^tcrna cst cjiim coruin ([lue passi sumns, mcmoria, inimortaUs
faina, incxtiiiyuiitilis rccordatio, innocentia^ noslr;e opinio ita ins(4'ta hoini-
iium conilationihns, iit imnins iiidc nid-rorc, nullins iiividia evclli siisli-

15 neat. \'alc.

APULOGIJE HVTTENIC^. FINIS.
[Cf. iiifr.a Adrhiuiuni acl Pirclitieiin. ep. d. 10. Aiir. ji. 1520. scriptjun.]

CXXXIII.

[luvalnt pauca adiccre ex Iil)ello cui inscriptum est (Dratio COUfas | expulfi &
reftituti ducis Vuirten^lbergcfis, Kefq^ nuper in Sueuia ab illuftrifs. Hefforu Prin-

20 cipe piiiLiPi'o geftas, tum | pacis conditiones contiuens mire | elegaus & artifi-
ciofa. I N. A. RARBATo autorc. I &c. In fine: Excuffum Marpurgi per Fran=|cifcum
Khoduin in Cani=|po Elyfio. | 4". s. a. quem Nicolai Asclepii Barbati Marburgen-
sis profcssoris (f a. 1571.) libellum, quo quantum potuit ducis Virteinbergici par-
tes in tantuni defendere studet, ut csedis accusatorem, non homicidam criminis

25 reuni, iuiino hunc quasi deum facere videretur, Simon Schardius in Historici Ope-
ris Basilfie a. 1574. publicati tomum II. p. 1284. sqq. recepit.]

. . . i\cc polcsl iiirc tjcslimi licilmii xidcii, i|iiud (■milr.i iiis sil iiioliiiii, Kl
iaiii oliiii a iimi iiidoclo iicqiic iucclclui ]io('la (pKjdaiii, scd a pocla laiiicii,
iieniiiii iion pcrsiiasmii (!sL Tyraiinmii crudcli.ssiiiiuin , quolqiiol oiiiiiiliiis relro-

snaclis sa-ciiiis hicrc , (liicciu Wirlciii)crf,a!iiseni esse , qii;e pcrsiiasio iiisi exiinalur

e.v lioiiiiimni viscerihus, videhitiir Tyraniiiim Tyraiiiiiis lesliliiisse

.... AccusaiiL criuiinihiis non alias auditis iunocenlcin iiiincijiciii. Nacli pne-
lerea sinit erroris siii paLroiiuin cl defensorera cqiieslris ordinis non igiioltilcin
poelam, quo inaiori autoiilaLe lidem, ohieclis el conliclis scelerihus in liliiciiiii

:!5 diicem conciliarenL. parco noinini eius viii, ciiiii ipiod jiaulo qiiaiii cxiil mo-
rerelur, noii mediocriLcr milii amicii!? 1'uiL, Imii (piod ncinini siL ignoLiis. me-
dilaLiis is iiiipcr aiiquoL oraLiones hicraL iii i|)smii Wiilciilicrgciiscm, casipie
veluir ad Lriluiiial inaxiiiii piiiicijiis cgissel, edendas eiiravcral. Quiims ora-

sumus 1. simus curr. H. 2. '^ Vale. adclid. II. 2. apol. etc. omis. 2.
noni.] Ulricum Hultenum i?idicari nemo non videbit. ^** max. priuc.] iinpcru-

toris.

300 CXXXIII. MC. ASCI.Eini HARHATI OUAT. DE DVCE WIRTEMnERO.

tioiiihiis fjiiod niiiif|ii.ini pcrsiiaserat agendo , hoc mox porsnadol, cinn calco-
grraphornni dilifjenlia distraherenlnr edendo. niliil iinqnam maiori phiiisn in
hominnni manns venerat, ciim ad exemplar Philippicariim ipiasi, si dis itlaccl,
scripl;e indicarentnr. itaipie legehant niagna ciim gratia, sola novitate ravoreiu
conciliantc. lioc etiam siihinde oralionihus novos dialogos adiicieiite et (piidein 5
tersissimos, famosos lihellus odeiile, crimina confinpenle, cansam occisi aflliiis
siii, qiiam iinicam criminaiidi ansam hahiiil, exornanle, hahelnr ah iiiiiverso
terrarnm orhe misonimus priiiceps is, (piein dcpingit fingitqiie fallax iiigenio-
sissimi poetie iiigoniiim. Ignoral princops oxiil etiain poelis se fahulam essc,
ignoral se faclani maloriam possiniariini declamalioniim, nomiiie qii;c iii ipsiini lo
fioreiit rereire andonle. ipiis ciiiiu ])r;esentem rcrum calamitatein novis c:ilumiii;i-
rum calaiiiil;ilihus aiigcrel .' Ouo minus scit qu;e aganliir, oo minus opus hahet do-
fcnsione, eo deterior eiiis fit causa apiid cum princijiom , a quo iiihil expectare po-
terat, qiiam iure roslitntionem eoriim qu;e vi orant adonijila. sod vicit diligens iiivi-
dorum ohtrectalio apiid imperalorem et pocticum iiigoiiiuiii apiid univorsos (lorina- 15
ni;e proceres et oiiiiios pene natioiios. Profilehar eo temporo iii P;iiysi(Uiim Liilc-
cia , qiiam iiihom Eur(q);e lolius thoalnim non iniiiria qiiis dixorit, ;i(l (piod spocta-
tiim iindiquo ciiiict;c pcne nation(!s voniiinl. non dico, ([iiia s;ilis dicoro no(pico,
qiianliiiii autoril;ile valerel, ([uaiiliim fide p(dlerel apiid omnes is (|iii iiigoiiii dox-
toritalo ol elo(|ueiili;o virihiis et nKiiidaciornm fuco causam duhiain jirohahilioroni, 2i)
hiimiloiii suhlimioiom, hoiiam ol honeslam deteriorem facere [loliiil. logohaniiir
hsec magno cum plaiisu apud Gallos et llyspanos , distrahchantur a])ii(l diver-
sissimas nationcs, miltehanlur commissa literis ad amicos, qiiasi lypogra[)lii iioii
salis cxcudercnt [icssimorum cxemploriim. vorehanliir Ilali altorum Keronem,
execrahantur Siculi iiovum Dioiiysium, tropidahant Brilaiini , ne ex aiitro islo 2»
Patricii etiain sihi Tyraniiorum ([uis|)iam nasccretur. qiiic([iiid odiiuii, iiividia,
malevuloiilia ol affinis c;csi didor comminisci potuero. Phalaiidas, Agalhocleas,
Atreas, Thyestcs, Pysislratos, Tyi)h;eos, Aslyages, Camliysas, Tyhorios, (lali-
gulas el Domilianos, omniura immanissimorum immanes furores ct furias, oiniiimii
crudelitates el ferocias in unum congcssit, compogit, coacervavil ;oquo ciiidc- i»
lior fulurus iiltor ]iro]iiiiqiia! iiecis ])oeta , cuiiis laudarim eqnidem iiigciiimii,
proharim inventioiicm , ainploMis siin onidilioiiem, si uon dolori nimiiini dc-
disset, si innocenti;c po])ercisset |)rinci[)is, si caus;im non valde honani tegerc
quam produccre in lucem maliiissol, et ralionem hahere eiiis iuvenis [iiilchri-
tiidinis, quam non sine caus;i l;inlo])ere comincndat. Non ])Ossum o(]iii(leiii, viii r,
ornatissimi, coiilinore uic hoc loco, (]iiiiiii fortuiKO islius iniijuissimos casus moiilc
re|)elo, quin valdc afliciar. vidco homiiioin cgrogie eruditum non salis heiie ]tiil-
cherriina stiidia collocare, dum in oinni optimarum discijilinarum gcncre vers;i-
tus ila pr;ccej)s ra[)itiir et luilla ancctus suos ratione compcscere, niillo fr;eiio
ferox ingcnium moderari, nulla artc meiilem domarc aiit lemperare [lotesl. o iiii- id
seros labores cos, ex (juihus duiu friicluin pcrcipcre dehcremiis rationom viveiidi,
niliil in mores co;ilcscil; ct quod delerius est, cum ferociorem naliiram aiigcl
lectio, qiiod indc lil , diiiii (juod naliir;c noslrae conveuit, ajii^rohamiis; qiiod ;i(l-
inoncre, docore et coirigcrc iiiquo vi;iiii rediiccrc dchclial dosjiiciiiiiis

^ mcndax] fnllsix 2. ^ exul] mendaciiim dicit oratnr: tum princeps 7ionihim r.riil
facliis erat. '" ii)at(>ria A. ^^ execrahantur. •'■■ii^iili A. antro isto] Cf. lliittci(i
rhalarism. §. 1. ^^ Tie.ste.s A. Tyestes 2.

CXXXIY. ERASMI AD 10. FrSIIEK.EP. CXXXV. HVTT. AD EOB. HESS. ET APEIJIl. EP. 30 1
LOVAyil. CXXXIIII. 2. AVG. 1519.

ERASMVS ROTERODAMVS
E, P. lOANNI EPISCOPO ROFFENSI S. D.

Rcverende paler ac patronc singularis, Rriigis doctor quitlan) utriusque §. i.

.5iuris, Cffisaris Maxiniiliani consiliarius quondam, vir eruditiis et gravis, narra-
vit niilii Reuciilinuni nostrum Ingelstadii agere atque illic ducentorum aureorum
salario Grajce et Ilehraice pnelegere. hac ratione illi consuUuui est ah amicis,
quod tutum non esset agere in patria. Causa, si vera narrant , Ii;ec erat : cum§.-2.
penculum esset ne dux Wirtenhergensis , in quem scrihit Ilutleiius, Slockgar-

lodiam reciperet, Reuchlinus civihus aliquot erat autor, ul alio demigrarent, ipse
coraes illis futurus. profugerunt illi; Reuchlinus mutato consilio mansit con-
sulens su;e supellectili. deinde rursus prodigato duce pcr quosdam amicos
impetratum, ne victor exercitus s;eviret in domum Reuchlinj; sed cives illi
qiios fefellerat, reversi exhihehant seni ncgocium. nunc sua omnia eduxit salva

15 et Ingelstadii traiiqiiillam agit vitam. H;ec nolui nescire te. Germania prorsus§.3.
insanit in Leum, tantum lihellorum eriimpit. etsi Leus nullo non malo dignus
est, tamen optarim eos conquiescere: scrihunt aperte se non aliter mihi oh-
lemperaturos , nisi qiiatcnus aiistineant a convicio gcntis Anglica*. minatiis suin
me posthac (i;illum fiilurum, nisi desinant me tam moleste ainarc. Adnitar

aoeipiidem qiiod erit in nie; sed Leus consulto fccerit, si ipse aliquo scripto edito
stiideat illos delinire quos irritavit. Aiidio hclluin parari pnedicatorihus et Roma-§.4.
uensihus; vcreor ne ex hoc ludo na.scatur incendium maximum: hellum indicetur
pnedicatorihus et Roinanensihus , et interim syevietur iu omnes sacerdotes excmplo
Bohemorum. Rene vale. Lovanii. postridie Calend. Augusli. Aiiiio M.D.XIX.

25 CXXXIIII. 1...5 = Imlic. bibliogr. n". 53,1. ...5. 1) p. 495. 2) p. 439. 3) p. 418.
4) p. 610, XII. 25. 5) col. 481. n. ccccxlix. 6 = Des. Erasmi Rot. Epp. sele-
ctiores. Basil. 1719.«". p. 315...317.

MOGVSTI.E.

CXXXV. 3. AVG. 15.9.

^ LRICin S IIVTTE^VS

EORANO IIESSO ET PETREIO APERRACCIIO S.

>■ Rumpam illud taiidem pene iam confirmatum inter nos sileiitium. neo§. i.
patiar veterem amieitiam uUa segiiitie aut incuria ohliterari. \'os quid aga-

CXXXV. 1 — Hessi Epp. fam. (Indic. bibliogr. n. 56,1.) p. 288. sq. 2 = Wageu-

scil. n. XXXVIII. p. 219.. .221. 3 = Hutt. Miinch. III. p. 220.. .222. Paiticulas ex-

bibet Burckbard. I. p. 147. sq. 227. sqq.

1 [Cf. Expostulat. c. Erasmo §§ 96. sqq.] '' ioansi omis. 1. R. P. (= reve-

rendissimo patri) oviis. 2. sqq. (Fisher, bishop of Rochester). " 'nostrum' sibilat

angiiis. Ingolstadii et sic infra 6. ^ Vuertenbergensis 1. 2. Stoek.] i. e.

Stutgardiam. Stockardiam 3. sqq. " ncgotium 4. ..6. ''^ convitio G. ^' xAWn
1...3. 2iet23 pi-fe,!.] Dominicanis 2.sqq. ^4 Anuo ctc. omis. 1. Lovanjo 2. Augusti,
Anno 1510. 5.

302 CXXXV. IIVTTKNI Al) KOIl. IIKSS. KT I'KTr.. .\ PK i! I! A C II . KT. D. :'.. AVIl. IMft.

lis ii;ii<»r<». Tn Hcssc, (imi liic csscs iuitiiiniKt siijHTinri, ikmhic «'«io lon-
gissiinc hIicssciii, i|iii(l nic noluisli jicccdcrc, piy^n-rinic ':' siccinc al) assidno
coiicnliiln lioniini nxorio iii(iriiiala siiiil cnira , nt X aiit Xll iiiilia ainlui-

«.-'.lart^ non possis f .M lc A|icrl»acclic. acritcr vapnlarc dcccl, (|ni aiiiiis iaiii
])lns quatnor iiiliil liicraruin dcdcris ad Ilullcninn. ainantcin tc. nl dottos.-.

§.^. iitque ingcniosos ct induslrios oinncs. Oiiid illc islic vcn» .Mntianus"? in
tolum crcdo cx amicoruin snonnn allKi Ilultcni ik»iiicii adcinit ; ita iiiliil
scriliit. niliil siynilicationc ctiain nlla tcslatur. (|uo ik»ii iratiis iiiiiii sil.
Qiiod ncscio an illc dccrcvcrit sinislra aliqua suspitionc ant pcrdili aliciiiiis
delatione indnctns. cyo ccrtc lioiniiicin rcverculer semper coliii. cl nniicio
ut meretnr studiosissime vciicror ct amo. salntale ex me revcrenter, el iic
ex Mnliano mnlus sit, admonclc. scril»am illi nl»i prininm nactiis fiiero la-

§.4. bellarinm. Frater liic ordinis Bcncdiclini commendari voliis pclit. (piod la-
eio, orans nt vel ob id qiiod pcricrcndis inter sludiosos et doctos lilciis

§.,-.. sedulns est, enm voliis carnm esse sinalis et officiis invc^tis. i\litto a'd vos 15
Orationcm exliorlatoriam. in qnam rejiosni qiuB Ca^saris scriha- exemcrant.
Vos qiue aliqiiando pro commnnis Ccrmaiiiie liherlale adserendii andelis''

§.0. Tn Hesse, euin in Episl(»la ltali;e responsoria lihcrlatein (|ii;ni(linu velie-
mentem auspicatus sis, miiic alisistis, aliqno opinor coiiliiinelioso cnrlisiino
deterrente ? Ah ue metue ! plures erunt similis argiimenti scripton^s (piani 20

§.7. tn pulas; neqiie illud sine gloria facinus audebimiis: ego quos possim ad
partes traducere ex illis qni mnlta ipsi possnnt. scd liacl(>nns non iulelle-
xernnt negocinm. iic liltciitcr imiic pcr iiic cni(iiiiiiliir . iiiiipiando sciclis.
Cuditnr ni^ii minc dialogns ciii tituliis 'Trias lioniana", quo niliil vebemen-
lins, iiiliil liberius adbuc editum -est iii Homanos anrisngas. brevi perfe-ss

§.s. ctuin babcbilis. Tii Aperbaccbe, cuin ct Roiuie fiieris fraiidcs(|iic ibi iiii-
postornin didiccris. et niitnra sis ad irridcndiim et faccle obiurgandiiiii
valde accommodatus, non aliquando specimcn Ini dabis, et (■ermaniani
sines studiorum tiionnn frnctu carere"? Ne in perpelnum obmntesce, pre-

§.f). cor, scd ali(|niin(lo cnnn[»c. Egi cinn principe liic, iil ab aul;i sciimclum ijo
esse me ct adnumcriito alioqni stipcndio Mogmiliic inlcr lileras coii(|nicscerc
sinat, quod impetravi , cum ni;igiK». iil vidclur iiiibi . siiKJionim iiostroiiiiii
§. 1(1. frnctu. Qiiid pnelerea propon;iiii . ipiiii iinnc ociiim miii csl , iili(piiiii(l(»
scribam. Vos prccor ad Mclimclillioiiciii Vitebergam (11111 piimis mitlitc
literas qnas liis iidiuiixi. (piidiim istic cst sopbistii aiit llicnlogistii iiiit (pii-.;,
cumpic. (pii iiii|icr id» ErasiiK» rcvcrsns. (11111 ad iiic litcriis iil» illo pcr-

3 niilliari.a 2..1. ' AixtIi.tcIio 2. '■ litt.T.nnnii 2. rl sir infra tt. "■■ atf|iu
" i|nu] /. (|nn(l '■' siisiHcioiic 2. .V. "'Orat.] MiiiiiinHninn Ordlionis rnnlrii Tiirri
liiniiilnriir c.rrnijiliiin. )^ (|iiaiii liir rl in si/ij. 2..'1. (inamilaiii 2..'!. '

quaudo 2. .?. ^' tn| non2..1. *' nci,>-otiuiii 2. .?. c/ sir in si/i/. ^i Ciilctii
■^ aditum /. -'■ hahctis 2.J. "i ^,1^ nnitesco 2. ■'■' otiiim .7.

CXXXV. HVTT. AD EOP..HESS. EP. CXXXVI. ERASMI AD HOCHSTR. EP. 11. AVG. 1.M9. 3(l'i

ferret easquc oninilms ostentleret. ex aniicis tainen meis neniini vellet red-
(lere, nescio quo consilio sccleratns secum ahstuHl, nec ad me perferendas
curavit: non desinam nclniloni ut malc valeat precari. quinctiam ut intel- §.ii.
lij^atis quffi inalilia sit, cnm eo die ingressus ego Francofordiain fiiissem,

.>qiio ille circuinliilcrit cpistolam , atque hoc Ule nescire non potueril., non
accessit , non reddidit: siccine oportct ab amicis acceptum ncgociuin ciirare"^
siccine reddis, Alltertista, qurt* perfercnda accepisti? dii te perdant. uhiiilii
aut quisquis es. Vos, amici, Iluttemim vestrnm diligite, ac iMutiannm et§. i>.
quolquot istic sunt docti et liumani, ex illo saliitate. lamquc valete. Mo-

loguntiiB III. INon. Aug.

ANTVERPI^. CXXX V I.

ERASMVS ROTERODAMVS

EXIMIO P. IAC0I30 HOOCHSTI^ATO THEOLOGO S. D.
Aiilehac logenti milii li])ellos quihus tiiimiltiis iiilcr fe cl Caituioneni con-

i.itinodir, s.-cpeniimcro suasit, ut ad te .scriltoi-oiii, piiiiiinii Cliristiana cliarilas,
(loinde stndioruni commiuiiuni professio, ad h;ec peculiaris quidam favor quo
iam oliin indo a pnero veslrum prosequor ordinem, postremo non vulgaris
animi propoiisio erga Ig, qiiom aiidio moriltus esso conimodis ac civilihiis : nam
lilorariiiii iioslrariiin avidissimiiiii osso lo vol lua scripla palam clamitant, qiue

20cuin misipiam non afTciclcnt itoliticm ac vcncrom oralionis, dultilari non polest
quid de honis literis sontias. ncquc enim refcrt quam fclicitcr hoc agas; imo
cmu palam sit te sedulo, ac pene dixcrim anxie afrectarc, quo minus succedit,
lntc magis intclligimus animi tui propcnsissinumi studinm; alioqui sermonis or-
nainenta vidcri potcrant ultro nolontem sociila. Ilaec inquam milii suhieccriint

25stinmIos, ut T. P. admonerem qua' et ad tuam dignitatem et ad ordinis negocium
ol ad rcipnhlicae Christianie tranquillitatcm pcrtinere videhantur. sod rursus
liinc dolerruit non incomporlum mihi mortalium ingcnium, quorum admodum
|iaiicos csse vidco, quilius fclicilor codat quamvis amica admonitio. Sacra qiii-
diMU ros est consilium, scd cadcm pcriculosa: votus ost 'Consulliim malo oon-

ansultori pessima res esl'. at ea nunc est niorum corruptcla , ut honiim otiam
ac verum consilium siepe damno sit hcnc consulonti. Hunc tanion scruimiiim
exomit aiiimo meo R. P. cpiscopus sufrraganoiis Coloiiioiisis, vir incrodiliili moiiim

CXXXVI. 1...5 =. Imlic. Ijibliogr. n». 53,1....^. 1) p. 610.. .021. 2) p. 544...549.
3) p. 518...523. 4) p. 738...741. XVI. 19. 5) coll. 483... 400. n. cccclii.

• vellet] mallct 2.3. ' Francofurdiam 2.3. i" M.D.XIX. fidd. 2.3.

^' eximio p. oi7m. 2. sqq. theologo ombi. 3. sqq. '^ liljell.] Inter qms pra'-

cipuuni lociini habehant Acta ludiciorum inter | F. lacobum Hochftraten Inquifitol
rem Colonicnfium & Iohan|nem Kenchlin. LL. Doc. | ex Regiftro pnblico, | auten-
tico & figil|Iato. 4". In finc: Hagenofe in ?edibns Thomae Anshelmi Anno |
M.D.xviii. Menfe Februario. | Qui liher repetilus est in H. v. d. Hardt Hist. lit. re-
form. 1717. fol. II. p. 91...130. 2:. t. p. / (tuam patornitatem). te 2. sqq. nego-
tinm 4.5. et sic infrn. *'-' Cf. ]>. 293. v. 7. ^2 ^ p. ,^/;„-.v. 2. sqq. cpisc. sntlV.]
Thcodoricns a Castro ':*

304 CXXXVI. EUASMI Al) lACOB. UOril.STRATEX ET. D. 1 1 . \\n. ir.l!).

coniitale suavilalequc prjfdilus. quodsi is iiiilii tiii sunulacliruu) liona fiilc de-
pinxit, non accipies in nialani partein qu.e nos optimo atque amanlissiino pectore
nuuc adnionebimus. lain olim (lapnionis Apologiam niayno cuin aninii dolore
Iej,M'ranius, licet carptim, nec euin dolorem dissiimilavimus scrij)lis ad r.apnioneni
literis, quod tain manirestis conviciis taunpie im])oteiiter in adversarios debac- 5
charetur, qiialescunque essent: nam ii niilii tum non ininus erant ignoti quani
Capnion ipse. idein deplorabain a])ud amiculos , inter quos eraiit qui Capnioni
sludentes sic placare conarentur fegritiidinem aniini niei, ut dicerent invidiam
oinnein in eos conferendam , qui cum debuissent . esse modesli;e Cbristiansque
lenitatis e.Keinplum, tam virulentis tamque atrocibus insectationibus priores laces-ni
sissent; aiioqui Capnionis ingenio nihil esse placidius ac mitins. Dubitanti cie-
dere mo.\ ingesserunt scripla Pepericorni, scripta Gratii, scripla M. N. Arnoldi Ton-
prari aliaque qu;e nunc non necesse est commemorare. De inoriiius tuis varia-
bant sentenli;e: eranl qui jir^edicaienl ipsuin te moribus esse satis commodis,
sed quorundain instinctiiius inllammari; rursiis bona pars asseverabat tibi nullos i'
esse magis in consilio quain ambitioneni et avaritiam, quod et ])luriini fieri
velles ob plus quain tyrannicam fngenii Jerocitatem, ct ob ine.xplebilem babendi
fainein Iud;eorum facultatibus inhiares. Mihi sane semper liic luos fuit, ut iii
ineliorem partem credulitate vcrgere mallem qiiam in detcriorem, ac liim (pii-
dcm non polui refellere oinnia, lenii tainen pro viribus sermonum alrocilatcin. 2«
Aliquanto post cvenit, ut ct Acta legerem totius cau.sa^ et tuus libcllus exiret
in inanus bominum, qiio Benigni dialogum refellis, quem i])siiin tainen noii
nisi carptim legi. Vis dicaiu qiiomodo ine alTecorit? eloquar iiivitus, sed ve-
rissime: melius scnseram de R. P. T. prius quam tc tibi' ])atrocinanleui legisseni.
quoties illud raecuin inter legendum nuissitabam 'Vtinam liic se meis oculis25
cerneret!' Non excutiam c;etera qxix ineum aniinum illic onenderint, neque de
tota causa quicquam attingo, neque enim mea refert: certe plurimis in locis
aniiiii lenitatcm moderationcmque dcsidcrabain, dignam hominc Cbristiaiio, dignain
tlieologo, dignam pnedicatore. quoties indolui, quoties erubiii tuo nomine prius
(]u;im pnefationem illam perlegerem! quid hic mecum cogitarim, quid ;estuariiH, 30
quid stomachatus sim, placabilius opinor in sinuin luuni efrundcrc, si collo-
quendi copia daretiir. Antc dies vero non ita multos casu iiactus siiin in aliena
bibliotheca iacentem libellum (luendam Iwibenlein epistolas aliijuot magna liber-
lale stoinachantes iii R.P. T.: i^iima ni f;illor er;it C;ipnionis, altcra claiissiuii comi-
tis a Nova aquila, tertia llermani Busciiii, quarta iluttcni : harum omnium aniiu-u-:!'i

3 Apol.] Defensio loannis Reuclilin | pnoRCExsis ll. doctoris | contra ca-
LvMXiATORES svos colo|niexses | efc. In fmc: Tuhingse ca]iu(l Thomani An.sliel-
mum I Badenfem. Anno. m. d. xiii | 4". llcrum ib.ap.eund. Aniio. ji. d.xiiii. | 4". Item
ap. V. il. Hardt 1. c. '^ M.N. omUi. 2..sqq. ^i Acta] cf. supor. not. ^ Benigui]
Prodiit in Germania primuvi 'Anuo Natiiiitatis Dei .m.d. xvii. menfe | Septenitoi.' sic
inscripta: defexsio PK.E|ftatiffimi viri loaunis Reuchliu | LL.Doctoris, a Reuoreiuh)
pa|tre Georgio Beuijjjuo Xazare-|uo arcliieiJo Rouia^ pcr nioduiu | dialo<i'i cdita, nt-
que ex opinione deceui et octo grauilTiiuoUj vi-|roij. ad exauiinandum Oculare | Ipe-
culnm a Sanctifs. D. noftro Leone.P.M. deputato | fcripta Diuoq-, Maxiiniliano Ro. |
Imp. Angufto dicata. | 24 foKis in 4^. Cum aliis pro Reuchlino scripiis, Hermnnni
comilis de Neuenar et Marlini fironingi Bremensis , scquenti anno iterum prodiit in 4 '.
post alteram editionem 1'irckh. Piscatoris, quam ad num. LXiin. indicarimus. Bepeliit
eliam v.d.IJardt l.c. 2'ct''^ r.p. T.j te 2.sqq. ^* prfrd.] Doiuinicano 2.sqq. '" a>fti-
marini 1. '^ libcllnm] Epiftolas trium illuftrium virorum: Indic. Inbl. n. XJIl].-'{.4.

CXXXVI. EEASMI AD HOCHSTR. EP. CXXXVII. EIVSIj. AD ALB. MOG. EP. 1519. 305

lentiam nullo pacto ferre potuissem, nisi scripta prius oa legissem quilms ad
lianc intemperiem videbantur eflerati. eas igitur non simplici cuin dolore legi.
nunc illorum, nuuc tuam vicem ingeiniscens , subinde metuens ne bonis et aequis
viris tam acerba convicia non oinnino in immerentem contorta viderentur; et
5 tanien illos iudicabam indignos, a quibus eiusmodi scriberentur, et te cupiebam
indignuin videri in quem scriberentur: uain paucis ante diebus exierant libelli
duo , quorum altero oppugnas Cabalisticam Capnionis, altero respondes iis qui
student Capnioni, cuius phrasis tamen magis resipit Gratium. Nihil hic rursus
attingam, utrius causa inihi magis arrideat : neque enim mihi mandata est hajc

loprovincia, et si mandetur , videor mihi libenter recusaturus, nec tantam mihi
arrogo doctrinaui , ut existimem me posse pronunciare de causis tam arduis,
in quibus idoutidem haereseos fit montio: siquidom in pnssentia non ago no-
gocium Capnionis , tuuin potius ago nogocium , et lijictenus ago , ut velim te
magis in posterum dignitati tu^ consulore ac docori meminisse. nec dubito

isquin ipse et porspicias et memineris, sed haud scio an tibi quoque more ho-
niinum usu veniat, ut impetus et cahjr contentionis oculos tuos avocet alicubi.

Vale, pater oximio, meque refer in oorum numerum

qui tuain amplitudinem haudquaqiiani ficte diligunt. maiorom in modum procor,
ut mo tuis sanctis precibus Christo commendare digneris, qui suo mitissimo

20spiritu semper animum tuum raoderetur. Anlverpiae. III. Id. August. AnnoM. D. XIX.

CXXXVII.

KEVERENDISSIMO IN CHRISTO PATRI AC PRINCIPI ILLVSTRISSIMO

DOMINO ALBERTO

ROMAN^ ECCLESI-ffi TT. S. CHRYSOGONI PRESBYTERO

25 MOGVNTINENSI AC MAGDEBVRGENSI ARCHIEPISCOPO

SACRI IMPERII PRINCIPI ELECTORI PRIMATI

ET ADMINISTRATORI HALBERSTATENSI

MARCHIONI BRANDENBVRGENSI CtC.

ERASMVS ROTERODAMVS S. D.

30 In tam iiumensis studiorum laboribus lassescenti nonnunquam non modo

calcar, sed ot lobur addit adeo propensus tuae celsitudinis favor

lam vero quantum benignitati tuifi et Huttoni no-

raine deboam, de quo sic niihi prccsagit aniinus, homiuem aliquando magnum
ornamentum uostrjo Gormaniae futurum, si modo ot doi pr«sidio vita suppetat

30 et tuai celsiludinis favore non destituatur: nam hanc ingenii lasciviam, ut ita

CXXXVII. Hoc respousum ad ep. cl. 13. lun. a. 1519. (supra n. CXXVIII.) datam
statim post hanc in exemplis ad eandem citt. legitur.

'^ alicubi.] Quae sequuntur cum ad Huttennm non pertineant , quamvis ad
ipsum Erasmum Hochstratumque cognoscendos et adKeuchlini causam ilhistrandam
optime faciant, operis nostri ratio repetere vetat. ^" 11. Angusti[.si'o], Anno 1519.5.

" ERASMvs ROT. ALBERTO cARD. MOUVNTiN. s. D. 2. et simiHter inscriptionem
contraxerunt 3. sqq.

HVTTENI OpP. VOL. I. 20

306 CXXXVII.ERASM. AD AI.B.EP. CXXX\ III. EI V.SD. AD ALOIS. MARL. EP. CXXXIX.

loquar, salis per se corriget retatis accessio. Ouotl niliil te commovet error
eius qui dicalo libello sedulo verius quani prudenler sluduit alteri gratificari,
ea res niilii aniniuni vere excelsuni el tanto principo dignum arguit. Munus
nondum est allatuni; uhi reddiluni eril, mihi seniper ut res qurcpiam sacra
servabitur atque etiam ostentabitur ut tui erga me animi pignus tuique de mes
iudicii moimmentuni. Bene valeat tua sublimitas, cui semper commendatus esse
cupio. Antverpia^ XVIII. Calend. Septemb. Annu M.D.XIX.

[?] cxxxvm. M_

ERASMVS ROT.

B. P. iLOISIO MARLIANO EPISCOPO TVDEXSI S. D. lo

§. 1. Maiorem in niuduni gaudeo, reverondo ])aler, anqjliludinem tuani nohis

esse redditani, ne millus mihi patronus sil in aula, posteaquani uhiit Sylva-
gius, nec rediit Barhirius: netpie enim duhito, quin eum animum sis priesta-
turus Erasmo, quem hactenus semper praistitisti, quem ipsum nun tam mihi
pr^stahis quam optimis studiis, quihus quoniam impense faveo , multos haheo 15

§.2. qui mihi non favenl. 3Iitto Apologiam qua respondeo iis qui mo traducehanl
apud populum, quod vertissem 'In principio erat sermo'. vel ex hac re licel

§..3.illorum stoliditatem maliciosam agnoscere. Qui has perfort, est Huttenus ille
facundissimus eques et orator bellacissimus , iuvenis candidissimi pectoris et tuo

§.4. dignus amore, nisi plane fallor. Pro consilio tuo tum amico tum prudenli.M
quod ex Barbirii literis accepi, graliam habeo. et animus est sequi. Adissem
ipse R. T. P., sed adhuc tenolla ost valetudo , nam a'slus superior, quom Phae-
thon upinor rursus admotus sulis currui nohis invoxorat, me propemodum con-
fecit. Beno valeat R. T. P. cui me modis omnibus commendo. M.D.XIX.

CXXXVIII. 1...5 = Indic. bibliogr. n. 53,1. ..5. 1) p. 509. 2) p. 451. 3) p. 430. K
4) p. 62(1. XIII. 18. 5) col. 538. n. ccccxciii. 6 = Erasmi Epp. select. Basil.
1719. 8". p. .3.33. sq.

REBDORFF.

cxxxvim. 14. ocT. 15.9.

KILI.\.XVS LEIB PRIOR REBDORFFENSIS

BILIBALDO PIRCKHEIMERO S. P. D. *>

Inter nos, nisi memoria forsitan excidit, duduni convcnoral epistolis tem-
perare scrihendis, neque horas qua' cilo niniis nimisque lahuntur, ostentand:e
eruditionis deperdere gratia Xuper eRatispona ad nie

CXXX\ini. Heumann. (Indic. bibliogr. n. 70.) p. 267. sq.

' Antuerpia 16. Augusti, Anno 1519. 2.

* ROT. R. p. omis. 2. sqq. '^ Apol.] in Erasmi Opp. Basil. 1540. fol. tom. IX.

p. 95.... 104. '* bellatissimus /. ^^ r. t. p.] te 2. sqq. " Bene ... commendo.]
Bene vale. 2. sqn. Auno 1519. 5.

KILIAN. LEIB. AD PIRCKH. EP. CXL. CROTI AD LVTHER. EP. D. M. OCT. 1519. 307

(lelatuui est Hebraicuin istud quod liuc videbis inclusum, coninientunme dieam
nivsteriumnc duljito. in cupri lamina posl exaclos urbe ludaeos repertum aiunt.
Ego quid vcrlta valcant, teneo; verum siquid allioris negotii incst insitve, me-
cummet cogitabundus agito. si potes aut si licet, ex doctissiniis (lapnione vel

5 Paulo Ricio Oecolampadiove exugito. Nosse cupio si Ulricus de llultcn siipersit;
nam nuper dum essem Moguntise , humanis illum excessisse audii , audiique
dolens, cum ipsum magnopere vivere et optime vivere malim. boniinis demiror
ingenium; sed nostras est, Francus est, et forsan patriae me fallit communio:

•non fallit, quoniam vir ingenio et eo acerrimo niire praeditus est

10 ... . Vale die S. (lalixti anno 19- ex Rebdorfl".

cxxxx.

POST D. IG. OCT.

1.

[Superscriptio:]
REVERENDO PATRI MARTINO LVTIIERO AVGVSTINIANO

15 SACR.\RVM LITERARVM PROFESSORI TVM DOCTO TVM SANCTO

AMICO SVO ANTIQVISSIMO

ICBOTVS RVBIANVS^

Salvtem. Eckius Romaj celebralur victor Lipsiacae disputacionis : tantum§. i.
valet proprium tcslimonium, ubi populus spc ducitur in eam parlem, in quam

Mvelit inclinari victoriam. Ego proliibui praicipitacionem sentcntiic, ne id iterum
pateretur Rlioma , quod paulo ante lulit cum ignominia , quando (lallo designa-
vit imperium, ulii principes nostri dominum Caroluin elegerunt. Sed habeat
ipsa suum iudicium, dummodo constat non omnia iusta csse qua; iudicio de-
cernat. Misit Hechius epistolam Rliomam pnieter quam Pontifici et duobus theo- §.?.

2oIogis paucissimis visain , qme dum secretissime legeretur, furtim subauscultavit
quidam medicus amicus noster, et quse obiter retinere potuit mcmoria , mecum
connnunicavit fraterna fide ; ego tibi, Martine, refero eadem fide, ne proferas,
quo saivus maneat medicus. Erat scripta epistola per multa capita exprimcncia §. 3.
ordinem disputacionis Lipsiensis, dcinde niodum quo progrcdi dcbeat summus

sopontifex, ad tuam damnacionem dcsignati sunt episcopi cum certo numero ad
iudicium necessarii, indicatus modus tpu) Iial)iti sunt qui contra ecclesiam sen-

I CXXXX. 1. A = Cofl. MS. Goth. bibl. ducaL medio fere saec. xvi. script. 'chart. B.
n". 20.' 4". folL 11. sqq. 2 = Mon. piet. (ludic. bibliogr. n. 65.) p. 11. sqq. (Has
quoque vable memorabiles litteras neglegentius repeti curavit Miegins.')

U...16 fifi,(, i,i jinc epistotce XVll. KaL Nov. a. 1519. datw fol. 14. hahet cod.. supra
j eam 2. Huic proximc seqiienti in cod. suprascrijisit rece^itior manus Crot9 Rub2an9
I Luthero ex Bamberga. Miegius N. N. dedit. '^ Romse &c.] Rome cod. qui, quod
\ lacite emendani, e pro § et (quod retinui, Miegius correxit) c pro t dare solei,
■ *" sententise fnie in 'cod. scribitur. ^* Gallo] Francisce I. regi. ^- dominum] Di-

vmn perperam 2. ex diun cod. elegernnt] d. 28. lun. a. 1519. ^i Hechius pro

! more suo cod. Eckius 2. ^e medicus] Euricius Cordus? potuerit 2. ^8 §.3.]
' Cf. e. gr. Lut/iers Schrr. v. Walch. XV. n. 395. sqq. ^" Pontifex ajl t. d. Designati
' s. 2. cum c. numero] ita cod. et 2. ^* necessarii] cod. niitij sed ad marg.

rec. man. neccij nnde 2 dedit necessarii. Locus non sanus est.

20*

308 CXL. CKOTX EVCIANI AD MAKTIX. LVTUERVM EP. D. '? OCT. 1519.

§. 4. serunt, ut ad excniijluin singula fiant. Tractus es atl invidiani iiuprimis proptcr
Boheniicaiu religioneni atque approbacionem Ilussaici dogmatis; accusali poetae
et policioris literatura; studiosi, nomiuatim vero Iluttenus meus, cuius carniina
aliquot citata sunt de fraudc Florcntina; addita aggravacio instantis periculi
in ecclesia ob gliscentia indies niagis ac niagis nova sludia Grajca et Latina;5

§..■■. deinde obnixe admonitus summus poutife.v, quo in re periculosa moram tollat
atque minis cogat scolaiu Parisiensem atque nostram Erflurdensem ad pronun-
ciacionem sentenciie : quin si velit moram trahere, prope diem amitteret Thu-
riugiam, Missniam et Marchiam, moxque deinde alias regiones, quaruin populL

§. 6. animo pedibusque in tuam ha;reticam seutenciam, ut vocat, eant. Cetera non lo
servavit medicus, et ego ignota noii possura recensere: tu ex illis siinilia
iudicato atque rem ipsam, quoniam non est parva, imis sensibus reponito, sed

§.7. tace ni velis me cum medico perdere. quando ad ver novum in Germaniam
rediero, medium digilum ostendam pseudoapostolis qui iios devorant et in fa-

S.s. ciem ca-dunt: hic connivendum est. Ileckius principio pro mercede disputacionisla
fuL 11''. I pociit magistraluin [ huTeticaj inquisicionis in iurisdiclione trium episco-
porum; uunc mutata vice parocliiam Ingelstadiensem ambit, sed in eadein epi-
stola graviter culpat Pontificem quod non daninat cuiusdam ius in eadem pa-
rochia pro se, qui pro ecclesia tanta patitur. Salvus sit Carolostadius. Raptiin
Bononia; die vtj. '^

§.!!. Uum his diebus Rhomai essom, intorim noscio quo falo liuc ooncessit Sil-

vestris, tuus Silvester, cum suis faceciis et aeneo naso, qui fialribus Domini-
cistis prolixum contra te librum ostendit, non Thoinam sed Christos et Paulos,
puto Chrestos ot Palos. Recte pro eo precatus es ne abortum faciat: repcte
precatiouem et Lucinam invoca: tumet venter ct prominet maguo indicio aIi-25
cuius monstrosi partus. si placet, niox posl partum portemus ad extremas

§. 10. insulas aut pro loco reliiKjuainus in medio hoininum. Miruin quam gesliam
videre nova fundamenta de ecclesia essenciali, virtuali, rcpivesentativa, acciden-
tali, nominali et participiali. quid.onim aliter vcuter turgidus quam similia'

2 Hassiaci 2. Hussici s. Hussiaci scripscrit Crotns. ^ et omis. 2. Hutterus2.
carmina] Epigrammata ad ipsum Crotum de statu Komano ex urbe missa indicari
puto, qua; iu exemplo Aiigustano ineunte a. 1519. prodierant. = ac magis omis.2.
8 Denique enixe 2. "^ efiurdiensem 2. ® trahere] habere 2. ^ Miffia cod. Mis-
siam 2. quorum cod. " observ. 2. '•^ imis] tuis 2. ^^ quando] cum 2. *^ f. oe-
dunt A. saccum redunt 2. '^ Eckius 2. '^ trijum] Rhenanoi"um. '^ damnet 2.
'" Carolost. cum Luthero Eckii adversarius in disputatione Lips. *"-^*' ScriptumBo-
nonise, die ut supra, Anno 1517. dedit 2. aperto errore: de anno (1519.), a Moh-
nikio quoque {Hnttens Klagen p. 564.) perperam indicato quasi 1518. fuisset, millum
dubium ipsa epistula relinquit, sed diem etiam eius recentiorem esse quam d. 16.
Oct. qui est sequentis epistulse Croti ad Lutherum, ex ipsis facile colligetur. Si
Valentini significaret vti codicis, haberemus d. 29. Octbr. a. 1519. sed quamvis
tempora sic quadrent, tamen interpretatio ipsa nimis incerta videtur. *' iis

diebus Romse ... Sylvestris tag sylvester cum suis faretiis 2. ^^ Dominicanis 2.
2^ Thomam] Aquinatem. Christos & nuSXog 2. Frigida hodie videtur annomina-
tio: ^jjpjjCTOff, utilis, commodus; cpavlog , pravus sive palus = ?PfaI)I. ^^ promi-
neat 2. ludicio rec. man. in cod. iudicio 2. ^^ fortus sed rec. man. suprascripsit
partus cod. foetus 2. *8 de coelestica essentiali, virtuati, neque sentativa, acci
denti, exominati & participatur. 2.

CXL. CROTI RVHIAXI AD MARTIN. LVTIIERVM EP. D. 16. OCT. l")!?). 309

nioiistra proluleril? Phacliuin salulo. huuc cciani oittime valerc cupit Erhardus
von der Than nohilis.

BONONIiE. 2. D. 1(J. OCT. A. 1519.

IDEM [EIDEM] S. P. D.

5 Duo, Martine venerande idenique mihi charissime, firmum in le amorem§'-

lueum custodiunt, quod summa familiaritate ErfTordite honis artihus simul operam
dedimus «tate iuvenili, quod tempus inter siniiles niores artissima fundamenta
amicicia! collocat, deinde quod te hahemus tam egregium defensorem rect» pic-
tatis, quam tantum protegis clypeo scripturse quantum conantur alii spe lucri
10 suhvertere. Ouo fit ut qui tam longe ahsuni, saepius tecum colloquar, iungam§.?.
dextram, de te somnieni, quam ii quos prope hahes; in qua re Ilessum no-
strum testera facio, utriusque nostrum apud te legatione fungentem: movel
enim nie, 3Iarline, movet controversia quam tihi concitarunt cum multis aliis
in capul tuum conspirantes Domiuicistje. ' et nisi contigisses divinitus huic cor-§.''.
i^rupto sieculo, ul te magistrum doctrinaj Christianae tueretur c«Iestis dextera,
iam a nobis esses declamatus: tantus illorum furor est qui doctrinam suam
f(uam XqlGxov malunt prohari; tanta Rhomana avaricia, ] ut mille veneni \ fol. 12^
modos ac proditiones inveniat, uhi quid lucro officit. Cum in Germania adhucS-^.
essem, nonduin auditum erat vestrum illud Punicum bellum; anno post lacohus
20Fuxus, tuus item singularis patronus, duin Petri limina visitaret ex voto, pri-
mum nuncium ccpptorum armorum attulit; priinum autem quod in manus no-
stras pervenit, erat Dialogus Silvestri Theologi acuti, scommatis salihus(|ue fe-
liciter luentis, ita ut ferreos tuos nasos commoveat, cui partes pontificias de-
I fendenli sua sponte inlluit veritas. Post ilhid acumen millit nobis AndreasS-''.
I 25 Fuxus decanus Bahenhergensis tuum cominentarium in disputatas conckisiones,
' deinde dispulacioncm Augustensem, qu» omnia a nohis perlecta avide multo-
nunque doctoruin hoininum manihus contrita Rhoinam quoque legavimus, quo
falsam de te per nialos homines divulgatam famam sujtjjrimereinus. Oportebat §-6.
ista secreto fieri, ut venirent in inanus legencium sine iiominc mittentis, ne

CXXXX.2. A = Cod. Goth. cit. foll. 11''... 14^ 2 = [Mieg] Monum. pietatis II.
p. 13... 17. Integram exhibemus memorabilem epistulam, quamvis de ipso Hut-
teno nihil habeat, tum quod ad Crotum Lutherumque p.ernoscendum maximi mo-
menti est, tum quod a IMiegio ita corrupte publicata est, ut lectorem ubique

vexet.

' optimum 2. Eborhardus non Iicr tljiut 2. /« corl. infra nnrtcr ^l)art') rec.

man. posuit oon ticr ^l)an. In alhinn academhe Wittenherg. (edid. Forstemann p. 42.)
inscriptiis est ,,Ewerbardus von der Tlian Herbipolen. dioc. VI idus augusti" sub
rectoratu Vdalrici Erbar AA. et Med. D. a. 1515.

* Ita h. l. cod. De superscriptione vide ad proxime superiorem ep. adnot. s. p. d.
initio ep. legitur in 2. '" itemque mihi Clarissime 2. ^ Erfordise 2. ' artif.

cod. arctissima 2. '" ssepies 2. '' re] Te 2. Hessum] loannem Norimbergen-
sem, non Eobanum. '^ utrumque 2. ^* contigisset 2. '" declam.] orationibus
funebribus. *^ avaritia ut mille veneni ac proditionis modos inv. 2. '^ lucri
afficit 2. 21 ceptoTum A. 2. -22 gylvestri 2. scomatis cod. et 2. ^r, ^uxus]
fluxus sed deleta 1 cod. Tripus 2. «^ istud 2.

310 CXL. CKOTl KVBIAM AU MAKTI.N. LVTHEKVM EP. D. 16. OCT. 1619.

quid iiiali caitilibus nostris accerserenius per iniprudenciam iis locis quibus for-

midabile est imperium sacerdotuni: nain loco hierelicorum liabenlur qui Rhomae

tuos libellos probant, et qui iinportant, capitali periculo important: impaciens

est enim Rhoma, superbia semper formiduiosa, ne quid veritas deniat eoruui

§-'-qu;e per tyrannidem occiipantur. Cognita dispulacione lua qui volebant inters

Theologos prudenciiis iudicare, disserebant corde esse tecuiii, ore dissentire,

non tam (|uod Poiitificis vim formidarent , quaiii (piod illins diiiiinula auctoritate

§-^- status (Ihristianae reipublica3 pertuibarelur. qu;e sentenlia qiiain proiia sit, ipsi

viderint: ego sic existimo, Christianam religionem non egere fuco, ac qui

aliter orc qiiam corde sentit, eum non esse Christi discipuluin, cuius doctrina in

§• ". pra?ce])it 'Sit .sermo vester Est, est, Non, jion". qua sententia si ieque stetis-

seiit Theob)gi recenciores, iidein disputatores ac in Aristolelicis dccretis vel aenei

muri, non eo ventuin essct, ut cogeremur plus obedire Pontificis voluntati

/ol.n^. I quam Cbristi pneceplis, necpie tu | in tua controversia taiitum gravarere illius
auctoritate, neque Rboma adeo mutasset fidciii Catholicam iii aliam foriiiani, 15
sed illiiis, qui cuiii sit boiuo, diviiios hoiioros ab assentaloribus sibi permittit
impendi, conleinpLa eius forma, qui ^leus ciim esset, sese exinanivit accepta

§.10. forma servi. Comnuinis vox est Rhoni;e eciani eoriim qiii sapere videnlur,
illud non esse, non posse Christianissimiini quod Ponlifici maxinio visuni fueril;
immo si ceiituni Paulos, immo tolain scripturain obiicias, cum sit ille Christiao
Vicarius, diicem iialieiis sanclum spiritum quo regalur: versantur eiiim in com-
muni usu loci quidani ex scriptiira male intellecti, quibus ora contradicenciuui

?. 11. e vestigio obturare conantur. Quid igitiir faciet dispulacio tua, queni fructum
nobis afferenl sacrai literye amissa auctorilate? neinpe nulluin nisi principes et
ejiiscopi sanctius ducent verba dei defendere, quain vim auri clfundere pro tot25
palliis, indiilgenciis, biillis, nugis, gerris, quo sancti palres sua scort« et cy-

§• 12. luedos alaiit. Reprcbendenli iiiilii (luandoque coram quodain niagistro nostro
nominicista immodicain licenciam Rhomanam qiia Chrislianiis poiuilus premeretur
et mores polluerentur, respondit illc fieii omnia illa divina jirovidentia, et de
dei voluntate non esse inquircndiim. cui cgo 'Si crimina licct libet defendereso
divina providentia, niulto sanctiiis licel cadcin prosciiidere auctoritate scripturie,
gladio spiritiis, quod cst verliiiin dci; (iiiandoiiuidem volunlas dei non aliunde

?.13. cognoscilur qiiam ex testimoniis scriptuni' progress;e ex ore allissimi*. H;ec eo
dico, Marlinc, iit inlclligas qiiain parum valcat Rbonit-e si dixeris 'Mirabilia te-
stimonia tua, doniine , idco scrulata cst aiiima mca': eo enini impietatis pro-35
gressiim est, ut qiii vocetur boiiiis Cbrisliauiis vcl theologus , is extrcino con-
tcmptu spretus esse videatiir; (pii vcro saliilaliir A cubiciilo vcl A niciisa Poii-
tiiicis, idcm habclur gallime filiiis alb;e; ut Ponlifcx in digiiitale priinum tcncat

^ capitis 2. ^ occupat. 2. ^ dicebant 2. ^ sic] liic cod. *" Xqlczov 2. " pra--
ccp.] Evaug. sec.Matth. V.37, prjecipit Sic Seimo 2. quaj quin 2. i^ disputares 2.
iTi cod. to suprascriptiim est. decretis SjrenEei mori 2. ** Xqlctov 2. *^ iu
aliam fofm formam cod. in autoritatem: Neque iu aliam formam, formam sni,
illius, qui 2. ^^ Pro sed scripserim scilicet *^ sibi o;«i',9. 2. " forma communis
vox servi. Vox 2. '^» Christianismus 2. Chriaiiiss. cod. ^o imo si c. P., si to-
tam 2. Xqlctov 2. ^i quidam] quuS, cod. cuiqda rec. man, in marg. enim qui-
dam i. c. usn loci cuiusdam 2. ^^ obdurare 2. ^5 ducent] curent 2. ** genis 2.
^'^ polluerentur 2. ^^ licet 2. ^s gpj ^^^ 2. ^* si] ita corr. ad marg. cod. cum In 2.
est k Mirabilia] Psalm. CXVIII. 120. 3^.36 pi.ogressus 2. " yi,|e„tnr 2. e cu-
l.iciilo 2. 38 gallinje etc.] luvenal. sat. XIII. 141.

CXL. f-ROTI RVBIA.VI AI) MARTIX. LVTHERVM EP. D. 1 ti. OCT. lolO. 31 I

locum, Christus poslrenium : nihil hic fingitur: qiiando progreditur | Rex \foLis^.§.ii
sacrificiilus , tot Cardinales, tot Prothonotarii, lot Episcopi, tol Logati, tot PrcC-
positi, tot Causidici circa ipsuni glomerantur, quot fameiica' aves ad putrida
cadavera confluant; scquitur Christi Eucharistia in quodam asino in extreina
scohorte, quam impudicaj mulieres ac prostituli pueri constituunt. Fui nuper§. i5.
Rhoma' cum Hesso nostro, vidi veterum monumenta, vidi cathedram pestilencite :
vidisse iuvat, vidisse piget. Invaserunt ihi me quidam de indulgenciis et Ponti-
ficis potestate acuti ut sibi videhantur, quasi ego de iis aut possem aut velim
(hsputare, praesertim Romae: tacendo me tueliar, nisi quod aliquando per

10 iocum respondi, quod solus dominus ad inferos ducit et reducit, cuidam ver-
boso transferenti remissionem peccatorum a dei potestate in manus pontificis
j)ropterea quod Chrislus Petro dicat 'Quicquid solveris super terram'. Non ergo §. I6.
victor es, Jlartine, quamvis armatus praesidiis scripturaj ghidio spiritus sancti
iugulum adversarii pecieris: penes Rhomanam sedem, non scripturam stat iudi-

iscium de victoria; haec enim ah illo, Silvestro tuo leste, auctoritatem sortitur.
Sed ab hac difficuitate salvum te servat provocacio tua ad tribunal generalis §. '7.
coucilii , adeo ex onmi parte munila praisidiis iuris divini et humani, ut ab
adversariis quoque laudem mereatur; sed mirum quanlam hilem concitet FIo-
rentinae factioni, timidEe ne suhlato iure iu animas defunctorum postea simili

20 disputacione detrahantur pallia, reservaciones, bull«, privilegia, lalissime patens
iurisdictio ceteraque, quibus nomen imposuerunt libertatis ecclesiasticte , relia
contrahendae pecuniaj miserorum. Caeca erit Germania donec manebit in suo §. is.
errore et donec studiosi puhlice nou clamant, uon scrihunt contra noxios mores
quos nohis Rhoma niitlit, rudcni([ue jjlelieculain admonoant Rhomanae fraudis,

25qaod hactenus tocies spoliali sub prietcxtu pietatis pro palliis, pro confirmationi-
bus, pro Turca debellando. nunc ad maius incommodum Cardinales in | me- \foL vi^. §. i^.
diani Germaniam accepimus: nam quid hsec novitas Florentinorum parturiat,
hrevi iudicahit eventus. Ego te, Martine, .saepe, cum de te sermo oritur, pa-
trem patrite soleo appellare, dignum aurea statua, et festis quotannis, qui pri-

30 inus ausus es vendicarc populum domini a noxiis opinionihus, et rectam pieta-
lein asserere. perge ut cffjiisti, relinque exemplum posteris; nam ista facis§.2(t.
non sine numine divum; ad hajc respcxit divina providentia, quando te redoun-
tem a parontibus ccelcsle fulinen voluti aUoriim Pauliim aiilo Oppidum ErlTiii-
dianuin in terram prostravit atque intra Augustiniana sej)ta coiiijjulit e iioslro

35consorcio, tristissimo tuo discessii. Post boc tempus etsi rara fuerit familiaritas ?.2i.
nbstra, animus tamen meus semper tuus mansit, ut potuisses animadvertere ex
epistola quam superiore anno ad te misi Augustam, si fuisset reddita, quo
tempore te summo studio conunendavi Thomae Fuxo equiti auctoritate apud Cse-
sarem .spectato. Fatigatus quidem es hacteuus et corpore et fama multa per-§.22.

^opessus: sed ardua sine gravi labore non perficiuutur: uhi finis erit malorum,
nieininisso iuvabit, et dices 'Transivi jter aquam et igiieiii et salvus factus suin'.

* quando] Cuin 2. ■* Xqlgtov 2. ^ Catedram 2. '^ invaserint 2. quidem 2.
' prses. R. tac. me turbar 2. '' dei] Domini 2. '^ dicat] Evang. sec. Matth.
XVI. 19. " petieris, si p. 2. '^ te] se 2. '' iuris] viris 2. '' quoque]

quam 2. meretur cod. et 2. quantum 2. conciliet 2. ^' libertate Eccle-
siastica 2. rhecia cod. ^* rudemq.] eandemque 2. ^* iudicabit 2. ^*' es] est 2.
'* quando] cum 2. ^^-^* Erfurdianum i. ^* Fuchso 2. ^' erit, malorum memi-
nisse , iurabis 2. <' Transivi] cf . Psalm. LXV. 12.

312 CXL. CROTI AD LVTIIER. EP. CXLI. ERASMI AD EOB. HESS. EP. D. 19. OCT. 1519.

luni iii tc vultiini suum convertet Gerniania , tum verhum dei abs le cuni ailnii-
§.23. racione audiat. Sed pcr tuam mansuetudincra te rogo ne post descendas in
arenani dispulacionis publicae, pnesertim conlra temerarios: nescisne quod pueri
aiunt 'Contra verhosum noli contcndere verbis'? disputa intra tuum monaste-
riuin , calamo, quiete; exactissima Jial^etur disputacio qufe chartis mandatur;5
qua' verbis ultro citroque fertur, caret iudicio ct sa?pe animuin disputanlis a
§.24. vero perturbat, ne interim dicam turpe essc Theologo ad iurgia descendere. Vt
/b/. 14'. I primum constahat nohis dies contcntionis, | displicuit consilium: novit enim
Bononia mores Eckianos, novit ct Wienna bene, tamen cessit pro nohis, tcsti-
§.25.bus epistolis Langii ct 3Ielanchtonis. Vale ct me ama, ego te amare non de-io
sinam. honorem tuum quantum eius tuto fieri potest, hic tuebor. Ignoscc
exteniporalitati, malui lecum verbose et sine cura scriliere quam acciirate hre-
vem contexere epistolam. Vix licuit revidere. Bononia' XVII. Kls >'ovem-
bris MDXIX Crotus Rubianus.

[Superscriptio a nohis pag. 307 . ad einsluUu caput positu est^. 15

LOVANII. CXXXXI. 19. OCT. I.Mfl.

ERASMVS ROT. EOBANO HESSO SVO S. D.

lam arbitrabar mihi probe cognitam Germaniam, et quicquid esset in-
signium ingeniorum, pcrvesligatuin: adaniabam ingenium Reati Rhenaiii, exo-
sculabar indolem Philippi Mclanchthonis, suspiciebam Gapnionis maiestalem, 20
capiebar Huttcni deliciis , et ecce de repcnte Hessus quod anteliac in singulis
vel amabam vel mirabar, unus universum exhilHut: quid enim aliud Ileroides
tuae quam Ghristianum Ovidium referunt? cui vcl in oratione soluta conlingit
ea facilitas, qu;e tibi in omni carminis genere? Eloqucntiam a?quat eruditio , el
utrumque decorat Ghristiana pietas. iam in oratione prosa talis es, ut alienus25
a carmine vidcri possis. 0 venam ingenii vere auream! Ncc a stilo mores
abhorrent, quihus nihil candidius, nihil simplicius, nihil potest esse purius.

Rara avis, eximia doctrina sine supercilio Bene vale,

Germaniie nostra^ vel praicipuum decus. Lovanii XIV. Galend. Xovemb. M.D. XIX.

CXXXXI. 1 = Erasmi Epp. (Indic. bibliogr. n. 53,4.) p. 1902. XXX. 6. 2 = ibid.
53,5. col. 513. n. ccccLxxYi.

^ exactissime 2. cliartis] martis 2. * ultro 07nis. 2. ® primum] prsemium 2.
constabat] constat, at 2. et consilium 2. ^ Eckius et Bononife et Vindobonaj
publice de usuris disputaverat. ^•"' testibus expertis, L. 2. '" Melanchthonis 2.
" eius omis. 2. *^ malim 2. '^ xvi. Calend. 2.

'" Hanc epistolam fortasse respexit Eobanus, sed magis puto Erasmicam
Hutteno in annot. ad N. T. dicatam laudem (supra n. XXXII. repetitam), cum in
Hodoepor. Erphord. 1519. scriberet:

Prseterea Huttenum quis iam non novit, Erasmo
Laudatum. quo laudari (sit gratia ficto)
luppiter ore velit.

Cf. Burckhardi Vit. Hutt. III. p. xxxi.

CXLII. HVTTEXI AD EOBANVM HESSVM EP. D. 26. OCT. lol9. 313

STECKELBERG.E. CXXXXII. 26. OCT. l.MO.

HVTTENVS EOBANO HESSO SALVTEM.

Aliquot aiite dies ciim quid ego iu literis elaborem tibi signilicareni, §.i.
certior fieri al)s te petebam quid ipse iuterim ageres: num quid et tu pro

.sgloria patriee et huius nationis libertate, a tyranuis pontificiI)us oppressa
recuperanda auderes. quneso aliquid molire, mihique statim quale sit hoc
multo autequam edes athumcia, ut me nova interim spe exhilarem. Luthe-§.^
rum in communionem huius rei accipere non audeo, propter Albertum
principem, qui temere persuasus est aliquid ad se pertinere hoc negocium,

locum ego secus iudicem, quod doleo, ob quandam interceptam mihi occa-
sionem, qua insigniter ukisci patri» potui iniuriam. etsi nil secius id- §-3.
ipsum facio interim, et reclius fortasse, quod meopte insliuctu. Prseterea
Melanchthonem habet Lutherus non ineptum aulorem, cui sua exornanda
praebeat. Inveni nuper dum IjibHothecam Fuldensem pulveribus pene de-§.^.

isperditam el carie situque debellatam excutio, hbelhun insigniter elegantem,
adversus Gregorium Pontificem, qui et HiUlebrant, eiusque sectatores con-
scriptum. In quo ilhul ad lachrymas usque doleo , quod finis deest , vi- §. s.
debis autorem (edam euimi qualem hs teraporibus vixisse non putasses.
Strenuue pontificum tyrannidem oppugnat, et pro libertate Germanica bel-

2ohgeratur animosissime. Argumentum est apologia Henrichi Imperatoris,

1 CXXXXII. A) Ex autographo in bibl. reg. Monachiensi nunc servato quod cel.

' Halmius, eius bibl. prsefectus humanissimus, mecum communicavit. Antea hsec
epistula non nisi ex B) apographo Schlegeliano , cuius exempla duo in Burck-
hardi collectaneis ad Hutteni vitam describendam factis, nunc Guelferbyti ad-
servatis, foll. 2.3. exstant (primum B* verum ut videtur apographum, alterum
B^ fol. 3., a Burckhardo, ut operis traderetur, transcriptum et ad suum ipsius
captum emendatum), neque satis adcurate expressa legebatur apud 1 = Burck-
hard. Yit. Hutt. II. 30...32. 2 = Wagenseil. p. 222. sq. 3 = Hutt. Miinch. III.
p. 223. sq.

^ Huld. cuite Huttenus adscr. maniis scec. Xfl. ^ quum nbiq. 1...3. cum A.B.

i litteris 1. 2. * abs te iieri 2. 3. Quoqj post ipse delevit ipse amanuensis.

{ * aliquid auderes. 1...3. (istud aliquid neque in Schleget. apographo fuit). quaeso]

j Alia manus fecit Qusefo "^ adnuntia i...5. ^ negotium ^. i...5. i" quani-

! dam mihi interc. 1...3. quantam mihi i. B. ^' patrise] corr. ex patriam nihil

socius ad i. B^. nihil secius ad i. B"^. nihil socius ob i. 1...3. ^^ fortasse , quod

opto, me instructum. /...5. fortasse, quod me opto [sed fuerat m&o-^ia] inftructum

[fuerat inftrutu] BK quod me opto instr. B^. quod in autogr. est ^f. ^^ auctorem

et sic infra 1... 3. ?iVLi\iorem B"^. ** psene /...5. '« Hildebrand ^^ is.i? inscriptum

jB'-'^. 1...3. "■ lachrvmas f^.^j i?'-^. lacrimas 1. lacrvmas 2 3. '^ (crede mihi)

BK 1...3. (vatem enim) B^. '* Strenue B. 1...3. '^-^" belligerat is animosissi-

mus /...J. belligeratur animosissimus .fi'-^. animofifsie ad marg. scviptum est in

autogr. ^o Henrici B. 1...3.

314 CXLII. HVTT. AD HESS. EP. CXLIII. ADELM. AD PIRCKH. EP. D. 1. XOV. I.S19,

quem pontifex anatheniate percusserat. Niliil vidi liherius, eleganlius hoc
in genere niliil. Ita percellit, itaque proterit ac iuyulat inipostores. dignum
§■6. duxi adscrihere prsefationeni qua? sinnil edetur. Hoc tani nohih^ inventuin
prodes aniicis circum omnibus ut expectationem ipsis ingeras, neque eMJm
visum adhuc cuipiam arhitror, vahleque ipse mihi placeo dum rem eximies
pulchram, nec minus interim necessariam, primus in hicem hac tempestale
§•7' profero. II;ec vohii non tani nt ne ignorares, quam ut simiHa audendi
animum tihi facerem , ut(pie torjientem te nmtua ;emulalione excitareni.
lam diu <'nini est (piod nihil ahs te novuiii accipio. Vale ex Steckelherg
VII Calen. ^'ovemhris. »»

Aperhachium et Mulianum nihil scrihentes ex nie saluta. luxla pro-
ficiscitur ad lonam ei»islola. iterum vale.

Per amanuensem.
[Exterior epistuhe inscriptio hrec est:]

Eohano Heffo Poetse nobili a- i*

mico neceffario fihiq? longe carifs.
SaluL'

Erdfurdi;e.

AVGVST^ VINDELICORVM.

CXXXXIII.

BERNARDVS ADELMANN DE ADELMANNSFELDEN 20

canonr:\"S avgvstanvs
BILIBALDO PIRCKHEIMERO 8.

Qiiid aclum sit ciim nostro Renchlin ignoro, meliora tamcn sporo. Qiuc
Huttenus sciipsil vidi ; taxat multos , nec conlribulibus meis parcil. videlur mihi
nescio quid de Franconico faslu redolere; quam vere scripseril, iudicent qui 25

siia leguut Dialogum Nasl;idiensis Erasmi csse bene scri-

])is. legi liodie eorum nomina, in quos scriptus fuit; omnes sunl Lovanienses.

hnprimuntur nunc Epistola^ su;e antea noii iiiqiiessa-

August;e prima Novembris anno salntis MDXIX.

CXXXXIII. Heumann. (Iiidic. hibL n. 70.) p. 177. sg.

^ Cf. infra n. CLV. nohile omis. 2.3. * ])rodest B. 1...3. ingras 2.

ingeas 3. ^ arbitrer B"^. ^ non niinus ** quam ut omissin verbis interim .... igno-
rares 1...3. non minus interim laudes qiiam B^. non m. int. vera res, quam B^.
8 terpentem 2. 5. ^ nr>\\ B. 1...3. Steckelbergk i...J. '» Aperbacchum /...5.
" Per aman. et reliqua omiserunt B. 1...3.

«1 contrib.] canonicis, ut Petro ih Aufsiis. ^r, Dialog.j Cf. supra p. 171.

CXLIV. KRASM. AD ALBERT. MOG. EP. CXLV. CAPITO.N. AD HVTT. EP. NOV.15I0. 3 1 5
LOYA.Ml. CXXXXIIII. 1- NOV- i'^l^.

REAT:REXDISSIM0 ARCHIEPISCOrO ET PRIXCIPI MOCn-XTDCO

CARDIX.\LI

ERASMVS ROTERODAMVS S.AlLVTE.M DICIT.

Rcvereiulissiiue pra?sul el idem illustrissiuie priuceps, Redditiuu est mihi

scelsitudmis tu;e muuus, materia iuxta atque opere visendum et insigne, dignuui

I quidem quod a tali principe mitteretur, sed haud scio an dignus Erasmus, ad

; quem mitteretur, quem magis convenit vilreis aut Samiis quam auro caelatis

poculis bibere. Quodsi calix vitreus missus fuisset , tameu mihi inter ea quae

maxime sunt in deliciis, reponeretur, vel ob id ipsum, quod ab heroe longe

I 10 optimo profectus fuissct. Commeudavit autem milii non uiediocriter nmnus per

j se gratissimum Hutteuus uoster, qui docuil appellari 'Poculum amoris', ceu

1 Gratiis sacrura, ob id opinor, quod cum velut osculo sibi comuiittnntur, e

j duobus iiat unum ; addit eam inesse vim, ut qui ex hoc biberiiit, tenacissima

I quadam benivolenlia couglutinentur. huius rei periculum facere voleus reve-

isrendissimo doiuino d. Guilhelmo cardinali de Croii, cum hisce diebus iuviserel

I bibliothecam meam, e tuo poculo pnebibi et ille mihi vicissim. luvenis est

I longe fcelicissimus et cuius indoles non videatur indigna tanta fcelicitate. sed

! doleo serius fuisse redditum Lovauii

Calen. Xovembr. Erasmus Rolerodamus E.R.T.D. addictiss.

20 [Cf, supra p. 200. 275. sq. 300.]

CXXXXnn. A = deside|rii erasmi ] ad Reuerendiffiniii Mo|guntinen. prsefulem:
at-jq^ illuftriffimu principem, epiftola, nonni: hil D. Martini Lu-|theri uegocium|
attingens. | M.D.XX. pl folia in 4".) Apograplium huius epistolae est in cod. MS.
biblioth. ducaL Gothan. -Cod. chart. n. 20. 4^' folL 19^..24^ 1...5 = Indic.

25 bibliogr. n.53,l...5. 1) p. 473...477. 2) p. 420...424. 3, p. 400.. .403.
4i p. 583.. .588. XII. 10. 5) colL 513...517. n.ccccLxxvii.

[BASILE.E.] OXXXXy, [m. XOV. A. 1519.]

( [TFOLFQ. FABRICIVS CAPITO ^LRICO HrTTENO.]

,.Anno deiude MDXX. Mense Aprili favore ITrici Hutteni, equitis Franci, ab
30 Archiepiscopo Moguntino Alberto Cardinali in aulain vocatus Principis Concio-

CXXXXY. Ex Adami vita Capitonis ( Vitse Germ. Theologor. Francof. 1653. 8".

p. 89). Eadem Capitonis verba exhibuerat etiam Abrah. Scultetus in Annalib.

evangelii renovati ap. v. d. Hardt Hist. reform. part. Y. p. 35. quse infra ad ann.

1523. fin. exhibebimus.

2 Inscriptionem A non habet ; dedi ex 1. alberto archiepiscopo et phixcipi
MOGOs|tino Cardinali Erasmus Roterodamus. | salvtem plurimain. 2 et siniiUter sqq.
edd. * Reverendissime] Suspiciende 2. ..5. ' Et insigne dignum. dignum si qui-
dem a tali cod. Goth. ' Samiis] figlinis. celatia 4. 5. '^ quum 4, 5. h jjg.
nevolentia cod. Goth. 1...5. volens Guilhelmo cardinali Croio 2. ..3. i^ felicis-
simiis i...5. 1^13 Lovanio 1. X^ovembris, Anno 1519. 5. '^M.D.XIX. add.l. Anno
M. D.XIX. add. 2. ..4. Omnibus litteris numerus expressus est in 2. Erasmus etc,
omis. 1...3.

316 CXLV. CAPITON. AD HVTT.EP. CXLYI. PETRI MOS. AD IVL. PFLYG EP. D. 16. DEC.Ioli).

nator et Consiliarins, sive intra cancellos consiliariorum primas tenens cancel-
larius est declaratus. Suscepit eam condicionem libentius ideo, ut Moguntiae
quoque Christianismum plantaret. Sic enim ipse epistola ad* Huttenum anni
superioris mense Novembri:

Iinis PonUficii, ut vocant, Doctoralum siiscipiam: propler anctorila-^
tem vicMicet comparandatn: scopim subolescis, prcc ceteris multis sacro-
sanctum. Licet interim sinl aliqui qui vitio verliint Theologum esse el nna
simul civilem: quasi Theologus necesse habeat exuere omnem hmnanUatem.

Suasu ergo Hutteni amici tertium Doctoris gradum prioribus adiiinxit, ob
causam indicatam, ut et Christi regnum promovere et halcyonia ccclesije facere 10
posset."

cxxxxvi.

6. DEC. l.M!l.

PETRVS 3I0SELLANVS IVLIO [PFLVG] SVO S.*

Nuper ciim a Treviris meis, (|uo ex negocio quoflam priiicipe Iieiie favenle
iter confecerani, in hanc tuam palriam me reciperem, mali siispicans nihil, 15
tantam rerum omniiim permulationem , immo perturbalionem offendi, iit subila-
neos adeo rcrum humanarum motus satis mirari non j)ossein. nam statini ul
Erphurdiam in retleundo perveni, amici quos illic habeo miiltos et mapnos, ci-
vilia potius aut familiaria Saxonum inter sese beUa narrabant. tura litterarias
conflictationes Lipsiae ac Wittenbergae, ex quo abiissem, famosa? illius disputa-20
lionis occasione existenteis, ac sine fine progredientes , quarum et ipse pars

essem t ac vero archiej)iscopus Trevirensis,

cui Martini causa a pontifice est commissa, homini noii admodum vult inale.
id quod ex mutuo colloquio, ciim iiiij)er in j)atria ad prandium ab eo vocatus
essem, didici. llic heros priidenlissimus est et aniiiii plaiie magni, ul Roina-25
nenses islos nihil moretur. Franciscus de Syggingen ille magniis iii riermania
duclor Ilogeslratum ac suos sodaleis graviter urget, quo (lapnioni nostro rei
familiaris iacluram, quam propj^" eos fecit, intra statuin teinpus resarciaiil,
alioqui se eos pariter et Coloniensem reinp. afflicturum: devoiiiti eniin siint
hostes Reuchlini in expensarum condemnationem ut vocant. Ulrychus Hutteniis^"
principis sui sumtibus ^loguntiae trium lingiiarum scholam adorual. Vides qiiam
paucis annis tota Germania littcras co^pcril amplecti. Et iii hac laude Friderico

principi electori primae debenlur Misnae octavo Eidus Deceiiih.

An. M. D. XIX. Raptim ac celerriiue, iit vides.

CXXXXVI. Ex Petri Mosellani litteris ad Inlium Pflugium de disputatione Lu-
theri cum Eccio Lijjsise habita a. 1519. cx ciVTOygKq^cp descriptis in lo. Schilteri

de libertate ecclesiarum Gcriiiania' lib. VII. leUcTe 1()83. 4". p. 840.. .852.

_

'* Trcviris] Petrus Schade in vico Bruttig ad Mosellam, circuli Kochemien-
sis, dioeceseos Trevireusis, natus fuit, unde Protegensis adpellabatur. ^^ Cf.
adnot. p. 320. i. f.

CXLVII. COCHL. DE HVTT. CXLVIII. PlRCKH. AD HIER. EMSEK. EP. A, 1519. S. 1520. 3 l 7

CXXXXVII.

[lOANNES COCHL^VS.]

...... Multce id gcmis querimotnce spargebaiitur in vulgus, jioti solum

a Luthero ipso , sed etiam a complicibus eius, maxitne a poelis et rheto-

hribus pherisque qui theologis et monachis oppido infesti eratit , tion solum
propter Lutherum , sed etiain propter loantietn Captiiotictn et Erasttium Ro-
terodatnutn, viros satie eruditissittios et de litcris linguisque tnagtiifice me-
ritos, quibus nontiihil causce et cotiteniiotiis erat cuin illis. Scd et iure-
consulti tioti pauci ac aulici qui opibtis, autoritale et gratia pollebatit, pro

10 Luthero contra ecclesiasticos ttiulta tioti tatti scriptis libris quatn epistolis et
serttiotie , tutn clam ad aures ptnnciputn, tutn palam ad populutn agebatit
ac gliscens laicotnitn in clericos odium suis detractionibus callide adaugebant.
tnuxime vero incetidebat aniinos noti tnodo procerum et nobiliutn, verum
eliatn civiutn et rusticorum Ulricus Huttenus , eques Germatuis , . vir et no-

ibbilis familice et acerrimi itigenii; qui et antea prius quatn Lutheri notneti
orbi notutn esset, tnulta pro libertate Germatiice , contra pensionutn qucestus
et citatiotium vexatioties , quibus Romatia curia Germaniam gravare vide-
batur, scripserat, non soluin carmine, verutn etiain soluta oratione vehemens
et acer. Is tum cediderat Triadem Rotnanam , libellutn quidetti jHirvulum,

iosed mire festivuin et itivetitionis ingeniosce argumetito laicis adinodum plau-
sibiletn et acceptutn: quo satie effecit ut nihil ceque invisum esset Gertnanis
cottiplurimis ac tioineti Romance curice et curtisanorum.

CXXXXVII. Historia de actis et scriptis Martini Lutheri Saxonis. (Paris. ap.
GuiL Chauldiere, a. 1565. H°. ed. fol. 19.) ad iinem a. 1519.

25 NORIMBERG^. CXXXXVIII. EXEVNTE A. 1519. S. INEVNTE

* A. 1520.

I CLARISSIMO VIRO HIERONYMO EMSERO

BILIBALDVS PIRCKAIMEBVS S. D.

Tametsi , Hieronyme doctissime , Gmecarum literarum studium a non parum

multis reprehemli et contemni soleat, nemo tamen sanae mentis inficias ire po-

.■ioterit magnas et nequaquam vulgares utilitates ex illarum cognitione ortum ha-

bere. Et ut reliqua pnetereamus commoihi, quis unquam putasset egregiam

iilam maledicendi artem et quam vilissima scorta, lenones impurissimi ac re-

i liqui extremae sortis homines pr« caeteris callent, arte constare et pecuharia

I sua habere prsecepta, nisi ex Grsecorum id monumentis expiscatus fuisset. qua-

I 35propter nemo dehinc existimet prohos illos viros, qui tam f(jede in generosum

I

I CXXXXVIII. LVCIANI 1 HHETpR A | BILIBALDO | P1RCKAIMe|rO IN LATi|nVM VEr|sVS.

I (i2 foll. 4". in cuius extremi prima pacjina insigni Anshebniano suprascriptum est :)
! Hagenoje in sedihus Thomse Anshehnl | Menfe lanuario. Anno m. d.xx.

•^ querimoniie] quasi Lutlierus nihil nisi veritatem pacemque qiifereret, iji-i
I vero iustitia denegaretur.

318 CXLVIII. PIUCKHEIMKRI AD IIIEROX. EMSERVM EP. D. A. lolO. S. IJSO.

et inclytum coniiloni de Neuonar, nobilem ac doctissimum llultonum, me quo-
que ac omnes deniciue* Ijonos et eiiulitos spurcissimis tleliaccliati sunt convitiis,
absque singulari diceiuli ratione adeo delirasse, quoniam sacrum illud Capniunis
et nunquam salis Jaudatum caput nostris exluleriunis jirieconiis: frrtecissarunt
enim homines suaves, utpote qui assidue perj^nn'cantur. (".;eterum id forsitans
mirum videri potest, quo paclo ad tain proiunda' scientia' cofrnitionem pervenire
quiverint, cum non solum Gnecarum litorarum sint expertes, sed ab omnibus
bonis disciplinis penitus alieni: necesse itaque, ut tantum bonorum cumuluni
a quopiam Griocaruni gnaro olim acceperint et tanquam vosle ignem custo-
dierint illibatum; alioqui nunquam tani exacte aHmiranda illa pnecepta convi- 1'
tiando observare potuissent. Ne igitur ars tani pnodara diutius in Gra'cis literis
sepulta lateret, aut eam praestantissimi illi boniines tanquam Mida^ divitias soh"
possideront, illam indo oruore et Latinis (luocpie auribus inq>ertiro statui : non
ul optimus quisque (illorum instar) dicendi nnrmam indo sumorel , sod quo tam
venustam, lepidam ot iucundam Veneris ot Gratiarum Aoluram discernere acis
discernendo rocte vitare posset. rj yaQ avr)) dvvanLg rcov Evavricov t] ivavria.
et ille probo bona eligit qui mala rito fugere novit; quau([uam sanctissimi viri
non indigni essent qui arlis buius pnosidio talia audiront qualia ipsi dixerunt,
indigni taraen sunt, »it a probis niale audiant, iudigiiiures ut bonorum vitupe-
ratione ornentur, indignissimi qui Reiicblinistarum insoctatione nonien vel fa-20
mosum, quod summopere exoptaut, conse([uantiir; quamvis nec boc negaverim
iusta eos indignatione nonnumjuam dcmentare ac beluarum inslar s;epissiine ex-
candescere. ISon enim us([ue adeo insulsi sunt ac bebetes, quin se barbaros,
inertes, rudes, ineptos, stupidos, illitoratos ot plane disciplinarum cunctarum
inscios esse cognoscant; adversarios vero suos bominos p(ditos, conq)ositos,?o
excultos, aptos, perspicacos, eruditos ot nullius rect;o sciontiai ignaros , ut in-
torim de morilms et vit;e honestate siloamus, et quod longe intolerabilins est,
idiotas etiam supinam eorum ignorantiam diiudicarc. Cur igitur non doleant ac
rabiose maledicant, cum longo facilius sit tam stuponda conviciandi raliono mu-
nitos quicquid in buccam venerit elTutiro ot omnes hominos virulonta iingua (li-JM»
lacerare quam iguorantiam abiicere, optima perdiscore et animum bonis quibus-
que artibus exornarc. Quin boc quoque vel modcslissimo eorniii biloiu moveret,
cum non solum provoctioris ;otatis viros, sed adulescontos ipsos ot vix ex ephebis
egressos tanta pnoditos doctriiia cornoret, ut do ardiiis qu(i([iio robiis ogrogie
disserere et in cunctis rectissime sontire possent. lustissiine igiliir tam furenterSo
insaniunt, et, ut assiduc sui sint similes, qiiod semper facere consuevorunt,
mmquara facere desinunl: ct roctc quidom: non enim de asini unibra, sed de
asini ipsius pelle agitur. Petulcum enim aniinal, non soluni do fama et existima- I
tionis iactura solicitum est, sed et lucri defectum ac venlurum dctrimentum |
[lorqiiam callenter perpendit timetque, ne detnicta leonina [lellc rursus anti- 1"
quum illura asinuin ostendere et prtetor dira verhera laboies iinmcnsos, iain-
pridem dcsuota onera, itorum fcrre cogatur. Igitur protorva ct tomeraria bestia
conditionora suani tam misoram deplorare ac forliin;o iui([uilalcm oxecrari noii
desinat. Nos voro , Hioronymo [»ra>stantissiino, salutari anniilo munili syco|diaii- ,
toruiu niorsus ot iin|»roba rabuhirum convicia non solum benigno ferainus, sed45
ot lloccifaciamus. contomnamus ot irrideamus; quiii potiiis oxultomus nobis([ue '
applaudamus, quod iu Ii;inc, salliin Iioc uomiiic rddicom iucidimiis ;olatom, qua

^* ,,Capmonis sacrum capnt", in jnarg. ^^ tJ yag -ArX.] ,,Ex Aiistotele" ad
marg. Cf. Gell. N. A. XVI. 8,14. " ephoebis /.

CXLVIII. PIRCKHEIMERI AD HIERON. EMSERVM EP. D. A. 1519. S. 1520. 319

vcleres discipliiice revivi.scei"c , liler.iriim studia florere et onines honie artes in

luceni prodire incipiunt; quibus brevi universi illi haTliari liostes profligari,

pelli et penitus e medio tolli possunt, ita ut nostra Germania nou solum bel-

lica laude, maiorum nobililale ac Romani imperii prceeminenlia excellat, sed

soninium bonarum literarum scientia, cunctarum di.sciplinarum eruditione, cla-

rissimorum ingeniorum foelicitate illustretur, celebretur, decoretur. quandoqui-

deni ad tantam consequendam victoriam neque railitum deest exercitus , inipera-

torum etiam superest manus : nam ut reliquos studiorum prtetereamus refocilla-

tores, nonne illustrissimi illi Saxoni* Duces, quamvis maiorum titulis adeo sint

loinsignes, opibus tam potentes, animi et corporis dotibus perinde fortunati, ut

nil ad tam absolutum foelicitatis cumulum addi posse videatur, ultra luec tamen

literaria instauratione immortalem, veram et nunquam inlermorituram sibi pe-

perere gloriam. quam enim maiorem , firmiorem et bonestiorem sui memoriam

raagnus ille Romani imperii elector Friderichus Saxoni;e Dux incomparabilis re-

islinquere potuisset quam talem tamque egregiam academiara erigere, quae etiam

cuni priscis illis contenderet, pnesentiura vero nulli inferior, pluriniis esset su-

perior: siquidem ca?li quis stellas autea numeraret quam veram studiorum offi-

cinam illani digne laudare aut tot doctissimorura viroruni merita pneconia ce-

lebrare posset? Hoc nullo non raeraoranduin aevo priraos fuisse Vitenhergenses

20sapientes qui post tot secula oculos aperire, verura a falso dignoscere et de-

pravatain philosophandi rationein a Christiana theologia secernere inceperint.

Huius tanti principis vestigia sequulus illustrissiraus dorainus tuus, Georgius

Saxoniie dux florentissinius, qui ne patruo virtutihus cederet aut pace rainor

j quam bello esset, Lypsensem suain acaderaiani ita doctis viris exornat, ita stu-

I 25diorum incuriam diligenter eniendat, ita bonarum artium cupidos instigat, ut

non rainorera inde gloriani conscquatur quani disciplinarura candidati utilitatera

adipiscantur. quodsi verbis reliquas tanti berois tui virtutes coraplecti velleni,

nil aliud profecto agerem quaiu solis splendoreiu faculis illustrare. C;eleruin ut

tandera ad Lucianuin nostruni revertar, ego tibi, mi eruditissirae Hieronyine,

I 30tam iepiduin Rbeloreni et venusluin dicendi raagistrura dedico, non solura ut

i amicitiffi nostrae piguus sit certissiraum, sed quemadraodura ine oliin in bellicis

rebus Martialium copiarum ducera esse vidisti, ita iiunc in Reuchlinianis castris

j ordines gerentein non j)enitus ignavum ah^^r/MHOv esse cognoscas, maxirae cuin

I lu quoque akaGroQcov illoruin pnecipuus hoslis existas et in Reuchliniano coni-

35militio (absit verbo iiividia) acerrimus propugnator habearis. Accipe igitur,

j Hieronyrae amicissirae, munus ut arbitror non omnino ingratum, ac Bilibaldum

luum araore et benevolentia, ut seraper fecisti, prosequere. Pauluin Pracht-

bectiuni iureconsultum clarissimum et Henricum Stromerum raedicuui praestan-

I lissiinum raeo nomine saluta, tu quoque fauste et fceliciter vive ac vale.

^* ,,Fridericus Saxonum dux bonarura literarum instanrator". ad marg. *' n^^i"
tenbergenses Theologi Chi-istianam doceiit theologiam" in marg. (Pirckheime-
rus cum haec scriberet , Emserum acerrimum horum theologorum hostem raox
futurum esse non est auguratus.) ^' in hellic. reb.] contra Helvetios, quod

bellum Pirckh. commentariis descripsit. Cf. p. 200. i. f. 33 «';(,j|.] raalornm depul-
sorem ^4 aXdatojQcov (sic) 1. scolestornm (fratrum cucuUatornml.

320 CXLIX. HVTT. AD EPISC. WIRCfEP. CL. HVTT. AD MELAXCHTHON. EP. D. 20. lAK. 1520.

STKCKELBERGK.

cxxxxvnn.

VLRICHI HVTTEM EQ.

AD KEVERENDISSIMVM IN CHRISTO PATREM AC DOMINVM

D. CHVMUDVM EPISCOPVM WIRCIBVRGEXSEM ET FRANCORVM DVCEM

IX DIALOGVM SVVM FORTVXAM 5

PR^FATIO.

§. I. lain novus init annus, tu novus paulo ante datus nol)is prsesul es,

pator revorendissime ac princeps optime: ego quid, non aliquid millain
novuin tihi novo principi novo iueunte anno donum, quo nobis gralider
non tantnm liac e familia, hoc ordine, sed tahmi etiam virum datum teio
priiicipem? aiit alil)i potius hoc faciam qiiam in eo lihello qui de Fortuna

§.2. est a me conscriptus? Non quidem quod arhitrer fortunae potius acceptos
referri oportere hos tuos progressus, quam aut dei heneficentiae aut tus
virtuti, sed quia disceptatio est ihi de iis quae utcunque eveniunt homiiii,

§.3. quse casihus alii, quidam fato, nos providentire diviuse adscrihimus. Tihiis
dedico Fortunain igitur, non quod hiec illa dederit, sed quia in ore est
mortalihus, quiccjuid eveneril, eius commemoratio : sive enim prospere agiint,

§.4. fortunam canunt, sive infeliciter, eandem accusant. De te vero, hac vir-
tute, his morihns prtedilo qiumlum errasse hoc qnicquid est quod omnia
dispensat, videri dehuit, nisi hsec tribuisset? merebatur lioc probitas tua20

§.5. singularis et eruditio merehatur eximia. Sed laudare desinam, ne siquem
ego laudem, ei ohtulisse donum me existimem. Optime vale, priiiceps oplime,
ac nobis diu superstes vive. Ex specula Huttenica Steckelbergk Calen. lan.
Anno M.D.XX.

CXXXXVIIII. A B = Iiirlic. bibliogr. u. XXVII. 1.2. 3 = Hutt. Miincli. IIL 25

p. 347. sq.

MOGVNCIACI.

CL.

VLR. HVTTENVS PHILIPPO MELANCHTHONI S.

'ortasse iain nolum hal)es, ut vi sua meoque inslinctii liheraverit a

CL. A = MS. Spalatin. Vimar. 4". fol. 461. Spalatini manu factum apograplmin,
ex quo edidit 2) Kapp (Indic. bibl. n. 08.) II. p.425. Hunc operis tradidit 3) Wa-
genseil. p. 227., ex quo repetiit epistulam 4) Miinch. III. p. 337. 5) Corpus Refor-
matorum ed. Bretscbneider. VoL I. Hal. 1834. 4". p. 131. n. 57. — (Germanice
extat ep. in Luthers Schriften v. Walch. XV^. p. 1940.

' Episcopo Laurentio a Bibra successerat a. 1519. hic ad quem scribit Hut-
tenus, Conradus a Thiingen. (f 1544.)

^ liberaverit a nebul.] De iis loquitur qua- Franciscus effecit suo lihello 'Cruo-

CL. HVTT. AD MELANCHTH. EP. CLI. COCHLiEI AD PIRCKH. EP. D. 8. PEBR. 1520. 321

iiebulonibus barbaris Capnioneni nobis Franciscus, (juem ita illi dimittent,
ut ijecuniam quoque soluturi sint. At nunc scribere Lutbero ipse beros§.2.
iubet, siquid in caussa sua patiatur adversi, nec melius aliunde remedium
sit, ad se ul veniat, eflecturum pro eo quod possit: potest autem tanlum,

5 pro Capnione quantum perfecit. Id multis et necessariis de causis non §. 3.
facio, tibi autem scribo, hoc nomine illum ut moneas, protectorem suum,
tanta qui se benignitate ultro offert, scriptis ut salutet. Crede mihi, vi\ 5. i.
aUunde certior salus erit. Utinam videres quse scripsit monachis. Nudius-
quartus ab illo descendi Nanstallo, ubi agit nunc. Curabo Erasmi quo-§.5.

loque negocium ibi, qui magnas mihi tragoedias de suis gemuhs scribit. Pri-
mum conciliandus nobis Ferdinandus est, quo de Franciscus bene mereri
gestit. post facile erit exagitare improbos. Lutherum amat Franciscus, §.6.
primum quia bonus sibi ut ceteris videtur, et ob id invisus iUis; deinde
quia eum ex comitibus de Sohiiis quidam commendavit hteris. Confestim

ismone ipsum, ne ignoret unde spes sit et unde sakis, ac vale. ex Mogun-
ciaco Xin. Cahi. Febr. Anno 1520.

FRAyCKFORDI^. CLI. 8. FEBR. 1520.

I 10. COCHLiEVS BILIBALDO PIRCKHEIMER S. P.

I Fuit his dieljus hic nobilis ille Iluttcnus, et quidem bis. nunc in patriamj. i.

ooarcem Stechelperg tcndit, Jieri hinc profoctus. Multo.s nuuc se in proximis
I nundinis dialogos ait emissurum, secundam Febrem, Triadcm Romauam, For-
I tunam, Inspicientes, Pnedones etc. Invenit praeterea in bibiiolheca Fuldensi 5.2.

historiam Henrici tertii , qui Ca^sarem quoque pugnarum niimero superasse fer-

tur; addit ipse Apologiam contra Romanum pontificera. Mira homo utitur liber- §.3.
26 tate in asserenda Germaniaj gloria, vehementissimo flagrans odio in pontiticem

Romanura. Invenit etiain Plinium quemdam apud Fuklenses in naturalilms, de§.4.

quo magna promittit. Rogavi ego eum, ut Cassiodori sit memor. Brevi uxorein, §.5.

si spe sua frustatus non fuerit, ducturus est et uobilem et opulentam. At§.fi.

CLI. Heumann. (Indic. bibl. n. 70.) p. 43.. .45.

iJcriinfl unir ucrkuntiung : tics | (Cljcln un uc|'tn J^rancifco uo ^ickinjjcn, 311 Q;bcr|biirj, an
unir tuiticr piouincial p:to:cn un^ (Con = |ucntcn |J:ctiigcr o;lJcns tcutfd)cr nation un fun-
licr=tlic|)cn |3;uiicr Jlacobcn uon ticr l)Ocl}ftratcn, md) | pjcliiflcr oiUcns, uon tucgcn unli na-
mcn, iics l)Of|)=igclcrtcn unli mcitbcrumbtcn l)crn J)ot)ann licucl)--|tins baiOcr ltcd)tcn boctoj,
ffincr crlanfltcn (Crccu:|tonal l)albcn k.", deito „i;rci)tag ncgft naci) fant | ^acobs, tjcs i)ai-
tiflcn opoftcls £ag ^nno 2c. pi;. | 4". 4 foll. * Franciscus (a Sickingen) 3. 4. ^ causa
B.4. ■'•5 tantuni pro Capnione, quantum 2. ^ scribo hoc nomine, illum ut 5.
ut omis. 4. * que A. 2. ^ Naustallo 2. ..3. De arce Landstuhl sive Xaustall, II.
miliaria Germ. a Lutra Cevsarca (Kaiserslautern) distante, sermo est. i" tragedias
A. 2. emulis A. 2. *• Ferdin.] Austrice archidiix. Cf. n. CLV. '^ illis] impro-
bis. '3 litteiis 3. '^ et unde spes 3. ..5. Moguntiaco 4.

^^ tertii] immo qiiarti. Loquitur C. de libro 'de unitate ecclesise conservanda',
qui m. Martio a. 1520. MogunticB prodiit. ^^ in nat.j h. e. Historice naturalis libros.

HVTTENI OpP. VOL. I. 21

322 CLI. COCIIL. AD PIRCKH. EP. CLII. HVTT. AD ROTEXn. EP. D. 13. FEBR. 1520.

solutus osl a curia sui caidinalis cuui liona iliius gralia; lialicl adhuc ab co an-

§•7. nuuni stipondiuni. Putat se tibi cito ex Bamboiga scripturum. Opuscula Maxcnlii

absolvi quidem, nondum tamen transinisi; in lioras autem oportunum expoclo

§.s. nuncium pcr bospitcm Kobergororum. Adieci opistoKim ad Pbili]ipum Fursten-

berger, qui supremus est bic magister civium, bomo lui amanlissiums, litoriss

quoque el Gnecis et Latinis mediocriter eruditus, is certe qui duduin pro tuis

§.!>. ehicubrationibus Norimbergam miserat. Erat nuper nobiscum, id est cum llul-

teno et niecum in crena decani S. Bartbolomei, in qua honorifica de te facla csl

mentio, et in epistola quoque ad eum de te mentionem feci, fi(h' forle maio-

rem, meritis certe tuis longe minorem , , . . . lo

Iterum vale. Ex Franckfordia. 8. die Februarii. Anno XX.

STECKELBEKG. CLII. I^- FEBR. 1520.

1.

IIVLDERICIIVS DE IIVITEN EO.

SEBASTIAAO DE ROTEMIA^ EOVITI AVH. ADFIM SVO SALVTEM.

§. 1. Sollicite in e|)istolis tiiis, (liilcissime adlinis, quid scrihani Iioc tem-

porc et an onniino aliqnid scribani, percontaris. Studii est illiul tui; hoc
facis prspter niorem, nisi nnquam dubitasti priiis aliciiiid scribere me eliam
in aula versantem, inquietudini et turbis obnoxia. sed nunc fortasse ar-
bitraris me in hac specula cessarc, uhi vel maxime solitudinis occasionesn

§.2. agere aliquid Imiusmodi convenit. Hnius rei argumentum hahes Vadiscum
dialogum, quem cnni aliis peperit mihi quies lireo atqiie lii montes. Is
si [dacehit, consilium qnoque meuni secedeiuli tantisper ah aula non un-
prohahis. INolo connnendare tihi Ii])rum ut honum, cum res qua de scribo
pessima sit; ut liherum et verum fortasse volo; quo nomine vel gratis-js

§.3. simus esse tihi dehet; ipse quidem mihi, si usquam , in hoc placeo : vincta
erat lihertas nostra et pontificiis impedita laqueis, solvo; exulahat verilas,
relegata nltra Garamantas et Indos, reduco. Talis ac tanti facinoris milii
conscius non adfecto puhlicum pr»mium: illud peto, siquis mc hoc im-
pngnandum nomine duxerit, ut caussam meam defcndendam boni onmesso
snscipiant: h«c lahoris huius merces esto. Bene valc. Ex propugnaculo
Huttenico Steckelherg. Idih. Eehrnariis.

CLIL 1. AB = Imlic. hibliogr. n. XXVL 1.2. 3 =: Biirckhard. II. p. 12. not. d.

4 = L. S. Eyring Vita Seb. de Rotenhan. lenfe. 1739. 4". p. 18. sq. 5 = Wagen-

seil. p. 228. 6 = Hutt. Miinch. III. p. 3 10.

^ supr. mag. civ.] erster Burgermeister. ^ in cena 1.

*^ Inscr. omis. 3. 4., partem omis. 5. 0. ^^ nmquam 3. 5. 6. ^" solicitudi-

nis 4. 2t quum 3. ..6. " Exsulabat 3. 4. 6. 2*^ Garamentas B. ^" causam 6.
" Steckelbergk. 3. 5. 6. M.D.XX. achUd. 5. G.

CLIT. nVTTENS VORR. DER ROEM. DREIPALT. AN ROTENHAN 13. FEnu. 1520. 323
STECKELBERG. 2. l"'- IIORNVNG. I5-2().

I l30n'CtJ UL mn fjul Mu limnifdjc ^icijfaUtkcit

I Pcm S>'trcni)cu unb Ccnucftcn

j l)cr ^"cbafttnu nom 1.iotcal)au titttcr

I 5 mcinuc licbcu ^"cl^uirtocr cntbciit id)

f Irici) von ^Juttc Poct uu ©Mtoc
I ^ luciucu frciiutlid)cn 0ru|?,

/ticiintlicijcr licbcr §d)uia})cr nuuti frciiuti, tu ticiucr ncdjftcn mtr 3ugc-§.i.

fil)ifKtcu fdjjifft, friiflftu mit grolfcm flci)(i, 1113 id) ^od) ii3o fci)2ci)bc ©^cr ob id)

10 aud) cttuas tioz l)aubcu l)ab. llf tiif^c jroifaltigc fraj) , ^audaC id) tiir crftlicl) tici-

ucs QCQcn mir crtjcijgtcu flci)|^, liarnad) uiou^crt mid) tias t\n 3n)ci)fclft ob id)

ct3U)a5 3« rd):cibcn oiicr ttd)tcu t)oji)abc, glcid) als ob tiu mid) i)c | X';^" [*^;;/;*

uici)tcs fd)jci)bcul) flcfuuticu l)cttcft, aud) Ito id) uod) 3u i)of utas, jn uojfomluufl

nu luirii. ^Jab id) nuu foUid)5 am i)oif, tio ^od) uil i)cri)inticriig ift, uit untcr-

i5la(fcnu, n)ie ^wfifdftu ^aun, ub id) i)i)C Djf ticui fd)lof^, lio id) allcin unti in rii

biu, fci)cr unb mulfifl flcl)c? nff bas ^u abcr fcl)cft, tias id) fo laufl nit flant^ an§.2.

friid)t all)i)C flcfc|fcu i)ab, fd)id\c id) tiir l)i)C cin flcfpjad) biid)lin t^as id)- Hatiifcum

otirr tiic liomifd^cn tijci)faltifllicit ncunc, uuitti iu tiif^cn bcrflcu bcfd)2ibbcn l)ab,

iDiirt tiir ias gcfallcn, fo uiiirftu aud) ou3n)ci)fcl, mcincr mcinnunfl, ^as td) mid)

20Dom i)otf flctl)an, nit eutflcflcn fciu. ^bcr tia5 pud)lin fd)idic id) | ^''n.fgj.ffe''^!'''''

tiir nit, als ct^uias fltittcs, tiaun cs i)att nid)tcs fluts tn im, mcr ift fcin tul)alt

fd)auti laftcr, uiiti allcs ubcl, funficr als cin cr3Ci)fluufl mciucr auflc- j *erMc7tenb?iV.

j bojucn frcl)l)eit. Uuti fllaub, cs ntcrtic tiir bcf^fclbiflcn l)albcn uit uuflcuam fciu.

I lllojmar auf^ fold)cr ujfad) l)ab id) fclbs ciucn flcfallcu ^ar^u, lofc auf ticr tciit-§.3.

I25f"d)cu frcj)i)cit, ^ic flcbuu^cu, unuti mit p:ipftlid)cn ftridicn uojl)a)ft inas. J)d)

I bjiufl UJtb' l)crfiir, tiic (!ll)jiftlid)cu uiarlicit , tiic mau ins cUcuti iio?fd)id\t, unti

I n)ei)ter tiau titc Jlu^iaucr o^cr (Daramautc uou l)iuucu uioucnu, auf^gctribcu i)atte.

; fmb follid)e mciuc nioltat (als id) ^ic iiiiulid) outi an fd)cn) ncmcn tiarf,) bcflcr

j tcl) nit, tias mir uufcr uatcrlautit flcmcin tciitfd) tlatiou cin cr- | '^toftfu knlbe^Kre!''

'3oltd)c bcloniifl flcbc, allciu bittc id) ob mid) i)cmaut umb aufigcbucr uiiti bcfd)jibc-

ucn u)ari)ctt u)illeu, ueruolflcu luolt, tias als tiaix alle frnmmen tciitfd)cu fi^ mein

an ncmen, uuti mid) Qc^cn gcroalt unb i)nred)t eutfd)iit3cu. PifKs fo) mcin lon.

tiij^es fct) mein uojflcUniif?. ^if^ flot bcuoll)cu. (Dcbcn 3iim ^'tcdiclbcrg am jiii,

tafl bes i)ojnuufls jm iar nad) d)}ift flcburt. JM. ttttt. tm p^

CLII. 2. A = Indic. bibliogr. n. XXVII. 1. 2 = Hutt. Miinch. V. p. 217. sq. (Miin-
I chius verba ita corrupit ut neque sceculo XVI. neque XVIIII. conveniaut. singu-

i las liominis ineptias non indicavimus.

I ' :

3 fragft Pu 2. et similiter in sqq. jct^o 2. '^ bid)ten 2. Pu jc mid) nid)ts 2.
I "•'' flau3 ol)U irud)t 2. '» uuri) pir 2. ^s nn^endjin 2. «i ^yg |-otiic|)cr 2. ^:. „(,f_
! Ijeft 2. 2« (!:i)riftcnlid)cn lt)al)rl)cit 2. ins €lcnU 2. 27 xx>o\^x\in 2. ^s i^uijulid) un-a
\ o|)U^d)eu ncuucu barf 2. ncmcu=ncnueu, bcuamcn. ^^-^* am vmtcn ©Ufl 2. /V/^so. jtj.
I aut auctorcm ex vetere computatione anni scripsisse aut per errorem operas de-
disse pro jj. et Latinum huius epistolae, quod praMnissum est, exemplum et hsec
ipsa eius versio Germanica docct. •

21*

324 CLIII. LVTHERI AD SPALAT. EP. CLIV. HVTT. AD MELANCHTH. EP. 2S.FEI5. 1520.
WITTENBERG^. 0J-/1JLL. 23. FEBR. 1520.

ERVDITO ET PIO VIRO DOMINO GEORGIO SPALATINO

A SACKIS PRINCIPALIBVS SVO IN CHRISTO AMICO SYNCFRO.

Salutem. Et ego cretlo Stolponses non taciturnos 5

Habeo iu manihus officio Dominici Schleupncr (lonationeui (lonslan-

tiui a Laurentio Vallensi confutatam, pcr Iluttenum etlilam: Deus honc , quantae
seu tenehrie seu ncquiti;e Romancnsium: et, quod in Dei iuilicio mircris, per
tot siecula non moilo durasse, sed etiam pr*valuissc, ac inter decretales rela-
tas esse, tam impura, tam crassa, tam impiidcntia mendacia, inque fidei arli- 1
culorum (nequid monstrosissimi monslri (h'sit) vicein succcssisse. Ego sic angor,
iil propc iion (hiliitcm Pa|)am essc propric Anlichristum illum, queni vulgata
opinione expcclal umndus : adco couvcniunt onuiia qme vivit , facit, loquitur,

statuit. Sed hLcc magis coram. si non vidisti, curaho ut lcgas 1

. . . Vigilia Malthia;. Anno M.D.XX. 15 1

Martinus Lulhcrus Aul^usI.

CLIII. ludicis bihliogr. n. 57,1.4. A = I. fol. 248. 2 = 1. p.4l0.sq. Gcnna-
nice extat iu Lutheri scriptis a Walchio editis, XXI. 076. ..679.

STECKELBERGK. GLIIII.

28. FEBR. 15.'

[HVTTENVS] .

PHILIPPO MELANCIITIIOM RRETTANO

IVVENI ERVDITISS. SVO AMICO DESVDERABILI
SALVTEM.

5.1. Epistolam lianc diii cst quod scripsi, niinc reniittitur, male curata rc

per eos quibus credideram. Quee de Francisco scripsi Lutliero significanda. ;
quieso illi propere iu aurem dic, ita ut ne a me quispiam hoc in negocio

§.2. intercessum resciscat. causa est, quam non capit epistola. Si laboral, nihil

CLIIII. A = MS. Spalatin. Vimar. 4". fol. 401^. 4623-b. (S}ralatini mamis.) 2 =

Kapp. (Indic. bibl. n. 68.) p. 426...428. 3 = Wagenseil. p. 229. sq. 4 = Hutt.

Miinch. III. p. 338. 5 = Corpus Reformatorum ed. Bretschneider. Vol. I. Hal.

1834. 4". p. 147. n. 04. (iermanice in Lutheri scriptis ex ed. Walchii. XV.

1947. sq.

* Dominici] Domini Walch. donat. Const.] cf. supra dedic. ad Leon. X,

d. 1. Dec. a. 1517. scriptam. '^ 24. Febr. fecit de Wette, neglecto nomine Vigilia.

^^ desiderabili 2. ..4. ^' hanc] supra n. CL. exhibitam. mala A. re omis.

3.4. 25 Que ^. 2. 26 quefo ^. 2. uegotio5. 4. " causa est] ne prin-

ceps Albertus, quem Huttenus ad partes suas antipapistica.i trahere studebat , inma-
ture conperiret , qua^ttum Huttenus cum Francisco omnibus faverent qui pro libertale
Germanica contra Rom. exercitum dimicare^it. Lutheri contra indulgenlias causa ma-
gme peeunioi lucro Moguritinensem privabat.

CLIV. HVTT. AD MELAN. EP. CLV. HVTT. AD ARCHIDVC. PERDINAND. EP. 1520. 325

I

est qiiod alioriim quaerat siibsidia: hic salus est; liic agitur, iit securis-

sinic possit niediuni digitnni ostendere omnihus suis femuUs. Magn» mihi§-3.
j et perquam graves cum Francisco rationes snnt. si adesses, coram aHqnid
I effutirem: spero male fnturum Barharis ct Romanum qui adferunt ingum
' somnihus. IMihi nunc dialogi excnduntur Trias Romana et Inspicientes, §.4.
i mirifice hberi in pontificem pr»sertim et Germania:' depecnlatores. credo

probahis, ant non onmino improhahis. Lutherum mone ante omnia. quodsi§-^
I vcl in dnhio negocium hominis est, tnm iuhe statim ac nulla interposita

niora ad Franciscum se conferat. in via posset videre me, sed ignoro an
lotunc futurus hic sim: equitandum est enim paucos post dies. Fuhla iter5-6.
j faciet, ea trihus hinc miliarihus est; ihi sciet an sim domi, apud hospi-
I tem domus Ursinse, zw dem Beren; si me invcnerit, viatico iuvaho etiam,

ubi opus erit. Quicquid fiet, tu mihi responde celerrime, vel Fuklam mit-5 7.

tens quod scrihes, vel 3Iagdeliurgum in aulam, ad Tihiiannum Kreych, ■
laqui sacerdos est a ceremoniis principis. Ohsignahis vero epistolam, ac meisS.s.

aperiendam manihus deputaltis. Vale. II. Cahi. Marcii in Arce Huttenica

Steckelhergk.

Agit istic Balthasar Facchus, amicus meus vetus et eximie prohus;

hominem sahita amanter ex me.

■20 [mogvnti.t:.] CLV. [mart.? A. 1520.]

VLRICHI HVTTEM EQVI.

AD

ILLVSTRIS. PRINCIPEM D0MINV3I FERDINANDVM

AVSTRI^ ARCHIDVCEM etC.
25 IN SEQVENTEM LIBRVM [B£ VNITATE ECCLESIjE COtiSERVANDA^ PR^EATIO.

lam ad Romani imperii fastigium evecto tuo fratre Carolo, princeps*
illustrissime , studendum sunnnopere arhitror onniihus nohis, quihus cura
esse debet ne inutiliter expendainus creditum nohis talentum, ut ad optima

CLV. A 2.. .4 = Indic. bibliogr. n. XXV. 1...4.

* qnerat 'A. 2. ^ emnlis A. 2. ^ depucalatores A. "^ omnino non 3.4.

falso. §. 5.] cf. infra Lutheri epist. d. 3. Aug. a. 1520. scriptam. . « uegotium 4.

'ac] ,ut 3.4. 10 enim est 3.4. " tribus] tab. [i. e. male furmatum tnb] A. tab. 2.

tab. (forte: trihus) 3. ..5. milliaribus 3.4. est] abest 3.4. '^ Ursine 2. zu dem

I Baren3. ^. iuvabo] donabo 2...5, " Tillmannum (2.5.) Kreich 5. #. « Calen-

' das Martii. '^ (1520.) add. 3.4.

2' Inscr. omis. 2. ^3 Hhistrissimo Principi ac Domino Ferdinando Austriaj
Archiduci. feccrunt 3. 4.

326 CLV. nVTT. AD FERDIN. AVSTRIiE TR.EF. DE VX. ECCL. CONSERV. 1520.

§.2. iili oninia raiicsscnda consnllorcs sinnis op|)ortuni ct scdnli. Qnod cuiu
aliis in rebns faccrc alios vidcani, ipsc hoc niilii dcsunipsi, obnixissiinc ul
moneani nc patiatnr dinlins contnnicliose llomani pontilicis tyrainiidi olmo-
xiam esse lianc nationcm. Qnid cnim prius aliqnis existimal Turcas esse
debellandos, qui et longius alisunt et eo genere noljis adversantur quos
potuimns ipsi sejnpcr plurimum, armorum conteutione? an prius lioslis est
qucerendus qucm handdnm sensinnis, quam huic resistendnm qui in cervi-

§.3. cibus iam nostris magno cnm dominationis fastu grassatnr? Id quod conari
aggressus ego non tantum pericuhnn non metuo, quippe iuxta Christi sen-
tentiam existimo fortiler qu;o vera .^unt diccnda, nec timcndos csse eos'
qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidcrc; scd pnemiiini
etiam spero, non hic, ubi minorcs sunl mcritis nostris rctributiones, scd
in illa scmpitcrna patria, nbi reddetur nnicuique sccnndum mcrita sua.

§.J. Dalio cnim opcram, nt abstrnsa nnpcr et exlare vetita in Inceni prodeat
veritas, nec locus sit anqilins pndcndis fictionibus, scclcratis mendaciis: i
in qua3 sic consensisse mundum vidcmns, nt qute Christi sunt, qu» ille

§.5. observanda docnit, pene iis ignota sint, qni Christnm profitcntnr. INon
ferendum est igitur pro evangelica veritate et Christi doctrina inanes fabu- ,
las, hominnm mandata, lucri plerumque caussa ab iis commenta supponi; |
sed revocanda ab obscuro et latibulis suis veritas est, et inculcanda denuoi"'

§.fi. hominum auribus ac imprimenda sensibus. 'Ignem veni mittere in terram'
Christus ait, 'et quid volo, nisi ut accendatur?' Profecto ingcntis meriti
est vcritatem prfedicare, deus est enim veritas et pra^dicari se iubet, lis
qui hoc faciant, prremium statnens: 'Quicnnque confcssns fucrit me' in- 1
quit, 'coram hominibus, et filins hominis confitcliitnr illum coram angelisK

§. 7. dei.' et a patre sic orat 'Sanctilica eos in veritate.' Quanquam erat civile
alioqui factum meum, et rcnumcratione hic quoque dignum: nam si bene
merentur qui alicnas qnoque gentes a tyrannis hberant, eos ut habebinuis

§.s. qui patriam adserunt libcrtatem? Nimis iam cnim, nimis, pro Chrislc,
licere isti sibi arbitrantur in nos, qiiorum dc libcrtale ne qnaudo remergat,
adeo sunt solliciti, ut nobis veritatis qiioque studium intcrdicant: quol iani
annos enim tulcrunt neminem qui vernin dicere aut scribere ausus esset?
immo quot perdiderunt qui maioris faciendam pulal)ant evangelicam scri-
pturam, dei verbum, qiiam pontificum leges, hominum traditiones? quo-
rum aliqui proxime, etsi non minus quam ego, scirent qn.T vera sunt, :;
quia apud eos tamen plus religione valuit superstitio, illic tr(^)idaverunl ti-

§.9. more, ubi non erat thnor. Qu?e cum a nie longissime absit imbccillitas,

^ quum 2. ..4. nhiq. ^ adgressus 2. ..4. '" nec tim.] Evang. sec. Mattli. X.28.
'* exstare 2. ..4. " psene 2...4. '^ causa 4. ^i ifrnem ... accend.] Evang. sec.
Luc. XII. 40. 2* hoc qui faciunt 3. 4. Quic.] Luc. XIL 8. cf. Matth. X. ZL

26 Sanctif.] loauu. XVII. 17. Quamquam 2. ..4. ^» proli 2. ..4. 35 aiioqui 3.4.

CLV. HVTT. AD FERDIN. AVSTRIvE PR.EF. DE VN. ECCL. CONSERV. 1520, 327

ct ca repra'lu'iidam qiuB corrigi possunt, occurrendiimqiie sit lioc potissi-
muni tcmpore, si uncpiam prius, pultlicie iniuriic, et magna sil nunc facto
isti opportnnilas, ita accelerandiuu iu re arbifratus sum, ut quia diutins
abest qnam nniltornm expectatio ferat, tuus frater, tilu inculcanda interim
5qnaHlam existimem, quse tn cnm illo postea commnnices. Quod cnm mi-§. 10.
nime adlnic cogitarem nnper, alia enim ageham tnnc, forte fortnna lilu-um
iu hibliotlieca Fnldensi, qn?e codices Iiabet valde mnUos veteres et bonos,
inveui vetnstissimis scriptnm cbaracteribns, cuius in fronte neque qnid cou-
tineat, neque qno antbore scriptns sit, indicium ullum erat: ita sine titulo,
losine priefalione caput est. accepi in manus, quiddam preesagiebat mihi
animus enim, et nt eral pulveribus obsitus, excussi; qusedam legi, pla-
cuit; conliuno plura, mox totum percurri, raptim primum, post paulo
accuratius: cognovi inventuni nobile, rem tempori accommodatam, et de-
syderio uniuscniusque boni summopere expetendam. Est enim de unitate?.ti.
i5ecclesi;ie conservanda, de officio boni pontificis, de authoritate sacerdotali
et imperii Romani dignitate conscriptus; tum schisma detestatur, seditio-
nes et discordias tollit, pacem pranlicat et stndium veritatis adserit; atqne
omnia hcec evangelica doctrina et apostolorum ac prophetarum fulcit testi-
moniis. Exihii gandio, ita me Christus amet, et hetitia exultavi, magis§. 12.
20etiam inveniens quod non qufesieram, sed quod erat alioqui tameu qiiae-
rendum, qnam si dedita opera incidisscm, statinique venit in mentem mihi
huius Menandri senlenli»

I SQ%exca xaXYiQ-lg eig (pag Iviox' ov t,r}xovaevov.

I Quodsi adfuisset tunc Carolus, ut eram inopinata; hTtiti» concitus impetu, §. 13.

i25ad ipsum procurrissem munus Iioc ofleiens, non nisi snmmis, ut mihi vi-
detur, dignnm, putassemque hoc faciens magnum me quidpiam et non
exigui meriti dedisse. Nam haud dubitabam summopere hoc illi gratum
futurum, coniidenterque credebam hoc ab eo factum pro sui dignitate sesti-
matum iri, intellecturum ij)snm vero nonnihil esse in me quo vobis pro-

30 desse possim. Qu?e esse potest enini pretiosior opera, quam siquis vos ser-§. 11.
vu*e non permiserit? ^ervierunt enim Romanis pontiticibus, servierunt, pro
pudor, quotquot ex Germanis imperatoribus aiit nrbe Roma illis cesserunt,
aut scclerate emcutilam Constantini donationem ratam halnierunt, aut ius-

i iurandum inito principatu rcddcndnm illis dignum dnxcrnut, aut ab eorum

sspedibus acceperunt imperatorium diadema, aut sententiam in se dicere passi
sunt, aut sua edicta suasque leges ab illorum constitutionibus supprimi tu-

1 reprehendam 2...^. ^ umqiiam 2. 5. fato (j)7-o iacto) 2...4. * exspectatio
2. ..4. ^ anctore 2...4. ^^- ^^ desidQrio 2...4. '^ auctoritate 2...4. i^ Exsilui
2.. .4. exsultavi 2. ..4. 22 Menandri] ap. Stob. Flor. XI. 10. ,,venit veritas in

lucem interdnm nec qusesita". Cf. Fgmm. poetar. nova^ com. ed. Meineke. 184t. 8**.
p,198. "moTferfrf, ^i proh 2.,.4. ^* leMend&m 3.4.

328 CLV. UVTT. AD FEKDIX. AVSTKI.E PK.EF. DE VX. ECCL. COXSERV. 1520.

kTuiit, aut Germaniam quotaunis compilandain illis [x-rmiserunt, aiit a<l
palliorum episcopalium Rom;e mercatum, vcuiarum hic, (lispensjitionum,

§• i-^- jiratiarum et onmis generis l)ullarum nundinationes conniverunt. Ouid «li-
cam dc liis enim (lui petenda Roma' onmia putaverunt? fuit in iis non dico
imperatoria dignitas, sed fuit aio animorum vis, aut ullum fuit Germana;*

§ic. virtutis momentum? Quorum sicut pudere nos debet, ita ex Flenriclii IIII.,
fortissimi ac bellicosissimi omnium qui in Germania imperaverunt regis, vir-
tute multum ad communeni nationis bnius accessisse gloriam ar]iitral)innir,
ad cuius imitationem, siquid instigare Carolum potest, hic poterit liber:
exprimit enim vilam illius evidentius quam posset uUus pictor aut statuarius i"

§•''• corporis lineamenta. Sed hunc dedicare illi visum non est: smit panegy-
rici enini, quibus excipere venientem paro: tibi dedico, cum quia neque
omnibus neque nndtis adeo obtundere oportet iuven^mi regem, tum quia
plerunque adfuturum te illi de restitucndo sibi imperii statu consultanti ar-

^•'Sbitror. Quod facite, oro, uec diutius sinitc Romanenses aurisugas illudere'^
nationi orbis regiua». Ipse non deero sedulus monitor, etiamsi me terru-
erit quis et vim minatus fuerit: quam non essem vere Christianus enini,
siquem ad veri pastoris vocem exdire decet, is ad priPceptum furis qui
non per ianuam , sed furtim et clandestino introitu ovile dei irrepit , uUam
in moram consentirem? Peregrina erit haec vox enim, cuiuscuius erit, nec-"
pastoris habebitur domestica. quanquam Leonem X. nihil tale facturuni
opinio est, sic pacem promisit nobis et veri pastoris ac ipsius Christi iniL-

§• i'^^ tationem proposuit. Quare non vereor seditiose quid in ecclesia aut repu-
blica Christiana acturum eum quem, si constanter hoc faciet nec a Petri
vestigiis aberrabil, non tanlum non habebimus in eorum numero, contra ^^
quos hic scribitur, sed pr?ecipua quadam et singulari supra c»teros vene-
ratione dignabimur, qui post tot perversos pontifices primus in veritatis et

f^^fiiustitife via pra^ire posteris inventus sit. Tot iam sreculis sano pontifice
opus fuil mundo. Quid? quod libros veteres, ubiubi lateant, exquirere ac
in vulgus edere nos iubet: en adinventum illi igitur, quem, si talis est,^'^
amabit necessario, eiusque repertori favebit in omnes eventus; tantum abest
execrationibus et maledictis, quod iam suspicari aliquos video, bene me-
rentem de publico impetat: iam non esset hoc enim pastoris Leonis, sed
prsedatoris lupi, devorare quod oportuit pascere, aut perdere quod custo-

§.2i.dire necesse erat. Quare etiam niuiime laturum eum arbitror, ut, si velitss
etiam Carolus, ea via qua ex proximis imperatoribus quidani, ad summam
rerum capessendam ingrediatm': proposuit enim Petruni imitari, quem quid
potuisset turbatum magis reddere, quam siquis olim monuisset aliquando

^ monumeutum 5. ^. Henrici ^. omissa itbique \\ "■ '^ pancT?frTrici vi. '* ple-
rumrjue 2...4. '" esse 3. 4. <« exsilire 2. ..4. Cf. loaun. X. 1. sqq. fueris (pro
invis)3.4. 21 Quamquam 2. ..4. 2« liic] hoc 3.4. ceteros 2. ..4. ^^ i^etaturum 3. ..4.

CLV. HVTT. AD FERDIN. AVSTKI* PR^F. DE VN. ECCL. CONSERV. IS^^O. 329

futuruin post se Christi vicarium qui non regnum tantum usurpare in ani-
mum inducturus sit, verum regihus etiam Christianis qui per contumeliam
osculanclos pcdes ohiicere ausit? Quid posset inveniri dissimilius enim, §•?■'.
quam illum lavare suorum pedes a Cluisto iussum, hos ad propriorum pe-
sdum oscula, si diis placet, Christianos cogere principes? 0 pncposteros
igitur pontifices et quihus nihil cum Petro, nihil cum Christo est commune!
Sed hi quanto venej-aliiliores essent apud Christianos omnes, si eos Romam
veniens quis in templo divi Petri supplicanfes inveniret, quam quod ex
mole Hadriani homhardis detonantes perhorremus! uhi monendi sunt el

loipsi per caritatis suggestionem , ad se et redeant ultro potius nunc quam
paulo post coacti. Tyrannis reliquis securius est tenere imperium quam§.2.\
deponere; pontifices Romanos, quod solum odihiles facit avaritise studium,
siquando deseratur, non modo periculo non exponet, sed eripiet etiam.
quippe incipiunt sapere iam qui per fraudem infatuati erant, et oculos re-

13 cipiunt quos superstitionis excaecaverat error. Quodsi de hominihus non §.n.
suspicandum etiam videretur, tamen ultores dei oculos putarem metuendos.
qui si olim eiecit ex templo Solomonis qui res ihi frivolas et prophanas
emehant ac vendehant, quid eos faciet qui in ecclesia sua haud citra de-
testahilem illius pollutionem sacrorum etiam mercatum instituerunt? non

20 ah iis auferet vineam suam paterfamilias ca^Iestis et locahit eam ahis, malos
vero male perdet? aut non hoc faciet quod per os Ezechielis prophet»
est comminatus? ,,Pro eo" inquit "quod facti sunt greges mei in rapinam §.25.
„et oves mese in devorationem omnium hestiarum agri, eo quod non esset
„pastor, neque enim qusesiverunt pastores gregem meum, sed pascehant

25„pastores semetipsos, et greges meos non pascehant; propterea, pastores,
„audite verhum domini: hsec dicit dominus deus 'Ecce ego ipse super
„pastores requiram gregem meum de manu eorum, et cessare faciam, ut
„ultra non pascant gregem meum, nec pascant amplius pastores semetipsos;
,,et liheraho gregem meum de ore eorum, et non erit ultra eis in escam'."

3oFuimus iis enim in escam, nec debita tenuit eos animarum nostrarum cura, §.26,
sed avara exercuit pecunise nostrtB cupido. nec illud queesiverunt , ut sua
doctrina meUores nos facerent, sed ut ahlatis nohis auro et argento se
locupletarent, quo nomine novas cotidie exactiones fecerunt: nam prceter
id quod suh religionis fuco per fraudem ahstulerunt, pro gratiis, pro dis-

35pensationihus, pro relaxationihus, pro condonationibus, pro absolutionibus
et id genus nugis pecuniam emulgendo, nuper vi etiam et violentia cffi-§.27,
perunt contendere pecuniam sihi deberi pro palliis episcopalihus, eamque

^ omnes Chr. 5. ^. '» et] ut 2...^. ^^ sed] et 2...4. " Salomoms 2...4.
profanas 2...t/. ^^ eis 2...4. 20 p3^|;j.jj.ffij^iii^s 5_ ^_ ^^ BzecielisA. 22 pm-|^jjy,^jjjjgg^_
tus 3.4. Pro eo ... escam] Ezech. XXXIIII. 8.. .10. ^^ pastores] mei add. bihtia.
^^ faciam] eos add. bibl. '^ oblato {pro ablato 2.) ridicule 3. 4. ^.3 quotidie 2. ..4,

330 CLV. nVTT. AD FERDIN. AVSTRI^ PR.EF. DE VN. ECCL. COXSERV. Io20.

statiHTiml siio arl»itrio imiiiodicam, ot quio ad ecclcsias iiostras contiileruiit
maiorcs liic iiostri, dimidia pliis parte ad se pertiiiere; el magno sno cum
liicro divisernnt aninim in nienscs papales, ct ordiiiarios; ac id sanxenmt,
nt liceat sibi sacerdotia liabere in Germania, nol>is in Italia hand liceat;
et eundi Romani necessitatem imposnernnt iis iini sacerdotia anibiunt, etj
ita de his hcitari sunt passi, quemadmodum de pipere et croco mercatores
iiostri; et nullus est pene scelerum et impietatis gradus, ad quem non

5.'?^. empta ab ipsis venia aditns sit. Ili sunt, de quilius per Ilesaiam dicit do-
minus „Populum meum pastores sni spoliaverunt, et mnlieres dominatin
sunt eis". Neque magis enim ob id ferendi non snnt, quod rapicndo lo
ac fraudando tyrannidem in nos exercent, qiiam quod propter libidinein
omnia facinnl ac dediti siint volnplatibns et ofiantnr in delitiis ac turpis-

§.2f». sime nt plnrimnm vitam degunt. In snninia iion benc viri suiit, nt recte
obiicere nobis possit qnis indignum liac natione dedecus, quod cnm maio-
res iiostri parere Homanis, bellicosissimo tnnc popnlo et orbis doniitori, i5
indignnm duxerint, nos delicatiilos istos, liliidinis et crapuhu servos, ocio
et ignavite deditam collnvionem, magis quain nllas founinas ab animoruin
virtute derelictos et mollitic perditos homincs, noii feramus tantnm, sed
nt iii hixu etiam degant ipsi, pudende hic egeamns, tanqnam nos hello

§-3<>. vicerint, tributa pendeiites et patrimonia in eos nostra profundeiites. ContraJO
quos novo et necessario reipuhliciB Christianse commodo siquis diceret aut
scriberet, persuasum vulgo erat htBreticnni esse eum et pro excommuni-
cato habehatur. Quam ineptam, Ferdinande princeps, et stolidam penitus
opinionem deheinus magno ab omninm aniniis slndio avcllere, tibi impri-
mis tiioqne fratri consultores adesse, ut nol)is reddita liberlate illis furandi, 2»
grassandi fiaiidinidiipie interci|)iatis consuetndinem. Ea erit priina et plaiiii
in meliiis redigendi slalum iniperii via, id erit vobis magnre et verie iiii-

§.3i.tiniii gloriic. Certe ad ine quod pertinet, dicendiim iiiihi arbitror et scri-
heiidum etiam hoc teiii])ore ea qucC vera et necessaria qiue siiiit, prsser-
tiin cum et sciam et possim el debeani, nccjuando cnni prophela po'nitenle3o
cogar dicerc 'V;e niilii, qnia tacui, quia lioino j)ollnlis labiis cgo sum!'
Profecto eniiii obediendum est magis deo quani honnnibus: praecipit nohis
enim deus, nt veritatem pnediccnius, seqne veritatem ipse vocat; Pauliis
vero discipuluni erudiens „'Pra3dica' inquit 'verbuni dei, insta opportune,
„importune; argue, ohsecra, increpa, in onini [latientia et doctrina'. Eritas
„enim tempus, cum sanam doctrinam non sustinehunt, sed ad sua desyderia

^ menses papalcs, i. e. qiii iinparem, ordiiiarios (sive einscopalcs) qiii parem
dierum nianertim huhent. ^ Poinikini] Isai. III. 12. !<ij exactores /j7-o pastores. spol.]
despol. 3.4. 12 fleliciis 2. ..4. '^ nob. objic. 3.4. '« otio 2 ..4. "* tamquam 2. ..4.
21.23 inprimis 2. ..4. ^" plane 3.4. ^" jn-opheta] Isai. VI. 5. ^^ obcdieudum etc.]
Actor. V.29. »3 pauhis] II. Timoth. IV. 2. 36 desidcria 2. ..4.

CLV. HVTT. AD FERDIX. AVSTRI.E PRJEF. DE VN. ECCL. CONSERV. 1520. 331

„coacervabiint sibi inagistros prurientes auribus". Hoc illud est tempus, §-32.
profecto boc est, atque igilur priedicanduni nunc, arguendmn et incre-
pandiun, cum quia ad summum conscendit sceb'rata istorum avaritia, tum
quia in tuum fratrem optim» spei iuvenem incidit rerum gubernatio, qui

5et potest faciJlime bis mederi mabs, et occasiones bal)et ut vix ullus ante
se l>onas; quicum bunc librum veluti quoddam utriusque vit» exemplar,
quod vos erudiat, communica. Clarum eximii imperatoris facinus ad pul-§.33.
cherrimarum vobis rerum semulationem bortamento esse debet. Tibi enim
sic dedico librum, ut tecum ipsi communem esse velim, cfiiem non pote-

lOstis non summo amplecti stndio: veritatem profitetur enim, et beroicum
sunnni regis factum adversus impudentem scelerati impostoris calunmiam
tuetur; et ex evangelio totus est, ac verbis Cbristi apposite concinnatus.
Decet autem veritatis studio teneri vos, et ab adulationis veneno sanas ba-§.3J.
bere mentes ac aures. Sane principi Dion prcccipit super omnia veritatis

15 ac simplicitalis ut amicus sit, banc regiam virtutem consectetur, astutiam
et fraudem uti servilia putet; Pylbagoras vero interrogalus, quidnam po-
tissimum simile diis bomines faciant, 'Cum vera loquuntur' respondit. Quod
conandum vobis existimo, ut diis similes, id est ut plus quiddam aliis bo-
minibus sitis; alioqui principes non eritis, supra aUos si nibil erit in vobis

20magnum, nibil admirandum. Hic videre videor quosdam obstrepere mibi§.35.
boc dicentes 'Ouid, tu pontilicem contemptum reddes igitur?' Ego vero
minime, sed adempto illi fuco, ut vera ponfificis eniteat imago faciam,
detractoque eo qiiodcunque illo indignum est, reddam quod amiserat, ex
tyranno pontificem, ex rege patrem, ex fure pastorem mundo restituens.

25Quasi vero cuiquam venerabilior esse possit arma gerens (quod absit) bel-
lator Leo, quam pro pace ecclesiae suppliciter orans idem togatus. Sed§.36.
iam de bis plura desinam. Valde mibi placeo ex bac fortuna, princeps
Ferdinande, qui libruni nobis inveni sic utilem, sic necessarium et saluta-
rem; boc pr;esertim tempore, quo agi res denuo iamdiu intermissa in-

sogenti cum spe principnm ac populi Germani incipit, ut niliil tieri a nobis
insuetum, nibilque novum videant illi qui, cum adversus iniquissimas illorum
exactiones mutirenms nuper, ba;reticos clamabant et ignem nobis minabantur,
ac Romam pertrabebant magno cum Germaniffi motu. quasi nemo anle§.37.
nos tale quicquam ausus esset, aut si nemo etiaui ausus esset, non buius-

35niodi essent sua scelera, ut b»c piibbca totius Germani» reliellione vin-

^ istor.] ipsorum 2. ..4. ^ quo cum 2. ..4. '* Dion] Chrysost. de regno orat.
I. (I. p. 52. ed. Reisk.) tjjv ^lv ovv ccTiXorrjta ■nccl rrjv alTJQ^at.av rjyeuai ^aaili'/.6v
xai (pQ6vt.fiov rrjv ds navovQyCav -Aal tjjv dTtdrr]v dvorjrov -nal dovloTtQenfg.
^^ Pj-thagoras] IIv&ayoQag EQcod-rj&fig , ri noiovoLV dv&Qanoi &£Otg Ofioiov; tcpr]-
Eav dXrj&Bvcociv. Stob. Floril. XI. 25. ^^ arma ger.] ut lulius II. ^^ inv. nob.
3. 4. 32 nuper] liespicit ad Vallce librum a se iniblicatum. ^^ rebellioni 3. 4.

332 CLV. IIVTT. AD FERDIN. AVSTRI^ PRJEF. DE VN. ECCL. COXSERV. 152''.

dicari opdrtfM-et , ac sfroniie piiniri. At ninic vident qnid veteres quoquc
illi conati sint, quilms si niinns ccssit lioc, in culpa non fuit coruni ini-
becillitas, scd illorum leniporuni infelicitas, quihus potuit plus vulgi supcr-
stitio quiun aut ullius fidcs aut Christi religio, ut niiserear chu'i pcr oninia
imperatoris, qui non in melius et se dignuni inciderit sa>culum: quid fe-*
cisset enim inter sanos homines (pii in iliis circa se motihiis, hac tempo-
rum perversitate , annos tot tam pertinaciler luctari cum inimicis pcrstitit?

5.38. Sed idcirco illum damnaverunt, quod liheram voluit iste Germaniam, nec
pontificcm tuht plus adrogare sihi quam Chrislus dcdil, aut quam ferre
orhis possit. Danmavcrint; nos laudc, nos gloria prosequemur: Bruto'^'
statua fuit Roma^, quod regcs exegisset Romanos; nostro infamia crit quod
ah cxlcrna t\Tannide liherare patriam conatus sit? Oure indignitas, o Christc,
quod nagilium, qute iniquitas! Alios pro sanctis hahcri iuhcnt, quia urhes
sihi ct oppida et totas alifpiando dilioncs conccsserunt ; qnisquis advcrsus
poniificum iniurias niovcre hrachiuni ausus cst, cxcommunicalum cum pronun- 's
tiaverunt et tanquam niorhidum mcmhrum ah ecclesia' cor|)orc discidcrunt.

§.39. i^iiic illae sunl in dccrctalihus execrationcs , illa nialcdicta ah iniustis pro-
fccta iudicihus, quorum maledictione os plenum est et amaritudine el dolo.
Sed disperdet dominus lahia dolosa; ipsi vero cognoscent, quoniam domi-
nus ipse est deus et solus altissimus in omni terra, qui ponet in pondere^o

§ -^o. iudicium et iustitiam in mensura. Fuit tamen diu iam incognita Ilcnrichi
virtus: nam qui in Italia rcs eius scripserunt nuper, aut ab illis sumpscrunt
qui in gratiam pontificum mentiti sunt omnia olim, aut ex conuuuni odio,
quod ah inimicis pontificihus ct contraria factionc disscminatum cst passim,
mutuati sunt, tantum clarissinio inqicratori dctrahentes quantum scclcrato '■'5

§-"Hillehranlo conccdcndum arhitrati sunt. Qua de rc alios scqucns sic nuper
scripsil hospes mcus Baptista Egnafius ,,Ccrte nunquam laudcs Gregorium
ponlificcm ah eo ohscssum, adultcrinum pontificem unum ct allcruni super-
inductum, dolis et veneno etiam in illos grassatum". Non dcsinnm amico
eximie proho et inprimis modcsto familiaritcr respoudere : nam quod alii 30
scrihunt, quid ad me pertinet? certc nunquam etiam laudes, Egnati, fraude
petitum ab illo impostore regem vcre Christianum ac strenuum, pestilentes
concitatas in Germania discordias ct scdifiones, coactos in mutuam caedem
ac sanguinis elTusionem principes et populum Christianum, turbatam Ita-
liam, devastatam urbem Romam, saBvitum ferro, grassatum veneno; necss
tantum nunquam laudes ha3C, sed quse tua est integritas, ubi quemadmo-

§. '-• dum uterque vixit perpendcris, accuses etiam atque improhes. Qua3 potest
cnim causa satis iusta gcrendi belli esse ei cui omne semcl bellandi stu-

** iste voluit 3.4. » nrrof^arc 2... 4. '" T3rnto] riut. iu ei. vit. 1. '■'' haberi
3.4. ^" eum, et tamq. 2. ..4. '» disp..] cf. Psalm. XI. 4. «" qui p.] cf. Isai.
XXVIII. 17. 23 m. 0. sunt o. 3.4. ^^ cralTatii A.

CLV. HVTT. AD FERDIN. AVSTRI.E PR.EF. DE VX. ECCL. CONSERV. 1520. 333

diiim interdictum est? Iiiique agit vero qui clausum obsidioue premit eum
a quo solulus ipse prius et iu opinioue fffideris coustitutus claudestiuis
domi machinatiouibus impetitus crat ? Quid, non erat hostiiiter invadendus
qui amico se coUoquio nolebat committere, et ope atque opibus gerebat

bbeUum:' Tu pontificem probas auteni, qui a prfestito iureiurando absohit
queuupiam, nedum principes po[)ulorum qui absolvit, quodam boc (piasi
pomo discordia?, quo in se concitentur, obiecto? lam Heurichi vita longei^s.
aiiter babet quam Itahci produnt aunaies : certe euim , quod veteres biblio-
tliecBe nostrae indicant, nemo usquam dihgentius tunc res principum scri-

lobebat, quam apud nos monacbi. Quare cum inveuissem nuper in eadem
Fuldensi bibhotbeca quinque iibros de vita Henrichi conscriptos, fuerant
aulem plures, sed posteriores illi abrepti sunt, scelere arbitror Aenese
Sylvii, qui postea Pius fuit et bibhothecam eam misere devastavit, addidi
coutinuo ea quBe in chronicis Fuldensibus de eadem re scripta inveui , quo

15 ne numdus ignoret diutius, quales fuerint qui displicuerunt juahs. Pro-§.44.
fecto minor fuit scriptoribus Itahs nostrorum cura, et venerabihs est apud
omnes passim nationes Germanorum hdes et integritas, quo minus dubi-
tare qiiis possit utros audiat potius. Verum ne diutius priefaudo suspen-
dam te, princeps Ferdinande, iam ad ipsum te hbrum, quem dedico, ad-

2omittam, cuius est hoc argmnentum.

ARGYMENTVM IN SEQVENTEM LIBRVM.
lam eo processerat scbismatis negotium, ut delteUata primum url)e
Roma, post eiecto etiam Hiltepranto atque iu exiho mortuo, et factione
eius in Italia quidem consopita, in Germania vero victis ac profligatis tol

2,jfortibus esercitibus, tribus etiam adversum constitutis regibus eversis et
iuteremptis, compressa iu bene acta parte essent Heurichi res: unum su-
pererat, maledica in eum adversariorum scripta. bse erant ad varios Hilte-
pranti et eorum quotquot ilh faverant, epistols. Prseterea mouacbus qui-
dam Hirsauiensis ut se iu omnia facile admiscet geuus hoc hominum) di-

30versarum partium apologiam emiserat: nou fereudum videbatur, ut spur-
cissima infimorum hominum maledicta in dubia essent opiuione; placuit
respondere us tam quo ne impune fieret haec optimo imperatori iniuria,
quam ut ne ad posteritatis (juoque memoriam pervaderet hic fraudulenter
obiectus veritatis luci fumus. Exiliit confestim hic quisquis fuit: certe

35 malus esse non potuit qui sic scripsit : exiluit , et optimaiu caussam optime
tueri aggressus est. Quam uos ipsius apologiam siue prtefatioue, sine ti-
tulo, etiaui a fine mutilam, antiquissimo et forte teuq)oris illius charactere
couscriptam cum iuvenissemus, committere noluimus, ut, cum exteut in
Henrichum conficta, eis (|uae veritatis continent adsertionem, dies, vita et

13 . adilifli 2. .Addidi 3.4. ^" qua' pos/ v. admittam dedimus, omiserunl 2. ..4.
Mogunt. m. Mart. M.D.XX. temere ex impressoria libri clausula huc traxerunl. 3.4.

334 CLV. AKGVM.I.IB.DE VN.ECCL. CLVI. CAPITON. AD ERASM. EP. D. I 7. MART. 1520.

homiiinm anros atquo oculi donogeulur, sed dcscriheudaui Hljiariis dcdi-
mus. Ul)i tu, houe lector, houi cousule, uohisque iu verilalis patrociuio
fortiter adsiste.

BASILE^. CLVI. 17. MART. l.VJO.

GVOLPIIANGVS CAPITO ERASMO ROTERODAMO S. 1).

Scripsi proximis liLtcris , opinor nudiusquartus, dc hljro EiluanH Lei, qucin
Conradus l)il)Hopola Parisiensis, Frobcnio affinis, suo illic sum])tii cxcusum liiic
attulit. si palcris ut Capilo consilium dct Erasmo, hoc cst Siis Mincrva' , j)ra'-
stitcrit rcm tolam ut inanc fidj^ur cx vitro, quod aiunt, ncj^lii^crc ridcrcipic
sccure. non cst cnim quod mctuas, nc liber tam insulsus, ne dicam rahiosiis, lo
apud gravcs ct eruditos viros noceat existimationi tuse. verum lioc ambit glo-
riosulus, ut tccum videatur fiiisse congressus. si te ipsum satis nosti ,' noii
dignabcris illum hoc honore. Nemo non perspicit Leum ad tantam impudcii-
tiam cxtimulatum nominis et fama; desiderio: postquam extorquerc non potiiit,
ut ct sui mcmoria extaret in annolalionibus tuis, tentavit vel suo pcriciilo ir,
noscitari. Dolct ingcnio gloriosulo, qiiod quicquid liabcs - erudilionis , ipsi noii
tuleris acccptiim : famam sitiit miscllus, ct Iiabcbit quod sitiit, usquc ad satic-
tatem: nam rcddcnms illiun cliam Erostrato nobiliorcm, si(piid i^olcrnnt stili
Germania».. Milii blaiulitur eliam laudatiuncula fucata: adco nos iiidicat licbctcs,
ut non odoremur tales tcchnas: habcat sibi suas laudes ; neino Germanus ferctjo
talem pra^conem, a quo laudari turpius sit quam vituperari. lilanditur etiain
Hutteno et Capnioni stultuhis isLc: nos credo pro stipitibus babet, non pro
hominibus: at scntiet homincs, non fiingos : tractabilur cornicnla ut nicrctur,
nec hac poena erimus contenti , ut illi plumas non suas dctralianuis. audio
Hutteni stilum iam csse in opere; Oecolarapadius tamctsi initissinuis cst in-25
gcnio, tamen ad insignes sycophantias mirum quam excaiuhicril, boino vcrc
Christiani pcctoris; eximius Ciesarci iuris professor Zazius non poLcst salis ad-
mirari in hominc tam indocto tantum arroganli;e, in saccrdoLc lanluin diabo-
lici vcncni. Oiiod bis iam admoncs, faciam quantum potero : riam quod snadcs,
ut niiiil ouuiino rcspondcam, non possum impcrare animo meo. Porro qiiod 30
proximum conccdis, ut si quid rcspoudeam, modeste respondcam , facturus suiii
quatenus illius patitur iramodestia: quamquam ille magis egct medico qiiaiii
rcdargutore, si satis cx illius scriptis ingcuium colligo. Certe gcnti parcetur,
ut iubes: et aequum iubes: nihil cnim illa coiumeruit, non magis quaiu lior-
tulus, in quo suboriatur aconituin, alias optimoruiu holerum fcrax. lam nunc.35
ad te misisscm opcris mei gustnm, si cerLus aliquis obtigissct. non cdam
tamen nisi rccogniLura, aut approbatuin a Rhenano, ne mihi uoviLas invenlionis
imponat. Lei libclhun nondum perlcgi totum: illud video, si ademcris calida
convicia et mendaccs indices, rcliqna esse frigidissima. Plura scripturus eraiii,
scd idtima navis iam liinc abit Francfordiam : properandum erat: agam amiciui
partes fidclissiini, rcs ipsa dcclarabit brevi. Vale. Rasilca». XVI. Cal. April.
An. M.D.XX.

CLVI. Indic. bil)liogr. n.52, 1.2. 1 = fol. F4. 2 — p. lll.sq. Erasiiiicarnm

epistularum collectores hanc ncglexisse vidontur.

"> Conr.] Rcnch. Conrardus /. » ^t] vt 1. '8 etiam] & 2. '^ cbetes /.
2^ iamowis. i. ^^ sedam 1.2. ^" Frankfordiam 2.

CLVII. COCHL^I AD PIRCKH. EP. CLVIII. ADELM. AD EVND. D. 10. APR. lo^ll. 335

Erasmi acl Aloysium Marlianum episcopum Tudeuscm Lovanii VIII. CaL Apr.
a. 1521. scriptam epistulam, infra (n. CCXXVIII.) suo loco exliibendam, per erro-
rem in editis anno 1520. adscribitur.

5 fraxckfordij:. CLVTI.

5. APRIL. 1520.

10 L\>'ES COCIIL.^VS BILIBALDO PIBCKHEYMERO S. P.

Qufe tu pie monuisti me superioribus literis, optirae doiiiine Bilil)alde,
sequar quanta possum diligentia, gratias tibi de his aliisque inte»m. agens.
Seneca3 opera mouitu tuo comparavi et scriptores Ctesarum et pleraque alia

inquibus instructior fiam. Nova autem- opera qua; anlca, sic saltem, non vide-
ris, inclusa literis chartula indicabit, qu;e omnia loannes Koberger isthuc iam
destinavit, prsterquam Ilutteni Dialogos, qui in horas adluic exspectaulur ex
officina Moguntiaca. Credo eum nunc Bami^ergaj esse apud Crotum. si forte
ad te venerit , rogo eum admoneas Cassiodori Fuldensis bibliotheca': certe

i'>ineus non quiescit aninius , nisi intellexero quid operum illius ibi contiueatur:
jienigne quidem mibi hic operam suam in ea re poUicitus est Iluttenus; tamen
si a te quoque moneatur, certius mibi erit votum et spes firmior. Fuit heri
apud me consul noster Philippus Furstcnberger, vir honus et mansuetus, qui
operam suam benigne ad profectum meum ultro promisit cl jtcliit, n( imr

20tpstate, ubi mihi exire licuerit, ad se descendam in rus Rinck.in; n.mi (Uiii sil
ibi multarum possessionum domiuus, vult a^statera finito consulatu rusticari.
cumque legcret epistolam tuam in Fulgentio , dicebat uotissimum sibi esse
abbatem Sponheimensem , solicitaturus apud eum , ut fiat nobis copia viden-
doruni illic librorum. Sunt et alia ibidem monasteria, ubi aliqua putat esse

25antiqua. vidit, nescio ul»i, Troguin Ponipeium, librum Fulgentio nostro duplo
forte maiorem. Ouid tibi quajso videtur, nonne dignus esset ut perquireretur?
Ou* tu de turri Moguntina dixisti, Hutteuus se discussisse ait. Vidil consul

noster tuos iara editos dialogos; ego nondura vidi, nisi apud te olira

Bene vale. Ex Franckfordia. Xon. April. Anno cl.-^loxx.

CLVII. Heumann. (Indic. bibliogrr. n. 70.) p. 4o..A'i

AVnVST.E VISDELICORVM.

CLvni.

BEBNHARDVS ADELM.\^'N DE ADELMAXNSFELDEN C.\N(>XICVS
BILIBALDO PIRCKHEY:MEE0 S.

Post ultimas litcras tuas quas ad me dedisti, inlellexi noii sine dolore
35 le graviter in pristinara infirraitatem tuam recidisse De

CLVIII. Heumann. l. c. p. 190. sq.

'^ dialogos] Fortuna etc. qui mense Aprilia a. 1520. ex ofpciiut Scfie/fcrfnia pro-
dierunt.Ci. indic. bibliogr. n. XXVI. 1. '^ Rinckau] Rheingaii.

336 CLYIII. CLIX. ADELMANNI AD PIRCKH. ErP. D. 10. ET 28. APR. 15'20.

Hulteno utinam ea sequanLur (|ii;l' seriliis : halieljit onini occasionem, qiio el
manu et lingua se delendal, forsan non imlignum huic patellae oitercuhun,
tametsi multi sint qui potentiam Imius denariorum regis (ita enim sohlus fuit
eum appellare cardinalis Adrianus) phis quam conducat, formident. Erasmus
cudit apologian in Eduardum, de quo mihi scripsisli, et ut htene suse deno-5
tant, acerhissimam. Qua? de oiiiscopo Ilorhipolensi scripsisti, facile crcdo :
novi enim eos qui omnia apud eum possunt, facileque niihi ]iorsuadetur quod
omnis principalus aut reperit aut facil malos. Quod vero non magni islorum
gratiam, ut aiunt , facis, mecum sontis: nam quantum islorum conversalionem
non modo fugiam , sod ferc ahominer, tibi scrihere verecundor. Aiunl Petruni '«
de Aufses Hullono rospondisse. Quod lioiii Martini nostri Uom;o negolium in-

festissime agitolur, ([uis mirelurV Vale ac vivo,

ul o}ito .Tt- (hMun oro. Augusl;o X. Apriiis anno salutis MUXX.

AVGVST/E VISDELICORVM,

CLVnil. 28. APRIL. l.,20.

BERISIIARDVS ADELMANN DE ADELMAMSFELDEN CANONICVS

BILIBALDO PIRCKHEYMEKO S. • 15

Scriho tihi rem novam ac forsan prius non auditam: Iheologus nosler
pridie quain has ad te darem, ingressus est iponasterium ordinis S. Salvatoris
nomine Alten 3Iunster, distans per tria miliaria a nohis, parentihus ac omni-

bus, ut mihi constat, amicis suis inconsullis Quod

ad literas spectat, scripsit hisce diehus ad nos Spiegelius e\ Scelestadia, hrevi20
se ad nos missurum esse loannis IIus. de occlesia lihruin, Donationis Constaii-
tini privilegium interprete Barthok)m;eo Pincerno, Laurontii ValUo contra ipsum
privilegium declamationem cum Ilutloni noslri pryefaliono inore iluttena, Cle-
inangium de statu ecc!esi;e, qui scripsit tempore concilii Constanliensis, tracta-
tus cognilu dignus, Epislolam studiosorum Gcrmania? ad Carolum Ca^sarcm. 25
Orationem nohilium Germaniae ad Carolum Caesarera de quihusdam rebus coiri-
gendis, Dialogum quo tres theologista» Colonienses cum Reuclilin, Erasmo ot
Fahro disceptant, Apologiam Henrici quarti Imperatoris otc. Scripsit quoqiio
Erasmum nunc cmondare Augustini opora, ac Capitonem Moguntiam inigratii-
rum. Vale in Christo. Auguslio. XXVIII. Aprilis. Anno Salulis MDXX. 30

CLYIIII. Heumanu. 1. c. p. 192. sqq.

^ denar. reg.] 7iec Fuggeri, puto, nec Eccii, sed cardinalis Caielani. cf. ep. d.
3. Maii a. 1520. scriptam. '" Eduardum] Leum. '" Petri responsum non extare vide-
tur. at pluteos archivii Herhipolensis ditissimos esse ineditorum documentorum ipse
vidi. !''•" Petr. de Aufs.] cf. supra p. 288. sqq. " Martini] Liitheri.

'' thool. nost.] Oecolampadius. 21...23 /„^/ bibliogr. n. XIII. l..v. 2. 21.2:, (^.q,,,.
mangium edit. 2.-.2() tractatum dignum voluit scriptor. ^" epistolam] Antore Her-
manno comite de Nova aquila. " orationem] Authore lacobo Sohio LL. doctore.
2« Dial. quo tres] Dialogus nouus et mire festiuus, ex quorundam virornm sali-
bus cribratus etc. ^^ Apologiam] aut ab Hutteno de iinitate cccl. editum librum,
ant Aventini vitam Henrici IIII. (Aug. Yind. a. 1518. 4".) vult.

CLX. CROTI RVBIANI AD MARTINVM LVTHERVM EP. D. 2S. APR. 1520. 337

BAMBERGJE. CLX. 28. APEIL. 1520,

[Superscriptio]
DOCTISSIMO INTEGERRIMOQVE SACRARVM LITERARVM INTERPRETI WIT-
I TENBVRGI

I j DOCTORI MARTINO LVTHERO

AMICO SVO VENERAN.

[CROTVS RVBIANVS].

Salvus ex Italia reversus suhsUti hic apud inclytos Fuchsos, tui nominis§. i.
impriniis studiosos. Venit eodem paulo post Huthenus ineus non inito de hoc
10 ullo inler nos consilio, sed , ut mihi firmiter persuadeo, ita amicos tandem de
improviso convocante Ciiristo, qui nullo sacrificio seque gaudet ac mutua chari-
tale hominum. Cum itaque pascha celebraremus caneremusque 'Haic est dies §.2.
quam fecit dominus, exultemus et hetemiy in ea', incidit in sacra sacrum sen-
timentum Lovaniensium et CohDuiensium , Ilulheno missum ah Erasmo Rothero-
I isdamo; ingens sanc materia et ad ri(h'iidum et ad stomachandum: nos risuin
! cum festiva et pia heticia coniunxiiiius , iifdignacionem vero ad Davidis cytharam
deraulcehamus , ne ad peccati metam pertingeret, quamquam sine peccato non
legimus, si peccatum erit quicquid ah animo indignacione commolo progreditur:
uon enim ila sumus Stoici, ut animos nostros aJ) omni a;gritudine liheros tu-§. 3.
I^oeamur, pra?sertim cum videmus eos insanire indicibili audacia in ludihrium Ger-
manici nominis, in contumeliam religionis, in pcrniciem innocencise, per quos
imprimis ilhistrari dehuit Gcrmania, religioni suus stare honor, minime la?di
I innocencia. In hac opinione iucundo quodam assensu me | semper con- | fol. li^.§.\.
I tinui. si qui velint candorem vil* prae se ferre, tenere lucernas ardentes in
i^smanibus suis, gladio spiritus saiicti causam veritatis defendere, pro salute fra-
I tris animam suam ponere, in his oportere Theologos nomen suum profiteri. At§-i.
! longe aliter habet: vix ulla tyrannis imraanius inter Christianos bacchatur quara
theologorum, eorum praicipue qui monachi vulgo ac haereticae pravitatis inquisi-
tores appellantur. pro candore sunt tenehrae et infelix invidia, pro virtutum
jsolucerna spirant e naribus igneni , ut inquit poela, pro gladio scripturae succe-
dit gladius carnificis, pro verho dei fucus sophisticus, pro salute fraterna ani-
I mum alferunt non euiii qui sit Christi honus odor, charitatis unguento redolens,
' sed qui tetro raorliferoque hahilu invidicC grasselur in viscera proximi. Se-§.6.
I det mihi adhuc in nieraoria aiidituni a nie Coloni.e iramanissiinuni faclura plus
|35quam sanguinariura, ab Ilochslrato edilum in Germania inferiori, quod recor-
dans horresco. quo magis tibi cavendura erit a falsis fratrihus sanguineni sici-
eiilibus, ni forte inito iara tecum decreto exemplo Hussi de augendo nuinero
Christianorum martirum. a quo proposito si possera teaverlerem: quomodo enim§.7.

CLX. E cod. j\I8. bibl. (liical. Gotlian», medio iit videtur s?ec. xvi. scripti, 'Chart.
B. n. 20.' 4". foll. 14''...1~>'. hanc adhuc ineditam [?] epistolam transcripsi. ■

'-« Sic in fine epistolic hahel cod. >• eque cod. vf scepe e pro § quod ubiqite ta-
cite emendavi. ceterum orthographiam cod. retinui, ut c pro t, i pro j et similia.
"•" Sentimentum] Cf. de hac Lovan. et Colon. condemnatione doctrinali e. gr.
Lutheri Schriften von Walch. XV. n. 421. ^o poeta]^f. VergiL Aen. VII. 281.

3' fuccus cod. 32 Paul.II.ep.ad Cor.II. 15. ^" falsis]? flisccrf. ^^ quom.]? quo cod.

HVTTENI OpP. VOL. I. 22

338 CLX. CROTl RVKIANI AD MARTINVM LVTHERVM EP. D. 29. APR. 1520.

s;mclus oris , non «Idiiatus a ponlifice niaxinio civilale sanclornni , [icnos quem
soluni slat ca poteslas, ut niiper esl agniluni? ille vero le (lonahil, cuius au-
clorilas per te lanyuet ac cuius indulyencia" {lisjiutalione tua enervala' csiirinul?
§.s. uil proderit lavare slolam in sanj,'uine ayni. Atl ;eternani vilani ([uid opus esl
Ijulla ecclesi;e repnesenlaliva- et assensu Magislroruni nostroruni, sine (piilms -^
repulsuni palieris sanctitatis ;ipiid ccelesle tribunalV 0 clirislianani iiifelicilatem,
(» pris(;;iin lidein ! itane opoituil oinnia diviiia huni;inis redden^ alque c(Uilanii-
§.0. nariV K;it iiunc aliquis et neyet (icclesiain dei yravissimo jiersecutore concuti.

ful. 15». I (Juod cum anle alitpiol annos liberius quam Ii.ec tempora IVmuiiI dixissem,
([uan(lo((ue marcidain crane;un grjivem argento minus superstitiose coluissem, lo
opinione cuiusdani magni palris, amici tainen , liabilus suin Ii;erelicus: adeo pe-
culiare esl Iniic s;eculo odiosum id noinen, maffiio aryumento quam frigeal
cbaritas, sanctissimum Cliristianorum vinculum: (lliristus suo in popiilo U;icba
rectc levein ignoiiiiiii;ini fcrre noluit, idciiique iudicia severe iussit coliibcri.

§. I". Tibi vcro, quod scriiituiain reverencius lr;ict;is ([ii;iiii llicologonim filii, iKHluni 15
Raclia, vciuiii eciain li;i'retica labes .'ftpcrj^nlur; iiiio vcro lcprdsuiu ciiiiiin;iiilur,
et ferreum nasuin impinyunt ac Satlianam [irocbiniaiit: liii tainen modesli sunl,

§. ti.el tu inverecundus. 3Iiclii vcro omuis ir;icundi;e Cbristi eciam obliti videnlur
qui senliincntum adeo vecors et ridiculum lanta auctoritate audent in vulgus
disscminare. Unde illis ius de alieno spirilii iudicare, (pii Cbristo ;iut peril?o

S. i-'.;iut nianet? Libruin, inqiiiunt, ac tractatus doctriiialiter dainiiamus et de medio
tollendos censebimus igni([uc cremandos, et aiictorem ipsum ;ul revoc;icionein el

§. Ki. abiuralionem supradiclorum cogeinus. Ubi est illa doclrinalis damnatio? prodi-
tane est, an hicem linicl? Ita inibi [lersiiadeo, qiii|tpc quaiido Silveslcr Prieras,
huius trago:'(li;e [tiipitis et [tror;i , non ;iii(le;il sese ciiiii siio conli;i te sciitiiiiciiloJS
committerc iudicio orbis Cbristiani , an existimabiiiiiis Luv;iiiiciiscs sivc illoruiii
fratres Colonienses, oinnium mort;dium pcrlinacissiiiuts, Silvcslro cl polcncia et

§.11. doctrina inferiores, suas nugas ediluros? inira honiiiiiim riidihis. (^etcrnm inor-
t;ilium [irogressu ffitatis crcscit usus et exjieriencia. cuius rei experimcnluiu in
;iiiim;intibus quoquc racione vacantihus aniuKidvertimus : illis aculis homiiiibusso
;id('hiil dics prudenci;im , ul recte cum pocta dixeris 'Haud (|iiidciii credo, qiiia

fol. IT)''. I sil divinitus illis ingcnium, At fato rcriim | [triidencia ininoris'. ([u;iin gratiam
debcnt sophislic;e sua; s;i[tienci;e, ETteidrj xar.nv dida6KaX(ov zaxa xa (lad^rf-

§. i.xjitaTfir, i.iai.Xou dh novr]QoSv GTtEQj.iara novr^Qa ra yecoQyia. Iii caiis;i Capiiioiiis
loiige [trudeiicius olim se gesserunt damnacioiic libronini exiguo tcmpore pro-3.i

2 nuper] in recenti tum concilio Lateranensi. ^ eneruate cur!. Interrugandi
sif/na a me addita sunt. ^ cristiana cod. *" craneam (s. craueam) aperte cod.
[cranea = cranium.] *' Eacha etc.] cf. Evang. sec. Malth, V. 22. „Qui autem di-
xerit fratri suo 'Raca', rens erit concilio". ^* noluit] fioluit cod. sed u non u sed
u significat. ^^ vecors] fe cors corf. ^o spiritn]? in cod. esse videti/r §no. ^^ pro-
dita in cod. siij)ra perdita scriptum est al. m. ^^ contra te] cofi te corf. '" poeta]
VorgiL Georg. I. 415. sq.:

Haud equidem credo, (piia sit divinitus illis

Ingenium aut rerum fato prudentia maior.
^' snsiSri &c.] ,,Quandoquidem malorum prseceptonim malae doctrinae snnt, vel
potius malorum seminum malae segetes" verba sunt Gregor. Naz. orat. XXXVIIL
iii 'rii(M)j)lian. cap. 5. In cod. (ioth. Gra-ca vrrhn corrupte manu rccentiorc scripta

Sl/llt.

CLX. CROTI RVEIANI AD MARTINVM T.VTHERVM EP. D. 2S. APR. \b10. 339

liarionom accusacionis pra'currcnle. quo ritu nunc onusso aut ignavia accusa-
liilur, aut impruilens nialicia prodetur nuuulo. porro si niliil hal)cnt diffidunt- ^' "'•
I que suis iurihus, iudicio omnium daumatus cs lu iion doctriiialilcr, scd Lova-
I nialitcr, qucmadmodum cl nmllis innililur ponlificis fulmcu Romanalitcr, non
sChrislionalitcr : sunt cnim novis crroribus nova confingcnda vocahula. sin non§. ''.
scripserunt aliquod, preuumt tamen propter cura quem expectant sonorum as-
sensum, quq simul ])roruentes mullitudine te opprimant, quo consilio tum in
Itaha tum in Germania multum laboratur, ilerum in se ob moram confulacionis
odium conciliabunt, quod audent Christianum hominem publice damnare causa
1(1 non |iu])lice probata. Polest eciam fieri, ut socii mutala sententia nolint do- §. is.
cliinali damnacioni subscribere, veluti rumor de Erirurdensibus nostris circum-
i fertur. Dorpius rectc apiid Lovanicnses assensum suum cobibuit, cuius auclo-
i ritas |)lus valcbil apud cruditos quam tociiis scola' iiidicium. Sed ulinam minus§. ii).
I insanientcs aliqiiando edcrcnt, quo in praisidio scripturoe frivolas nugas tan-
I I.'. quam vas liguli confringercs ac insignem stulticiam gladio spiritus sancti iiigu-
j ' lares. non enim tibi erit magna in hoc negocio difficultas, simulque ut appin-
1 geres suani reverenciam rcvereudissimo Cardiuali Dertuscnsi, quem sibi dignum
I cooperulum cascumque casci invencrunt, ovraGl aTtsQ^oXoyog detlog xe %al
I ovxiSavog. Uhi voluit maiestatem ecclesia? mundo ostendere, sic | lo- 1 /b/. 16^. §. 20.
■-'oqnitur, cum modestia mire non intcllecta: 'Miror valde quod homo tam mani-
fcste tamquc pertinaciter in fide errans et suas h«reses omni quaipie diniindcns
iinpune errare ct alios in perniciosissimos crrores trabi sinitur'. Dixerat jirius §.-'i.
pari modestia 'Vide errorcs Lutbcri , qui sane tam palpabiles hairescs mihi pra^
se ferre vidcntur, ut ne discipulus quidem theologiaj ac prima cius liinina in-
25gressus ita labi merito potuisset'. Quis hunc reverendissimum in Christo profi- §..'.>.
tebitur? aut galerum eius funibus nodosum vel syrma longo Iractu a tergo
huini serpens vcnerabitur? quis idtro currcntihus atque per se furentihus cal-
caria addiditV Et cum in tota cpistola sit sordidus , illolus, impudens, levis, §.23.
inde tamcn flores legiint Magistri nostri dignos naribus sophisticis. h.ec equi-
3odein sihi accoinraodant, nisi ab illis acceperit. et ex hoc maxime Iiiereticum
se prohat, quod paratum se profitelur ignera et morlera pro illis suhire^ et
oinnem contra sapicntem liaM-eticum csse. Miiltos liabcs, Martinc, socios in ca §.21.
hffiresi, et si torcular soliis calccs verum, quaiii inulti vclint tecum igncm suh-
ire, piito pcnderc a doiio cfelcsti. Disputenl acuti bomines damnentqiie ut libet,
35nusquain apiid me in diibium vocahitur quin quivis mortalium iustificatus per
I fidein accessum halieat ad deum. Exultcnt ipsi sua satisfactione; nos iibi fece-§.25.

rinms omnia quae nobis mandata sunt, adhuc inuliles servi sumus, nihil habenles

j quani (jiiod gratis accepimus. placeant sihi sancti viri suo merito et mercedcm

j pro factis postulent, ipsi credentes in ciiin qui vivificat impium ex fide, am-

4opliiis ct a poMia et a culpa liberi sumus. nutent ipsi in fide, a remissa culpaj. 2«.

proponunt sibi culpara seu poenara, (piaiu non lingiue centura, oraque centum,

ferrea vox narrando possint consecpii. nobis obliviosis, (|uibus recta diflerencia 1

j * § 16] Cf. infra Mcnii resp. ad Croti apolog. ad a. 153'2. § IT.sqq. ^ Cln-istio-

I naliter] ita cod. " de Errf. n. circnmf.] nec vanus ille fuit. '^ Card. Dertus.]
i?i seq. anno Hadrianus PP. FI. '** ovTwal x. r. ^.] ita nugator est et ignavus
milliusque pretii. cf. interpp. ad IHad. I. 293. Gra-ca mendose cod. hahet. ^f* syrmo
longe cod. 3» cf. Isaise LXIII. 3. ^9 impium] mipm cod. Cf. Paul. ep. ad Rom.
IV. 5. 4( proponunt cod. centum] Verg. Georg. II. 43. Aen. VI. 625. ""^ malim
nec ferrea v.

22*

340 CLX. CROTI RVBIAXI AD MARTINVM LVTHERVM EP. D. 2S. APU. 1520.

fol. W\ I inlor loLlialia ot plaeahilia noii coiistat, siifliriat gcniitus cum laclii-iniis 'Ab
occultis nicis niunda nic, iloniinc'. Sit sane cui libel crcatura Ponlificis, vera
religio ununi novit conditorein; trahanl sacrae literaj suuni robur auctore Silve-
stro tuo ab ccclcsia rc]»r;escntativa, perniittatur liicrcticis lumen corde sursum
elcvato precari 'Rcvela, dorainc, oculos meos ct considcrabo miral>ilia de legeo

§.27. tua'; 'lucerna pedibus meis vcrbum tuum et lunion semitis meis'. lluius luniinis
deserli et iam pridcm rclicti patrocinium, ut facis, suscipe, Martine, Iheologonun
integerrime, et virtute (piam in te colimus, ostende quid intorsit 'inter creatu-
ram poutificis et dei. Introduxit te rex in cubiculum suum ot dedit tibi lin-

§.2S. guam eruditam, ut scias reprobare malum et eligere honum. (lognitus quidem lo
mihi es, sed (piottidie magis magisc|ue appares: post nubila sontimenti ortus
nohis est s(d, vidinnis qua arte, qua industria confutes daumacioncm doctrinalcm
et Luthoromasligas; admiranmr crudiciononi, ingonium oxosculamur; .sumnie
placet quod ita tonqioras gravia cuin iucundis, aiiiara ciiin dulcihus, quod non
prius sonciatiir hauslum absyntbum qiiam fuorit adniissum iiitra viscera; illinis I5

§.-29. et pingis quenupie suis colorihus. Ego Martinum meum non salis prospectum
habui ob tot annis intermissam consuotudinem. eras in nostro (piondam conlu-
bernio musicus et philosophus eruditus ; niiper vidi pugilem Enlellum cuiii sene
Darete congredientem in arena ; deinde prodiisli venator alacer capto s;ovo capri-
corno; nunc graphice iudicium theologisticum depingis; quein te demum liahe-20

§.:{0. bimus? in quo artificio vis palma donari? iiiibi suporesse videtur staluarius.
age ergo, optime Policlolc, exprimo nohis doviclis bostibiis arciis triumpbales de
marmore vivo ipii est (Ihrislus losus qiii to ciisto(li;it ah orc Looiiis ot a ciumibus

§ 31. fol- l""- I unicornium sopliistaruiu pcr omiic ;ovuin. Fraiiciscus do Syckingonn | ina-
gnus dux Gerinanic* nobilitatis petit teste llutheno ad se fugias, a quo tranquilli- 25
tatein, theologicam doinum, ministrum, viclum et asyluin contra insidiatores,
ceteraque vitae necessaria -abunde sis habilurus. qiia de re iiiiilla Ilulhonus ad

§ 32. Melanchthonem. non est cimtemnenda tanla heuignilas. in nulla re tantopere
exercent ingeniura sancti palres quam quod animum Friderici priucipis ahs le
alieiienl, ul pnesidio omni exutus tandein cogereris ad Bohemos confugere, inSO
quo casiiiu nominis et doctrinai tute ponunt. nosti in quom conlemptuni abiit

§.33. Iioc nomen; et opinio a^tate comprobata quid valoal, ludas non (lo("uit? Et
Eckius tunc aget Rom;o unguom in hulcere: providendum itaqiic et ralio ha-
benda de futuro moo coiisilio pcr opistobiiii. Rctinendus est in oflicio Franciscus,
nc sua erga lc benivoloncia sporiii arbitrctur: is unis litcris pro Rouchlino plus35

§.34. terruit Dominicistas (piam tot C;esaris et Poiitilicis hrevia. Revixit per Rasili(!nses
lohannes IIussus, iniserc (ixtinctus tyrannide Thoinistaruni. Quid taudein tutuin
orit, iihi tam sancta scriptura iudiciuin ineruit? sed non est extinctus, vivet
doiioc vivet veritas; contabuit vero ac in suuin cinerem abiit illaudata invidia.

^■2 Ab occ.] Psalm. XVIII. 13. ^ litera in cod. iilnqiie Ira. Silv. Prieriate.
" Revela] Psalm. CXA'III. 18. « lucerna etc.] Psalm. CXVIII. 105. " rex] Chri-
stus. '" ut scias] Isai. VII. 15. '« pliilos.] pljul cod. Entellum etc.] cf.

Vergil. Aen. V. 367. sq^^. Eutelhis Croto h. 1. Liitherus ipse est, Dares Silvester
Prierias. •''•20 capricorno] Buck Emscr. ^'^ Polycletus Sicyonius celeberrimus
sciilptor, Croto e Plinio notus. de victibus cod. sed ad marg. al. rn. scripsit

victis *^ Leonis] ambigiie. " qua de re] cf. epist. n. cl. cliv. ''^ ? addidi.
^^ Cic. pro domo 5,12. ,,Quid si ... tu in hoc Iiiilcere tamquam nnguis existeres?"
3^ unis literis] Cruolicrunfl &c. cf. p. 320. i. f. ^'■' suam in cod. esse videtur.

CLX. CROTI AD LVTHER. EP. CLXI.«PIRCKH. AD ERASM. EP. D. 30. APR. 1520. 341

Epistola tua diversam mecuni sortita forluna: ubi ego redeo in Germaniam, §.3.-.
intrat illa in Italiam, nondum egressa. Vale BambergcC iiij kls Maij MDXX

(Irolus Rubianus
Non te onero, Maitiiie, Mitto literas ad Hessum ; si adest, ut quidam af-§.3G.
stirmanl, redde: sin fama falsa, concerpe aut concede hospicium donec veniet.
veniet eteuim istuc , quo Martini doctrina melior fiat. Huttenus discedens iussit§.37.
le salutare. proficiscitur ad Ferdiiiandum Caroli regis fratrem, in cuius aulica
familia, ut speramus, locum Iiabebit , non sine tuo et rectorum studiorum com-
modo. Is ostendil nobis epistolam Erasmi Rotherodami, qua te pleno ore apud§.3S.
loarchiepiscopum 3Iaguntin. commendat. mittetur exemplum | ad te; sumc etiam j fol. l'^.
et lege doctissimi viri doctissimum prfficonium.

NORIMBERG^. CLX.I. 30. APRIL. lo?0.

BILIBALDVS ERASMO SALVTEM P.

Suum officiura facit affinis iste incus, Erasme amicissime, quod te colit

15 ac subinde meo nomiue salutat Ca?terum insulsissimara invectivam

Eduardi Lei legi, imo verius vidi: quis cnim sustineat legere librura tam sine
mente, sme fronte, sine literis, siue omni dote humana? Legi et tuam Apo-
logiam, qua? tamen pollicelur responsionera ad illius annotationes. Scire cupis
quid sentiam. Vellem omnino tacuisses aut ila homini ut dignus erat respon-

20 disses _ . . Vetus hoc islis sludium est insi-

gnium virorum famam contemcrare et optinia conantibus obsistere. nam, ul
vetustiora pr;eterearaus, qua" pars orbis igiiorat quani perversis, quara syco-
phanticis, quara sceleratis raacbinationibus vexaverint inclylura el optinie de
Germania, optime de literis meritum Capnionem? ut interim sileam spurcissima

25couvicia, qu^e in cximium illimi et vere generosum Novse Aquilae coraitem, quae
in nobilem Hutteniim, denique in me et omnes Capnionis amicos evorauerunt?
quid non nioliti sunt^in optirauni lacobum Fabrum? nam quae adversus Lutherum
iampridem raachinantur , forsitan tacere praestat, ne me cpioque, quod iara diu
egere, sub araicitia? illius prsetextu in ius rapiant ac de criraine liieresis causam

3odicere cogant Tu interim bene vale,

Erasme amicissirae. Etiam atque etiara memineris le longe feliciorem esse con-
tumeliis invidorum quani laudibus araicorura, quas nunquam tam *gre ferrent

CLXL A = Lulic. biljliogr. n. 52,2. p. 140... 155. 1...5 = ibid. n. 53,1. ..5.

1) p. 478.. ..481. 2) p. 424.. .427. 3) p. 404...406. 4) 589...592. XIL 12. 5) coIL

549.. .551. n. diy.

"•' comodo cod. *" Epm et in marg. Archi cod.

^"^ Epistola clarissimi viri Bilibaldi Perckheymeri (Perckeimeri 1) Senatoris
Norenbergensis (Norembergensis 1.) A. 1. ^^ Bilibaldus Perckemerus Erasmo
Eot. S. D. 2. Bilibaldus Pirckheimerus (Perkheimerus 2.3.) Erasmo Kot. S. (P.
add.5.) D. 2. ..5. salvtem p. A. ''•'* Apologiam] cf. Erasmi Opp. Basil. 1540. fol.
tom. IX. p. 105. sqq. " Quod tamen non ita longe post factum est.

342 CLXl. 1'IBCKH. AD ERASMVM. EP. CLXIt ADKLM. AD riHCKU. KV. D. ,>. MAI. 1520.

isli, iiisi oerto cerliiis cogiioscerenl le ennlilionc ac prol)itale imniortalitateni
etiani vivcnteni indnissc. Iternin vale. .Niircnbcry.c. priilie (lalend. Maias.

Tnns Hilihaldns Piercklicynierns.

Cnni luec .scripsissem , certior faclus suiu Oecolompadium nostrum vigesinio
lertio April. monachura esse factum, in monaslerio Servaloris iuxla Angustam, 5
ordinis sancta; Brigidie, in <iuo niulicrcs prinias tencre consucvcrunl. Ulinam
sihi reclius consuluissct.

Eiusdem epistolse immutata forma extat etiam in

a) Pirckheimeri Opp. Ffurti 1(310. foL p. 402...404.

b) Erasmi Epp. Lugd. Bat. 170(). foL colL 617. ..619. n. dlxi. (quam ep. ean- \„
dein esse atque superiorem num. DIV. repetitam Clericus , ut fuit neglegentissimus Eras-
micorum scnptorum editor, non a?iimadvertit). Secnndum hanc, ut mihi quidem vide-
tur, epistola; priorem delineationem supra repetiti loci sunt:

BILIBALDVS EBASMO.

Bectc fccit neccssarius ille meus, quod tc Antvcrpia^ coinciiit cl iiico iio- 1:,

iiiine salntavit ("iCtcrum invectivam Angli illiiis ncc iion rcspon-

sionem tnani legi. Scirc cnpis tiiiid scntiain. Vcllcin ul oniniiio

respondisses ISain, per imiiiorlalem

deum, ciii lioni nclniloiics isli uii([naiii pc|)ciceniiilV Atqne ut vetnstiora pne-
lereanuis, ({uis ignorat (iiiam pcrversis tccluiis el .sceleralis niacliinationibus2o
optiino et doclissiino Capnioni illuserint? ul inlerim sileain prohra cl convicia
quae in generosum Nov;e Aquil.e coniitein, Ilntlcniim, nic ct omnes Capnioiiis
ainicos eructaverint. (juinimo invidia exagilati ncc a siii ordinis ahstinent lio-
ininihus: uain pivcter cctera (inid inlcntatiiiii icliqiicre, iil divani Mariain .Mag-
dalcnani assertori siio Fahro cripcrciit ac ciini lur[)issiniis. .scorlis iii olidniii .'
Iiipanar detrudercnt, cuni lanicii poliiis dcccret in rc lain diihia eam seipii opi-
nionem, (pue ad pictatem accederet propius. (liue vcro coiitra Liillicrum ausi

.sunl, forsitan tacere pnestat Tu iiiterim

hene vale, Erasnic optiiue, ac iteruin nicniineris le ficliceiii iiividorum contii-
ineliis essc, i[iii iiiinqiiam laiides luas tain nioleste ferrcnt, nisi certo cortius r
cognoscerent , dc eruditione ac prohitate iminortalitatem , cl qnideni viveiitciii
imluisse. Gulielmus Nesenus tihi L;eti scripta inisil. Ileruiu valc.

AVGVST^; VINnEHCORVM.

CLXII.

BEBNMBDVS ADEL3IANN DE ADELMANNSFELDEN CAxNONICVS

EILIBALDO PIRCKHEYMEKO S. :

(Jiiiid gi'ali;is dco Ii;il)cs iu ;idvcrsa lu;i v;dctudiiie , conniKMidii : ii;iiii \irliis
II inliniiit;ilc [)erlicitiir. Bciic ([iioqiic sciilis iiohis iion tuluui csse, ut dialogus

CLXII. Heumann. (Indic. bibliof^r. n. 70.) p. 194. sqq.

^ Norenberga3 1...4. Norimbcrga 30. Aprilis, Anno 1520. 5. ^ Pierkheymer
1...4. Pirckheimerus 5. 4-^ Cf. n. CLXIII. ^2 Norimb. Anno 1520. add. 2.
•■'^ dial. dedoL] Eccius dedolatus, dialogus [Pirckheimero auctore].

CLXII. ADELM. AD riRCKH. EP. CLXIII. STROMEUI AD DEMVDT EI'. D. MAI. Io20. 343

dedolalorius opera iioslra nobiscuiu iuipriiualur : inullu onini uiaioris apuil nos
exislimaLiouis est re.x iste (leiiariorum , quain apiid vus fuil. nuper e.xorta fama,
(piod da-mon J)is conalus fuisset eum aljducere. pruh, f[uain a>gre tulit ([uan-
lunKjue pollicilus fuit, iit cius fauuc auclor silii indicaretur. Hutteni legi dia-
slogos. utinam laui lcliciter quain audacter iii cuin scribat! Fuit nuper capi-
tiilo S. Mauricii nobiscum cum hoc rege Roin;e negolium. quid inulta? etsi
capituluiu nihil plus optaret at(pie e.xpectaret, quani ut res via iuris expcdire-
lur, nihilominus papa mandavit, ul ctiamsi adversarius capituli false narrasset,
coinpos tamen voti ficret, quemadmodum quoque actum est. Aliud quo(pie tibi

iOnon possum non scribcre: quum dcliberaremus de opiscopo cligeudo, atrpie is
dc quo loquimur, ambiret complures ex coulribulibus meis, ut euiu ([ui nunc
est episcopus nobis praificeret, dixit palam 'Si luiniis fieri polest vestra volun-
tate, vobi^ etiain iuvitis euin episcopum faciam : nain et papain et Ciesarem', ut
verbis eius utar, 'in inarsupio detentos habco'. Caveamus ilaque hanc insolentiani

isaceum jngenii Ilutleni lasciviae, ut Erasmus appellat, committamus; forsan uter-
(pie suuin ofTendet ultorem: neniini parcit, ut nosti, Iluttenus, meritus ut neino
qiioquc sibi parcat. Quid vero latrunculi in potentes insignesque islos latrones,
seu malueris appellare oppressores exactoresquc possint, luum sit iudicium.
Meinini te niihi scripsisse alia via quam per latrocinia lianc calainitosam exaclio-

20nem extingui posse; sed (|uis ctiain mediocriter expertiis non vidct omnia apud

nos venalia esse? Vale in Christo. Auguslce. tertia

.Maii. Auno salutis 1520.

(^IjA.111. [inevntk M. MAIO A. 1520.]

VIRO ERVDITIONE PARITKR AC VIT^ SANCTIMONIA CLARO
25 I). NICOLAO DEMVDT

COLLEGII CANONICORVM NOVI OPERIS APVD HALLIM PRa<:POSITO , ET AR-
CHIDIACONO REVERENDISSIMI CARDINALIS MAGVNCIACI A CONSILIIS

IIENRICVS STROMER. AVRBACIIIVS MEDICVS

S. P. D.

30 Iii nuiidiiiis Lipsensibus proximis , diserlissime ideuique sapientissime pne-

posite, pollicebar tibi litcraria eruditorum hominum monumenta, si c[ua ad nos
adportarcntur, me uiissurum. Sed hactenus praUcr ea, qua' parliin ipsc coram
oniisli, partim a me inissa acceperas, niilla sunt advecta. llabes autem docto-
riiui eloquentissimi, ac eloquentium doctissimi Erasini docta^ pietalis reslaura-

35 toris , et Ulrichi Ilulteni e(iuilis acerrimi Germanicai libcrtatis propugnatoris,
novas lucubrationes. Pariter ct qu« ediderunt recens Bilibaldus Pirckemerus,
Fabricius Capilo, ac Philippus Molanchlhon, pra-celleiilis tuin erudilionis, tum

j CLXIII. gfitriri ^'trci-liiicri Jlurbadji |llfl>ici §'cr:|mo panegyricus, Petro Mofellano,
' quo I die Lipfenfis Academias Rector | proclamatus eft, dictus. Cui | adiecta eft
I oratio Pctri | Mofellaiii, de Con=|cordia, pfertim | iu fcliolis | publi=|cis | tuenda,
I qna Stromeri | gratulationi refpodit. | (12 fuU. in ^".s. l. et a.)

i

^ rex denar.] cf. ep. d. lO.Apr. a. 1520. scriptam, /j. 336. v. 3. ^-^ dialog.] cf.
ep. d. 5. Apr. 1520. scriptam. ^^ Erasm.] supra p. 305. v. 35.

344 CLXIII. STKOM. AD DEMVDT EP. CLXIV. HVTT. AD AMORB. EP. D. 4. MAI l.y.'0.

eloqiiciitia' viri. Voiuiu uo lioc temporis artioulo uiliil ad le uiittaiu , iiuuc ser-
nioneui incuiu accipe , niiper in Pelri Mosellani florenlissima' iuiius Acadenua>

nostr* uioderaloris laudem panegyrici vice a me habitum Lipsiae,

Calcudis luniis. Anno. M.D.XX.

IDEM IN SERMONE PANEGYRICO PETRO MOSELLANO DICTO. 5

.... Quis omnino esl iu Germania, ut inlerim de exleris sileam, hone-
slarum lilerarum nou dico peritus, sed elegantiarum reruiu pr.ie cetcris studio-
sus, qui uoii iu aliqua fcelicitatis su;e parte poual Petruiu Moscllauuiu habere
amicum? Quot auteiu siint, qui procul dissili, hunc de facie iguoliim, tanlum
ex fama et lihris cognitum, ultro amare crpperunt? Quos singulalim recensere, 10
aliud essel nihil, quam summorum Gennaniie hominum catalogum texere , Unus
pro raultis sufficial, clarissimum illud literarum lumen Erasmus, qiiam hunc
nostrum 3Iosellanum amet, quauti eum faciat, quanto eius desyderio teneatur,
indicio sunt vel illius ad hunc epistolaB amoris et iudicii honorificentissimi
testes plenissimae, vel quod nuper cum Lovanii in doclorum aliqiiot convivio 15
liuius menlio facta esset, testabatur sua ipsius voce, nullius morlalis in prae-
sentia aeque se esse cupidum, ac Petri Mosellaui. Ohsecro qiiod uhcrius laudi.s
testinionium vel optare possumus? Siquidem ea deuiuiu vera ac germana laus
est, qurt' proficiscitur a laudatissimo. Hoc loco vix tacere possum, ut equestris
ordinis, ita et literarum decus Ulrichum Huthenum, duorum certe Gennani;e sum-JO
morum principum Alberli reverendissiini Cardin;ilis Moguntiaci , domini mei cle-
mentissimi, ;ic serenissimi Austriae archiducis Ferdinaudi incliti regis Hispania-
rum, ac Romanorum fratris a consiliis. is hunc noslrum Moselhuium (id quod
niihi compertissimum est) sic amat , ut qui m;ixime , sic iudicio honorifico exor-
nat, ut summse virtutis iuvenis meretur. Qiiid ;iulem quod et G;illiis 'Mosellani25
virtus innotuit?

M0GVNT1.E.

CLxmi.

VLRICHVS HVTTENVS BONIFACIO AMORBACCHO SALV.

R(mI<! facis qnod novo consilio Iltoras ad 1110 scribis istam fiigiens
i;iiulatioiiiun poinpam, a qua sciiquT ablnnTui, ul qui non ignorem me^o
(luam non sim capax. De Dorpio ([uod resipuit multo ante ex Erasmo
didici. Scripsit ad me epistolani pcramicam, nam ipse prius illi liortatu

CLXIIII. Epistulam exactissime repetii ex A) MS. originali q. v. , quod est in

Bibliothecse antistitii Basileensis vol. in fol. in dorso' inscripto epistol.e viro-

KUM I ERUDiTORUM | S-Ec. XVI. | TOMUS I. | p. 248». Ex eodem ms. libro, sed meu-

dose exhibuit 2) Riihrich (Iiidic. bibliotjr.n. 85.) p.031. n. xii.

•" cepcrunt i. ^*- -^' ac ser. Austrise ... a consiliis] De huc Hutteni munere,
perquam dubio, vix alia testimonia extahunt. Cf. supra n. CLV. et p. 341. vv. 7. sq.

*® Amorbachio salut. 2. •"' laudationis 2. '^ epistolam] iam non extantem,
ut nec Hutleni congratulatio nobis supercst. nam] istam 2.

CLXIV. HVTT. AD AMORB. EP. CLXV. LVTHER. AD SPALATIN. EP. D. ?. MAT. 15?0. 345

Erasmi scripserani congratulationem de reditu ad nos. Eduardus ita con-
silio meo tractandus est, ut cognoscant alii sludiosis omnibus ingratum
facere eum, qui Erasmo sit molestus. Antimorum Germani Brixii uon vidi.
Qualis qualis est, odio dignum puto, atque ipsum authorem suspicor esse,

5 quales apud nos Italici generis multi perditi nebulones divagantur qui frusto
panis conduci possunt, ut cui vel laudes concinnenf, vel maledicta ingerant,
quales sunt Sbrulius et Bartholinus, homines extreme leves, et futiles.
Morum sua tuelutur magniludo, suaiquc hterie. INeque non aderit ilH
tamen nostrum ctiam suffragium siquid indigehit. Cupio te recte valere

10 Ex Moguntia uij Nos Maij

Per amanuensem, raptim.

WITTEMBERG^. CIjXV.

[MARTINVS LVTHERVS]

SVO IN DOMIXO CHARISSIMO MAGISTRO

GEORGIO SPALATINO

DVCALIBVS A SACRIS ET LITERIS INTEGERRIMO AMICO.

IHESVS.

Sahiteiii. MiUo hleras ad Vilum Bikhuii, iiii Spahiline, iiiia cum Pelri
Aquensis literis, sicut mandavit. Hutteno, Fabritio, Pehcano , Erasmo scriptum

CLXV. 1 == Lutheri epp. (Indic. bibl. n. 57,1.) L fol. 264. 2 = ibid. 57,4. p. 445.
sq. (Germanice extat in Luthers Schriften von Walch. XXI. 692.)

' comma post scripseram A. Eduardiis] Leus. ^ Germani] Gerucani 2. Ger-
manus Brixius (Germain de Brie) Autissiodorensis, canonicus Parisiensis (f 1550.),
eiusque Antimorus iis incogniti non sunt qui Erasmum Morumque norunt. vide
imprim. Erasmi ad Morum epistolam 'Sperabam meas literas' dat. Antverp. 26.
Apr. 1520. (Basil. 1540. fol. III. p. 489. sq. Epp. Lugd. Bat. 1706. fol. p. 547. sq.
num. Diii.) et Mori ad Erasmum 'Antimorus,- mi Erasme' dat. Londini 1520. (Ba-
sil. III. p. 490. sqq. Lugd. Bat. p. 611. sqq. num. dlv.) ■ ^ qualis in A. esse videtur.
^" Sbrulius] Sbudinus 2. Ricardum Sbrulium Utinensem multi eius temporis eru-
diti horaines, Trebelius, Scheurlius, Erasmus, alii, nimiis laudibus extollebant;
eius carmina maximam partem conducticia enumerat I. A. Fabricius Bibl. Lat.
med. et inf. jet. Hamburg. 1746. 8". tom. VI. p. 240. sqq., ubi omissa est ,,richardi
SBVLii [sic] FOROivLi|ani Equitis liberalium difciijlinarum do-|ctoris: & profeffo-
ris: in Academia | Franckfordiana: Poetre & ora|toris clariff. Theocharis. |" cui
adiecta est ad Theodoricnm Lubusianum antistitem elegia, prsemissa autem ep.
ad Albertum Brandenburgensem Theodoricumque illum a. 1521. data. 22 fol. 4°.
s. l. et a. De Bartholino satis quam non amaret hominem , Huttenus expressit
ep, Paulo Ricio d. 13. Nov. 1518. data. « Morum (?) turbatur 2. aderit] ad-
sit 2. 10 Xonis 2.

i^ Vitus Bild Acropolitanus ccenobita apud S. Ulricuni et Afram Augustae
Vindel. , astronomiaj studiosus. '^ Fabricio, Pellicano, 2,

346 CLXV. LV TIU;!!. AD SPALATIN. EP. CLXVI. HVTT. AD LKVM EP. D. 20. 1\IAI. 1 '^iO.

csl ab iilroque iinslriiiii cl iiiiillis ;iliis. Exiil tandciii rialcr Aiij^iisliims Al\cl-
(lciisis »11111 siia (illa, vcrum iiicjjlior csl, (juam ul li(jraiu pcrdain ci rcspiiiKlcnd^j.

Valc cl pni ine (luoque ora. Willeiiiiicrga', (luinla

31aii. M.n.XX.

Lilcras .\(|uciisis rciiiillc rcs|i(iiisiini iiiilii.

Marliiuis Lullierus.

MOGVNTliE. CliX V I. ■-". MAI 1521».

A LUICin S HVTTENVS EQVES
EDVARDO LEO ANGLO RESIPISCERE,

§.K Qua3 scripsisli in Erasiniini RoUTodanuun, leginuis liif sliuliosi cl lo

cnulili inulli, (|Uoriun uenuucni scias non iurcnsissiinc! cosiiisse tibi slaliiii
irasci: est eiiiiu |ik'uiis acerlussiuii fellis iilier et exitiali refertus viruleulia
ac prffiter Cluisliauain iiiausueliuliiieiu ita crudelis et Iruculeutus, ut ali
lioiuine Cliristiauo, ueduui viro tlieologo conscriiituui euiu i)eruef.;ari facilc

§.2. jiossit. (Juod etsi non niiuus agaui (|uaui alioriun quis(|uaui, viceui laiiicu lo
interiin tuaui doleo, priuiuni qui tautuni conscire faciiius in aiiiiuuiu iu-
duxeris, deiude (iiiod optiini viri cuni iufaniia faniaui (|u;erere tilii agyressus

§.=^. sis, et liac potius via quaiu ulcuuque aliler gloriaui captes. Qiiod lieri
abs te potuisse niiror, ut cuui tot siut iugeuiuni exerceiidi occasioiies, et
tu lucein liacteuus fugeris, liac laiii odiosa captatura glorioke ex obscuro-'o

5- '• taudeni emergere volueris. Qiue te deineutia cepit igitur, Lee, quie ex-
agitavit insania, (luis pnecipiteni egit furor, in homineni probilate exiniiuni,
eruditione incomparabilem sic impetuose ferri, sic immaniter degrassari?
Nou aliud maluisti speciose extructum (qualia multa habet Germauia) lem-
pliim iiicenderc, ut nc tuum iguoraret noiuen posteritas, quam hoc conari, 25
iit rarissimum et prope uuicum Germaiiite decus convellas ac aboleas?

§.5. (piaiKiuam lougissime abes tu ali iis viribus qua3 hoc iiossint. Ubi niiror
licbetudineni eliam tuam , qui te sic iguores, ut tauto cum heroc iiiibe-
cillis ipse adeo coiigrediaris: coutra (picm tameu, si talis alioqui visus
adhuc ulli essct Ikuiio, qualem tu et primus defers et solus, nou defiilura^o

§.0. libi erant auxiiia boiKu-uin et docloruiii hic plurimorum. Nuuc cum ea
sit anteactie eius vit;e ratio, ul ab ipso eam ueiuo exigat, omncs passim

Cr^XVI. A = Epp. Jiliq. (Imlic. Inbliogr. 11. 52,2.) p. 145.. .148. [exomplum 52, l. hanc

cp. iiuu lia]»et.] 2 = Burckliard. III. p. 208. ..272. 3 = Wageuscil. n. xxxvi.

p. 212. ..215. 4 = Hutt. Miinch. IIL p. 197...200.

*" et] ac 3.^. '- acerhissimc 2. 3. ct ui/ti.s. 3.4. ^^ primo quia 3.4. '^ ad-
grcssus 2..../. '"sitJ. ^. ^^ qimm 2...4. uhiq. ^' te] de 5. •/. ^t exstructum
2.. .4. ^^ quamquam 2. ..4. ^' erant oynis. 3.4. Nuuc] Nam 3.4.

CLXVI. HVTTENI AD EDVARDVM LEVM EP. D. 20. MAI. Io'20. 347

probenl el exlollant, erndilio vero, a qua onnies quotcjuot snnt in (ler-
mania docti creverint, ipse tu si ad confessionem adi};aris iamiam , ut ex
conscientia dicas, negari non possit mullum te profecisse, quid aliud me-
reri dicenms (piam nt ob insignem hanc inyralitudinem onmes oderint, ob
ssceUis vero male multeut etiam et atrociter puniant? Siccine ameutia po-5.7.
tuisse ferri, ut ultro perdendum prwberes'^ perderis enim, perderis pro-
fecto, non illis forte quibns detiugis meticulose snspicari te, gladiis nostris,
sed vindice stilo et jjonornm omnium sententiis perfractus et conscissus,
elsi nihil adeo peccatum ab hoc dici debeat, quiscpiis te ob virulenta hiec

idconvicia, ob maledicentiam plus omni innnanitate detestandam in frusta
etiam discindat et conmiinuat. Quod siquando factum, clarissima gens, §.8.
populares tui Angli cognoverint, licet eos, qu» fraus est tua quseque per-
versitas, contra Erasmum concitare stndeas, gaudenter tamen ferent, qui
te tanto conviciatore sic improbe abs se disseutiente careant. Amanf enim §-9.

lovirum huuc onmes, nec amant tantum, sed venerautur etiam et reverenter
colunt. ^ quare etiam, si bene Tnnstallos novi, Moros, Linacros, Pacffios
et Grocinos recte perspexi, dignis te modis tractaturos scio, qni hanc pa-
triie notam innsseris, bauc nomini Anglo asperseris lahem, nt inde egres-
sus olim dicatur qni de toto universim orbe hene merentem Erasmum

2(>l)rimus conviciis prosciderit, primus maledictis insectatus sit. Cnius tibi§-io.
flagitii conscius cum sis, nec humihter sentias, sed animam snperbissime
exaltes tnam, tamen audes, ut ecclesi» consulas, scripta abs te haec di-
cere, et Christiana usum modestia pra^tendis, cumque non habeas quod
in illo digne reprehendas, ad maledicta te convertis, quibus petulanter

25adeo uteris, ut in onmes simul Germaniee doctos iaculari ea non dubites.
Quis est hic enim, qui ad se non dicat pertinere hoc quod scribis, pal-§ii.
pones quosdam solem hunc suum , suum ornamentum , suumque decus ap-
pcllare soIitos?*At nos ego dico tantum semper abfnisse ab adulationis stu- ^^i'-
dio, (piautum tu ab omni probitate, ab onmi dcrelictus es integritate, con-

30 stantcripie adserere lumen hoc nostrum nostramque gloriam, te(|ue odio
semper extremo hahituros, qui nobis liBec invideas, aliquando etiam dolo-
rem hunc ulturos, si non aliter, scriptis certe haud te indignis. lam luecS.is.
insiguis enim iniuria esset, qui in maledictionihns semiuasset, in male-
dictionibus eum non metere, hominem prffisertim nullius bouie frngis et

35cuius nvilla unquam cognita virtus est, unde vel miiiimo istius generis di-
luto venia irrogari debeat? Quam putarem enim exullaiidum tibi, si quid
unquam dedisses tu boni, qui tantum in prima hac fo'tura mah dare non

» in] id 3.4. * ut (nnifi. 3.4. '" fnistra 3.4. ^" adspereris 2. ..4. "^ proci-
derit 2. J. ^i (.oncius .?. nec] non 2. 5. nperhisshne {excidi/ () A. -'-^^adpel-
lare 2. ..4. ^^ qui in m.] cf. II. Paul. ad Cor. IX. 0. ^" est virtus 3.4. ^" irro-
gare 3.4. exsultandum 2. ..4.

348 CLXVI. UVTTENI AD LEYM EP. D. 20. MAl.

LISTRII AD nEAT. nilEXAX.

§•14. dedignatus es? Proiiide ad nie qnod pertiiiel nani alioruni ronsilia liaud
diun perdidicii, quia seriltis in ilia niaiedictoruni tiioruin farra^ine, si(|uis
nientitum (e aut iion adniodiun Cliristiane locutuin deprehendat et super
hoc moneat, paratum te recantare statim, priusiiuam in te (quod futuruni
aUoqui pr?edico) irrnam, moneo quK sic ciipide evomuisti, non inviluso
quoque ut remandas primum ac istam orhi impuram tuam cantiunculam
recantes, deinde ah eo quem innocentcm adflixisti, nec tale quid merituin

§. 15. contcmptu pariter et contumeha perfudisti, veniam tibi exores. Ha?c via
decUiiaiKhc po-uie via eslo. Dico tc enim in his qusa scribis, prohe men-
tiri, ipsum te scelestum et impurum iudico talemque esse, nisi iamiainio
nohis satisfacis, posteritati quofiue lcstatum reUnquam. PrpecUxi. Ex Mo-
guntia XIII. Calen. lunn.

Ad lianc epistolam quasi comraentarii loco esse possunt duo libri, quorum
alterum in Indice hibliogr. n. 52. indicavi, alteri, item formae quadratse, inscri-
ptum est J)n (Ictuiar^iiin | leevm qvorvndam e so=|dalitate literaria er=|phvr- 15
DiEN, ERASMici no|minis stvdiosgrvm | epigrammata, | ad lectoem | ^ui leg^
h£ec, fi Cts tn hsec legis, optle lctor [sic] \ Ne mihi Socratico turbidus ore veni |
Dum caneretur eiiT nobis bonus ifte Leeus | Pro phcebo prefens ipfe Lyeus erat |
p, A, I [i. e. Petreius Aperbachus] In fine paniuUiyncu, i. e. XXIII. pagivcv est Erffor-
di§ per loannem Cnappum | ad celebres fcrias diuini | ternionis m, d, xx, 20

Ex illa Epistolarum farragine (ludic. bibl. n. 52,2. p. 143. sq.) hasc subiunj^cnda
esse videntur:

GERARDVS LLSTRIVS BEATO RHENANO SVO S. D.

Ne nescias quo in statu hic simus, Beate beatissime, ludi literarii apud
Zuollam habenas mpderamur, iuventutem optimis literis instituimus, pro nostra25
virili barbariein gnaviter profligamus, faventibus optimis quibusque ct prrecipue
huius oppidi primoribus, sed vehementer rebellantibus ptochotyrannis quos no-
sti, qui nunum non moveiit lapidem, nihil non audent, nihil non moliuntur ad-

versus optima studia Sed e quo cavo qupsso prodiit iste gigantum fra-

terciilus Eduardus Leus, qui subito divis belliim indiceret? imo e quo sterqui- 30
linio prorepsit scarabeus iste qui nostrae aquilfe negocium facesseret? ex quo
antro prosiliit nobis Caculus iste , tantum fumi, tantumque incendii voraens?
Hoccine raonstrum nobis dedit Anglia sic ab Erasmo prsedicata? Ncmo Lci no-
men antehac audierat neque quisquam hominem natum sciebat. et ecce su-
bito prodiit libcr omnibus machinis impctens Erasmum. Nihil adhuc vidi stu- 35
pidius, indoctius, insulsius, insanius, arrogantius, procacius, gloriosius, fuca-
tius, inaliciosius: nec grammaticam novit nec dialecticam nec philosophiam, a
theologia longissime abest; caret ingenio; caret iudicio, caret sensu communi;
passim non intelligit hoc ipsum quod carpit, passim non intelligit quod arrogan-
tissime docet, passim non intelligit ea quae citat; ssepe ipse sibi contradicit; 40
nonnunquara loquitur aliena et vix Horeste digna: in summa plura sunt illic
errata quam versus. Et tamen iste cst qui ecclesise periclitanti supponit hu-

• es] est? 3.4. " via] unica 2..../. 12 m.d.xix. add. 3.4. falso. ^^ gig.
luven. sat. IV. 98.

CLXVI. LISTRII AD BEAT. RHEX. EP. CLXVII. HVTT. LIBERIS IN GERM. EP. 349

meros; iste est qiii excitat siimmum pontificem ut vigilet, iste qui nihil docet,
nisi quod didicit; iste est qui nihil evulgat nisi quod prius milies olfecerit, iste e.st
qui omnihus virtutibus et transformato in deum spiritu accedit ad tractandas
sacras literas, iste est qui se dicit velle lugere fratrem insanientem, nisi tam

,=> insanis annotationibus obtemperarit. Demiror Erasmum si huic portento respon-
deat: nam id aiunt illum facere: ego non dignarer rabulam hoc honore. Liber
huc allatus nemini non displicuit, exceptis illis quibns nihil aliud placet, vix
etiam duabus lectis paginis. Deum immortalem, quae vanitas, quae impudentia,
qufB virulentia, quse technae, qui fuci! Illud indignius, quod quicquid habet

lOfurcifer, mutuatur e libris Erasmi: ab illo spinas assuit sibi quibus in illum in-
pingat. et homo ipsa ingratitudine ingratior Erasmum vocat mortaliura omuium
ingratissimum. Quid est, si hsec insania non esf? est qaoddam insaniae genus,
quo sibi quidam supra modum displicent: et audio Lovauii theologum queudam
hoc malo laborare: at Leus non minus insanit, qui sibi supra modum placet.

I.iNuIlosne fuisse doctos ac prudentes amicos qui hominem ista molientem com-
pescerent vel elleboro dato vel iniectis vinculis? Sed stultulus ad mendax spe-
culum scripsit opinor: illic ad singula suaviter arrisit et sibi existimans talem
fore TOltum lectorum' omnium, qualem videbat in speculo. Qui tam amarulente
ausus est impetere virum cui plm-imum debeant et bonsequas vocant et sacrse

20literaj, mea seutentia dignus est in quem conspirent omnes quibus cordi sunt
optima studia , quem stilis suis confodiant ut rabiosam bestiolam, ad cuius se-
pnlchrum veniant mictum atque cacatum omnes melioris literaturse candidati.
Ego certe adnitar pro viribus, ut ni mature resipiscat Leus , nomeu illius tam
invisum reddam posteris quam fuit unquam Vatinii sint Phalaridis. lam uuuc

25 pueri mei versibus aliquot luserunt in opus iusulsissimum Lei

Vos si vere Germani estis, non sinetis hominis petulantiam inii)unitam,

quicquid de illo statuerit Erasmus, cni ssepe nocuit sua levitas.

MOGVXTI^. CLX VTr.

HVLDERICHVS DE HVTTEN
30 LIBERIS IN GERMAMA OMMBVS

SALVTEM.

Adhuc nihil cessatiim nohis est ah eo die, quo semel constrictam din §.i
iam et pene suffocatam nationis huius lihertatem quantum in nohis esset,
solvere et restaurare adgressi sumus, dum vel quserimus et investigamus
35quid nhique ahstrusum haheatur antiqnitatis. quod huic nostro commodare
possit instituto, vel scrihimus ipsi et in lucem edimus quse mens conscia
veri occulta diutius esse non sustinet. Quo studio cum secundo proxime§.2.

CLXVII. A = Indic. bibliogr. n. XXIX. 1. 2 = Burckh. II. p. 54.. .58. (ibid.

n. 2.) 3 = Wagenseil. n. xlvi. p. 243. ..246. (ibid. n. 4.^ 4 = Hutt. Miiuch. III.

p. 561. ..564. (^ibid. n. 5.)

350 CLXVII. IIVTT. LIBERIS IN GERM. PR.T;FATI0 DE SCHISM. EXT. EPP. 27. MAI. 1520.

Rlieno navif^ans ad TrevenMisc mniiicipium Bopardani a(l]ilitnissem, con-
venisseni((ne Chrislopliornm Eschenfelder, qni telonen istic agil, atqne is,
qna henevolentia bonos et lileratos omnes proseriuitnr, domum me suani
adduxisset, hospitium exhibens, ut paulo ante Erasmo fecerat, eximie lihe-
raliter, deinde libros suos et snppellectilem ordine ut fit ostenderet, alia 5
quidcm vidi satis lauta omnia , sed inter lihros inveni vetulum quendam epi-
stolas ahquot continentem, qnem dum inspicio primum, deinde lego etiam,
rem cognosco ohlalani niihi minime contemnendani, ita^pie perlegere ad-

§.3. gressus suni. Ouod ille conspiratns admodum cnpide agere me, volens
credo imitari Ilomericum illum INeslorem, tcccq ^^ivici d^ijxsv, et lihelhnn 10
dono dedit, postridiaiue navigationis molestiani eins lectiom; inhens levare
me. En vohis conseqnenter hospitaliliinn amici mnnns, o liheii. (piid
enim potest incund(! adlicere Ilultenum, qno is frni soliis veht, nec honis
commnnicare slalim omnihns"^ ant (juid est iuvando inihlico in Germania
hono idonenm, (piod lalere is pati debeat? Atqne ulinam sic mnlla inve- 1.^

§.4.niam talia, nt [)iihlican(li ea mihi snmma qna^dam voliiptas est. INon nie-
r(4ur hic qnidem cuni iis, qiios iii Fnldensi nuper hihliotheca blattis el
cariei inveniens eripui, Plinio, Solino, Qnintihano, Marcello niedico et aliis
quibusdam comparari, tamen siqucm res ipsa potius quam oratio adficit,

§.,^ nonnihil adferet pnhlica expe(tatione dignum: nam ego sermonis incon-20
ciimitatem sa^culi illius infodicitati condono, maleriam vero qnse inil)i tra-
ctatur, vel ob id credo utilem fore, (piod inde perdiscent nostrates aca-
demi» quid quo consilio indicare conveniat, nhi hahehnnt (pia imitentiir
maiornm snornm ex(?mpla, et qnod orhis cognoscet (luam non ccrperil
nuper contra intolerahilem pontificum avaritiam ac minime ferenduni iiii- .'.-,

§.(1. positum sihi a llomanis istis ingnm reclamare hajc natio. Voluernnt eniin
non in re vana et momenli admodum nullius, idtpie sic invidiose, ut nnnc
fit, locare operam hanc su])eriores Iheologi: in rehus necessariis et ne-
gotiis sua profe.ssione dignis cnni periculo etiam desndandum sihi arhitrali
snnt. et tunc conscienlia duce ferebantur, liodie meios palpones, merosso
adsentatores invcnimus theologos; qui si(|uando officinm facerc suum vo-
lunt, aut in nugis tragaHlias movent, aut ut potentihus istis gratificenliir,
bonis hominibus invidiam conciliant, swpe periculnm molinntur, aIi(]nan(Io

§.7. etiam perniciem accersunt. quos non prajstabat fodere aut (luidvis aliiid

2 telonein 4. "• paiillo 2. ..4. Ei-asmo] cf. Erasmi ep. ad Beat. Rhena-

num fl. a. 1518. in Opp. Basil. 1540. fol. III. p. 229., in Erasmi E]>p. L. B. 170(1.
fol. edd. p. 372. atque epist. ad ipsum Escheuveldium d. 19. Oct. 1518. datam ed.
Bas. p. 188. sq. in ed. Lugd. Bat. p. 353. ^ suos o?ms. 2. ..4. •"• quemdam 2... 4.
'" TtccQ. 4. d:] hospitalia adposuit. Hoiner. Od. XV. 188. '* comm. statim 3. 4.
'^ iis quos e(c.] lihro Waltrami de unit. eccl. conserv. Plynio J. "^ exspcct.
2...4. 2' iufel. 2...-/. ^^ habehant 3.4. •'» arcessuut 2...-/.

CLXYII. HVTT. t,IBF,RlS IN GERM. PR.^PATIO DE SCHISM. EXT. EPP. 27. MAT. 1520. 351

agere quam sic pnrposlore stiuliuni lheologi;e tractare? nam quid indi-
gnum magis committi potest quani quod sic temere, sic inconsyderate et
pelulauter ac malitiose nuUoque cum iudicio lionorum virormn scripta
seniel aut iterum tractata iam vidimus al) iis qui non errore seducti, sed
jlivore et malitia adducti ea daninaverunt qu;e, si conscienliam uniuscuiiis-
que ajqielles, primo adserent ac probabunt loco? Et illi quidem strenne§.8.
actum ab se videri volnerunt, cum in favorem Romani ponlificis aut eius
hic legatorum gratiam iudicii sui aculeos exercent in eos qui evaugelic;e
veritatis testimonio nixi superstitionem conati essent a fidelium mentibus

loavellere et prsetentum verse religioni fucum toUere. contra iniquos vero

' curlis;mos, sceleratos Simoniacos ac improbos indulgentiarum venditores
qui vel puldice concionatus sit vel domi scriptum aliquid foras emiserit
vel in senatu libere consuluerit, ex hoc theologorum genere inventus adhuc
nemo est. Atqui adversum pestilenti-ssimas complures nonnuUorum ponti-§.o.

laficum buUas, contra exactionum Iiic et dispoliatiouum genera plane intinita,
contra aut istas Rom» sacerdotiorum nundinationes aut detestabilem hic
etiam ecclesiastici ordinis luxuriam consulere et decernere oportebat hoc
tempore ; non siquis optima promoverct studia et reviviscentibus admini-
culum ferret literis, in eum in(juisitionis istiusmodi authoritatem obvertere

20 et ha^reseos continuo piaculuni impufare. Quod facessant oro, ne vel hoc§. lo.
noniine incipiat male audire h;ec natio: nani si pudendum est veri igno-
rantia labi, quam non convenit eo cognito ultro falsum adserere? quin
potius Christiana iuvet modestia in docenda veritate uti, non furore et
amentia in adlhgenda sequitate ferri: frivola sunt et mox peritura quae

25donant ii quibus tanto cum scelere qui adulantur, jeterna se et incompa-
rabili fraudant remuneratione. Pi";eterea brevi duraturam hanc illorum ty-§. ii.
rannidem video et, nisi omnia me fallant, paulopost ablatum iri pra^dico:
posita est iam enim, posita, o Christe, ad radicem arborum securis est, et
excindetur onmis arbor quffi non facit fructum bonum, ac purgabitur vinea

30domini. Hoc iubeo non sperare iam vos, sed spectare mox iubebo. In-§.i2.
terim confidite, viri Germani, ac mutuo vos excitate : nec imperitos habetis
nec imbecilles ad vindicandam liliertatcm duces: tantum fortes prsebete
vos et imperterritos, nec in mediis adeo congressibus procumbite. Per-§.i3.
rumpendum est enim, perrmiipendum tandem, pr;esertim hai cum sint

ssvu^es, hffic conscientia, tales occasiones, tanta causscC »quitas, et cuni ad

2 inconsid. 2. ..4. ' qmim 2. ..4. itt uhiq. " ecclifiaftici A. '^ litteris 2. 3.
auctor. 2...4. ^? posita etc.] Evang. sec. Matth. III. 10. sec. Luc. III. 9. ^s.a» gx-
scind. 2. ..4. ^° iubeo 3.4. ^* imperitas 3.4. ^^-^* Perrump. est] cf. Hutteni
responsoriam elegiam ad Eob- Hessi, ut veritatis caussam prosequatnr, i. f. :
,,Atque ita perrumpam. perrumpam aut ipse peribo,
Haec postquam semel est alea iacta mihi".
^^ causse 4.

352 CLXVII. HVTT. LIBERIS IN GERM. CLXVIII. EXHORTATIO AD GERMANOS.

smnimiiii iam consciMulcrit tyranniilis luiins grassatin"a. Hoc facite et va-
lefe. Inter equitandnm VI. Calen. Innii. Anno M. D. XX.

Vive Libeitas.

lACTA EST ALEA.

CLXVIII,

EXHORTATIO AD GERMANOS VT RESIPISCANT

EX VETVSTO COniCE DESCRIPTA.

Compatiamini vohisipsis , aite?iditr et videie , qitia ceu hactemis pro his
habiti apud Italos ducti clausis octdis in servitutem estis mirabili sagacitate
et verbis omtii vcrsutia et calliditate plenis, speciem bo/ti extrinsece men- \o
tienlibus, iinde, misera Gennania, quomodo deus compatittir oppressioni
tuce, qiiam propter eum ista iamdudiDn passa es , facile credens , subito
obedtens, omnia ob dei timorem ad salulem necessaria existimans. Ecce
iam bis concilium ad ierr.as tuas cofigregatum est, ui audires, saperes et in-
teltigeres quomodo deciperis. Swpe scepiiis atiie oculos tuos reponit ca- lo
lumnias, servilutes, exaciiones et cuncta qucc iniusie pateris, ut te nnn
superbe , sed sapienter et rationabiliter ertias ope et adiutorio universalis
concilii. Mirandtim stipra modtim qtiod oppressionis immemor es. Recor-
dare qui in tirbe Romana cardinales atit pt^celati, et netiirum Germanum re-
peries cuiusque rcputaiiotiis aliorum respectii. Recordare qtii servi ei fami-^H)
liares, qtii servorum servi, qtii coci, qtii pistores cardinalium, qui siabtflarii,
qtti hydriophylaces , qui, agasoties , qtti muliones , et reperies otnties Gertiia-
nos; omtiia atitetn despectissiitia offtcia libi quasi ab hoc tiescio quo infausto
omitie damnato servanttir. Cogita ad quid hcec ottera sustities; notine ad
solum cotiseqtietidum betteficioltitn , forte ad fundationem parentum aut atni-i^
corutn iuortitn; tiec jtro his otnitibus sudoribus itiis facile cotiseqtieris. Stiper-
est ut affluat sudor parentum iuortitn , ei de substatitia sua scepissittie coti-
tribtiant tnediaiotibus , qttortim studio betieficia pertiicioso iiiulo consequeris,

Ct^XVIII. Hfec Exhortatio post libellum aL Eschenfeldero (Ciiiicamjiium voca-
vit Erasmus) dono datum Hutteiio in exemplo cit. (lud. hihl. n. XXIX. 1.) legitur.
eandem iion tam propter arguincntum ad gravamina nationis Germanicse totum
si^ectans, longeque fervidius ah Hutteno cum epist. d. 29. Sept. a. 1520. scripta,
tnm in poemate Clag vnd vormaniing tractatum, quam propter dicendi genus ah
Hutteni dictione alienissimum liuiiis stilo quamvis Meinersius [Lebensbeschr. III.
p. 195. not. *) vindicaverit, omnino abiudicandam esse censeo, iit etiam ipsa ad-
hortationis inscrij)tio ahiudicare videtur.

^ Vive lih.] cf. ep. ad Luther. d. 4. lun. 1520. scriptam. ^ lacta e. a.] Ita
Cassar Ruhiconem transcensurus exclamavit. 'AvSQQiq)&a} yiv^og • TtQOOtfiiov to koi-
vov TOig stg rv%c(g ifi^ccivovaiv dnoQOvg %ul tolfiag. Phitarch. in lul. Caes. 32.

" quomodo] quo A. ^* bis] Constanti.ie Basilereque. ^^ hydr.] hydrophiha-
tes A. v$Qoq)vXccKeg, aquarum custodes tiulli sinit : vdQiocpvla-neg, vasorum custodes
intellegi apparet. ** omine] an nomine?

CLXVIII. EXHORTATIO AD GERMAXOS VT RESIPISCANT. 353

ui ipsi in extremam pauperlaiem redigatitur. Nonne iania est illa male-
dictio, sicut imuginari potest , ciim clarissimum sit hcec onutia servitia, has
' iales heneficiorum coUationes contra ius, non jtropier Chrislum , sed proprium
commodum usurpatas , et cuncia illa media deo penitus displicere; et iu,
hcceca Germania, piitas ob obedientiam omnia necessario pati debere. Sedu-
ctioues istce iam cum magno damno passce luce clarius uperiuniur tibi, et
adhuc times clicere et videre quod vides. Quid times? Excita poientiam
iuam iibi a deo datam his perversiiaiibus iibi in iuam desiruciionem penitus
iendentibus resistendi , et repotie antiqiia sacra decreia ante conspectum

\oiuum, quce ifa per spiritum sancium dictaia in universcdibus conciliis sunt

^' edita, quibus etium quisque Romanus pontifex obedire teneiur, nisi in tuam
suppressionem et Romance curice exaltalionem tendai , et dicas sancice matri
iuce ecclesice reprceseniatce per hoc sacrum concilium „Ecce , mcrier iiietaiis,
conira tuas sancias regulas universce ecclesice iraditas gravatur obedientis-

15 sima filia tua , natio Germanica , et absqi/e causa in miseram servitutem de-
voranlis ei cunctas pene opes deglutientis Romance ctirice reclacia esi ; et
tiunc , quia spiritus domini replevit orbem ierrence habiiationis nostrce , qiiia
videmus quod laqueo resiricti tenemur et maximo funiculo, quod difficile
hacienus rumpi potuit, ideo iuxta iria sancia prcecepia conterere volumus

20 hunc laqueum et nosipsos tua proteciione liberare. Non acquiescemus am-
plius, si Romana curia per quascunque vias, sive gratiarum sive reserva-
tionum , beneficiorum collationes acl se traxerii; non acquiescemus, si in
electivis beneficiis et dignitatibus et coti/irmationibus iuris ordinetn infregerii ;
non cid antiatas aui annales contributiones obtigari volutnus, sed tantum erit

25 diligetitissitna cura nostra stt^ictissitnaiti obedientiatti in cunctis ad anitnarutti
salutem spectantibus exhibere , pati correciiones , visitaliones , refortnationes,
et cuncta quce ad saluietn pertinetii, dutntnodo iti illutn finetn a sede apo-
stolica vel alio quocunque ad hoc aucioritatem hubente fiant. Necessilatibus
autem universalis ecclesice per nostros legatos , cardinales , qui Rotnano poti-

zoiifici assistenf, consulere , ac dum ita foref opportunutn , jjcr expensas fa-
ciendas coniritiuere non recusahimus , dummodo de nostro aut legatorum
nostrorutn consetisu subsidia huiusmodi imponantur. Et quando hoc ita
fecerimus , speratnus coram deo ad nulla alia nos Rotnance curice obligari,
et quicquid nobis cotiira prcemissa matidaiutn fuerit, non ex mandato Christi

ibprodire, et noti acceptari posse, imo verius refuiari debere , qui nobis prce-
cepii , quod pairum prcecepta servare debeatnus. Et sicut dicit Gregorius
^Adttionendi sunt subcliti, ne plus quatn expedit sitit subiecti , ne cum siu-
deant plus quatn expedit hominibus subiici, comjjellatUur eorutn vitia ve-

nerari' , Sfc.

Fiyis.

*3 repraefctata A. ^^ Ct'. loann. XV. 10. ^*' Gregor.J Decreti Gratii

part. II. eaus. II. qu. 7. cap. 57.

HvTTEsi Opp. vol. I. 23

354 CLXIX. LVTIIKRI AD SPALAT. EP. CLXX. IIVTT. AD Fi'KSTENB. F.P. D. IVN. I.Vjn.
WITTEMBEKG^. CLiXVIIII. 31. MAI. 1520.

[MARTINVS LYTHERVS]

SVO IN DOMINO CIIARISSIMO MAGISTRO
GEOKGIO SPALATINO
DVCALIBVS A SACRIS ET LITERIS INTEGERRIMO AMICO. 5

IHESVS.

Mitto literas, iiii Sji.ilaliiio , ad Huttenuni, Siccingon et Taiilieiilieiimiin
nostrum. tui quaeso sit officii oportune eas curare, prsescrtira ut Taulienlieim

suas statiin liabeat; distuli eniin ipsc diutius (juam forte speraverat

....... flesponde et vale. AVitlenilterg;v, (juinla pentecostes. Anno M. I). XX. )o

Martinus Lutherus Augusl.

CLXVIIII. 1 = Lutheri epp. (Ind. bibl. n. 57. l.) I. fol. 267. 2 = ibid. n. 4. I.
p. 451. n. 230. Germanice in Luthers Schriften von Walch. XXI. 695.

MOGVNTIi

CLXX. [iNEVNTE M. IVX.] A. I5>0.

HVTTENVS SVO PHILIPPO FVRSTENPERCR SALVTEM. 15

Quia iHomisi vicissiiii tibi, opera siqiiando mea uti velis, fore nie
tibi obvium exjiositum ac jiromjitum , iccirco nunquam vereor operam tuani
exigere. Et nunc quidem huiuscemodi te curae involvo: opus mihi vehe-
menter est ad ea qu» mmc j)aro, Acneae Sylvii, qui Papa Pius, Europa
atque Asia: in Galhis impressi sunt hbelh, atque aho titulo, si recte me-20
mini, Aeneffi Sylvii (^nsniographia inscribuntur: pnBtcrea libello Michaehs
Ricii, qnem de Regilnis Ilispanorum, Siculornm, Hnnnorum etc. con-
scripsit. Oro te mox bibhopolam adi, eini!, quanti quanti venerint, ac

CLXX. Primnm hic editiir ex apographo quod est in MSS. Burckhardianis Guel-
ferbyt. ,,collectanea de vita ac scriptis vlrici hvtteni" foL 46. iibi qui
transcripsit, huic epistola; sequentiqiie , infra (31. Mart. 1522.) repetendie prse-
notavit: ,,Ulrici ab Hutten I]qnitis ad Philippnm Fiirstenberg, Patritium ac Se-
natorem Francofurtensem , ex ipsis Hutteni autographis a Generos. Glauburgiorum
Faniilia asservatis."

' litteras] qtue omne.i nim extant.

^^ Aenese Sylvii Bartholomfei Piccolomini Senensis (nat. 1405., papje Pii II.
1458. f 1464.) Opera collecta Basilcoe ex officina Henricpetrina (a. 1571.)
fol. edita sunt, ibique Asiam tractans Cosmographia vel historia rerum ubique
gestarum iocorumque descriptio p. 281. ..386., Europa p. 387. ..471. continetur.
^^ De hoc Ricio Neapolitano, professore publicisque muneribus gravioribus pri-
mum in patria sua, dciude in Galliis fuucto, eiusque scriptis nonnulla v. ap.
Icicher. v. Ritius.

CLXX. HVTT. AD Fi-RSTENH. EP. CLXXI. IIVTT. AD LVTH. KP. D. 4. IVN. 1520. 355

statini liuc iniU(! in iedcs lohannis de Hatsteyn. Habes epistolani nieam in
Theologistas. Rnpi universinii patientia; carcerem ac egredior qualis qualis
sum. Vale. raptim. Mognntia?.

hiscriptio: Phihppo Fiirstenbergk , Patricio Francofurdiensi,
Amico singulari, ac viro innocenti sal.

Huttenus.

MOGVNTI^. CLXXL

VIVE LIBERTAS.

VLRICHVS DE HVTTEN EQVES "•

10 MARTINO LVTHERO THEOLOGO

SALVTEM.

Si quod ad ea qu.-e magno istic animo paras, ut video, impedimen-

tum tibi intercedit, necessario et amanter doleo. Nos hic promovimus non- §. i.

nihil. Chrislus adsit, Christus iuvet, quandoquidem eius stata adserimus,
15 eius obscuratam pontificiarum cahgine constitutionum in lucem reducimus

doctrinam; tu fadicius, ego pro viribus. lltinam aut omnes h.cc sentiant,

aut se ultro isti agnoscant ac in viam redeant. Ferunt excommunicatum

te. Quantus, o Luthere, quantus es, si hoc verum est: de te enim di-§.'^.

cent pii omnes ,,Captabant animam iusti et sanguinem innocentem con-
aodemnabant. sed reddet ilUs iniquitatem ipsorum, ct in malitia eorum

disperdet eos dominus deus noster". Haec nobis spes, litec esto fides.

Redit ab urbe Eccius, beneficiis a pontifice et pecunia , quod aiunt, auctus.

Quid tum? Laudatur in desyderiis suis peccator, nos in veritate sua dirigat §.3.

deus. atque igitur oderimus ecclesiam mahgnantiuin, et cum impiis non
25 sedeliimus. Circumspice tamen et oculos pariter ac animum Iiabe adiIIos§.-i.

intentum. Vides, si nunc cadas, qnte sit publico iaclura: nam, ad te quod

perlinet, eo esse te animo scio, ut malis sic niori, quam utcunque vivere.

Mihi quoque insidise sunt. cavebo quantum licebit. Si vi ingruent, vires§.5.

CLXXI. A, B = Indic. Ijibliogr. n. XXX. 1. 2. C ~ ibid. A. 4 =: ibid. 3. et 4.
5.. .8. = ibid. n. 5.. .8.

1 epistolam d. 27. Mai. a. 1520. 'liberis in Germania omnibus' scriptam, quse
libro de schismate extinguendo prsemissa et p. 349. sqq. repetita est, indicare
videtur.

1" Ad Martinum Lutherum 6...S. ^^ que i9. ^^ conftituconu C. 'f' felicius C
4...8. 1" Captabant] Captabunt: Psahn. XCm. 21. 23. ^» malicia C. «^ Eediit ....
quantum licebit. transposuit 4. ^^ laudatur] cf. Psalm. X. 3. sec. Hebr. deside-
riis 4. ..8. m ver. dir.] cf. Psalm. XXIV. 5. «» oderimus] cf. Psalm. XXV. 5.
malignaciii 6'. ^^ publica 4. quod prcetulerim, sed Hiittenus ■pnbW.co scripserit. ^s gi
vi .... contemnant. omis.4. incurrent corr. ingruent C.

23*

35G CLXXI. HVTTEXI AD MARTIXVM LVTHKRVM EP. t>. i. IVN. 1520.

crunt adversiini, non lantuni pares, seil ut spero superiores etiani. Utinani

§.0. me contemnant. Eccius me detulit ut tecum habentem, in quo falsus non
est: semper enim in iis quse intellexi, tecum sensi; at nulla fuit prius
consuetudo nobis: nam quod idem dixit, conspirasse prius nos, hoc men-
titus est in gratiam Romani episcopi. o hominem inipudenter mahim ! Sed t>

§.7. videndum est, ut iUi reddatur qudd meretur. Tu conflrinare et robuslus
esto, nec vacilla. Sed quid moneo ubi opus non est? Me habes adstipu-
latorem, in omnes etiam eventus. Itaque consiha omnia tua autlebisr post-
hac credere mihi. Vindicemus comnmnem hbertatem, hberemus oppres-
sam diu iam patriam : deum habemus in partibus: quodsi deus pro nobis, m

§.s. quis contra nos? Prosciderunt te Colonienses et Lovanienses. hrfic illa sunt
dial)olica adversus veritatem conciliabula. sed perrumpemus, perrumpe-
mus, adiuvante Christo, strenue. Illos vero decuit vere potius, ubi ne-
gocium incideret, et libere iudicare. quo nomine monui eos quadam in

§. 9. praefatione , quam leges: mittet eani Ca])ito. Hodie ad Ferdinandum abeo. i
quicquid ibi potero, nostro bono, non cessabo. lubet ad se venire .N.
te, si tutus istic satis non sis, habiturus pro tua dignitate liberaliter et
adversus omnis generis inimicos defensurus strenue. Hoc ter aut quater
§.10. iussit ad te scriberem. lu Brabancia invenient me tuse literai; istuc scribe,
et amanter vale et in Christo. Moguntite. raptim. H. Nonas Umii. Annoi"
M.D.XX.

xMelanclithonem saluta et Facchum, ac bonos istic omnes, iterumque vale.
reXog.

> eciam C. ^ Eckius 4. ^ in liiis C. ^ graciam C. *" si deus] Paul.
ad Rom. VIII. 31. '^ perrumpemus] ef. ep. d. 27. Mai. a. 1520. scriptam, p. 351.
13.14 negotium 5. ..8. ^* iucidet C. *' praefatione] Ub?^ de vnitate eccL, siipra
p. 325. sqq. exhibita. pfacione C. Hodie .... ad te scriberem omis. 4. Ferdiuan-
dum] Austrise archiducem, Bruxellas. *^ .N.i. e.Franciscus de Sickingen. ^" Bra-
bantia 4. tue Ire C. litterae 6. ^o Mogunt. A. C. Mogiit. B. Moguntii 5. ..8.
Mogun: 4. ^^ xiXoq omis. 4. ..8.

Commode hic subiciemus locum quem lacobus Burckhardus (ilS. Guel-
ferbyt. fol. p. 415.) in calce epistolarum Hutteni ad Carolum Cses. , ad Alber-
thum Card. Mog., ad Bilibaldum Fyrck. inscriptum enotavit: „Ludouicus Ver-
gerius cuiusdam avavvfiov, quem Vergerius Austricae ditionis sacris litteris ad-
dictissimum vocat, libellum De natura et usu sacramentorum (an. 1559. 8".)
dedicauit Comiti Palatino Rheni. cuius libelli auctor statim in Exordio explica-
tis quatuor actionum generibus ex Aristotele, quod differant hisce caussis, (pv-
GBL, So^a, §ovXijasi ■hkI HQOCiLQiGSi, adfirmat Huttenum hunc socium se caussse
Lutheranse adiuuxisse, do^a, persuasioue, et inconsulta imitatione. Argumen-
tum fuit inde, quod crebro in ore habuerit temerariam hanc vocem: Se malle
cum Luthero errare, quam cum Pontiticiis recte sentire".

CLXXII. LEONIS X. AD AI.BERTVM CARDINALEM MOG. EP. D. 6. IVN. 1520. 357

CLXXII.

G. IVNII 1520.

DILECTO FILIO NOSTRO

ALBERTO TITLl SH CHRYSOGOXI PRESBYTERO CARDIXALI

JIOGVKTINO SACRI ROJIANI IMPERII PRINCIPI ELECTORI &C.

5 LEO PP. X.

Dilecte fili noster, salutem et apostolicam benedictionem. Gratissimas ac-
cepimus circumspectionis tuae literas manu propria scriptas, plenas amoris atque
observanti», in qnibus quod postulas a nohis de tota illa perrautatione et re-
compeusatione facienda quid adhuc egerimus aut posthac cogitemus agere , ut

lotuffi morem quantum dominus dederit, geramus voluntati, dilectus Marinus Ca-
racciola notarius noster, ad Cajsaream Aulam destinatus nuncius, tibi uberius
exponet. Oiiem nos ipsum cum et antea meditaremur in banc legationem mit-
tere, eius quideni virtute et prudentia adducti, sed ilbi igiprimis ratione, quod
eum circumspectioni tuae gratum esse intelligebamus, supervenerunt Iiter?e tuse,

ijhoc idera a uobis requirentes, quare omni cunctalione discussa negotiura illi
statira dediuius ut acceleraret, rebusque oranibus tibi coramunicatis uteretur im-
primis gratia, consilio et favore luo. Non enira te non omnia facturum cer-
tum babemus, quae buic sanctae sedi, cuius tu nobile merabrum es, arapla co-
gnoveris esse et honesta. Quin etiam rosara auream vetere instituto prsdeces-

20sorum nostrorum Roraanorum pontificum dorainica quadragesiraa? quarta benedici
solitam , a nobisque solemni more benedictam alicui seculari principi mitti soli-
lam , per eundem Jlarinum nuncium ad circumspectionem tuam dono misimus,
ut ad principem quidem electorem, verum taraen novo exempIo;,sed omnia in-
dicia benevolentia? erga te nostrae satis nobis iusta et ad innovandum aliquid

2ividentur esse. Ouare circumspectio tua gratum illud munus accipiet, quod etsi
mysticum est magnasque habet in se sacraruni reruni interpretationes, tamen
ad ceteras adiunctum «st pignus araoris surami in tenostri. Sed de omnibus
circumspectio tua a pranlicto Marino nuncio nostro plenius fiet certior, cui fidera
omnem babebit. Datum Romae apud sanctum Petruin sub annulo piscatoris die

30 VI. lunii MDXX. Pontificatus nostri anno octavo.

la. Sadoletus.

CLXXII. 1 = ilonum. piet. (Ind. bibl. n. 65.) II. p. 46. sq. 2 = Gerdes. 1. c. II.

p. 10. sq. Monumentor. 3 = cf. Abrahami Sculteti Annales evangelii renovati,

infra ad num. clxxviiii. citt.

^■••^ AD ALBERTVM MOGVNTiNVM LEO p.p. X. 2. Huic epistolcB cum inferiors
num. CLXxviiii. Miegius superscripsit 'Epistolse Sadoleti ad Archiep. Moguntinum.
* nostram salutem i. "^ atque] et 2. '" dilectissimus 2. '"■>' Carraciola i.
"'Cesaream^. Aulam] maiestatem i. '^ gt] etiam 2. '■^•'^ quod ... tuge] qua
eiim Celsitudini tufe 1. *^ litterse 2. '^ illi omis. 2. '» etiam] & 1. '«•^" pre-
decessorum 1. ^i solenni 1. 3. ^^ doniim 2. benedicta 1. ^^ beuivolentia 2.
et] etiam 3. etsi] & i. ^^ circumsp.] Cplsitudo 1.

358 CLXXIII. MELANCHTH. AD 10. HESS. EP. CLXXIV. COCHL. AD PIKCKH. EP.

WITTENBERGJS. CLXXIII. 8. IVN. 1520.

lOHANNI HESSO VRATISLAVI^
[PHILIPPVS MELAIVCHTHON S.]

Salve , mi Hessc, fraler carissinic. Cuni aliis nnillis ex causis, luni hac
oniniuni prinia iucuudissinue inilii lilera:' lu;e fiuMunt, quod significas adversuins

le quo([ue Sadducteos fiirere Invilat ultro 3Iartinum Franciscus

de Sickingen, equilum Ciermaiii;e rarum decus. Huttenus ad Ferdiiuindiim Caroli
fratrem proliciscitur, viain faclui-ns libert;ili per inaximos princijics. Ouid non
speromus igitur? Octava lunii, MDXX.

CLXXIII. Corpus Reformatorura ed. C. G. Bretsclmeider. Vol. I. Hal. 1834. 4». lo
p. 201. n. 78. (,,E.\ autographo in Cod. Rehdig. Vol. V. curante S. V. Schulzio. Apo-
graphiim inost Cod. Bav. II. p. (iOl. Ejiistola et in Lihro VI. pag. 324. oxstat".)

FRANCOFVRDI^E. CLXXIIII.

12. IVN. l.-i^O.

lOAKNES COCIIL.EVS BILIBALDO PIRCKHEIMERO

S. P. D. 15

§.(. Apud fratros pnedicalores ex indiistria nullas ad te lileras scripsi , obser-

vandissime domine Bililialde, ([iiod piit;ibam tibi miiius gratiim fore vel mini-
mum cum illisiiegolium. ^cnildeinde gener luus ex Hollandia, quein literis

§ 2. onerare non potui propler ciluin eius discessuin occui)alioiiesquc. neque tainen
grave inihi ad le arguinentum subenit, nisi quod de caussa loannis Reiichlin, in20
cuius trans;ictione leslis astili , iiaiicis libi veruni scribere volebam. Eranl a Fran-
cisco Sickingen Ires doclores iiKiciiralorio iiomine huc missi ex Spira el Vormatia,
ut rem componerent. Nihil magis anxium fralribus, sed opportiina multumqne,
ul mihi videtur, ;pqua iiiita esl via, utrique parti, ni fallor, tolerabilior qiiam
ciiria Roiiuina. Feruiit a fratribus provincialiter collaliim esse, iil iniilcla Spi-25
reiisis sententi;e pcrsolveretur, qiio de nibil cerli ba])eo, neqiie inlerrogare

§.:i. curavi. Id mibi ul lcsti constat, quod fnilres [in/viucialiter coiistitiierunl iu urbe
Roma procuratores lacobum Ouesteiibergium, loanneni Corilium, Casparem Wirl,
loannem Peuern et lodocuin Eginger ad' sollicitandiim apiid pontificem, ut tota
illa caussa sopiatur, cuni honore utriusque parlis, ne ullius laidatur fama. Vidiso
deinde supplicationem fratrum, qua provincialiler [lonlilicem oraiit cum honori-

S.-^s. lica loannis Reucblin meiitione, ut caussam illam perpeliio extinguat. De Lutbero
admodum raro bic quicquam aiidio. Triduo cum pr;edic;iloribus dispiitavi [iiiblicc
eoriim more ac rogatu quoque, sed Lulberiani oninino nibil pro])oneb;itur. non
])r;elerniisissein cerle qiiin j)ro eo argiiissem, si qua extitisset illius materia. 35
Vidi autem et eiiis ct alterius ciiiusdam responsiones contra Colonienses et Lo-
vaiiienses fortissiiiuis sanc et vere Germanas. I)c dialogis scripsit mihi etiam

CLXXIIIT. IL'uinanii. (Ind. bihl. n. 70.) p. 48.. .50.

2 loanni Br. ■* Hesse om. c. liav. aliis c. Buv. alias cett. "^ dc om. c.
^«•^^Bononien. (/jroLovanien.) edit. ^t dialogis] Hutteni, Fortuna &c.

CLXXIV. COCHL. An PIRCKH. CLXXV. Afin. NETTESH. AD ERENN. EP. 16. IVN. Io20. 359

Adelman, sed niliil adlinc vidi. Paucis dieljus l)is ad me ex Mogunlia scripsit Fa-§. ".
britius Capilo, cuius conciones liic quoque vel niaxune laudanlur; petit in posterio-
rikis literis, ut miltain sibi of^era Ciceronis omnia in forma portatili de littera Al-
dina. inqnisivi liic, sed frustra. non scio alium certe qui le possit aut facilius ant

Scommodius ea in re raorem gerere: habes ad nutnm mercatores Venetianos, qui
nihil tihi denegant. obsecro te, si grave uon sit, homini inservias: novi quod
virum diligis. pretium tibi integerriine restiluetur, me sponsore, immo et do
bitore. Si orationes Ciceronis Aldina non haboal impressio, allerius petit im-
pressionis, modo sint in forma portatili. De llutteno id hcri a doctore Glau-S.o.

loberger accepi, quod iiitra octo dies cx Moguntia abicrit versus Ilollandiam ad
Ferdinandum. addidit centum ei florenos esse numeratos, se procuratore, iussu
reverendissimi domini 3Ioguntini. Siquid boni habes de Georgio nostro, rogo§.7.
inter rescrihendum commemores mihi: non possum pro iuveue uon esse solli-
citus, cui lantum est ingeuium. Beue vale et antiquo me quaeso fove patrocinio.

i^Meus Philippus Furstenberger iam hiuc discessit rusticalum simul cum uxore et§.«.
filiahus in Hinckau , ad quem ego finita residendi uecessitate procul dubio si vi-
vain descendam, ut 3Iogunlia? quoque amicos parem. Saluta generos tuos Iibe-§. 9.
rosque verbis iiieis, inprimis parvulam illam iieptem tantopere ante aelatem fa-
cundani ac iucundam. Ex Francof. pridie Idus luuii Aniio 1520.

16. IVN. 1520.

20 COLONI.E. CLXX V .

HENRICVS CORNELIVS AGRIPPA [AB NETTESIIEIM]
lOANNI ROGEEIO BRENNONIO S. D.

Salve, Brennoni, et quomodo apud nos literarum militia valeal, accipe. §.i.
Pugnatum est hactenus in theologislas, et contra praidicatores illos validos

?.=i mendicantes fraterculos belligeratum est, doncc raagnus ille princeps Astorotus,
lioc est ille Capniomastix lacobus Ilochstratus, ordiiiis pricdicatorum , ha?retico-
ruin raagister, Coloniensis conventus prior, ad internecioncm omnis fidei, do-
ctrinae et honoris cum universis sibi adluerentibus Coloniensibus iheosophistis
victus et profligatus est, ipsique fratres prccdicatores per universam Germaniani

30 pacem a Capnione et Francisco Sickingo quibuscunque conditionibus illam acce-
pturi essenl, deprecari coacti sunt. Sed audi maiora, vcruin non tam hela et§.2.
quorsum aiidaciuin aliquot hoininum priPgrediatur audax temcrilas. Fuit hic
apud nos Ilultcnus cum aliquot Lutherance faclionis asseclis, qui nuiic in Cur-
tesanos, ut vocant, Romanosque Icgatos calainum stringunt; ipsi etiam Boniano

Sspontifici infensi magnas seditiones, ni deus provideat, concitaturi, duin singulos
Gerraanise principes et potentatus magnis persuasionibus adhortantur, ut excu-

CLXXV. HENRICI CORNELII | AGRIPP.E | AB NETTESHEYM, | ARMATiE MILITIiE EQVI-

I Tis I AVRATi, ET ivRis VTRivsQVE | ac Mediciiiae Doctoris, | opera. | etc. \ lvgdvjsi. |
I per beringos fratres. j 8". tom. II. p. 772. sq. sive Epistolar. lib. 11. num. liv.

j *2 Georg.] Geudero, *® Rinckau] Kheingau.

^^ De Cornelio Agrippa ab Nettesheim Agrippinensi (uato a. 1487. f a. 1535.)
I vide post alios Meiners Lehensbeschreihb. beriihnter Mdnner. Ziirich. 1795. 8". vol. I.
p. 213. ..406. Brennouius parochus Metensis Agrippse discipulus fuit.

360 CLXXV. AGK. NETT. AD BKENX. CLXXVI. TETTL. AD ALBERT. EP. D. o. ITL. 1520.

tiiint Uoinainini ingnni, (inoinailmodiim popnlus Israel olim excussit ingum do-
nnis David, recossoninltine decem Irihiis Israel domo David usque in diem hanc
diceiiles 'QuiC esl pars nostra in David vel qu;e luBreditas in filio Isracl? vade

§.3. iii taliernacula tua , Israel'. Sic et isli clainant •Oiue est pars nostra inter Ro-
.inanos aut qu,'e haereditas nostra in episcopo Romano? Numpiid non sniit 5
,primates et episcopi in Gerniania, ut us(|ue ad pednm oscula indigne snbiicia-
,nius nos episcopo Romano? Relimjual Roinanos Germania et revertatur, et
,iara revertetur et converlatur ad primates el episcopos et pastores suos!' Vides,
quorsum ista tendunt , et iam principes aliquot et respuhlic» istis aures prae-
bent. Quid Ca?saris valitura sit autoritas nescio : ego certe contemplalus ho- lo
minein totum Saturninm nihil in illo honie spei repositum habeo : ipsa qu;e

?.j. seqiiuntur tempora docebunt qiiaiem nohis elegimus Caesarera. Ego adhnc per
hnnc anniiin Colonia^ ine conlinebo: vere proximo migrabo rursus in Sabaii-
diam. .Milto ad te dialognm cui nomen henno rvsticvs, qni in odinni Ar-
cimboldi lcgati hic conscriptus est, autore Sobio. tu mitte residuum Marci 15
Damasceni atque experimenliim Tyrii, et qnid Herbaiitia vestra metamorphosis
valuerit, scribe, et vale. Ex Colonia. 16. lunii. 1520.

CLXXVL

f>. IVL. 1520.

VALENTIM A TETELEREN

EPISTOLA AD 20

ALBEKTV:\r EPLSCOPVM ET ELECTOREM MOGA^^TIXVM.
Reverendissime et illustrissime in Christo pater ac domine, domine observan-
dissime, bumillimam commendationem. Clarissimus vir dominus llieronymus Alean-
der, natione Ilaliis, patria Tervisatns, moderni Leodiensis episcopi olim, et nunc
reverendissimi et illustrissimi doinini cardinalis de Medices secrelarins, ac sunimi 2.^
pontificis bibliotiiecarius, Hehraice, Gra-ce, Latine apprime doctus, qui reveren-
dissimai et illuslri.ssim;e dignitati vestr;e has litoras reddit, sedis apostolic;p por
pontificem ad sacram C.esaream et catbolicam inaiostalem nuntins miltilur: Eiim
tnm qiiod milii seinper fiierit cognitiis, liim quod nomine ponlificis apiid re-
verondissimam ol illiislrissimara dorainationera veslrara de plerisque negotiis, 30
ut ab ipso factus sum certior, acturus esset , vacuura nieis literis abire non
sum arbitratus: Hahet mulla de fralris Martini Lutters novilate, et Ulrici Hut-
ten lemeritate, ob editos in puldicum in sedem apostolicam et personam pon-

CLXXVI. Introductio iu historiam evangelii seculo XVI. renovati authore Dan.

Gerdesio. Groningaj. 1744. 4". tom. I. Monumentor. antiquit. p. 147... 148. (Parti-

culam epistolfe male repetit Miinch. Opp. Hutt. III. p. 568.)

^ Israel] Isai III. Rog. XII. 16. "^ pedem edit. "^ reveratur edit. " (i. c.
Snturno rcgnante ntnnn natuni an electiini direre velit Agrippa , we.9«o^ iSaturnium e.v.sr
non Huttenum (nt Meiners Lebensbeschreibuno^en III. p. 199. not. f interpretatus
est) dicit , sed Carotum V. imii. sic appellat Agrippa. '* § 4. De his in pra-ceden-
tihus et in sqq. epp. pluribus agitur. '^- '* Subaudiam edit.

*^ Hunc ,,Valentinum a Tctleben, I. V. D. aliquot annos Romre versatum,
et multarum ecclesiarum, Moguutise, Magdeburgi, Francofordi ad D. Bartholo-
maeum, et Hildesiensem canonicum et archiepiscopi Moguntiui in iudiciis vica-
rium, consentientibus suffragiis episcopum elegit" collegium canonicorum Ililde-
siensium a. 1537. Chytrjei Saxonia. Lps. 1611. fol. p. 375. " vestras Gerd.

CLXXVI. TETTL. AD ALB. MOG. EP. CLXXVII. MELAN. AD SPALAT. EP. D. 1520. 361

lificis famosos liliellos, cuni revorendissinia et illiistrissima dominatione vestra
coinmenlari, pnesertim qiiod familiarilas Hiilteni qiii reverendissimae et ilkislris-
simie dominationi veslrap semper curiam dicidir secutus, et locus, in qiio libelli
impressioni dati fueninl, civitas scilicet Moguntina, nonnullis in Urbe non levem
5contra reverendissiinam et illustrissimam dominationeni vestram suspitionem pe-
pererint. Apud eundem dominuin Hieronyiniim in excusationem revereiidissim;e
et illuslrissimse dominationis vestra; multis verbis egi, primum qiiod Hutteiius
cnriain reverendissima? et illustrissima; dominationis vestrae non seqiieretur, ne-
qne pro familiari ab eadem babitus fiierit ; deinde qiiod libellus ille Mogiintifie

lOpr.Tpter volunlatem seu scientiam reverendissiin* et illustrissim;e dominationis
vestne formis expressus fuerit, vei eo maxime coniici possif, qiiod reverendis-
sima et illustrissima dominatio vestra in tola Germania iiiiiciis semper sedis
apostolicae clypeus fuerit , eiusque libertalem, dignitatem, honorem atque com-
modum forliter et constantissime semper asseruerit tutataqne fuerit, et, ut mihi

lovidebalur, satis sibi excusatio eiusinodi probabilis et rationabilis pro reveren-
dissima et illustrissiraa dominatione vestra videbatiir: Quamobrem oper;e pre-
tium fore sum ratus, posteaquara terapore aliquo i|)se apnd reverendissimara et
illustrissiraani dominationem vestram fuerit commoratus, ul etiam ad ponlificem
pro uberiori sanctitatis suse satisfactione et mitigatione et reverendissiraa?. et

20 inustrissinitTe dominationis vestra? excusatione literas perscribat. De qua re re-
verendissimam et illiistrissimam don^inalionem veslram admonuisse sat eril , ciii
me humillime et officio-sissiine commendo. Dal. Rome, die quinta mensis lulii.
Anno 1520.

E. Rnipe et Illmfe " -

25 D. V.

humilis
Capellanus

Valentinns de Teteleben Doctor.
Rm;e in Xpo patri & lilmo principi et Dno Dno Alberto tt' Sancti Griso-
30 goni S. Ro. Ecl'. Presbro. Cardinali Germaniae Primati & Sacri Rom. Imperii
Principi Eiectori & Domino meo observandissimo.

WITTENBERG^. CL^A. V II.

OPTIMO VIRO
DOMINO GEORGIO SPALATIXO
i PATRONO SVO AC DOMIXO

[PHILIPPVS MELANCHTHON S.]

Salve, nii carissime Spalatine 3Iitto Erasinicam et Ilutteni-

cam epistolas, ut videas. Vides de 3Iartino alterura orbis universi, alterura

CLXXVn. Corpus Reforraatorum ed.Bretschneider. Vol. L HaL 1834. 4". p. 262. sq.
n. 87. (,,Ex autographo in Cod. Basil. F. 101. epist. 25.")

^ libellus ille] dialogi Fortuna etc. , ex qiiibus Trias Eomana Romanensibus mi-
nime placere potiiit. ^^ tt'] i, e. tituli H. Gerdes.

^^ Hutteni ad Lutherum d. 4. lun. scriptam ep. quam supra p. 355. sq. exhi-
huimus, vult. Erasmicam autem ad Albertum Mog. 'nonnihil D. Martini Lutlieri ne-
gocium' attingentem, Lovani Calen. Nov. a. 1519. scriptam, a. 1520. publicatam.

362 CLXXVIII. KHASM. AD SPALAT. EP. CLXXIX. LEON. X. Al) AL15. MOG. EP. D. 12. IVL.

nobililatis decus optime seiilirc. I)e reliqui.s alias. Valc, ru-lix. Willenibergae.
Rps liic tranquilbe sunl. nuilta scio ad te .scribi duriora qiiaui pro re. Donii-
nuni oreiuus qui suas lileras fortuuel. I'liili|q»us tuus.

LOVANir. CLXXVIII. 6. IVL. 1520.

ERASMVS ROTERODAMVS GEORGIO SPALATINO S. D. 5

Alexander iuvenis longe candidissimus reddidit milii tnas literas exojttalis-
simas una cuni duobus nomismatis, oplimi principis ini vivani iiuaginem nobis
referentibus; quo sanc dono magis suin cxbilaratns (jitaiu si ,niibi misisset
auri talentum Atticum: ille sc milii misit argenleum el anrenm, ego me vi-

cissim illi mitto ;ereum: ulriiisque nieritis respondet materia lo

Scripsi nuper IMiilijqto Melaiicjitboni, sed sic ut eadeni ojiera

pularim me scripsisse Lutbero. 1'recor ut (Ibrisliis oplinms maximus Lutberi
stilum el animum ila tcmperet, ut plurimum adferat fructns evangelica' pictati,
nientemque meliorem det quibusdam, qui cum ignominia (Ibrisli suain qua-runt
gloriam, qui cum illius iactura suuiu qu;erunt lucrnni. In castris eorum qui 15
Lutberum oppugn;int, multos video qui munduni spirant magis quam Cbrislum.
el tainen ntrinqne pcccatur. Utinam Iluttemis lcmperasset stilo suo, cuins in-
gcnium amo unice. Optarim Lutberura ab istis contentionibus aliquantispcr
conquiescere ac rem evangelicam tractare pure, non admixtis afTectibus; for-
tasse res aliquanto melius successerit: nunc et bonas lileras degravat invidia,20
nobis exitiabili, ijisi infrugifera; et periculum est, ne publica moruni corru-
ptela, cui nenio non fatetur opus fuisse publico remedio, ceu pestis exagitala
magis ac magis sese confirmet. Nec semper est proferenda veritas, et niagni
refert quomodo proferatur. Bene vale, vir optiine, meque principi tuo com-
menda(uiii facito. Lovanii prid. Nonas lulii. Anno M. D. XX, 25

Erasmus ex aiiimo tuus.

CLXXVIII. 1 = Erasmi Epp. (Ind. bibl. n. 53,1.) p. 523. 2 = ibid. 53,2. p. -1(13.
3 = ibid. 53,3. p. 441. sq. 4 = ibid. 53,4. p. 643. XIIL 40. 5 = col. 559. n. dxii.

CLXXVIIII.

IVL. l.V.

DILECTO FILIO NOSTRO TITVLI SANCTI GRISOGONI PRESBYTERO 30

CAEDINALI MOUVNTINO SACRI KOMANI IMPERII PRINCIPI ELECTORI ETC.
LEO P. P. X.

Dilecte fili noster, salutem et apostolicam benedictionem. Allatus ad nos
esl liber a quodam Ulricbo Hutteno vel factus vel reperlns siib proceraio qui-

CLXXVIIII. 1 = Monum. piet. (Ind. bibl. n. 65.) II. p. 47. sq. 2 = Gerdes.

1. c. 11. p. 11. 12. Monumentor. 3 = Burckhard. II. p. 49. ..51. (ex Miegio.)

1 foelix], fautor edid. Bretschn.

23 Nec etc.] Ecce totum Erasmum. " Lovanio 0. lulii, Anno 1520. 5.

3"^ Epistola II. ad eundem leo p. p. x. 2. ^4 Uliieo 1. 3. procmio 1. 4.

CLXXIX. LEONIS X.AD ALBERT. MOG.EP. D. 12.IVL. 1520. CLXXX. ALBEETI RESP. 363

dem ipsius tautuni conlumeliaiuui in Iianc sanctam sedem conlinens, ut iudi-
gnissimis el rehus et verbis omnia sint rcferta, Quom qui ad iios attulerunt,
cum et alios se eiusdem libros habere dicerent ali^iuanlo deteriores, ipsi qui-
dem viri gravissimi et doctissimi graviter commoti et ipgerrirae ferentes popo-
Sscerunl a nobis omnino, ut severitate omni tantam acerbilatem hominis parum
modesti vindicandam putaremus. sed nos e.\ nostra et apostolica mansuetudine
etsi rem minime probaI)amus, tamen cum quaereremus, quinam ille esset, in-
lellexiinus eum circumspectionis tute familiarem esse, quin eliam nohis ostensus
locus est, impressos hos libros scilicet in civitate tua Moguntia fuisse, qute

lOres magnam in nobis commovit admirationem , cum nec noster in circumspe-
ctionem tuam perpetuus et singularis amor credere nos sinei^et le volente ita
esse factum, et res ipsa pene cogeret credi aate oculos tuos, in sede tua, a
tuo domestico et familiari non potuisse edi tantum scelus in aperlum te igno-
rante. Itaque cum in eam potius opinionem dechnemus, haec ad tuam scien-

15 tiam non pervenisse, hortamur circumspectionem tuam in doraino, et ab eadem
qua te prosequimur benevolentia requirimus, ut interponere auctoritatem tuara
efficereque velis, ut talium compressa temeritate, qua? in hanc sanctam sedera
iniquis animis efTeruntur, aut ad modestiam se convertanl, aut ea in inaledicos
severitatis tuie indicia edanlur, quae et ipsos et caeteros possint atanta petu-

[20lantia coercere. Quod circuraspectionis tu;B honori inprimis ac dignitati , qu;e.
huius sanctaj sedis noljile niembrum est , eril consentaneum. Datum Roma? apud
sanctum Petrum sub annuh3 Piscatoris die XII. Iiilii 3IDXX. Pontificatus nostri
anno octavo. la. Sadoletus.

CLXXX.

25 Statim, ne argiimenti contimiationem interrumpanuis, subicienda esse vide-

tur, quamvis paulo post scripta .sit, praesertim cum diem ipsa non indicet,

[mOGVNTI^?] [m. IVL.? A. 1;)?0.]

ALBERTI MOGVXTLM AD LEOXEM X. P. R.
responsio 1520. ex MSS. Capitonis.

30 Beatissime paler et domine, domine clementissime, posl himiillima heato- <

rum pedum oscuhi. Vicesimo quinto die Octobris accepi quinque brevia qua
decet reverenlia et ohservatione a reverendo domino Marino Caracciolo et a

4 = Hutt. Miinch. III. p. 567. sq. (ex Burckh.), qui inscripsit ,,Fragmentum epi-
stolse Leoni.s X. ad Albertum ... in qua de Hutteni fldversus Curiam Romanam
tentaminibus vehementissime queritur, eiusque oppressionem exoptat". (,,Abrah.
Scultetus AnnaL EuangeL renov. Dec. I. ad ann, 1520. ex autographo Leonis
excerpta qusedam dederat". bvrckh.)

CLXXX. Dedimus hauc ep. ex 1) Gerdes. 1. c. II. p. 12. ..14., unde repetiit

2) Christian. Wilh.Spieker, Gesch. Dr. Martin Luthers. BeroL 1818. 8. I. p. 1(37.. .169.

appendicis; ex hoc 3) Hutt. Miinch. III. p. 569... 572.

^ quum 3. et sic infra. * egerrime 2. ^ ut] et 1. ' probamus 4. '■• sci-
licet omis. 4. Maguntia 2. '^ Ytxwn 3. '^ benivolentia 2. '' sanctam

omis. 1. 3. '3 ind. tuse sev. 2. 4. ^o cohercere 2. 4. imprimis 2. ^i d^.

tum etc. omis. 4.

364 CT.XXX. AI.BERTI MOO. AD I.EOXEM rP. X. RESP. D. M. IVL. [?] 1520.

§.?. (lomino llieronymo Alo.mdro, niinliis sanctilalis voslnie. Primo significalur,
quomadmoduni sanctilas vcstra domino Caracciolo negoliuni dodcrit et abman-
daverit nuucinm ad Ca-saream maicstatem, quod illum mihi graluin intollexisset,
simnrqno rosam auream consecratam gratissimum mnnns dono mitlil; altero
[ir;i'ci|)il sanctitas vcstra, ut eidcm domino Caracciolo, deinde teilio, ut et do- j
mino Ilicronymo Aleandro nuncio pcenaliter misso ad exsequcndani hullam
Lnllicrii diligenter et studiose adsira; quarto vero pr.escribit, qua via mihi
iiicedondum ad excitatam a Lutherio ha^resin exstinguendam ; postremo de Hul-

§.3. teno compescendo. Principio itaque, beatissime pater, habeo gratiam maximani
sanctitali vestrae, lum quod dominum Caracciolum raiserit nnncium , ut videlnrio
idoneum et utilem sanclitali vostrit, cuius equidem bonorem et commodum re-
spexi in eo expotendo, tum quod auream rosam, hoc est solenne munus et
animo moo longe omnium gralissimum, donaverit, qua> res novo vinculo moum
njisoquium voslrto sanclilali asli'inxit, ut qiii pridom fui diligonlissimus, modo

§. 1. sim niullo diligentior ad ohedienlia» officia. Nani hactenus licot iuiussus, dobili I5
tamon mcmor magna sedulitate laboravi, non solum Hutteni libellos llagiliosos
auferre de manibus loctorum, qui publicati erant priusquani eius rei vel lenuis
suspicio ad me veniret, sed etiam seditiosissimos furores Lutherii otiamnum
subnascentes opprimere studui, et in hoc commonefeci primum quantum scio
sanctitatem vestram qui nunc, prob dolor, vastissimo quodam iucendio prope- 20

§.5. modum universam Germaniam corripuerunt. Equidem vero nibil non tentavi,
qiiod ex consilio tbeologorum ot iiirisprudontum accoporam ad rem foro con-
(liicibile. Prajtcrea altalienavi a mo quosciuKpu! olfocoram abalionatos a sludio
sanctitatis vestr», ([uod videre est in Ulricbo Hulteno, nuper carissimo milii,
quom famulitio meo statim exclusi, postquam eram certior factus de IibeIIo,25
quem scripsit in reverendissimura cardinalem S. Sixti, deinde ex Magdeburgensi
diopcesi Mogunliam reversus cognovi abominanda quaedam ab eodem illic publi-

§.G. cata et excusa a cive quodara Moguntino. Nibil potui in Hutlcnuni, qui se
munitissimis arcibus in hunc usque diem continet, et fortissimam manum equi-
tum, ut audio, congregare potest quoties ei lubitum est, adeo ul mibi propo 30
formidabilis sit. Egi quod res tulit : omisso Hutteno, cuius copia, uli dixi,
non erat, iniuriam atlenlatam in imj)ressore vindicavi, quom novo exemplo per
licloros in carcerem durissiraura coercendum curavi, obsecrantibus eliam multis

§. 7. ox proceribus ne facerem. Deinde cavi, ne quis eiusmodi contumeliosa et in
dimiuutionem auctoritatis sanctic sedis Romanae scripta vendoret aut emeret snb 35
mois dio'cesibus. Quo edicto simul complexus sum Lutherana , tametsi ea su-

§.8. [)eriore anno studiosissime probibuerim. CiEterum quid subinde conatus stm

apud reliquos principes, perlongum est narraro; tantum dico, sicut rcs esl,

• et vestra; sanctilati persuasum raagnopere velini, nullura uie lapidera non mo-

§.9. visse nihibpie reliquisse inteiitatum, ut incrude.scens raalura arceretur. Quo 10,
quidera nomine mullos cogor nimis iniquiores ferre, qui diversae factioni vi-
(lonliir studere, quorura nonnulli blandissirae coramoncnt, de lapsis raoribus
iioscio qiiihus corrigendis, et prie se ferunt, iilinara non falso aliquale pacis
studiiiin. Horura taraen odia strenue conteiuno , cogilationc beneficioruiu, qiise
in nie plena quod aiiint nianu elTudit beatitiido vcstra luulto pluriraa, qiioruin 45
niemoria semper exlabit apud nie recens, et extimulabit, si alioqui segnis es-
§. 1(1. sem, ad satisfaciondiini in omnibus voluntati sanctitatis vostra;. Ouamobrein,

• Primo] p. 357. ^ tertio] cf. n. clxxvi. ^ postr.] u. clxxix. *^ obsequia 3.
quonrlam 2. ^^ Cf. infra ad d. 15. Dec. a. 1521.

CLXXX. ALBBRTI AD LEON. RESP. CLXXXI. IIVTT. AD CAPITON. EP. D. 1520. 865

sanctissime pater, iii prcesentibus niandalis de Lutlierii bulla publicanda in di<T>-
cesibus Moguntina et Magdeburgensi et sunVaganeorum nieorum reverendoriun,
non tam verba quam mentem perpondeiis, communicato ciim dominis nunciis
consilio lotus incumbo ad j)aran(hun nubis favorem scculariuiu principum, sine
Squibus frustra niteremur, et omnis noster conatus in nervuin exiret. Quid§-ii-
autera speremus, aut quo successu videatur negotium processurum, pra^noscere
certo non possum, nisi quod in spein veni non inediocrem, optinmm quemque
virum dedituin esse paci et raultis annis firraat* religioni, quando tales tumultus
in commune discrinien arripiant oranes nequidera eius patroni. Aperta cnini§. 12.

lOfenestra inobedientife et sublato e medio impietatis metu, qu;e rerura deforini-
tas, qme licentia malorum! Quare sanctilas vestra„ beatissime pater, id de me
expectet quod de obsequentissima sua creatura. Postremo habeo graliain semp£r§. 13.
raaxiinain , quod vestra sanctitas Valcnlino Tetelehen cenluui ducatos reraiserit
mei causa in negotio coadiutorio. Cum liis valeat diii incolumis beatitudo ve-

iSstra, cuius pedibus beatissimis huinillime ine coininendo.

[ebeenbvrg?] CLXXXI. [exevnte ivlio? a.] l.^2n.

VLIl. HVTTENVS V. CAPITONI SAL.

Nuper obnixe deprecatus sum e.\emplum pontificis literannn ad AI-§. i.
berthum ut curares mihi. Idem nunc quoque oro quantum possum ut

2;)facias. Tilmanno ibi utere; is te iuvabit atque omnia niohre ut habeam:
nihil seque hoc tempore mihi quaeritur. His lectis ocyssime Carbacchium
accersi, et mone siquid liabeat a Francofurdio , ut mittat. Fratrem meum
invenies apud Franciscum; ei dari oportet quce scribitis aut qute mittitis.
Scribite qua; hominum sermo de poemate Germanico, quod a.sperius arbi- §.2.

Sotrantur quam me deceat. Vale et rem communem, sic est enim, studiose
cura. multos habes istic quorum potes uti opera; Brassicanum, si est,
ex me saUita. Me excarnificant crebrte ist* et toties iterat» ab amicis§.3.
expectationes. ulinam statim a principio ausus essem meo consiho agere:

CLXXXl. A = MS. biblioth. autistitii Basil. fol., in cuius dorso est : vARiiE ec-

CLES. BASILIENS. TOM. I. WOLFGANGI CAPITONIS SCRIPTA. fol. 117''. 2 = ^^ictjric^

(Ind. bibl. u. 85.) ©. 628. n. viii.

2 Magdeburgense i. '^ semper] spr. 1.2.

" Hutenus 2. i^. 19 Albrechtum 2. ^" Tilmanno] Kreych? " aut quaj mit-
titis omis. 2. ^* de ipse Hutt. correxit, scripserat ex De poemate Klag iiber den
Luterischen Brand interpretatus est h. l. Rohrichius ; magis esse videtur ut Clag uud
vormanung etc. indicetur. ^^ Brassniannum 2. Wirtenbergensem loannem Alexan-
drum Kohlburger Argentoratensis Harundinetus nosse debebat.

366 CLXXXI. HVTT. AD CAPIT. KP. CLXXXII. I.VTII. AD VOICT F.P. D. .'^. AVG. 1520.

nani isli consnUores minus ac niinns placere niilii incipinnt. dii bene for-
§.4. tiuient. De Cwsare inagnifice onniia pollicetur Franciscus, putatque non
futuruni nobis adversum, etsi comburemlo Lutliero gratificalus est pontifici
consulentibus sacrificis, (jui illius ;etate abutuntur in m;iximis nonnunquara
rebus. Iterum vale. 5

[hiscript/o:'] Wolfgango (;a]Mloiii Tbcologo venerabili
salut.

WITTENBERG.E.

CLXXXIL

[aiARTINVS LVTHERVS]

lOANNI VOIGT 10

SACR.E THEOLOGI^ MAGISTRO AVGVST. EREMIT.E MAGDEBVRG.
SENIORI SVO.

IHESVS.

Salulom. Ex quo nondum vos audio in rcgislro niorluorum, crodo vos
adluic vivoro, ot nomlum ulliinas ad mc scripsisse literas. Sormonem do missa 15
per vos milto reverendo patri provinciali , el positiones Melanchlhonis, mirabiios
valde sed veraces. Scribit contra me Lipsonsis asinus mullos lihros, ot quidam
in Italia Cremona! contra me scrij^sit, indoctissimus, siiio nomiiio, credo ordiiiis
priedicatonim csse. Eccius dicitur adhiic niliil oxpcdivisso in urhc. Krancisciis Si-
ckingus por liiittcnnm promittit tiitclaiii mihi cuntia oniucs Jiostos. idom facit20
Silvesler dc Schawcnhorg cum nohilihus Francicis, cuius litcras pulcliras habeo
ad me. Nihil tiiuomiis amplius, sed iam edo lihrum vulgarem coiitra papam de
slatu ecclesia? emoiidando: hic papam acerriine tracto et quasi Antichristum.
orate Dominum pro ine, ut prosit verhum meuin ecclesi;e sua>. Valete. die S.
Stephani invcnlionis. Aiino M. D.XX. 2'

Fralor Mailiiiiis Lutherus.

CLXXXII. A = Lutheri epp. (lud. bibL n. 57, 1.) 11. foL G. 2 = Iiid. bibl. n. 51,

4. I. p. 475. Cf. etiam Burckhard. II. p. 126. Germanice exstat in Lutheri sciijjlis

a Wulchio editis XXI. 710.

^•"^ Deus bene fortunet. 2. (Christiunius esse piituvit prociil ihihio.) '^ Ilutenus
addidit recentior mamis.

'« provinciali] Id est D. Staupitio adnot. A. ^' Lips. asinus] Alveldius?
''■• [adnotatur in H. Hse literse in primo Tomo Germanico Islebensi excusae sunt.
Folio 2G. b.] Francisc.] cf. supra epp. d. 28. lan. et 28. Febr. a. 1520. scriptas.
2' Schauenberg 2. ^'^ adeo {pro £edo) A. librum] an den christl. Adel der deul-
schen yation. ^4 Domnium A.

CLXXXIII.HVTT. AD CAI-IT.EP. CLXXXIV. nVTT. AD ERASM. EP. D. 15. AVO. 1520. 367
GELNHYS.E. CLXXXIII. 8. AVG. 1520.

VLRICHVS DE HVTTEN

n. CAPITONI TIIEOL. SALVt.

lam tandem ardere hoc incipit incendium, quod mirum est, ni mea§i-
:5tandem ruina extingui oportebit. Atque hac in re plus animi est mihi,
quam ilHs virium. Age, age. perrumpendum est. Hactenus fueriin mitis. §•-.
Nam sanguinem video sitire Romanos leones. At iiisi me onmia falhmt,
sanguinem mittent prius ipsi, et vincula prius ac illos tam crudeUter in-
tentatos mihi carceres ferent. Si ignoras enim, principi Moguntino binis
loliteris mandat Leo -X- ut captum me et vinctum Romam mittat, magnis
adiectis ni faciat minis ingenti cum terrore. Hoc pontificis ofticium est. §-3.
Quam gestiunt gladii mihi. Scribe Erasmo et rehtpiis nostris, ut res agan-
tur. et vale. Si quse dabuntur ad me litter» , serva dum habeas ex meis
ahquem qui perferat. Iterumque vale. Ex Geyhihaussen VI. Idus Au-
15 gusti. raptim.

Pro calcographo scripsi Ferobino Hutteno, ut intercedat. Eius tamen §• '•
causa non desinet mihi esse cordi, et forle consihum his rebus inveniam.
[Inscriptio i'] D. Vuolfgango Fabr. Capiloni
Theologo insigniter docto
20 Salut

Hutenus.

CLXXXIII. A = MS. BasH. ad n. CLXXXI. cit. fol. 112. 2 = Mhrich (Ind.
bibl. n. 8.3.) p. G27. sg. n. vii.

STECKELBERG. CLXXXIIII. '■^- AVG- L^i^O.

V. HVTTENIVS ERASMO ROTEROD. SALVf.

Audisti nnquam maiori amentia ferri quenquam , aut furiosius insanire, §.
quam Leonem X. qui se vocat hodie? Is repetitis hteris mandat principi

CLXXXmi: A) = Ex MS. blbl. Freyio-Grynseange Basil. (MS. T. 19. fol. 38.) ex-

c fueram 2. ^ Xam] lam 2. " ignoras , principi 2. (vocabulum eni" how

agnovit.) ^^ mibi] missi 2. " Hterae 2. " Geylenhaussen 2. ^" chaleographo 2.
(De Sckeffero archiepiscojn iussu in carcerem abducto vide supra huius ipsius ejmtolam
ad Leonem X. p. 364. § 6.^ lerobino 2. Frowinus hic aut Stolzenbergensis est,

loannis filius, Francisci Sickingensis amicus, aut, quod minus crediderim, Ulrici
nostri frater natu minor. i^ caussa non desinit 2. '» Inscriptionem omisit 2.

25 Huttenus 3. et sane Huttenius mira forma est. ^e quemquam 2. 3.

368 CLXXXIV. HVTTENI AD KRASMVM ROT. EP. D. 15. AVG. 1520.

Moguiilino, vehemeiitihus etiaiu iiiterpositis eommiuatiouilius, ui faeiat, ul
vinctum Romam mitlat me. Quo iu homine magisue demirer, quod hoc
jSetere ausil, si speret impetrare etiam, quam a tali tautoiiiie viio quod
deposcat? Atque igitur nunc demum coecus ille iudicaudus est, sed mentis

§•2. lumine qui careat. Habet et legatum apud Carohim, nostri periculi moh-s
torem longe ofliciosissimuni. Hoc ilhid est, quod parturire istos audieha-
mus, homines acutos. Me quidem vahle arhitrantur timere, quanquam
auditi sunt uuper, esse condiciones admodum houestas, si de pace agi

§.3. mecum i>fltiar. Hoc tentant post quain vident elapsum. Nam Moguntia
excesseram paulo ante quam forte constitutum erat iUis, quod se (ngiimnio
esset facere, monitus ah amicis, simul ipse quiddam suspicatus. Te iuheo

§.4.quiescere penitus, ac stih) temperare, ut te nohis serves. Atque hic audi,
quid amicitia fretus uostra moiieaiii. Negocium Capiiionis cum arderet.
videharis iiuheciUius, quam te digiiiim esset, metuere istos. Et iu Liithero
nuper, quaiituin potueras, adversariis persuadere couatus es a communi 15
reipuhHcte Christiaua; caussa tueuda longissime ahhorrere te, qua de tamen

§.5. sciebant iUi, quod sentires mullo ahter. Hoc nou admodum decore visus
es agere. Scio enim cui ainico scriham, et quam te non deceat maU
consulere hauc monitionem meaui. Iiivitus iiomiuum sermones audivi, sed

§.6. tunc defendi amici famam, cum uouiiihil ihi dispHceret ipsi mihi. NunctJo
quia agitur mea caussa, nihil te cselo. Atque igitur sine hoc abs te ini-
petrare eum, qui te maximi semper fecit, et nunc eliam demereri optiiiie
veht, siqua forte possit, ne quid eiusmodi sinas excedere tihi. quale iii

§.7. Luthero et Capnione perspeximus. S(is quanto cum triumpho circinn-
ferant epistolas quasdam tuas adhuc illi, iii qiiihus cum fiigis invidiani.25
sat odiose aUis eam concihas. Sic ohscurorum epistolas iugulasli, olim
valde prohatas tihi; et in Luthero quod uoii moveiida moverit, damnas,

§.s. cum tu ipse eaiidem Camerinam tractaveris in tuis passiin lihris. INeque
tameu adsequeris, ut isti credaiit, non summe istiusmodi velle te. Ila et
nos laeths, et illos uoii placas tihi. imo u-ritas magis et iiividiam provocas, 30

§.9. rem tam apertam dissimulans. Quare de mea causa etsi Iiiiic [losset magni-

scripsit lueo rogatu Ed. Wijlfflin v. cl. Primus ediderat hoc Expostulationis Hut-
teniana' Sponfjia-que Erasmi quasi pra-ludium 2 = Hagenbach in annalib. litterar.
XbeolooifAe 8tubieit unb iJntifen. 3abi\v 1832. .f>eft. m. .«pamturcj 1832. 8«. p.631.sq.;
iterum quasi nondum editum publicavit 3 -- Rohrich ilnd. bibl. n.85.') p. 020. sq.n.x.

' criminationibus 2. (per errorem). * cfecus 2. ^ legatum] Aleandrum
(Miltitzium conieet. Hagenb.) '' quamquam 2. 3. ® conditiones 2. 3. ^ ten-
tant, post, quam A. " quoddam suspicionis habere videtur A. suspicans 2.
suspiciens 3. i^ Negotium 2. 3. ^^ scribant 3. *' coelo A. celo 3. " si
qua 2. 28 Camerinam] materiam 2. (infeliciter palude evitata.) '^^•■^' Ita et uos ...
dissimulans omisit 2. ^" ledis A. ^' caussa 2. 3.

CLXXXIV. HvtT.AD erasm. CLXXXV. mycou.adzviNGl. CXXXVLlvth.ads. 369

ficeiitiiis contingere nihil, quam si scriptis tuis probetur, tamen si qua in-
vidia te oneres metuis, saltem hoc concede mihi, quo ne cuinsquam terror
extorqueal tihi, ut eam eleves, potius altissimo silentio pra4eri: scio enim
quantum nocere mihi possit unum verhum ahs te scriplum , quo videaris aut
>arguere institutum meum, aut certe non prohare. H«c ut amico Hhere scripsi.
Tu optime vale. ex propugnaculo Iluttenico XVIII. Cahi. Sept. 1520.

Des: Erasmo Rotero

damo Theologo A

mico siimmo.

CLXXXV.

10 LVCEnN.E. l^J^iVAi!LV. 21. AVG. 1520

MYGONIVS l). IIVLDRICO ZVINGLIO
THEOLOGO CHRISTIANO EVANGELIST^ TIGVKINO AMICO PRIMO.

Nunquam scivi, optimc Zuirigli, quam fueris ad persuadenduin in scri-

bendo acconunotUis, nisi diiin proxiniis lileris me convenisti

> Dc oralioniijus qiiinquc noitis rclatum cst , quas Iluttenus liabuerit

vel scripscrit contra Wirtembcrgium. miror quod non ad nos ctiam perve-

niunt Vale felicissime in Clirislo. Lucernue XII. Cal. Sept. 1520.

Salvum te optant mei omnes. .

Myconius tuus.

CLXXXV. Ex HulcTrici Zuinglii Opp. cur. Schulero et Schultcssio. VII. 1.
I 20 p. 145. sq. Tigur. 1830. 8".

•WITTEMBERG.E. CLXXXVI. 1 1. SEPT. 1520,

[MARTINVS LVTIIERVS]

ERVDITISSIMO ET INTEGERRIMO VIRO MAGISTRO

GEORGIO SPALATINO

A SACRIS PRINCIPALIBVS ETC. SVO IN DOMINO MAIORI.

IHESVS.

Salutcm. Litcras tuas ex Altenburgo datas Iieri acccpi, mi Spalatiue . . .
Scribam itaque id qnod rcs est, niiiil unquam in me fuisse, quod

CLXXXVI. I = Lutheri Epp. (Ind. bibl. n. 57,1.) I. foll. 282. sq. 2 = ibid.
n. 57,4. I. 485.. .87. n. cclvii. (Germnnice ap. Walch. XI". append. XJll.)

2 metui. Saltem 3. quo ne] qi\o\x\(imts) 2. ^' propugnacl. Huttenico A.

FroTpngnac(i(Io) 2. (omisso v. Huttenico) Ebernburg interjirelatus est Hagenb., per
errorem. Huttenico omis. etiam 3. "^ Insciipiionis loco Huttenus declit 2. , omnino
omis. 3. ' V. Hutten9 rec. man.

'''•'8 hab. contra vel scr. Wirt. edit.

HVTTENI OpP. VOL. I. 24

370 CLXXXVI. LvxriER. ad spalat. CLXXXVII. melanchth. ad schwebel. ep.

iii por.-^onam poiitidcis rapcrclur: (piid ciiiin cl facilius ct vcrius scrihcre pos-
sumV Ctfilcrum seilcm ipsam et nc atrocius tractcm intcr scriliciuluin . caveii-
(lum erit mihi: aspergelur tamen sale suo. lliittcn lilcias ad iiic dcilit ingenti
spiritu icstuantcs in Ronianiiin pontiliccin, scriljcns se iam ».'t litcris ct armis
in tyrannidcm saccrdotalcm riicic, inoliis (piod jiontifcx sicas ct vcnenum eir,
intentarit, ac episcopo 3Iopuntino mandarit captum et vinclum Romam niittore.
0 dignani, inquit, caeco pontifice dementiam. Videbis exeniplar, ubi roceporo
ab llenrico Stromero : is enim petivit videre. Mab)rum causic accedit, quod opi-
scopus Mofcuntinus ])ov conciones mandavit, Ilutteni nomine cxpresso, libros eius
contra Romanum pontificem neque lcgi ncquc cmi, sub cxcomniunicalionis senten- lo
lia, adiecto in line 'candcm scntcntiam dc similibus libris', ubi mcos occulte laxal.
Verum si et rae ita nominatim tractavcrit, iungam Huttcno et meum spiritum,
ita me excusalurus, ut cpiscopum Moguntinum non sim lictificaturus: forte

finem tyrannidi su;c ipsi silii accclcranl lioc consilio. Ad mc rcdco

Tu lucc boni consulc, ct valc in domino; cura aulcin, nc cl 15

principi nostro pateat accessus passim, ne ct ipsuin pctat vcneno aiiquis: nihii
non tcntahunt Romanonscs, nec potesl satis Hutlcnus mc nionore; adoo mihi
dc vcncno tiiiicl. Willciiibcigie. Undccima Scptcmhris. Aniio M.D.XX.

Martinus Lullicrus.

[WITTENBERG.E.] CLXXXVH. [m. SEPTEMBRI 1520.?] 20

PHILIPPVS MELANTHOX

lOANNI SCHWEBELIO.

Salvc, (tpliiiic loliiuiiics. Fallcris si ciiiiis crcdis iiiilii iiicundiorcs litcras

csse (|uaiii luas Romanistariiiii lcccs iiiliil iiictuiiiius : si dcus

pro mdiis, (|iiis coiilra nosY Mitto tibi legcndiiin llutlciii cpishdaiii. unam ox25

multis Tii pcr occasioncm respondc.

TMiilippiis tiiiis.

CLXXXVII. 1 = Centuria Epp. theologicar. .-ul lua. Sclnvebeliuni. Bip. 1597. 8»,

p. 8. sq.n. IV. 2 = Corpus Reforniatonnii imI. lirctschneider. Vol. I. Hal.l^S^.

4". p. 203. 11. 88.

Ssfli- Cf. supra p. 304. §7. ^.i Uteras] reccnliores qiiam cp. d. A. Iiin. 1520.
scriptce, sed non exstantes. utinain reperirentur.

-'' epi<t.] ad Lulheriim d. 4. liiii. ii. 1520. scri/j/i/iii.

CLXXXVIII. HVTT. AD CAROL. IMP. CONQVESTIO. SEPT. loiO. KLAGSCHB. AN' K. M. 3/1

[eberxbvrg.] CLXXXVIII. [sept. 1520.]

CAROLO ROMAXORVM ET IIISPAMARVM REGI
VLRICHVS DE HVTTEX EQVES GERMANVS

ORATOR ET POETA LAVREATVS
5 SALTTEM.

Etsi luulta esse video quse te occupatum habeut hoc tempore, ardua §•
illa et longe maxima, princeps Carole, rex invictissime , tamen uullum esse
iniportunum compellandi te tempus arbitratus sum, quo eodem cognitnm
sit accusationem inteudere adversarios apud te mihi. Qnum igitur intel- §.
lolexissem paucos ante dies quendam istic pontitlcis oratorem vehementer
conari hoc, ut tu mihi succenseas, statim has fortissimo viro, tuo cousi-
hario et a helhcis ministro , amico meo Francisco de Sickingen , cum ad

CLXXXVIII. A. 1...9. = Ind. blbl. n. XXXI. A. 1...9. 6^ =: Iiid. hil.l. p. 59^^.^. 9.

<£tn inibckantcr ltcbl)abcr ^cr gottlicl^CH tDarl)Ctt, dh^ tts rattcrlanbs, cittbciit
15 allca frcijcn <£ciitrd)cn l)ci)l.

C3= Ulolaiiff lifbcn frcimineti Seutfcljeit , es ift }c\)t , ii mir imrcrc \)mo h\nc\ har
ucrlci:ne frenlicit , uiioerumb ^u erlangen unterfiicben. gpe t)abt ir tien redjten nnreitjcr,
lier uns ob iiott iiiil, liie i?rolTcn bcpter, als fu-ifcr, f ii rft cn , nn ben ^iel 311 tjilff in
Difer rad)cn cniu-ckcn fol. ^0:311, un antierem feincm loblidien fiirnemen, geb jm gliiri^

20 unli hci)l I)cr allmcditiii Q?ott, inetdiem }u ecren , uns alle 3U nut3 inT gut cr l)if;es on
3iiiei)fcl i)o:genomen hat. llmb gcmcDncs nut^s iiiiUcn h'^b id) ettlid>' fciner fd);ifften , als
mir tiie 311 hcntien Komen, auf? ticm latin ins teiitfd) tranfferiert , fo inl Jias tiie 3i)er la-
ttnifd)er fpnid) (liie in ettlid)em nit 3iuicrteutfd)en ilt) i)at teiien mcgcn. ©ot geb eiid)
atlcn uil \)er)[s5, unti ein beftenliig ueft gemut, (Ch-'l'ttid)e umrheit , unt frephcit Des uat-

"5 terlaniis 311 uo3fed)ten. gncnebcn taffent euA) ien fromman guttcn bcfothen fein.
\tr0t3 Uomanift.

C Pcm tiniibcrroinlitltd^rtcn, gro|^niud)tigftcn fiirftcn unii I)cr2cn, l)crjn CTarlc

tiomifd)cn mi i)irpanird)cn iiiintg ctc. cntbciit f Iridi con i)utten Poet initi CC*:a-

toi fcine untcrtl^antgc fd^ultiigc bienft alLjett bcrcit.

3n lUieuiol id) fpd) "0} uil groder Uapfere unli ncttid)cr gcfd)aft iiir tiife 3cit anliiun , 0 §. i.
unuberu)inttid)ftcr fiirft ut? tiiinig Carole, i)et)od) Ijab id) gemennt, kein jcit inir imbe-
quamtid) fein t)id) an3iifnd)en , in ii)eld)er minc u)il)enuertigen mid) bep ^ir aud) bcfd)uir)i-
flcn. geierub ots id) hurt^ uo:fd)iner 3cit bcrid)t bin, une ciner ies papfts | b^^.uihin' §•-'
gcfd)id\tc, mit grolTem fleif! l)id) iibcr mid) ^uer^iirncn unterftehe, h"b id) fo battJ l)em

35 ftordvmutige hilt, Iicincm ratthiener un hiuiptman irant^cn uon $id\ingen, j s.Xngln.
mrinem befunticren guttcn frcuirtc, als cr pet^o 311 Dir rcnfu-n molt, Ijilc gcfd^jifft liir uoj-

Indic. bibliogr. n. XXXI. ^. a.

2 Hispaniorum 5.». ^ Vh-icus 2. * or. et p. lavk. omis. eclit. ^ Quum
h. l. omnes i» quemdam 7. ..9. '- Sichingen A. 1. 3. 4. 5.7. 8. cuui et sic in

S(i(i. 7.9.
^^ ■■ 24*

372 CLXXXVIII. IIVTT. .\U CAKOI.. IMr. COSQVESTIO. SEPT. 1520. KI.ACiSCHR. AN K. M.

§•3. te profitiscerctiir i;im, pcrfereiulas trodidi. Acciisatum me liiir mitlitiir ab
episcopo Romano, atque lioc tu solum tieri pulabas. sed ei;() ((uod moni-
lus sum uuper, itidem cerlioreni faciam. suborualos iam uuilto anle ab
istis, (jui extiuguemlo inibi, sFve ferro id sive veueno patrari posset, operani

§.4. darent: idcjue in tua aula, nbi tuuc uegocium milii eral. Ne^jue lioc patiars
ignorare te, quod certum liabeo, imperatum a Leone .\. quibnsdam bit
principibus, ut compreliensum me vinclum llomam niittant. II;ec institula
ante sunt quani apud te reus fierem; et t^tmeu (pii hoc sunt conati, accu-

§.5. sationi adhnc locum esse volunt. Qu(»d per niaiestatem te tuam obtestor,
tuamquc imploro ridein, ne patiare tantnm impetrari abs te, quanlum ;iii-iii
dent petere improbi: petuiit auteni, nl per te liceat vinctum abdncere eqiii-
lein Germaimm, eius corporis. ciii tii capiil impositus es, niembriiin.

§.c. Quod ob malefactnm? Certe profeclo niillum, ipsis etiani illis qui pctunt
testibiis. At qna de caussa? Quia Cbristianam adserui veritatem, novitias
pontificum detestatus fabulas; quia ad prislinam et huic nationi tuoqiie iin- lo

§.7. perio debitam respexi libertatein, extermim detrectans iugum. Nain quale
hoc peccatum est, quod liinc aliquid illorum decessit hicro? Si nescis
enim , hoc inprimis stomacho fuit ipsis , quod passus non sum tantum ma-

§.3. tcr 3ubel}cntiige bcuollKn. Unnti i)m tsk fnd) tiifH- flcftiUt. Q;s fchickct ticr i3opft ron Itom
Ijcrau)? mid) bci) tir ^ubcfngcn. uii^j id) gUuib, iu mancft, folid)S allcin, vni uici)tcr9 20
"anit"entouu"rn"i" | "'^^*'' *"■''" J'" l^-^^tlji^hcn. ijtcrumb umI td) tiir nitt uo^haltcn, unts mir
ncd)ft 5cr halbcu uuuininiis uici|? iio:komcn, cs fci)cn cttlid)c tiurd) mcinc milicruicrtiijt
bcftclt, flcif? 3Ul)abcn, uiic fi)c iiiid) mit gnfft, obcr cpf;cn umb:iniicn, iifi Iias an ^cincm

§.4. hotfi liarin td) tiomals mcincr gcfdiafft ballicn ctttid) tag ucrl)ar:ctc. Tir fol aud) nit im-
Huu9''"eVw.2''»7ii I "'"'^'■■'^ '""' "'"'' ^'■''" '^'^^^^- ^"' ("^-' 'f'^ uio\ {icuiilTcn hab) ncdift untcr-2i

uom. I ftunticn. Pcr hatt cttlid)cn iiirftcn flcbottc, mid) jm jicfauiicn gcn ttom

5ciibcrantiuo;tc. UMcuuil nun tiilH- tiinii man uonicno^mcn cc ich bci) tiir iicfd)ullii()ct , fo

5.5. xicr'mci)ncn iod) iic folidjs iicthan, ircr uo;fagungc bci) tiir fuglid)c ftatt ^uhabcn. Dcr
"'roium';''' I bnlbcn id) tiid) licincr |.iuuiiilUid)cn grclTc, icincr furftlid)cn trcuicn unb vci-
lid)cit crnmnc, bcttcuiJ, tiu uiu-Ucft nit lalTcn umb Jiich cruu-rbc, allcs Mo bo(;c lciit bittcnsn
gctiojfcn. llun bittcn fi)c (als id) uonicm) in lucllcft jncn ucrhcngcn, unl) mad)t iicbcn,
inid) dcfaniie flccn tlom hinuiciik ^ufiircn, ciuc uom aticl , unii cin glit) tics ccjpcrs liar-

§.6. liber Du cin haiipt gcfct^t. Hmb luas iibclthat uiillcn? /iiruiar kcincr. 'bas id) mich uff
^'"Te?foi"n"'"' I ^^' 1^^^^"' '" ""'^'^ uo;klagcn ^cphc. ^-\us mas u:fad; abcr? Ihnb tias td) tiic
ChJtftenrid^en iuarhcit bc^ciigct, ncuUid) crfiinDcn, cttlid)er Svipft fabclcn uiiDcrfp:od)en bob. s:.
Pas id) oud) trad)tentic nod) Dcr oltcn, tiifcin lanD uuD Dcincm rci)d) ^iigchojcniie frephfiti

§.7. hab gegcn Dem oufUcntiifdicn joch abfd)ciiung uuti iuiOi'rfpatt gctragcn. Jift nun Uer hal-
ben ctuias Dcm gcuiiii un nut^ Ocr iHomaniften entgangen, tios hoff id) mir nit fiir cin
milTcthat gcredinct lucrtien foll. Cs ift jn abcr (uiicuiol tiir Dos uillicht nod) unuiiffcnH)
"uue'siin!;'.''" | ""'^'" ^"^ ''■'"'•3 i '"' i^iU^^^s nU\)t5 uo^tirufUid) gciucft. jCjabcn aud) kcin on&crc m
ujfoch mitcr mid), Uaii Das id) nit h^b ki)licn mcgen, ticincr grcffc unli hiTUid)cit fo uil

* exst. 7. ..9. pcarari 7. ..9. ^ negotium 3. 6^. ..9. '^ cau.sa 6^.9. et sic

in sfj(/. fere ubique. '^ peacatuiu 5. ^j |-|;jrCtli|jfn 0.

CLXXXVIII. HVTT. AD CAKOL. IMP. COJJQVESTIO. SEPT. 1520. KLAGgCHR. AN K. M. 373

ieslati luff; decedere, quantum illornm ad se traliit cupiditas; et quia in-
diguum duxi nostra virtute, novis cottidie depilationihus patere hanc pa-
triam, novseque semper expositam esse prsedcT; eique sui iuris monstrator
fui, su» dignitatis monitor. Quod ipsum si scelns est, tamen quia tuusJ.s.

osum, ad alienum vocari supplicium, quia te principem agnosco, ad ester-
nam rapi paMiam non del)eo: nisi carceres hic tu non habes, et gladios
non habes, aut laqueos, quibus sontes punias. sed habere le non igno-
rant, sibi hcere omnia volunt. Quod videre te oportet, cavendum quid§.9.
sit, neve phis nimio in ius concedi tuum tibi patiaris, non dico 'si hoc

lodederis' (nam datiu"um nnllus est metus, ne suspicio quidem), sed patienter
si orari etiam abs te huiusmodi tuleris. Atque hoc soUicite adcurandum JiO-
tibi existimo, quia omnis in te uno posita Germania est, ne quos ornare
etiam debebas, non tueri eos videaris. neque quos officii erat tui evehere,
deprimi eos sinas. Ubi si tempus spectandum non esset, tamen exemph§. Ji.

lorationem habere te conveuiebat. quo tandem devenient enim res Ger-
mana', qu» rehqua hbertatis nobis spes, ahis nostrcC virtutis opiuio erit,
si neque tuo inservire honori hcet, neque accommodare patrite tutum est?

obgccn, lUs taolid) lifrlVlbiiicn Hiinianiftcn bciiirti }xi ir 3cud)t. lliinU iias mid) liat cin un-
biUtd)c fiid), uit tiev £ciit!d}cn tuclu-n nn iicmut ungcnia); I)inid\ct |'cin, tiifu- nution tag-

20 lid) tJtT on untcrlor? t)f inl fclt^oinc tm nciiic uicg uon jncn gcfd^ct^t uicriicn , nns tc'itfd)cn
ftatigs Dcr tinnifd)cn rrtubcrci) untcrttio:ffcn fcin. gob ticr holbcn mcinc lonDHocruiuntcn
luo }ii fi)c rccl)t hrtbcn rtngcjcigt, unti fi)c irc ccr, nut^, unt) billid)cit ^iuicrtatiingcn cr-
manct. Q^b tion folid)s, rtls nit gcrtdit ivcrticn mog , fd)on unrcdit gcthon | '-^jjn"" "t ifett?" ^^- ^-
iucrc, fo folt tiod) id) rtls cincr uon iicn ticincn, 311 cincr frcmbli cn ftraff ntt gct'o:licrt,

2.1 nod) tjiciucnl id} iiid) uo: mcincn hfi':fn crkcnnc, U)inti rtud) kcin rtiiDcr gcbott olicr gcumlt
i!ibcr mtd) hnt, 311 nufUcliifd)cr gcfcngKnuf? olJcr gcrid)t bc^uningcn lUfrDcn. €s fcp ian,
1)05 tu im ticmifd)cn rcict) kcin gcfcngknuf?, kcin fd^mcrt, nod) onlicrs tio mit mon liibcl-
thatcr ftrofft brtbcft. Cs ift jne obcr i)o:umb 311 thim, Dos fpc in bci- J mfnist^n' flTsrt"?
ncn gcttirtlt gfgriffcn, unti rtllcr t)tng ollcin mod)t hubcn tucllcn. iortn Dir ^ufchcn gcbiirt, §-9-

30 un 3iiucrhutcn, tios nit 3iuuci)t bci) tiir jngcb:od)cn, cti' Bcincr mod)t ^iuiil cnt^ogcn xvaic.
tDicmol id) kcin ucrisodit, td) gcfd)tvci)g fo:d)t hnbc, tios tiu in I)if?cm trcs gcfallcn hrtuli-
lcft. pir unl abcr nid)t Ucft lucnigcr gcbiircn jncn Dct^o rtlfo ^ubcgcgnc , ijns fi)c htnf iirr
folid)c t)ing rtu Iiid) nit mccr bcgcrcn. VnX) magft luol gutcn flcif; hobc, fcDtcinrtl rtUcfit-f-'0.
d)cn, uiT lirts grtnt5 tiicfcn £ciitfd)cs Irtutis rtu tiir nllcin gclcgcn , tias nit tiic iJir rtud) 311

SoDcrccrcn gcbiirt, unbcfd)irmt UtfFcft, unU iic Uu uillid)t crhcbcn foltcft, bcp t)ir un- | ^g^
tfrgctruri\t ivcricn. Vn\} iDcnn ;n foltd)cm ntt l)ic 3ctt, ols nct^o gclcgcn on^iifchcn tiicr, f-^i-
fo foltcft i)U iod) luos hfntuft tDci)tcr uolgcn mcg bct)cndAcn. Prtft iDor 311 luil 'bie lcngc
onfcr (£ciitfd)cn fod) komcn, wrts frcnhcit o^Oct fid)crhcit tDcrI)cn wir mccr h"- | dAeV"'iaih!
bcn, utT iDOS tucri)cn nufUciU)cr uo^n unfer mnd)t hitltcn, iDfiT u)tr nitt t)id) unffrn cbfrftcn

^Oregter 311 ccrcn mndit hnbcn, unni) mtirt uns uon nufUaniifrfn unffrs unttcrlnnlis nut^ unli

2 nobis 1.6^. ..9. ciuottidie 2, quotidie .-i. S. J?. ^ pifede 5. ^ monitiir 5.

*•' et glad. n. hab. omis. A. *" pacienter 6». '^ Atquse 1. solicite A. ^^ neve A.
^* tamen omis. 6^. ^" tand. enim d. res A. rectius quidem, sed co?iira Hutieni

consuetudinem. ^*-*^ Germanif 5. '^ nob. lib. 7. ..9.

374 CLXXWIII. HVTT. AU CAROL. I.MP. CONQVESTIO. SEPT. Io->0. KLAC.SCHK. AN K. M.

Deiiiqiie iil»i reliiiio, uhi |>ielas, si (jtuc Cliristiis (locnit, meiuiiiisse non
oportet, atqiie iiiimortaliliiis illiiis iiistitutis liunianas pr;t'ferre traditiunculas

§. 1.'. cogeraur ■? Ltinain videas qui sint liic passim contra lianc vim jicmitus, qute
conlra iniquitatem lianc suspiria, qua', ut liiec vindices, tui expectatio.
tandem videtur enim ius et fas omne al» his deleri, onmia omnibus eripi.s
Cuius rei, quse mea est fortuiia, in nie , si usfpiam alilii, documentiiiii
dederunt: non est hxv maj;ua alr(»cil.ts eiiiin, inauditum, indefensum, iii-
dicta caussa, velle vincire, velle tor([ueie, velle oc(?idere, pra?sertiin in-

§.13. dicium cxpectantem et cognilionem ap|)('teiitem? Fateor hoc me scriptis
conatum eflicere, ut hic vertatur rcrum orbis, bic emendetnr stalns. Debuitin
ea res magni csse periculif imo ullius esse dehnit':! Nequenego, prom|)tus
fui, sed opportune; aiidax , sed necessario. et ut qu;e fidiicia sit videas,
ne adhuc qiiidcin clamare desino contra hostes veritatis, contra piihlici'
liherlatis op|)ressores, contra tu?e dignitatis conteinptores ; neipie lUKpiinii

§. II. desinam, nisi tii nolueris consnltum tibi, )>rospectuin patriie. Sed voles, 1.5
et ab eo abhorrebis mulliim, (piod te isti faccre nollent, si bonos ferre

chruigife" 1 t"-iii«f" 3urct)nff<-'" ncrbotte '■:' §;ci iniirt cs jo luid) nit luol im otiutlicn mt iJcr
zustendig. I j(ciCtltct)eit fton , iucnn nmn t>as (Cb^iftus fclbs ^devt, nit of^fict^fi . fonticr

§. 12. nicnfd)lid)c ftilTtunii uo: fcinc octtlid)c flcfvit} hultcn DiT nd)tcn fol. Wolt jiott "bii mcd)-
tcft fcl)cn, unts fciitft.KU hi)c iiciicn folid)cm ncimtltfiiin fcint, lutc grolTj bcfd)uiarnuf» nb 20
folid)cr i)nbiUid)cit tiic (Jciitfd)cn trniicn, nud) iuic c\vo^:-,c l)of=|niinii ijcticnnnn 311 l)ir i)rttt,
t>u u)crr)cft t>\e fnd)fn nnticrcn unt) 311 bclTfruiii) bMniicn. Dnnn innn fid)t nun mccffd^in-
bnrlid), ^ns nllcs rcd)t, nllc billid)cit uon obiicmcUcn tiomnniftcn Dcrtiljjct, in nllcn liiii-
flcn frcucl unt> flciDnit uo:gcii)cnt)ct luiirt. pns fid) t>nn luo pc nn cine on on mir u)ol
RoSLt"^ I l'<^ftl)i)"ft bntt. Pnn ift ^ins nit ein grolTe gcfd)U)int>igKeit, ein flmufnms unt) 25
tprnnnifd) DOMicmcn, mid) DnflcheJt, Dnucrnntiuon, on (|crid)t, rcd)t unti uncil, fo td) tiod)

§ 1:1 Huuens I jfti^t lciljcn Dnt> begcr Dcrl)c: , luMlcn fnl)tn, pcinigcn diHj tctiten? J)d) bckcnn,
tins mcin Do:fnt3 in nllcn mciucn gcfd^nlften vnt} nufuuingcncn bud)crcn gciDcft, licr flcift-
lid)cn ftnnt>t tucfcn un reiiimcnt, fo uil mir miiiilid), in bckcrung Ditli belTcrung ^iibjin-
gen. ^olt id) in t)cm grolTc fnrhc, oticr mid) eiuiitcr tuiticruicrtigkcit ucrfchcn bnbcn? 3d)3o
H""«"^5^.f'"''J<"' j lciiiinen nud) nit, t)\ id) DniichcilTcn , uncrfo:ticrt , fonticr nul? cuiicncr be-
iDcgnuf!, DiT bcgirlid) in Uifcn ijnnticl flnni)cn. Ijnb t)cs nud) fuj) un red)t. |i;t nud) uon
nctcn iiciDcft, Dtx nod), folid)s uon mir, oft' cinem nnt>crc befd)el)cn. pnrumb dtT t)ns tiir
Dnucrbojgcn fep, wns nod) mein mcpnung, fo geijcndu* id) nud) Do:tcr hiu "u nuffho:ung
311 riifen, uitt> uermanung 311 gcbcn luiber l)ic fei)itt)e "act umrhcit, tuiier untcrtrud\er ge-3a
mcpncr frepi)ett , luitier t>ctner hciligkeit unl) ieines gemnlts t)urd)ad)ter. (Cs fei) tinnn lias
tiu felbs ntt lcnticn mcgeft tiir gcrntcn , unti t>cm unttcrlnnt) 311 nut^ unti froincn gehnnl)-

§. 14. lct tucrDe. Pcs id) mid) bod) 311 t)ir ntt Dcrfnd). Duti i)of tiu lucrticft gnr nit ^iilajfcn
ein tiingk , tms tiir tiie ttoinnniftcn nit nngefpnnen get)c:fftcn , tucnn fpc fromntc tuolrc-

inmoi

t.4.'). 3 passi fi^. ^ exsp. Cy^...9. "^ est enim lisec A. ^ exsp. 5.

" liber-

6^. ..9. " immo 6^. ..9. ne<?o] ego S.9. prompus 6^. '^ oportune 5.

tatis] veritatis A. temptores {om. con) 5. umquam 6'. 7. ''' fromcn n. *' o:r n.

28 Do:fot3 ni [ nllen a. ^' unterttudvei n.

CLXXXVIII. UVTT. AD CAKOL. IMP. CONQVESTIO. SEPT. 1520. KLAGSCHK. AN K. M. 375

hic impeiatores possent. tu sis tanien qnaleni te esse decet, ne istis
qiiales cupiunt esse liceat. Quod tibi consulo, officiuni est; quod anioS.i^.
patriam, pietas. mea milla privata res est, nuUa propria caussa, nuUum
peculiare negocium. Nam quid facerent isti, quam insolenter triumpharent,

ssiquid eorum omnium qu;e traclavi, ad me privatim pertincret? Persequun-
lur me tainen et pcrditum vohmt, coque sihi authoritatem etiam deposcunt
tuam. Ego contra primum conscientia me lueor, deinde in tua tequitate §. le.
fiduciam pono : hhere scriptis hhris veritati testimonium perhihui : ex officio
tihi, cx pietate patriee consuUum vohii; tu-missimis adversus pontificias nugas

loargumentis contendi; inslitutas adversus tuum imperium, communem hherta-
tem, machinas convellere sum conatus. Ubi sunt prsemia bene meritis, ne§.i7.
quis me poenam dehcto timere putet? Sed quid mirum quod in gratiam
me bonorum ponere delniit, hoc in malorum offensionem coniecisse? Tu
vero aures quidem dare ihis potes, adsentire vero non debes, nisi duhitas,

15 si hoc adsecpiantur, facluros teterrime posthac onmia. Atqui lacient; fa-
cient, ita me Christus amet. nunquam enim intra ahquos fines ihorum
stetit cupiditas; nunquani modum hahuit, nec mensuram fert. Proinde inui- §.is.

Oicrcntic ^cyfcr bci) rin5 lcilicn mcci)tcn. tm folt ubcr ticincr gclu'ir, nit nit ircr bciiir
nad) lcbc. Dir Ms bc(Tt ^cratcn crl\ciT id) mid) fd)ulliiii, un bin lics 111113 untcrtanigKU- §. !&•

2u d)cn itiillifl. ^o ift natiirlid) l5c uattcrlanti | iiiol iDcllcn. tlnb t)ab bifiljar mci- I ^^"^^^^l^"'
nct t)albcn mit ticn ttomoniftcn nid)t5 ^ctbim iichabt. pifu-s ift aiid) mcin 1 Huue^s^sach ge-
figcne fad), oii' mid) in fonticriicit bctrcffcn nic gciucft. Darumb fi)c on 3iiici)fcl" gant^
ftclt^lid) flcgcn mir gcbcrcn, onti cincn triumpi) fiircn iiu'irt)cn, iuo in allcm tiifcm l)Oticl
ctiiios mcinc pcrfon, xinl) nit (icmcine £ciitfd) notion bctraff. ^^bcr nid)ts Ijcft xucnigcr

25nctiiicn fi)c mid) lcibs unti lcbcu:?, ml gcticjffcn nod) t^ofclbft 311 Dcincr ticrbfjinuf? unJ) bc-
uiiltiiiung ucrhoffcn. Dariiciicn ucrloff^ id) mid) crftlid) uff mcin cuit gcuiilTcn. | Hutteus trosi. §. I6.
Pornod) t)ab id) 31! ticincr iicrcd)tii)Kcit ticuiilTc hofnuuii, untr fiirl)crlid)cn troft. Jld) hnb
fttlid)e |3iid)cr iicfd):ibcn, luiti trud\cn lolTcn , borinnc id) frci) luT on ollc fd)cii 1 ^h"e'r1niiait"
lier morhcit gc^ciignufj, luiii 311 unfcr oltcn luiti oniicbo:ncn frci)hcit, tiie luiticr 311- | -^^;

subnngcn DOMnonuni) gib. pas thitn id) ollcs gott 311 eeren, Ijiv }u tiicnft, xmti ticm uat-
terlont) 311 giit. i\ud) fo hnb id) ouf? grunli hfptiger gefd)3ifft , iuiiicr flct)id)t ettlid)cr
papft gcfod)ten, tiic gcgcnbctu fo mitier d)Mfttid)c morheit, tuiiifr tieinc uTi tics licid)s olt
horkomen, iuiticr gcmcpnc frenhcit gcftolt , 3erb:cd)en unterftontien. f mb fotid)s j ^uu^,"en.^" ^- ^^-
gcbiirt mir bclonung, id) gcfd)uicig, tios id) ftroff tvortcn folt. Cs ift obcr kein tuuntjcr,

35jjas mitt Jjcm id) bci) bcn guten "banck uertiicncn fott, in t)cr bcfu-n uuhult) unt) obgunft
gefattcn bin. ijDcrumb mogrtu fi)c gcgen mir iuot ht^jcn, obcr ircs ongefinncs in Kcinc
loeg geiuarcn. t)ir ^uicnfcl tioiT, tios uio fi)c tiifics umb tiid) crlangtc, hin 1 ^ten^^dilef^erl
uo:tcr ottcs iibcl uiT orgcs uon jncn ongcgongcn uicrtjcn. lluti tiorff tiir in isgten.

gtoubcn ^ufogcn, fi)e merDe tiarnod) atlcrtei) uerfiid)cn. PoiT tre bcgirlid)eit hnt kcin cntr,

•lOmog oud) kcin mot? ot)cr be3ird\ tcit)en. gierumb bctiorf es xuot ouf ffhens, mie tiu t)id)§.i8.

^ negot. 3. 6^. ..9. Mam 5. ^ auct. 0^...9. ^ ijietatse 1. omissa v. patria?. hanc
oviis. etiam 6^. ..9. *" communemque lib. ..4. ^* illis dare S.9. assent. A.

^^ asseq. A. deterrime A. '® Numquam 7. ..9. ^^ numquam 6^. ..9.

376 CLXXXVIII. HVTT. AD

•AROL. IMP. CONQVESTIO. SEPT. 15211. KLAGSfHK.AN K. M.

tnin refert in pnesenli quid iiulires, ine pra-serliin liaud dnm fnidito, sed
§. 10. ciipiente apud te iudirem (puimprinium voles caussam lianc dicere. Quia
servatam volui patriam, ipse perdar? quid facies parricidis, si hoc ego
merui? Ouia solvere omnium vincula sum adgressus, ipse vinciar? quid
feret quilibet latro, si de me hoc statues? 3Icam famam ego perdam , quia s
consultum tute laudi volui; falsus dicar, quia verum docui; occidar, quia
ad vitam hortatus sum? Quo rapies omnes periuros, maleficos, impostores,
sacrilegos, sicarios, hsereticos et idololatras, si de his factis hanc pcenam
§.20. sumes? En Christi vicarios, Petri successores! Tu vero, Carole princeps,
ne sine hanc perpeluos imperii huius hostes palmam ex me ferre, hoc 'o
innocentiiB meas spoHo frui, hanc triumphare victoriam improbos. qui
nisi ex sua malicia tuam cestimarent indolem, ea non peterent quse tu, si
bonus es, imo, quia optimus es, tam non dabis quam ipsi, nisi pessimi
essent, petere non vellent, abs te prsesertim, tali principe, his maioribus,
§.2i.hoc genere cdito. Petunt tamen, quia moderari suas x-upidilates nesciunl; is
at non dabis tu, quia oblivisci ;equitatis non sustines: scio enim et cerlum
habeo, qna? tua est probitas, ab hac turpitudine summe abhorrere, nec
passurum servitutem metere eum qui sevit libertatem ; et qui connuune

t}et3o l)Oltfft, 3u uo: an fo id) nod) nit gchcn bin , unt) liod) Dcrlih bcgcr, nn [ inid) als
5.19. fiir tiid), al5 on mittcl nicinc hcrrc }n rcd)t crbDiC. 3d) fol tiariTb ncrticrbt wer^oi , Das20
id) mcin nattcrtantit aut'? ncriictbniif; l)ab crli-fcn tiiellcn. lUas tuoltcftu 'ixs rci)d)s Ur^ntii
ll)un, wo id) liifcs x)crtl)inct babcn crkclit nuirtic? iWan fol mid) fol)cn vnnti binticn, umb
ias id) gcmcinc banj» hnb «icllc auflcfcn. IVas foltc ftralTcnraubcr unt) Xiub lci)tic, umn
btfcr anfpnid) ubcr mid) flcfd)ad)? ^d) fol cin ket^cr jjcncnt, unb an mcpnc ricriid)t ucr-
lct^iiict iticrlic, tiaruinb tias id) tiiv 3U lob j)corbci)t hab, nn mn tnil mid) fiir lunuar od)tc,25
Dinb lias id) Dic trarl)cit anoc^cnflt, fol crtottct nicrlicn , nmb tias id) 3U rcd)tcm ttnti iiii-
tcm lcbcn initcniici)fiin(i i)cbc. lUo tuiltu aUc trciilofc bcfiiiid)tc, (ilaiibbnidiigc , mifhanli-
lcr, lonlibctriiicr, kird)cntiicb , mc:ticr, ticrratcr unno licr {iici)d)cn tibcltvitcr l)in nrtcnlcn,
§.20. fo ttio mir inn licm fol tiifu' ftroff 311 ncmclTcnn tnirt? Dos fcin jiottcs tncaricn. Das fcin
imn/an k™m' | '"'^"'^^ pctcrs nod)koincn. ^bct tiu Carolc, tncUcft nit ficftatcn ticn cini- ^o
flcn fcinlJc Uifcs rcid)S, ircn miUc mit mir 3U fdjoffcn , fid) tics roubs mcincr iinfd)ulli p,c-
rS^ I b:aud)cn, un auf; nbcntunliunfi ntcincr cincn triuin^il) 311 furcn : lofi nit umb iid)
fnuerbc, lias fic, mo ftc nit ticin flcmut trcr bcf?l)ctt fllcid) ad}tcn , non Dir nit bcflcren
icjfften. Pu bift abcr uil 36 frum tmti rctilid) ijar^fi, folid)s i)cmot 311 flcftatc, fo fetn
fie t)o:ftttfl i'n bof>l)afftig ficniig 63 tni 5' 0lepd)c 311 bcgcre. tian mo l)c nit olfo , l)ettc 35
^'re'lfbe"es*'.°^' | 1^'^ ^''^'"^ f"^"'^'' nbfd^citi , fo cin bcfcs tiinfi , tixr cinc foUid)c fiirftcn, ics
§.21. ficrd)icd)ts 011 hcrkommcns, an 311 iniitc, gctrofic. Pariimb' ift in nid)tcs 311 «ii. Ms
fd)afft , tios fic irc bcgir in kci)ncr mof? nod) bc^iuoniik hobcn mcflc. JlUr 3uici)fcit | obcr
nit liu tDiirtift iid) ticr biUikcit hiUtc. Vn iiici)f? tiid) ficfd)id\tcr, t)on tios tiu Hid) uff ir
anhoitcns in cinific unocbur crflcbcft. pon «lic mcd)tcftu ici)t)c ticm gcfcnfiknuf? 311 be- JO
kont nicrDe ticr hnt 3u gcmci)ncr frcphfit gchoiffcn? thit) ticn 311 ticpncr rcgirung 3ei)tcn,

^ caus. ^. * aggr. A. ^ sic 6^. quia] qui S.9. "^ rapias 7...9. * ido-
lolatras /. idolatras 2. '" huius imp. A. " Quid S.9. '^ malitia A. 6K..9.
'3 immo 7. ..9. '^ summe te abh. 7. ..9. i- passuram .4. /. 2. r/. 5. seruitituem ^.

CLXXXVIII. HVTT. AD CAROL. TMP. CONQVESTIO. SEPT. 1520. KLAGSCHR. AN K. M. 377

hoc solvere iugum aclgressus est, eum catenas ferre te principe non sines.
Si essem alienus, tamen humanitatis hoc diclaret ratio, nt cura esset tibi§-22.
innocentiee, ut subvenires adflicto, hberares circumventum, levares oppres-
sum. nunc is sum quem nisi tn servas, quahs es, dici non potes: im-

5 perator es tu autem , id est pubhcffi hbertatis conservator. at esse qui
potes, donec hcebit Romano episcopo hberos hic homines et nobiles vinctos
Romam abducere? sed de te nuha nobis tahs suspicio residet, nedum opinio
est. Ihos vero quid non ausuros apud te putandum est, postquam hoc§-23.
semel tentare adgressi sunt? Prins mirihce imperii huius maiestatem con-

10 tempserunt; varie ac muUis modis in maiorum tuorum iura concesserunt ;
imperio multa vi, multa fraude, nndta violentis pactionibus per omne
nefas ademerunt; ipsis imperatoribus osculandos pedes per contemptum
prcebuerunt; nec esse diu iam per eos poluit imperator qui non in servi-
tulem se Romano pontifici, interposito iureiurando addiceret. Conslitutio- ?-24.

isnes ad suum hbitum, ex hicri sui modo proposuerunt , quibus omnem hic
hbertatem obterebanl ; omnia nostra potestatis sufe nexibus constringebant;
quce maiornni nostrorum liberahtate ecclesiis donata sunt, avarissime ad

bant) iml) kctcn truiie laffcn, txv liU non an^crn lciitcn ab^icljcn xmti lcfcn l)at tncUcn?
tDcr id) cin fecmli6fr, fo folt tiid) nicnfd)lid)c6 niiticitic, niT natiirlid) an- 1 ^^'..^"nfog" ver- ^' ^^'

20 rei)t3ung liohin bcmciicn, tiae Xm tiid) nf! crbcrmniifi n;cincr nnfd)iilt, tiid) I ''"'^^<'" vuerden.
mcin anamcft mcnncm anfcd)tcn 311 bilff l^amcrt, mid) ticr mit ncuialt ubcrfalle iiicrUc,
crlcfcft, ticr iingcftiimifll\lid) t)crtrud\t, cntljiltcft. lUT bin id) liir ticr mafTcn ncrtimnlit,
bas t)U mid), tiu tucUcft tiann tidn fclbs ocrgcffcn, nit magft ticrlalTcn. flan tm bift cin
tlcmifd)cr kiinifl, Ms ift, cin Ijantljcibcr t)nno bcucftigcr, ticr flcmcincn frcn- | 7u^„ij'"efg°'

25|)dt. lUic maflftu nun alfo gci^cijTcn iucrticn, roan tiu cincm bifd)off 3U ttom gcftattcft,
«tncn frci)cn mcnfd)cn unnlj cliclman auf? ticpncm rci;d) 3U ncmc, tiiiD gcfangcn gcn Itom
furcn? Pas fd):ct)b id) nit Uarumb, iios id) mid) iics oljcr ticr glcid^cnn i)c ^i^i tiir ucrfcl}cn
t)ab , aUcin uiunticrt mid), tias fic fo Kiin mciicnn fcin, tmnti kan nit licnd\cn, fcijti fic§.23.
tsas i)ct30 ticrfiid)t, tuic ctuuts fcin mL-d)tc tias fic nit tintcrftce gctiojfftcn. liojinals imti

30 bif?l)cr , l)abcn fic maninfaltiglid) luinti uiiTticrlid)cr inci^r!, tiic inad)t tiifcs rcid)S | "en^^bisha"^"^-
t)crfd)inal)ct, in uil uil fclt^amc iucg ticm flcmatt unnti gcrcd)tiKcit Sici)ncr uoj- I ''^'"^'-
farn cintragK gcthan, Iicm kci)fcrtl)umb tiil trct^lid) unti mit gcuntU, tiil bctriigklid) tino mit
liftikcit, uil mit bc5uicnd\lid)cn compactcn, tint) nad)tci)ligcn ucrtragcnn , tiiiftcr aU rcd)t tinnti
biUikcpt ! abgctrungcn unli cntjogcn, iicn kcpfcrcn aufi ungcl)cncr iiumaBlid)cr t)crad)tung, irc

35fiif)3ii Kiiffcn tiargcbcn. thiti ijdt cin langc 3ci)t ni)cmant kcpfcr fcin mcgcn, cr l)ab fid) iian
3u uo: cincm tiomifd)cn bifd)off 31! tiinUbarkcit , mit Dcm ci)ti iicrviflid)t. Siic babcn aud)§. 24.
Conftitution xmnts ftifftung, mit ticr fic aUc unfcrc frci)l)ci)t niticrgctrud\t, 1 ^«n ''!esetr^*'i-
tinfcrc mad)t unti gciualt jnc fclbs untcruio^ffcn uniiti cingcbunticn, bcfd)n- I ™'"^'"-
bcn unl) uff ircn cDgcncn nut3 uiT gcuiinft nad) aUcm ircm uiiUc , angcfat^t. tlhts tinfcrc

isere Kirchen

1 hoc] hic edd. aggr. A. ^ affi. A. ^ autem omis. 7. ..9. ^ et] ac S.O.
" est. post, qua)ii i. ^ solum pro semel A. " videntis 8.9. omnes 6".
13 prjEberunt 8. 9. potui 5. ^3 bc3U)it)cncklid)cn tt.

378 CLXXXVIII. HVTT. AD CAROL. IJIP. CONQVESTIO. SEPT. lo'>0. KI.AGSCHK. AX K. M.

§.2:>. se pertraxeruiit. episcopos iii Gerinania esse iinlnerunt, (|iiiljiis iioii pal-
lia inagiio veiulidisseiit ipsi; omncs apud nos pr;ei'ecluras sacerdotales inagiio
suo connnodo locandas sibi desunipserunt; priniuni alicpiando, deinde (piot-
annis ileniiii, iaiii (andein cotlidie iiovas indulgenliaruin inerces veuales
liuc adrerunt; tuiii altsoluliones, dispensaliones, relaxationes et infinitas id 5
genus bullas fraiidulentissiinis apud vul^iini usi per.suasionibus in uia;;iia
de se honiinum o[)inione vendiderunt ; alque Iiis modis et aliis compluribus,
nequc enim mimerus est, tantum pecunise quantum dici non potest diu

§.26. iain Irans Alpes Iiinc deportarunt. Praeterea multos sa*pe liic, et in bis prin-
cipes viros, analbemafis inllictu jierculerunt. quibusdam venenum mi- lo
scuerunl, alios per speciem amicitiie liostibus nefarie prodiderunt. semper
discordias iiiler principes nostros excitarunt etaliierunt; pulcherrimis sa'|)e
reliiis, si)leiididissiinis facinoribiis magno toliiis reii)ublicce f-hristiaiue in-

§.27. commodo ac publico malo impedimentiim attulerunt. Hffic oniiiia iii(|uain
et multo adliuc plura prius ausi sunt: unum, ut videre videor, supererat, is
vinculis suis obnoxios habere riermanos, «t quos velint constrictos hinc
abri])iant: ecce oratores decimi Leonis, qui lioc te principe experiantur.

§.25. iniiicm iincr|'atlicl)nn iicit.?, unft bcnotnincn iintf jnc 311 oyiK"- 1^^'"^ nicUcn in tciitfd)-
Die bischoffs 1 [(^^^^ bi|cl)ci|f fci)n lulTcnn , ticr nitt uo: ninb uici flcltcs cin palliUm non in iic-
Geistiich P"^J^'^'|- I krtufft habf. <5Ml^c iKi)|"tlici)c pn-taturcn in-tciit|'d)cn lanticn , init imfcrcm 20
grolTcn nad)tci)l vni fdia^cn jn fdbs 311 iU"t">)!U"iU't. IHicr Dift allcs, biibcn aiid) tiic fcibiiicn
nci)fttid)c luitcr, crftiid) ubcr laniics cin mal , balti tiarnad) iarlicbcr, iuiti' it^o uffs lctft,
Apiasraarckt. ) md)tt (liU taji cinc nciiuic aplas mcrdu l)ic auffjicridjt , abfolutio, liif^icnfation,
Bapstiiche j rcmilToMcn, rdaration , unli' otci)cl)c on ?al buUc ucrhaufft, lias flcmcin uotdt, tjurd)
bctrug, vn fd)ald\l)affti!)c tuiie tiohin gcrct, ti3 cs fcUid)e Ijicbtid) raubcrci) nnti bofe ftudv2o
uo: btUid) 5)cad)t, vni offt, iamit cs Die fleiid)crci) 311 iiauffe l)ab , jid) felbs geptonlicrt un^
w^e^dje Ro. I gc|-ct)at3t. . Jlurd) tiifu- un anticrc on jal uiege (tian^irc tiid\i|'d)e fiinti unn auf-
gepiondert. | fat^iiic tift , tn kcincr ^al bciuiffen , nod) iiiit namcn angc^cpgt inerlicn mcflc)
tiabc fic unf» [apcv ein tanfle^cDt uinbncfurt, nniii) atfo flcplcntit, ias fic iic iucil on aUc ucr-

§.20. ijintJcriTg cin iirof! iinfp:ad)lid) iictt [ non hinnc gcn Hom iicfiirt. Jilcr hubcn fic uff bas ;)(i
wie sie niit ireni 1 j„ tifi'tcr uicniiicr cniicoc iictrad)t iucrlic, uit un offt tiic tcutfri)cn aud) l)Cd)s

barin Reschreckt. I ■! ' • " _' • nr '

53=1 nnii fiirfd)lid)5 ft.Tlis mit irc ban crfd):cd\ct uno gcfd)laiicn , ctlid)c niit gifft crtctct,
aiUicre imter cincm fd)ci)n ticr frunt|'d)afft ncrratcrtid) ircn fcintic nberiicbcn , atiueg unter
lic fiirftcn 3uiitrad)t unnli unciniKeit cruicd\ct, offt uit irtpfcre unnli mufltid)e gcfd)afft, nit
on inerd\tid)c fchirtcn unti nad)tci)l ticr gant^c Ct)nftcnl)cit , au)^ anrcpt^ung ires gci)ftc6, 3.-.
^■'-'•^lTyetLZl I iu-rl)inticrt. pific unti ticr gtcid)c ftiiclv, i)<\[Hn fic uojinats nn bifi i)ct gc-
der Roman. | b;iuicl)t. ciucs ift uod) ubcrbtibc, unt" ats id) anticrs nit nici)fi, uo: nic uon
jn x)crfud)t, oDcr iintcrfangcn. atl)ie im rei)d) [)im m uns 3U lcgcn, iinti mad)t 3U Ijn-
ben, iucn jn gctib, gcfangcn uon binnc gcn tlom 311 fiTrcn. Cas fctbig bnbcn fic uff Did)

2 prefecturas /. ' quotidie .-/. S. 9. quottirlie 2. 6"». " multo 7...J^. " ami-
cici^ 5. 18 haboro omi.s. (A?) 8.9. " Cratores 1. ^i fiTr|-t|)tic|)6 sir a. " offt
liil tiapfcrc ... uerl)inl>ert. Locum non bene iutellexit interprcs, neque de scnsu sol-
licitus fuit Miiucliius. "" h^l^tn 0,

CLXXXVIII. HVTT. AD CAROL. IMP. COXQVESTIO. SEPT. 1520. KLAGfSCHR. AN K. M. 379

qua confi(lentia dic oro. nonne eadem qua te imperatorem legi vetuerunt
anno pnelerito, non idoneum fercntes cum alias ob caussas, lum prsecipue
quod vel unum satis ad te impediendum arbitrati sunt, qiiia regnum Nea-
politanum haberes tu, cum hoc pukhra sua quajdam constitutio caveat,

sne quis jNeapoIitanus rex in imperatorem Romanum deligatur? Hcec cuni§.2S.
fieri ab ilhs magno nostro cum detrimento, non sine maxima etiam stul-
tici« nostr» apud exteros opinione viderem, nec me propter acerbitatem
doloris eius continere possem, exclamavi, vociferatus sum, scripsi, pubU-
cavi; optima conscientia, optima fide homines ad malorum sensum exci-

lotare conatus sum; multos nobiles et potentes commovi. Atque hinc ma-§.29.
navit hBec mihi ofTensa, quam sic illi acceperunt, ut deposituri nisi fracti,
qiiod te vindice fieri et potest et debet , iion videantur. Age igitur, in-

iKlpart. linnti nim umr tiic crliarc liotl'ct)a1ft, tics bapftcs fconis, l)at follittjs 3u fdjalTcn
bcucldi, iilcndicruu-nf? inic aud) im lUTganijcn iar, cin an\)cre "ocs fclbiflcn j ^"^Vor^ge^gen^K.

15 bapftcs botfdiafft, riid) in Kuniglid)er kur iu uo:l)int)crcn vintcrftanlicn , mit I m. nehauen.
lu.ncnbafftiiicm crl)id)tcn anbjingcn, vf? um^ mfad), tiu 311 foUid)cn crcn nitt tuglid) vn
jicfd)id\t fcnft, obcr cnlicr allc cins Uie furnamlidiftcn (dic fic oann uo: flnugfam J)id) Jjcs
kcnfcrtumbs 311 bcraubcn gcad)t) angc^cpgt, umb "oao tiii tnui kiinigrcpd) 3U tlcapo- | '^
tis inbnbft. Cann gar cin fd)cnc Conftitution, t)ic fic uiic aud) anocrc tscr glcnd)cn, in

20 tr gcpftlid) rcd)t gcfct^t, ucrbciit cincn kiinig 311 tlcapolis, Dmcr 311 tic- | ^!,"^ jeJ^b^apir
mifd)cm .iKunig crinclt uicr^jcn. ^ls id) nun tscn grunti ircr hanljlung crkcnnct, aud)§.28.
fclbs crfarcn imti gcfcbcn bab, mic fic mit uns tciitfdicn umbgchcn, unnti Das 1 XeibeT^be-
iuir 1 nit allcin ircs rcgimcnts halbcn , an unfcrcn 3cntlid)cn gutcrcn unc ob- I '"^s'-
gcmclt grojTcn iicrtic;blid)£ fd)aticn tragcn, fonticr aud) bci) allcn aufUcn^crcn tiic unfi ticr

25 l)albrn uo: narrcn unli unuicnft haltcn, mit fd)impflid)cr nad^rcli, un fd)maUd)c ucrfpot
i)crad)t mcrlicn, unti mid) follid)cr fd)mcrt3 3U imgctiult bctucgt, iias id) mid) nit lcngcr cr-
f)altcn gcmcd)t, Ijab id) mid) cntbcn, mit rcticn mt) f£t):ci)bcn, fo oil id) ucrmod)t, irc
hantililg unD «nfcre gcb:cd)en an tag 311 b:ingen vriti crhiintlid) mad)cn. ^uA) mit lou-
terem gcuiitfen, guttem mti rcd)tfcrtigcm glaubcnn, uil leiit 311 erkannt- 1 ;^e"n* ™d%°iaJijben

sonuft ircs fd^aticns, un gcmcincr bcfd)aicrnuf; 311 b:ingcn untcrftanlicn. Ct- I er sihreibe.

lid)c uom oticl, unli anlicrc bcuu-gt. llo Uanncn hi'^. u"^ ""'' kcnncr anticrcn u:fad) ho-§-29.
bcn tiic tlomaniftcn cin follid)c griiiifd^afft gcgcn mir gcnomcn, tias id) bcfo:gc fic lucr-
ticn Dic nnincr, iian nad) ircr UTb;cd)ung imnt) aiifu-ciitung (Sic tiurd) tiid) bcfd)chc mag

1 fidentia .J. * causas ^. * constitutio] Clementis IV. : „Leg-atns ... no-
mine sanctissimi domini nostri ... proposuit ... secundo, ut regem Xeapolitanum,
cuius regni proprietas ad ecclesiam Romanam spectat, nullo pacto in Romano-
rum regem eligaut, obstante sibi defectu inhabilitatis et ineligibilitatis ex con-
stitutione Clementis IV., id quod plurimis fortissimis argumeutis et efficacissinm
rationibus clarissimis exemplis comprobavit ..." Goldasti collectio constitt. impp.
Ff. 1615. fol. p. 439. ad a. 1519. Cf. litteras ap. Freher. Rer. Germ. Scrr. Argen-
tor. 1717. fol. p. 172. sq. Sleidan. 1557. 8". p. 16. Heinrich deutsche Reichsgesch.
V. p.5. — ,, .. regnum Sicilise, quod est speciale patrimonium S. Petri .." Bonifac.
VIII. cap. 2. in VF. de sententia et re iud. 2,14. «-^ stultitise A. 3. rjK..9. 9-'" ex-
citari 7. ..9. ^^ et ante potest omis, A. '* ucrgangan 0.

3S0 CLXXXVIII. IIVTT. AD CAROL. IMP. COSQVESTIO. SEPT. 15:0. KLAGSCHR. AN K. M.

victissinie Carole, nos respiee, tuam dignitateni tuaniqne tuere existinia-
tioneni; niuniatur luec abs te ad tuendam libertatem via ; hic reniergenti

5. 30. Christianse veritati per te patefiat adilus. Quis audebit verum dicere aul
Hbere libi consulere quis audebit, si eo nomine sic opprimor cgo? Habes
opes ut possis, copias ut valeas, caussam ut hceat, nece.ssitatem ut de-s
beas. insuper veram tibi et soHdam propositam vides gloriam, si efhcias;
imbecilhtatis opinionem, si non audeas. neque debes tu proposita ingenti
gioria tantillam fugere invidiam, aut vihs offensee metu ,a tanta absterreri

§.3i.laude. Scripsi tuum hos commodum intervertere, tuas e.xhaurire faculta-
les, tuam minuere potestatem, tnas vires attenuare: neque non est hoc lo
vernni: nihiloniinns hiec in me procella, hoc fnlmen coniicitur: neque
dubium est quin studiosissime hoc agant improbi Curtisani: sed in le

§.32. situni est, qua vi tnos inipeti snstinere velis. Poteram, qui iniuria op-
pugnor, iure repugnare, cui innnerenti vis fit, defensionem recte experiri;
neque id non permittebat ratio, dabat natura, ut qui sic cupide inipete- lo
bant, eorum contra vim arma snmerem; et vires erant erantque auxilia:
sed in tuani defensionem reiicere visum est omnia et te vinchce ulcisci
improbitatem hanc, quod ut impetrari abs te sinas, per salutem tuam

Bit vnd erma- I ^,,^ fol) liin Uncn. fitrumb 0 vnubcriDint)licl)cr hiinig Ciuolc, bcticnck

nung lu K. Ma- I ■ ' ^ -^ " ^" ' ^

iestat. I ticnn ffv nni) ijfn ftanlj liarinncn tm bift, bcucftiflc uns cinc mct) 311 l)cr20
vas K.Ma. hirin 1 frfi;|jci)t tilc iinf? bif( ijcv bcnoincn , cjtcnc ims cincn }iiiianij 311 icr (Cl}:i-

§.30. j-tfiuirt)cn uunbcit, liic fo lanii untcrtrudM, it^o crft iniDcr l)crfiir fd}lcufft. titi ni)nict ivirt
t)in noj i)ctic:ffcn frifd)liri) tiic unni)ci)t an^cngc, oDcr tiir in licincn fad)cn rat ficbcn, wo
td) it30 alfo no^fluuUtigt mcrtic. Pu bnft cs an inad)t , flfit, unti lciitcn. girumb inil
6tr gcbiirc ctuuis 311 imtcrftclic , tiar^u tiu ii:fad) haft, tsas aud) uon nctc tft. ^io iuciftu, '.'.s
c3= I nio foUidi5 uon tiir bcfd)id)t, cin uolkomrnc uuirc ccr unti iilo:i) }U cruicrbe, u'o
abcr nit imtcrftatic fid) in fd^inipflidjc un i)o:ad)tlid)c | nadjrct) komcn. ^"o foltu i)c cin
grol^c ccr, «mb ci)nncr klcincn fcintfd)afft miUc ntt bciicbc, Dt)cr tiurd) cinigc trciiiu, vonn

§.31. K.H.zu gut I qroffcm lob abiicfd):cd\t iucrticn. Jtn mcincn biid)crcn bab id) fd)Mfftlid) angc-

getiandlel. | ' . i ■ ^ ' ■

3ci)9t, iuic man tiir ticinc nut3 cntutcntic, ticin nariTg nb^tcbe, t)cinc mad)t nojgcringcr, :iu
t)cinc gciuttlt i)crfd)tnalcrc. thit) bnb tiaran nit gclogcn. Jlan cs ift alfo, i)c tiod) fdt uff
mid) i)ific plat3 rcge, unt) utcrtic uonn ttiftcin t)onncr gcidilagcn. par 3U tiic imtrciiiDfn
Die curtisane. | (Curtifaucnn , als mir nit unnutilTcn, fonttcrcn flcDf) gcthan, unti fid) itaft util-
ligklid)cn gcb:aud)t itfi gcarbcDt. llun ftat 311 tiir ob tiu lcDOcn utcUcft , tiic ticincn obcn
§. 32. angc^fDgtcr nuifi nbcrfaUcn , nnnt) DfrgfiDaltigcn. |d) hfttf idoI fiig Dnt) rfd)t gfhcbt t)fr3.)
id) mit geiDalt angffod)tf utfrt)c, mit gcuuilt 311 iDit)crftrfDtcn, Dttti nadit)fm id) DnbiUid)
Huiten uergevuai- | untit) ou rcd)t flclct^ct biu , l)ft itts ntcfd)lid) Dcrnunfft unt) tiie natur gc-

tiget hat dannoch ' y .' -> ^ > \ i )

rigvuaubrjuci.en j [,fn ^ x\\\A) ttu mciucn fciiiticn mit ticr gcgcn iDcr 3U rcdicn, bin aud), fol-
lid)6 311 thun on hilff "n^ bcDftant)t nit gciDcfcn , hab cs abcr nff ttid) gchalte, nnti mcinc
bcfd)trmiig in t)cinc gciDalt gcfct^t t)cr hoflnung, tiu iDcrtJClt mcin unfd)ult) an jn rcd)cn. 10

3 enim •po^l Quis luibet A. ' opprimar G^. ^ causam A. causam copias,
ut valeas: vt liceat: 6^ " solitam 8.'J. '^ imbecilitatis 1. ''' injuria? S.9.
!'• fitj sit 6\ 8. 9. '' reicere 5. 2^ nntrrftcbc 0. " wnucrftiTt)c a. ^^ frintfd)afft a.

CLXXXVIII. HVTT. AD CAROL. IMP. COXQVESTIO. SEPT. 1520. KLAGSCIIR. AK K. M. 381

oro et oblestor. lam aucleho eiiim non petere amplius, ut ne istorum in-§-33.
iluctus fraude mihi suocenseas, sed ut maieficium eliam cum ipsis hoc
expostules: summa caussie wquitas est; adde tuam autoritatem, impera-
tor, tuamque gratiam: dehet hoc ipsa ahs te caussa impeh-are, si non

oorem ego etiam. Aldes euim qufe adnexa meo periculo sint; neque sic§.34.
hehes tuus est intellectus, ut non sentias ad te quoque pertinere hinc ali-
quid: an putas Uciturum tihi lihere posthac deceruere, si horlari lihere
mihi non licet? aut non manireste vides meam perniciem esse ture pole-
statis ohsidionem tuique iuris vinculum? Me serva igitur, quem vides sine §.35.

10 magno tuo incommodo perdi non posse. da hoc fam* luae , si cuiusquam
innocenliae negas: nam studia tibi mea non narrabo hic, -nec labores ex-
ponam, et indagatam omnihus viis, per tot pericula, tot acerbissimos casus,
literarum pariter ac reruin cognitionem non memorabo: etsi enim factura§.36.
erant htec uoniiihil ad coucilandam mihi apud te misericordiam, quemad-

louiodum illud quoque, quod inaiorum tuorum res geslas mcis ornavi liieris,
tameii ex ipso m^ facto nulloque penitus horum respectu iudicari ahs te
volo. Qui si effecissem quod couatus sum, nt non liceret his amplius§.37.
compilare Germaniam, tuam maiestatem ludibrio hahere, puhlicam liher-

i)c5 id) tiid) aud) 311 thun vrrmrtnc, fUMicnt nmb iiottcs unllcn, rtllcr crcn, tici)- | [^^'^^''^"^''If^jl'

20 ncs l)cpls viil) gliid\cs bittc. Drtn luni mcr, iuil id) nit rtllcin lum tiir bci)crcn , tins l!u§.33.
tiid) nit burd) irc bctrugklid)cit , uii hintcrliftt inn 3o:u witicr mid) bcmciicn hilTcrt, fonlicr
aud) tirts liu fic umb ir imbillid)? fiirncnu, in fojlicrunii fct^cft. ■Bu crkcnncft mcin rcd)t,
x)it |id)ft mcin billid)cit. Drtr umb Dcrlnfi mid) nitt mitt jinrtticnn unli bci)ftrtnD. (Db id)
tiid) nit brtttc, folt Iiic fnd) rtn ] ir |clb5 iiid) bcuu-flcn. ^.id) rtn iims nti- j ^"\',*r/en ^0"'''" §-3-i.

L'j l)itngcs tiif^e mcinc farl)c mit ir bnngct. ^o brtft l>ii vjol ucrftctniif? 311 erkencn , mas
l)icrin Jid) bctrcffc. Dann iuie mcd)tcftu l)infiir inad)t i^aben etiuas 311 f)cbpctcn , fo Uic
Ijepnen nitt mad)t l)aben, iiid) etunis 3U wermancn? Tu kanft aud) iuol crkennenn, ob nit
mcine 3erftc3ung, fei) ein nad)ftellung nnl» bclegcrung Iicines gcuialts, ein bantit bepncs
red)tcns. gicrumb enthrtlt mid) , 5cn liu ficd)ft on icinc nad}tci)l nit mcjjcnn ticrltcrbt §.35.

somertien. DnnD ob iiu mcine unfd)ultit nit anfchcn mcltcft, fo ftct liir tiod) ticin eigene
ecr iinti gcritd)c 311 hctied\cn. 3d) tuil Jiir bie mcin l)frbmd)t lcbcn nit crkiin- j "^"chuebeD"
iigcn, mci)ne arbcit tmnti iichrtptcnn f lcnf? , rtud) iuic id) nlf rtllc mcg, tiurd) flrolTe farbe,
bartc gcgcnfal, nact) giittcnn iliinftcn unnli uillcr tiingcn crkantnufi gcftalt imnli gctrad)t
hrtb, nit ucr^alcn. iiann' miemol felid)s nitt uienig, t>iii) uff barmhert^ikcit 3u beiucgc 8e-§.36.

3.-, tbinct hnbcn mcd)te, als aud), iias id) Iicpncr alteren imii oo:frtrn c|cfd)id)t, in mcincn bu-
d)eren bcfd):pbcn unii init tob gc^irct l)abt , petiod) fo uiil id) nff tiiijes mal auf;crlid) nid)tes
gcnieffen , fonUcr bcgcr Hcr fad)en nad) , uiie iiie an ir fclbs , uor Uir geur- | ''',fJg;'"beSuff.'"
tcDlt iucrtien. ^lfo gcred)t xmH imfd)uli)ig mciff; id) mid). fjcttc id) iiann mcpnenn fiir-§.37.
fat3 311 cnti imi) auftgangk -b:rtd)t, ias jnn uo:tcr mcr nit gcthcncn mcditc | ""\VTu^„J""

4IJ tciitfd)lani) 3U fdict^cn, ticinc l)frltd)ci)t imnii inad)t uorklcDncrcn, gcmcpnc frcphcit imter-

~ ob malef. A. etie 5. ^ causa; J. causse i. auctor. A{?) T...9. author. 2. 3.
^ aunexa v4. '^•^ mihi lib. .^. » obsidionera ? tui iur. ^. '^ indig-atam 5. 'Mit-
terarum 7. S. *^ litteris 7. 8. ^e gebperen a. ^^ licn] Mnn w. ^' bnrmt^ert^it^ikeit a.

382 CLXXXVIII. HVTT. AD CAROL.IMP. COXQVESTIO. SEPT. to20. KLAGSCnrv.AX K. M.

tatoin conculcatani tenere, veritatem evangelicam prapstigioso inducto fuco
omniuni oculis atque aurilms adimere, priemium ahs le postularem. tan-

?.3s. tum a supplicii metu abessem. nunc qui beatum me arbitrarer, si lioc
perfecissem, miserum non duco, si frustra conatus sum. sed nihil fruslra
actum a me exislimo, te animum erigente, te necessaria de caussa vin- j

§.39. diclam advertente. Videmus inlinite augeri hodie quse maiores ante nostri
cumulata plus satis putabant; videmus, sed te monere non audemns. Quie
servitus, immortahs Christe, quse captivitas ista est! aut quousque adver-
sum fortissimos reges et populos invicti nugacibus buUis et inanibus pare-
mus fabuhs"^ siccine onmis extincta virtus est, omnis a Germania fortitudo lo

§. 111. exulaff nihil «uimi, nihil mentis, nihil sensus rehctum estf Sed benc
agilur: to nobis bona fortuna dedit; te singulari quadam erga patriam
hanc misericordia et Itenignitate Cln-islus misit, Carole Auguste, qui iii-

§.4i.spicias h;ec, quique emendes. Quod te adeo facere volo, ut de me solli-
citus amphus non sim: meque satis vixisse putem, si quo scriptis ego et i^
oratione horlatus sum, huc te factis ire videam. Audies tamen caussam
hanc, et iudicabis. o enim cognoscente te dicere hceat! sed hcebit: nani
aUum ego preeter te iudicem nec debeo habere, nec ferre possum: atquc

truckcn , "aic (!;uangelifd)cn nmrljeit , nitt cincr 3ciibcrifd)cn ocrlilcirtung «onn allcr )ncnfct)cn
o:c unt) l)crt3cn ^cncme, fo tuclt id) nod) liclonunij uon t>\x fo:I)crcn, alfo iDcnt bin id) -.'O

§.3S. woljcr ftraffcn fo:d)t. Huaber, | icr id) fclig mcd)t gcncnnt lucrbcn, iuo id) 6ic uo:ge-
nomenc fad) uoUcnnlfct t)ctte, «litl mid) ^annod) nit uo: unfalig ad)fcn , ob id) umb funft
gcarbcnt unn^) angchaltcn bab. tiiic tuol id)s nit lia: uo; hab tias niDU gchapter flcpf; gant^
umb funft gcfdichc. tian idi hofc ticin gcnifit mcrtie fi)d) aufrid)tcn, tii liu «icrticft uon

§. 39. '"vo noten' I "'^^ uicflcu tiifcr fad)c rad) b:ingcn. tUir fchcn fid) taglid) mcrcn , tias iinfcrc2'>
nltcn nberflulTig , unnti uo; ^iuiil gchaltcn habcn. tuir \c[)cn tias, unti ijh.U-n tiid) nit er-
«3=' I mancn. ^d) got mit U13 oienftbarkcit unti gcfcnAnus, fci)n luir ucrftrichct unti
gebunnlicn, unnti uiie lang lucUen luir, liic tion med)tigcn Kiinigen unti ucld\ern, uniibcr-
uiuntjcn fcnn, uns tjcn lugcnhafftigen buUen, ticn unnut^cn ert)id)tcn fabeln, unticriucrtfcn
uno gefangc gcbc'*' ^h aUc miinhent ticr teiitfdjen 3crbrod)cn, aUc fta:d\miitikcit abgetri- .''.o

§. 411. ben V ^ft kcin l)crt3 kein miit, kein fiii oticr ucrnunfft mcr in tciitfdicn lantic'':' <3d) botf
HoffDung zu ku- I „(,fr es lucrli bclTcr. 'ban ein gut gliidv hat uns t)id) gcbcn , unti auf? fon-

ncg tarolo. I .' .j . '

t)erlitt)en gnaDcn unt) barmhcrt^igkcit , h^tt t)id) unfcr bcr (Ch^iftus, in tiilcs uatcr lanti 3U
regiere gcfct^t. uff tiaftu gnatc bcfd)iueriTg abncmcft, unti aUc tiing 3U bcfTcrung b:ingcft,
§. 4i.iucld)S id) fo uaftc uon tiir hoffen bin, ti^ id) uci:tan mci)nct balbcn lucnig fo:g oticr (ic-'i'>
^"bl^r'"^"'^ I ^""^'^" i)'^^'- ^'" '^**"-' '"'^ 9""!^ O''"^'''^" bftben, iucn id) fchcn mcd)tc, Oohin
begert uerhor. | id) luit fd)rifftcnn gcrcnt^ct, t)id) mit t)cr that grcnffcn. Dod) foltu mcinc fad)
uer|)c:en, unti luolt got , id) mcd)t umb aUe meinc fd):ifft uno hrtn^l^g uo: tiir nntiuo:t
gebe. goff ober cs uicrti mir gcburc. .So mag id) aud) , unti fol uo; kcnnc anticrc rid)-

2 atqiie] et .4. ^ arbitrares S.9. '■> exigente 1.7...<J. perperam. fiinsa ,-/.

8 inmortalis 1.3. ..5 '" exst. 7^.9. " exsul. iid. niliil. m.] nil m. 5. "* ra-

tione 5. te] de 5. causam A. " o enim] Vitein A. Oeju i.3. O eiiT 2. O etiani
6*. Omnem 7. ..9.

CLXXXVIII. COXQVESTIO AD CAROL.IMP. CLXXXlX. HVTT. EP. At) FRID. SAXOS. 383

igitiir (juid cum episcopo Romano cquiti Germano? Sed Iijtpc Iu slatues. §.42.
ego interim non patiar imperium lioc nomenque Germaniciim a quoquam
haberi ludibrio. Ubi si non possum aUud , hoc faciam tamcn , (juod adi-
mere neino potest, ut occulte mecum fremam indignitalem rei, ac fortu-
snam quai conatui meo defuerit, accusem. Vale, im[)erator, ii(»liis(jue (hu
superstes Aive.

tcr, liiin uo: Vw uo:l)c:t Diit) gcurtcilt iucriicn. lln [ fpjtii) nlfo, 1113 Ijabe id) oUcr | =1:33
cin Dticr tciitfct)cr cticlinan , init cinc ticmifci)c liifd)off 311 fd)id\cn? JMu-r tiir gcbiirt aud)§.42.
in Ijcm crkantniif! bnbcnn. JHitlcr 3ci)t, niil id) nit lcplicn tiic l)crlid)ci)t 1 """'r,"!',^,^,'^'*''^^

lotics kcDfcrthubs unli Ocn tciitfd)cn namcn, uon pmant gcl)cnct unl) ucrfpottct xucrlicn.
Vnnl) Kan id) mcr nit, fo u)il id) Dodj, Ijarin mir npcmdt 311 trage b^t, "bcr tiic i)ro(Tc
unbillikcit fo idj fid), mcin 3ccn ^ufamcn bcplTcn , Dti IjcpmUd) murrc. ^ud) bcp | '^ta
mir fclbs, ^as iiliid\, non licm id) in mcine crlid)cn unt) loblid)cn fiirfat^ ucrlafTcn bin,
beklagcn. (Dott miilTc l5id) bcmarcn vn^i uns ailcn 3U iiiit lani) bcDm lcbcn , unti gcfunthcit

tobeljnltcn. Patum 311 Cbcrburgk.

EX EBEENBVEGO. CLXXXVlIII.

11. SEPT. 1520.

INVICTISSIMO PRLXCIPI FRIDERICHO SAXONVM DVCI ELECTORI
VLRICHVS DE IIVTTEN EQVES GERMANVS SALVTEM.

lam tandem video, princeps Frideriche, obseeviendum esse Romanse ?.
tyramiidi; iam tandem, po.stquam loties fraterne moniti, toties rationibus
2oconvicti fratres nostri Romanist?e non tantum non mitius agunt ea quai

CLXXXVIIII. A. L..5. (6.j 7...0. cf. quse adnotavi ad Conquestionem ad Carolum

imp. supra p. 371. (Gerraanice dedit lianc ep. IVagenseil U. v. H. nach s. Leben &c.

p. •268.,.283.)

EBEEBUEG.

CLXXXX.-

Pie t)crteutfd)t clag Ulrtd^s vnn J,)uttcu a\\ J.)crt30flcn /rttirid)cu dou $*ad)fcn

tics l)ctligcu "Ho. llctci)5 (Crtjinarfd^aldi uu (Churfiirftcn, ^an^graucu in «Jiiftngcn,

unii JUavdigraucu 311 Jttcilfcu.

Purd)lcud)tigftcr \^oi) flcborucr Cl^urfiirft iincDtigftcr gcr. Him fpl) id) erft , iiai§.
rsoman fid) muf? crnftlid) gcgcn ticr ticmifd)cn tnranncD ftcUcn, fet^cn, unt) fperrcn. llun
erft iDcpl unfcr bruDcr tiic ttomaniftcu fo liid\ duI) offt bruticrlid) Derinant nnti crinnert,
fo tiid^ DUt) offt tiurd) flut gcgriin^t Drfad)cn iibcriuunticn, liie tiing vxia fad)cn fo uns be-

CLXXXIX. 1...3. = Ind. bibliogr. n.^XXXI. j3. 0. a:'...6''. p. 60*. Sequiniur maxime ct.

' EQiTi 3. ^ M.D. XX. m. 8ept. add. S.9.

1' Illustrissimo A. '" obseuiendum 5. ^i m,^ crinncrt omis. 4.

3S4 CLXXXIX. IIVTT. AP l-Kin. SAX. COXQ. ll.SErT. 1520. CXC. VEUTEVTSCUT CLAG.

nos gravant, sed fcrocius adhiic onniia cxporiuntur ctiani. An non au-
disti, vinctum Roniam pcti me? el id qnale sit t(uam(nu' iis dignum, vides.

§.2. Nunc aulem in Lntherum, qualem, hone deus, quam violcntam quamque
crudelem contorserunt hnllani: dicas plane Leonis essc hunc rugilurii.
quem audientcs miserse Christi ovcs non ut piam pastoris vocem agnoscant. :.

§.3. sed ut insidiatoris feri sangninariam contremiscant. Est aliqnod ihi eniiii
Christiaiue mansuetudinis vesligium, aliqnod est apostoliciie indicium niodc-
stiip' sic tVeinit ilic, sic fiiiit. scd tunc magis elucescit eius ferilas,
quando, ut s*pe in ea hnlla, alium se thigit, et licnevolentiam callide si-
mulat, qnale illnd est, uhi hlandc Romam invitat Luthennn; quasi vero lo
ignoremus quemadmodum hahiturus nos sit, sive persuasus ille ultro venial,

§. 4. sivc ra[>tus ego vi cogar. Lnthcrus itaqne, si me audicl, nunquam ihit
ad certum supplicium ; dc me autem valde miror quis pcrsnascril Dcciino
tam facile el capi possc ct captum c mcdia (icrmania pcr transitu difticilcs

§. 5. .Aljjes Roniam diici. Fac posse antcm, csl lioc [)asloris ofiicium, est epi- li
scopi, est Christi vicarii, non accusarc, non audire, scd primo statim ad

fd)uuTcn nid)t oltcin nit linlicr hontilcn, fonicr oud) oU hcWad ouffs oUcr ricfd)uiinticrt fiir-
nctncn. fjat C;. (£. C?. nit gchcrt "oas licgcrt unti gcfud)t uiiirt, niid) gcfouiicn jjcn ttom
3cfd)id\cn? unlJ tuos ijos (tx), inxn^ tuic iuol cs jnncn onftcc, ^inunc, vnt) iicbiirc, fi)d)t

§.2. C C. (!?. Sic hobcn oud) jt^o, incin Itcbcr (!?ot, uiilicr ioctor illortinus futhcr, uitc20
cin gcunUtfomc, iuic cin iiroufoinc ungiitige tmti iiriininiiic puUcn oufjiiccn lolTcn, olfo
tios inon cs cigcntlid) moii fogcn cs fci cin <^aiicniicfdirci), uicld)G fo tiic unfaligcn fd)of
ics hcrn (Chriftt hfrcn , es nit ols cin gutigc ftiium lics hirtcn crkcnncn, fonlicr tiouor
jilcid) ols vor ci)ncr bliitgirigcnn ftptnin cincs inilticn unti groufotncn, bctriiglid)cn unli

§. 3. fcrlid)cn nod)trad)tcr5 crfd)rcd\cn. Pon uio ift liod) in jr cin cDuiiicr fitfiftopff olicr on-2j
}cigc licr Chriftlrd)cn fcnfftmutinkcDt? mo ift in jr cin cDuig crciigunii ircr lictnut ^cr
hciliiicn .uuclffbottcn? olfo iirimmigklid) fd)rcDct cr , olfo tobt mnT) iuiitct cr, obcr fcin
nrimmiiikcit crciigt fid) fo lion otu oUcr mciftcn, uuin cr luic lion off't in l)cr fclbcn piiUcn
i)cfd)id)t, fid) fiir cin onbcrn ongibt , unti liftigklid) ftcUt ols mcnnet cr cs (|iit unli trcui-
lid), luic lion tiiire tncinung ift , tios cr "ben futhcr tnit fo gittcn uiortcn gcn tiom crfor- m>
licrt , cbcn olfo uicr uns ucrborgcn , luie cr tnit uns hontilcn vmt) vmbgccn luiirb. lllon
cntuicticr iicr futhcr fid) iibcrrcticn licfi, untiti luiUigklidi gcn ttotu kcmc, oticr id) tnit

§.4. gcuiolt gc^mungcn liohin kommcn tnuft. Pcrholbcn fo Poctor iHortinus jTuther tnir folgcn
luiU, fo tuiirt cr nimtncr tncr Iiohin komtncn, tio er ungc^uiifclt gcmortcrt luiirS. ^bcr
1)06 nimpt tnid) grof? tuunticr, luer tios ticn fco ''f» ^ehenticn iibcrrctit \)abc, fo id) fo 3o
lcid)tlid) mcd)t gefongcn , unl) gcfongcn mittcn ouf; (!?crmontcn oticr tcutfd)cn lonlicn iibcr

{..i.tios unuicgfom walfd) gcpiirg gcn Hom gcbrodit uunticn. llnti uion cr cs glcid) ucrmdd)t,
ift iion lifls eincs hirtcn, ift tii ciucs bifdioffs, ift tios tics ftatholtcrs Chrifti onuit vni

6 sed ut ... contremiscant ornis. 5. enim post Est A. ' masuetudinis -J.

" habiturn? 4. *-' est episc. omis. A. '' nid)t] nit 2. ..4. ubiqite ntt omis. d...8' .

•'■ ^. C. (!?.] (huc (^buvtiiv)'tlidic *@nabcn. ^o «;„ 5. „^ ubique U) pro fic ^' vni vn-
grimtnige i. ^e (Cr^eigung 4. falso.

(LXXXIX.IIVTT.ADrRIDER.SAX. DVC.COSQVEST.il. SPT.1520. CXC. KLAG AX F.V.S. 38")

IioTi.im rapere, ad siippliciiiin (liicere, liominem Christianum':' Culpa est
aiilem omnls iiostra atcjiie oiuiie erimen esl quod evangelicain doeliinaiu,
siii lucri studio ah illis iam olim antiqualam, pene abolilam eliain, ad
suum vigorein siiani(|iie revoeare lucem conati sumus; (iermaniain \('r<i
snostram, eui oiiiiiiiini orltis nationi inaxime liberlas coinpetit, servire non
patimiir. I»i>^i)li(iiil lioc illi pastori, at Cln-isto placiiit; nocuit j)(,'rdita; ava- §.G.
ritia RfMnaUie ciiria', at jirodesse incijiit lilu-rlalis diii i;im iiioj)! pHtriiP.
iieijiie noliis. (uiu vcllcmus inservire Christo, iiniiiscuiiiscjue cupiditatihus
gratilicari liciiil . ;iiii (iiin iii\;ui(la esset patri;i. cuni illa facere potuimus

KjRomanistariim faiLicjiic: ilaquc pax non cst cum illo iiohis <]<: cuun ijise
censeti, quia cum veritate esl. Quare sic dico, obsjeviciMliiin illj- i;iii(lcm§.7.
est, quando et maximc diripimiir nos. ct in -iinimiim c\;i-il illMriiin iinjiid-
l)itas. forte cli;iiii (jiij;i lcjiij)ii> osc \i(|c|iir. ni \i-ilcl (|( ii- (iiiinciii ;ii'i(i-
gantcm (jiii ingreditur supcr limeii , (jiii ((imjilct ddiiiiiin (lomini dci ini-

i.iqiiilatc cl dolo, et conciilcctur corona superhia' clirioriiin Klliaim. Omiiino§.s,
eilim, iiisi inc (iiiiiii;( r;ill;uit , jirdjic c-t iil il];t c;i(|;it ]{;(|i\ loii iii;i,i;ii;i , jii;ilcr

flcbiir? nid)t bckhigcn , nit lUTtiLTcn, ronlicr juftunli un& crfttid) 3U iur inartcr cin Cljtift-
lidjcn incnrd)cn 3icl)cn unli iringcn':' -Xbir iie gant^ fd)ulii, nnl ias flanij lafter ift onfcr
felbs, iJ3 mir liic Cuianjclifd) iinii gctlid) lcr, uon jncn uorlangft omb jrcs gcmins nnD

20 fpgen nut3 uiillcn ucraltct unnlJ fd)icr aufigctilfjctl) , uns «ntcrftanlicnn Ijabcn roilicr 3U
jrec krafft unii mad)t, Bni jrcm licd)t 311 bringcn, unli Has uiic unfrt: Cciitfd) lanli licr
unlicr allen notion in icr gant^cn uiclt Die frei;l)eit am mciftcn gcbiirt, nid)t gcftattcn
Iitenftbar 3U fein , i} l)at tiilTcin l)irtcn milifaUcn, ober es l)at iem l)crren Ct)rifto mol
flcfallcn. Dos \)at ticm llcmifd)cn l)of l)er liurd) iicn geptj) oerlicrbt ift, gefd)al!t. ^bcr§.o.

25 cs l)ebt nun on ^ufruminen vnX) nut^cn unfecm uatteclonli, ias nun lange 3ei)t tjcr fccp-
J)eit mangclt. IDic l)abcn oud) nid)t eincs jelicn bcgic mcgcn luillfarcn, ols wir iuoltcn
e?ott liicncn. Vnlj al; mir molten unferm Uatterlanl) l)elffcn unnli ratcn, Ijnbcn uiir cs
mit ticr Curtifan unlj Hamaniften bintniifs unU ^unfft nit kiinncn l)altcn, liarumb bobcn
l>ie tlomaniftcu kcin frili mit uns ('ian ias ift jr meinung) uion mic l)aben fcil) mit icr

30 war\)ch. Darumb fog id). Itlir muffcn uns entitlict) mit crnft unlj fc^minli gcgcn jncn§.7.
fet^en , mcil mir ouffs l)cd)ft oon jnen bcraubt unnli gcbtunbcct tucrlien , unnii jr bo^bfil
auffs grcft ecmodjfcn ift. tliUcid)t aud) auf? IiilTec ucfad)cn, Sas es 3cit ift , J)os licc fiecce
oUe l)offectige befud)e, iec lio iibcr iias gcfcl)U)cU gcctl), ber bo erfiilt Jias l)ou6 (Dot Dcs
l)ern tnit iicr ungcrcd)tigkcit unii bctriigligkeit, uni) Iiie kron Iier tjoffort icr trundvcncn

3o Cffrapm ^ectccten uieriie. Dan mid) bctricgcn lian aUc liing, fo ift es gcnt^lid) nat)cnli§.s.

^ iam diu A. psene 7. ..9. ubique. etiam ante abol. .4. ^ illo S.9. ' II-
bertas 1.7...9. fulso. * cnm] dum A. quum 7. ..9. ubiqne. '^ ipfa 3. " tandeiu
illis A. Ci) 8. 9. '' ut visitct] cf . Soi.lianiae 1. 0. i^' et conculc,] cf. Isaia XXVIII. 3.
" fallant omnes. cadatj cf. Lsai. ct lercm. propb. passim. IJab. magna] Apo-
calyps. XVII. 5. '-^ l)od)fectige 2.3. '* betcigltcl)eit 2. bcicu'glid)oit 3.

HVTTENX OpP. VOL. I. 25

386 CLXXXIX.llVTT.ADFRIDER. SAX. DVC. COXQ VEST. 1 1 .SPT.lo^O. CXC. KLAG AN F.V.S.

scortalioiiiini et aboiniiiationiiin terr;o, (jiuf corniiiil (eiTam iiro^lilnlione
siii; illa, iiKjuani, omni spurritia referta, oninihus oliuoxia sceleiihus Uo-
mana sedes, qu;e cum a Christi instilntis deyal alienissime, Christi tamen
vicem iactat gerere se hic, et solam iactat, caputque prtedicat se ecclesi;i'

?.o. universalis; imo ipsa esse haec sohi contendit, et suum quoddam orliia
ostentat idohmi, personatum ilhuTi apostohcum, cjui cum praeter saecuh
regna ac divitias mundi huius el corporis vohiptales nihil curet, pro|)ter-
que haec l)ella gerat et san|"uiiiem fundat, t«men claves ohiicit fideliuni
oculis et cwlum daudere ac aperire prae se fert, tanla fiducia, ut sacra
illa et coBlestia precio quoque iiohis cottidic vendat aut siquando placet eo- lo

§. 10. rum usum interdical honis eliam. Cadet jirofecto, c;ulet; iamque adeo
audire mihi videor illani divinitus voccm qute nos in 7to?iVxs(pci?.)]v ^h.mc
hestiam concilans dicat ,,Red(lite illi sicut et ij^sa reddidit vohis, et dupli-
„cate duplicia secundum opera eius; in poculo, qiio niiscuit vohis, nii-
„scete ei duj>luin. quaiitum glorilicavit se et in dehciis fuit , lantum mi- lo
„scete ilh tormentum et luctuni , quia in corde suo dicit 'Sedeo regina

bas tirts flroli pabplonicn ^crfall nnb «crgcc, cin infitcr icr l)iucrci} viiili Inibcrci) iuit' bcr
ttUcrgrcuilidjrtcn ;innu'nfd)lid)cn hantilnnri lics crtitridjs, wcldjc Ms crlitrid) bat "ourd) jr
l)iirifd) unuicfcn ucrgift vnnti ncrticrbt. ^lja icr lU-mifd) ftiU , bcr allcs nnflots foll t|"t,
tscv intt allcn libcltatcn ucrbcfft ift, U)cld)cr, mic mol cr ttuffs ollcr unijcnuft Iics ijcrn 20
(Cljriftus lcrc lcbt vWo |)anlJclt, iicnnod)t fid) bcrumbt l)'f «"ff fi'"^» ^'■'s Ijcrrcn (Cbrifti
ftttt ttuff crDcn Ijaltcn, unti (id) allcin bcriimbt vnti aufn-iift fik cin brti!l't ^f^ jiantjcn

§.0. (illjriftlidjcn l;ird)cn. J)l)a ^cr fclbig Itcmifd) ftul luiU allcin Iiic gantj Cbriftlid) l\ird)
fcin, mt) jaiflt fcin abgot licr loclt, "bcn iicrmummcltcn <3^poftolifd)cn oticr papft , ticr
B3ic niol cr lautcr nid)ts lnxn liic Kiiniflrci)d) t>ev ucrgcnd\lid)cn jcit, iinli tiic rci)d)tumb'.'5
litfcr uiclt mts molluft bcs lcibs ad)tct, xiirt umb ter fdbcn iuillcn Ivricgc ficrt, v.nnti blut
ucrgciift , ticnnad) Dcr Cl)riftiilaubigcn augcn iiic fdilifcl fiinuicrfft vnt) uiirgibt tien l)i)mcl
3iuicrfd)lic(rcn unnti nuffjutbun, mit fo grojTcm Ijurft Uns cr nuct) tie l)ci)ligc xinti hnm-
lifd)c iiing uns tcglid) innbs gclt ucrlinufft, oiicr iimn cs im gclicbt uirt gcfclt , tiic fclbcn

§. ]o. ncrbciit nud) ticn frumcn. lUarlid) cs luirt fnllcn, cs uiicrt fntlcn. ^d) las mid) aud) bc- M
iiund\cn id) |)cr ictjo tiifc ftpm uom l)i)mct bfr nb Ijic uns uiilicr Iiif? vilhcubtig grnufam
uiillj ll)tcr crrcgc uirt fprcd)c. ((?cbt im luilicr untJ tl)unti im ucrgcltiing, luic cs cud) ucr-
goltcn \)([X, uno 3iuifad)t tiic 3uiifad)cn nad) fcincn mcrdicn, in licm trand\ tiomit cs ciid)
gcmifd)t bnt ucrmifd)t iin ^wifad), fo uil cs uiirtiig, uiili in luoUuft gclcbt i)at, fo uii
inartcr, icijti, vci)n, unti bctriibniif? ucrmifd)t im, lian cs fngt. j3d) fit^ cin kiingin, luilia:)

» immo 7. ..9. ubiq. ^ feculi A. "^ . ac dinitias 4. regna. diuitiar m. 5. '-^ ac]
et A. - *" prsecio 2. pretio 7...9.iihique. quotidie A. S.9. " usu A. liouis] i. c.
piis hominilnis. Cad. prof. cad. omis. A. '^ tcoXva.] multicipitem. Cf. Apo-
cal. XII. 3. XIII. 1. XVII. 3. sqq. '^ Reddito] Apocalyps. XVIII. 6.7. '^ ci] illi .-/.
16 Sed co 5.S.9. '^ unflttts 2.3. Unflttt|)5 4. 2'--- ttuff crticn u^nnes hi.s , tU dc-
dimus. ^^ j,n^ „jj nufjUthuu 4. lcmere. ••" (Cnrlid) i. '- lutcs cs 1.

CLXXXIX.nVTT. ADFRIDER. SAX. DVC'. COXQVEST. 1 1.SPT.1.V20. CXC. Kr.AO AX F.V.S. 387

„et vidiia non sum et luctum non videlto" et huiusmotli. Ant liiee ila^^-n.
sunt aut ego in re mirabiliter verisimili falior. Posseiit adliuc augeri enim
ista, aut cum accumnlari ulterius non possiut et sunnne coacervata sint,
non solventur, non rueiit? At quis illa vindicabit, qnis corrupta onmia et

seniendabit et corrigef^ dens ne' Certe deus, sed liominum, nt sa^pe ante,
manibns. Ubi vos quid agitis, viri principes, quo nos consilio, qua iuvads j. i?.
ope? tn prffisertim, ad quem h;i'redifario quodam iure pertinet adserere
Germanam libertatem, qnid in medinm consnlis, quam iuvandi nos viam
invadis, quem aditum occupas? Uthiam aut animus sit vobis qui potestis, §. i3.

loaut vires habeamus nos qui audemus, ut cum agno humani generis serva-
tore pugnemus contra multicornem beluam, commune orbis Christiani ma-
hnn, qnse nunc multis cum viribus oppugnat veritatem, affligit sanctos, in
captivitatem ducit liberos, nostras exhaurit opes, facultates devorat, publi-
cos suo exemplo mores corrumpit, passimque ab iis quorum in libro vitie

isnon scripta snnt nomina, adoratur; qui nobis dicnnt 'Ouis siinilis bestia',

liin nid)t cih uiituu', unnb uicrt Kcin lciiJ v.no cliui l"cl}cn. unti ticr iUi.'iti)cn. Dif; niu(!§. n.
ftiucijcr lUfo fcin, o^cr nbcr ici) uurti in ticin tiinii t)} tjct unuijcit uninticr Tcr cpnlid)!,
bctroiicn. |^cd)tcn nun tilTc tiinci nnd) l)L-l)cr .uincmcnV (JMicr abcr uu-il fic nit l)ci)cr
nuuicn ftc:;iicn, m\1s nufs l)cd)ft iibcrl^culTt fcint, foltcn fic nidjt ^crtircnt tncrticn? ^-oltcn

20fie nit fnllcn? ^bcr lucr uul iins rcd)cn? uur tntt i\\i nllcs nlfo ucrlicrtit, alfo ucrjjilft,
ttlfo t)frrud\t uiioticrumb rcd)tfcrtigcn , beffcrn, mt rtuffrid)tcn? ^-oa cs (!?ot t|)un? fid)cr
(D<Jt uiiirt cs tt)un. 5lbcr iurd) iit l)cntic icr mcnfd)cn, uiic l)ieuor 3U tncr malcn gc-
fd)fl)en ift. XOo fcint nim jr fiirftcn unnJ) l)crn? iuns tl)unt jr iar^ii? mit iuas rat, §. 12.
jnit loas bepftanUt er}cii)t jr uns l)ilff? iJiuor €. <C. <B. u)fld)cr uon uu-gcn erblid)er vnts

25ttngeborner gered^tigkeit ^uftct lutti jjcbiirt iicr itcutfdjcn nntion frci)l)cit }u untcr brtltcn,
HJas ijtbt liie fiir cin rnt l)ic }u? Ilurd) uield)cn tnei) l)ilft fic uns? llUid)cn ^iigang nimpt§.l3.
fieepn? (D iuolt (!3ot tns cntmcticr jr ticn mut, finn, vWO iuillcn l)fttcn, iiic jr lias Ufr-
miijjcn l)abt, oticr abcr 1>} iiiir bcs ucrmiiocns iuercn iiic ticn unllcn, miit unnti finn bnbcu,
Ms uiir mit ticm Inm , ticm falid)mnd)cr tics mcnfd)lid)cnn gcfd)led)ts, ftrittcn liifj upH^crnig

30n)ilti tl)icr, ein gcmein bcfd;tucrung ticr gnnt^cn (Cl)r;ftcnl)cit , iucld)s jtjo mitt grojTcr
mnd)t tiic unul)cit bckricgt, liic frummen, gotfcrd)tigcn , l)ciligcn lcut bcfd)uicrt , tiic frci)cn
in gffcnd\nii(i gcfiirt, imfcre gittcr unnli rcid)tumbc nuf?gcfd)cipfft , tiic bnbc ucrfd)linlit , iier
gantjen CljriftfUlicit fittcn tiurd) fcin bcf; crcm^ui unti lun^nlt) lunticrbt , viiti uon ticn ticr

' et huiusmotli] Apocali/psis ita pergit ,,I(leo in una die venient plagse eius
.... et flebimt et plangent se snper illani reges terrje qui cnm illa fornicati snnt
et in deliciis vixerunt, cum vidcrint fumum incendii eius, longe stantes propter
timorem tormentorum eius etc. qua- Huttenus verbis et huiusmodi significare voluisse
videtur. ^ ego] ergo 1. mirabiliter 07«w 5. 5. ^ concer\a.ta. 8.9. ^ de^^sne?]
„Nuntiuam deos ipsos admovere nocentibus manus, satis esse si occasione ulci-
scendi Isesos arment." Liv. liist. V. 11. '^ hered.] 7. ..9. asser. A. " belluam
(A?) 7. ..9. '2 adflig-. 7. ..9. ''= Quis sim.] Apocal. XIII. 4. "■' fintu)ct)cr6 2. nintiu. 3.
'■ fintid)t 2. ..4. «' ttin fciiU) 2. 3. 2« er^cugt /. cr^aigt 2. 3. pfuor 2. 3. ■'" luilt) omis. 4.

3S8 CLXXXIX. IIVTT.ADFKIDER. SAX. DVC. COXQVEST. ll.^PT.lo20. CXC. KLAG A.S' F.V.S,

j.n.ct quis potcrit piigiiare cuin ea'' Quare agile, adestc vos (|ui poteslis,
et ul)i ex noslro liorlatu animnni accepcritis, vestras nobis vicissim vires
refundile. Sic liet enim, nt ad sanilatem redeat licec aegritndo. Ipse qni-
deni nunqnam deero vobis scdnlus liortalor, atqne eatenus inhcTrebo, qua-
tenns ant recipere virlutem videam, aut non csse fortitudinis capaces in- 5
lelligam: lunc enim aliunde quwram huic malo remedinm: qnod ne liat
curate, cum quia polestis hoc facilUme vos, tuin quia tnrpissimuni cst ab

§. ii. aHis cpiam ab iis qui rernm capita suiil leiii cominunem reslilui. >t»n
tantum iniuria nos afticimur ipii monitores iios interposuimns, scd oinniiun
iam opitressioni opcram isti dant: neque hoc ferre, ut Ulteri, debelis, 10
ne(pie non avertere ilhid, ut principes: Roin;e oUm Cato seiiior diccbal,
ex magislratibus qui possent , nec propulsarent iniuriam , lapidibus esse

5.10. oI)rnendos; a(b'() putabat necessarium hoc in re]tubhca officium. Qiiaiii
est autem indecorum, (]uain lurpe et fopdum orbis regiiiam nationem ciii-
quam, neduni ociosis servire saccrdolibns? lliiiam ciiiin Tiircis parcanius iri

nammcn in tjcm bud) ttcs lcbcns nit (icfdjribcn fcint, onjjcbct luiiit, tic 311 sns fprad^cn.

§. 14. Ulcr ift tJifTcm tljicr cnnlict), unu lucr ncnnag mit im 3U ftrcitcn? pcrbalbcn \)U\) jr Vxc
ias ucrmiigcn Ijabcn, kiimpt nns 3U l)ilff, luilj iimn jr au(? unfcr crmanunfl cin gcmut
flcnommcn Ijabt, fo tcplt uns tiagciicn iuilicrumb ciucr mad)t mit , Mn iturd) liiffc lucg un^
lucofc luiirt tiilTc krand\l)cnt gcl)cilt lucrlJcn. Ularlid) id) mil alt^cpt ciucr gctrcuur crmancr, 00
luin^ onrcgcr fcin, unnti fo lang bcp cud) blcibcn, bif; id)fi)d), l)as jr cntuiclicr luilicrumb
tic ftcrdi vni manlid) ucftc [nit] anncmcn otcr abct ucrincrdi iijr tict ftcrd\c nidjt cn-
pfcnd\lid) fci)t, itan fo luil id) cin aniicrc art^nci) fiir tiifc Krand\|)cpt fud)cn, id) bit abcr
I>ar fiir ^ufcin 1>3 cs;iit gcfd)cl)c. Ilit oUein ijorumb tos ir cs uffs lcid)tcft ucrmcgt, foniicr
aud) ias cs aufs allcr fd)cni)tlid;cft unii uncrlid)cft ift, Ms gcmcin licgiincnt imd) anlicrc-'".

§. 15. itan iiurd) iiic l)aupt fiirftcn uiiiJ i)cttcn luiiicrumb 311 crhcbcn. Wit lucrDcn nid)t alicin
bcuicltigt, iiic mir uns unocrftaniicn |)abcn crmonung unii crinncrung 3utl)un, foniicr fic
bcfliffcn fid) ict^o oUc mcnfd)cnn 311 untcriiruAcn. ^r folt iias oucJ) nit lciiicn, als iiic
frcicn lcut|). §0 folt ir auc^ liifcm als iiic fiirftcn fiirkommen. <Cat\)0 iicr altcr l)at in
nor 3citcn 311 Uom gcfagt, iiic 5l.mptlcut uni) t^cgcntcn folt inan mit ftcpncn ^utoii mcrffcn, 30
iiic giualt ucrmcd)tcnt ^ucrmcrcn unii cnucrtcnts nid)t. 5>"o l)od) uon nctcn l)«t cr iiis ampt

§. ic. im gmcincn nut^ gcljaltcn , uiic uncrlitJ) obcr luic fd)cntlid) unii unrciilid) ift cs, iias iiic
Hation i)ic i)o ift cin kiingin allcr natton, icmont^, uil tucnigcr iicn micffigcn pfoffcn

3 8ic eniiii f. ./. ^ nunu|uam 7...S. ct sic ui sqq. '•^ intelleo^am 1...C>. xctl
hac iiista scribendi forma liutt. 7ton utebatur. ^ qusero A {?) S. 9. '■' ncs ante art".
omis. 3. adtic. 7. ..9. ^' Vt Princeps A. nt princeps K. 7. ..9. mate. Cato]

naQOQUcov di Tovg uQxovxcii inLTifiav roig ccu.c(Qzdvovaiv f'?.sys rovg Svvaiisvovg
■ncoXvBiv rovg y.ccv.cog noiovvzug sdv uij y.coXvcoat, y.azay.sJ.svsiv. riutarch.
Apopbth. p. 198. ed. Reisk. VI. p. 740. IJutteni lapidibus essc obrnendos ex voca-
bulo v.axaX£vsiv factum est. Xylander voluit y,aTavsvsiv , connivero. *^ otiosis
7. ..9. " fcinl) ut solent 2. ..4. fprcd)cn 2. ..4. *^ hobcnt 2. ..4. ^2 nit omnes. de-
lendum est. 24 gej^djfcl). 2.3. gcfd)ad). 4. " gciucltigct 2. ^^ JH} sine 0 ut solet 2.
2* in] il)ncn 4. falso. ^i Dfrmod)tcnt 2. utrmod)tcnt 3. trmcrtens iiit. 2. 3.

CLXXXIX.HVTT.ADFRIDER. SAX.DVC.CONQVEST.n.SPT.I5?0. CXC. KLAG AN F.V.S. 380

potius, qiii viri siint ot in primis stronnni ac rei bellicfe iit vix nlla natio
perili, nt in fortnnam, qnde in ])ello polost plnrimum, hanc reiicere cul-
pam licoat. quinetiam mitius imperant Turca; et in subiectos Kquiores

• sunt; noqne de religione, ut audio, pngnant, sed pro impcrio decertanl.

sHi vero domini nostri quem fraudandi ac diripiendi modum statnnnt? Re-5.17.
ligionem vero qnis sic posset conculcare, nt ii qui cnm princii^atnm in
religione teneant, opposite contra Christnm ac veram pietatom vivunt? Me
quidem nostri veheniQntor pudet, quotios principum hic otiam ordini edi-
cere aliquid vidoo Romanum pontificom. at facit hoc ille quoties libet

loquotiesque in rem suam est; vosqne, ut video, obsequentes habet sibi,
nisi quod tu Lutherum foves, ab omnibus derehctum, et quandam alerej.is.
adhuc pristinse virtutis scintillam, quae saluberrimum aliquando incendium
parore possit, videris. Quod ut conslanter facias, otiam atque etiam te
hortor; cum quia ut sic fiat necesse est, tum vero qnia de nuUo aho

i5potest liac in re spoi'ari melins. Sempor onim liberi fuerunt Saxones,
sempor invicti. ac sfope qnidom nnivorsa pene conculcata Germania soli§.i9.

iicnftliixi- ffiii fol? © luolt <5ot trns unr Mt fiir tjcn £urd\cn tmlrrrtljcnii) iucrcn , ^ie
tfoA) inenncr fcint vnti fcr jicftrcnfl unt» ucftc, uno fcr kricjjcs crfarcn, als Iviim irjicnt cin
Hation, iio mitt tnan liifc fcl)ulti ticm gltck 133 im kricg fcr grofj maci)t l)at ^umclTcn moflc.

20 JJil "oie ©lirckcn rcflicrcn aud) flfitigcr, tintr fcint flcgcn ircn unicrtancn fcnftmutigcr. ^o
ftrcpttcnt fie aud) nid)t umb icn glnubcn untr flctltd)cn Ijicnft , fonbcv krigcn umb tiic
fiirfttid)cn obcrkcpt. <3lbcr liiffc unfcre l)crn iims fctjcn fic iod) fiir cin maf? vnnts cnl)§. n.
3u raubcnn unnlJ blinlicrcn, fd)tnticn unti fd)ttben? imti mcr kintit liod) tien flctlid^cn iicnft
alfo mit ficfrcn trettcn , alf? ebcn bie fo , tuic iuol fie "oic obcrkcit in ©ottcs iicnft bnbcn,

25 gcral) iuilicr tjcn Ijcrrcn €l)riftum iml) iiic umrl)a|Ttigc flot^fordit teben? umrlid) id) fd)em
mtd) tmfcr fcr fo offt td) fid) tias iicr |3ifd)off 3i°i Hom Ijic aud) mx fiirften cttiims flcbctit,
iod) tl)ftt tias ticr bapft fo offt es tm flcfclt unnti geltcbt, imti fo offt es tm tiicnftlid) tmD
3Utregltd) ift. l'nii als id) fid) fo lcDft ir im 0cl)orfam , allcin Has €.€.(£?. Poctor§. is.
^ttarttnus ^Tutbcr uon alten tnenfd)cn ucrtalTcn tjctUctl) , tmli flcnd)t uiiirt in fid) crncrcn iinlj

30tmterl)attcn ein fund\en Jcr alten ftcrd\c unl) ucftc, uicld)cr cinft mod)t Dns altcr l)cilig-
mcrttflft fcmcr nn^iinDcn. Pcrmcflcn <C. €. ©. id) mtt gar imtertcnigcm ulcis crman tmnt)
bit, t)i(? bcftentii9ktid)3utl)un, vnt> uou beriirtcm fiirncmen ntt ^uftcen. tlit atlein tiarumb
iins es alfo fcin miif!, fonbcr aud) tsas man in tiilfcr fad)en 3u nicmants nntrers mcr unnl)
bnf) l)offn""11 'n^bcn mng. tllnn bie ^-adjfen fcint altc 3ctt frci) gctucft, atle 3eit imiibcr- §. 19.

35 tBtnt)ttid). =iia tucnn offt fdiicr gnnt^ (!3crmanicn unli tcutfd) lantit bekricgt ift iuortrcn, fo

^ strcuul (,1'r) 7...0. iihiq. ^ nt ii; qui quuin 7...9. ^ appoj^ite ediii. quod
quamvis clefendi possit, tameii mendum esse vidctur. ^ principi A. '" obse-

qneol^s i. " quamdam 7.9. "^ Ac saepe quidem lioc genere admittatis

(§§ 19.. .23.) omisit Spalati^ius (A), adnotavit NB. Inserta hic qusedam de Saxonum
laudibus , prudcns omisi. '« untr ante fo omis. 2. 23 l,iini)crn 2. 3. pliintretn 4.
" fo] otfj 2. als 3.4. 30 jjattoerttgeft 2. Ijaitu). 3.

390 CLXXXIX.UVTT. ADFRIDER.SAX. DVC.CO.\QVEST.1I.SPT.1520. CXC. KLAG AN F.V.S.

rcstitcrunl, soli exteriios propulermit dominos et omnc «letrectarunt iu-
gum. Nam in vobis censeo Vcstplialos eosquc qui Cherusci olini ct Cauci
vocati cximium virtutis su;c specimen (lcclerunl licllo Romano, atqnc illuni
Germani» miscrunt .\rminium, impcralorcm onmium qui us(piam fucrunl
optimum et fortissinnnn ; quod ab liostibus ctiam consc(iuulus lcstimoniuino
est, qui non patriam modo, sed univcrsam etiam Germaniam c mani])us
Romanorum tunc quando plurimum poterant ac maxime florcbant, eripuit,
ipsos vero multis et incomparabilibus adfcctos cladibus. strcnnue expulit et

§• -'^- eiecit. IUe igitur apud infcros liberator nosler quid scntit nunc, quando
videt, cuni ipse fortcs Romanos ct orbis tcrrarum dominos regnarc bic lo
non tulcrit, moUilius saccrdofulis ct cffo^minatis scrvirc pontilicibus? nonnc
postcritatis pudcbit eumf llli autem Otlion(>s veslri qualcs fucrunt, ct Ilcn-

§-'ricln quidam, vcstri ct illi sanguinis? Porro bcllo quod cum magno Carolo
gcstum cst, annis plus triginta, quee pcrspecta Saxonum fortiludo cst, (jua'
virtus enituit? Addc illos qui delcvcrunt ultimas C.otborum rcli(piias: vestri ir.
ciiim fucrunt : quiquc Hiitaniiiam cxpugnavcrunl , ct cxpulsis indigcnis Aii-

§•2?. glos cx se ct Scotos dcduxcrunt. Ouid illos mcinorcm vctercs Cymbros

habru Xiu §;ad)lrn allcin tiic frcmtic Ijcrit abiictribcit , unti fid) allcr tiicnftlHirKcit iicmititicrt.
Pan id) 3clc untcr ciid) liic ll1crtpl)alcn , uno tiic \'o in uor ^citcn liic Cljcrufci m\t> (Cauci
gcljcilTcn, cin mcrd\lid) cr3ci)aunii jrcr mcnljlid)cn iicniiit unli gctcti) in licm t{cmifd)cn kciciVJO
!lcti)on , unntj 2;cut|'d)cn lanticn ticn ^rminius ,ncbcn l)abcn , iicn allcr bcftcn unli allcr
ftcrd\ftcn bauptman ier jc auf cr&cnn jjcmcft ift, iucld)s lob cr aud) uon "om fcinticn cr-
lanjit btu, Ulcld)cr nit allcin fcin uatterlantit, fontjcr jiant^ (l^crmanicn unli tcutfd) lanti
aus ticu l)auUcu tier Itcmcr tiic 3cit t)0 fic am tncd)ti(iftcn uiiti reid)ften umrcn erlctJigct unti
gcrilTcn, untr tiic ttcmcr mit uil unli unflcl)crtcn fd)lad)tcn tiarnitjcr gelcgt, tncnlid) ucrtiribcn 2.j

§.'-0. unti ueriacit. Pcr halbcn ticrfclbij uufer crlcifcr, iims luciut er, luas l)clt)t cr jt^o in jhcncr
iuclt, uteu cr fid)t, luepl er tiie ucftcn Uemcr uuti bcrn ticr luclt b'f nidjt hat laUcu hcr-
fd)cn unt) reoieren, uns fid)t ticn ucr^aiitcn pfafcn unnti iucibifd)cu pifdjcfcn tiicnftbar
unnt) uutertauii) fciu? ^Dlt er fid) nit fciner nad)luimmcu fd)cmcu'':' (C* mas fciut eiucr
Kei)fcr (C>ttoues fiir mcnucr gciueft''? ^lja aud) ettlid)e f\cnfer geinrid)cn, aud) eiucrs gc- ;'0

?.'-i.blut6, gefd)led)ts, unt) ftammcusV IVciter tm Kricii tirr luit Keifer ^arl ticm grofcn ift
tcngcr tmn tircifTiii jar flcfiirt luorticn , luos ift fiir flrofc fterdve, luas fiir flrolTe ueft ticr
^•ad)fen erfarcn luorticn? ^•ct^ct aiid) tiar^u tiie fo tiic let^fte hfiifff" ^"■'i' <!^othcn umbflc-
brad)t unuti erfd)lagcn bnbcn , tian es fciut nud) ^•ad^fcn flciueft , oud) tiic llritanuicn oticr
(Cuflcliouti bcKricflt uuo gciuuuucn hnt'fn , unnti uad) ucrtrei)buufl ticr einuioncr, tiie Cn- 3.5

S.'-". flcUcnticr uon jncn unti Sd)ottcn tiorein flcfet^t. Ulos fol id) oud) uon t)cn altcn Cimbris

2 Vueftplialo.s 3. Westplialos 7...'J. Canci 1. Chauci ■?. ^ eximiaiii 2.

* Arminium] Ex hoc loco colligas Hutteno Armiuium, post mortem auctoris edi-
tum, versus finem anni 1520. in opere fuisse. '' consecutus 2.7... J?. " eSem. 8.9.
'* et] at S. fi. ''^13 Henrici 9. '^ ex pulsis S.9. ''•* in] ihuen 4. malc. "^^ maulid)rn 2. 3.
^- rcflicrn un uns 2. ^o fttlic|)e 07nis. 3.4. ^i ^nrd 2. ..4.

CLXXXIX. HYTT. AriFRinER. SAX.DVC. CONQVEST. 1 l.SPT. 1520. CXC. KLAG AN F.V. f?. 391

et TeiUones, magiio urLis Rom« malo vestris c finibiis in Italiam effusos
olim? Deinde quoties ingressa Italiam est ilia natio et cum aliis una Gal-
lias devastavit, attactis ctiam Hispanis! sunt et in Sarmatas prteclara illius
facta; et ab Ilunis quondam, post ab Ungaris eliam , quas et quam splen-

5didas reportarunt sjepe victorias tui populares! Multa consullo pra^tereo, §. 2:^.
quia unum satis cst meminisse, solos nunquam externis servisse Saxones.
Quod videre vos decet: ne, cum maiores vestri tales fuerint, vos aliquid
indignum boc genere admittatis. Accepistis quidem et ipsi iugum in vos§--^-
a pontificibus superstitione ut omnes olim deliniti; sed cum Iioc malum

loquoddam universim Cbristiani orbis fatum interpretari liceat, facile infa-
miam eam nova aboIel)itis gloria, si autbores sitis rei longe pulcberrimie
atque honestissima?, ut per vos in libertatem vindicetur universa natio sibi-
que reddatur Germania, qnai nunc non inteUigit, non sapit, immorlalis
Gliriste, quid et quam indigna patiatur: nam cum omnibus servire inde-

15 coruin est, tum vel pra'cipne turpiter boc fit ab iis qui imperare ipsi aliis
debent. Aut igitur desinamus orbis iinperium adscribere noI)is ct impera-§-2^
tores deligere bic , qiii nomen habeant tantum , cum ab re absint longis-
sime, ant streimue pontificiam auferamns tyrannidem. Onmis, ut PIatoni?.20.

xint) S^ciitoncs fagcn? tiic in uor^citcn init flro|Tcm fdjaticn licr ftat ttom aiis cuun lanticn

20 in Jltalicn jjcfaUcn fcint':' Joliicnl» 0 iuic oft fcint t)ic S>"acl)fcn in Stalicn (jctjogcn, tllic
offt Ijabcn fic jufampt anticrn ^'ranfivrcid) ucrljcrt, unt) gifpanicn aiid) tiancbcn angriffcn?
|l;rt man fintictl) aiicl) 63 bic gJadjfcn mit I)cn S^nnnatcn rctilid) flcKricgt Ijiibcn, imlj luas
nnti u)ic l)od)riiinlicl)c fpg haticn €. C C\ S^ad)fcn }u mcrmalcn Don Iicn (jciincn, nnt)
Uarnad) aiid) uon t)cn fngarn crl)altcn? ^d) i;ibcr gcc r)i)l flcfd)id)tcn mit uorfat} xinii iDiiliji, §. 23.

2orian cs ift gcnfig bif? cpnigcn gct)ad)t l)abcn, bj allcin iiic S^rtcbfcn nic kcincr frcmbticn
nation Dntcrtcnig vWO tiicnftlmr gciucft ift, tias fid) gcbiirt ciid) }\\ fcljcn nnt) bcl)cnri\cn,
i)ff t)as iDcil cmr fovforlicrn fo tl)cii)r lciit gciDcft fcint, jr nid)t5 tl)ut, i)as ctDrm gcfd)lcd)t
iibcll anftiinlic. jiJft idoI iDar, jr l)abt iias jod) aud) auff cud) rjcnommcn uon Hcn pcbftcn §.-2\.
ininti bifd)effcn , cbcn iDte iiic anljcrn allc tiurd) ticit unglaubcn cruicid)t. Ifcil man abcr

soiilTc bcfd)iDcrung mog ad)tcnn fiir cin fold)c laft, liie uillcid^t iurd) orlinunj) Ijcs bimiiifls
lauff tiic gant3c Cl)riftcnl)cit in ficmein Ijat follcn iibcrgccn; ticmnad) iDcrtit jr lii|Tc uncrc
lcid)tlid) mit cincr ncmcn aus lcfd)cn , ivcn jr l)aubtfad)cr fcint 5cr allcr fci)nftcn unti allcr
cvlid)ftcn tat, ijomit iurd) cud) liie gant^ nation iDiDcrumb frci) tDcrti, unti ©crmanicn
oUcr icutfd) lanU tDiiicrumb 3U im fclbs komme, iDcld)6 jt^o, 0 ctDigcr l}cr Cl)riftc, nit Dcr- §.25.

:!5ftcet, nit iDcift iDas, vWO xvk Dnbitlid)c DHti i)ncrlid)c tiinjj cs lci)t)et|) rnti cvDultietl), ticr-
l)albcn tnft uns cnttDet)er auffl)crcn 1)3 kei)fcrtl)umb DnU obrift rcgimcnt tcr iDclt dus ^u
3ufd)rciben, Dnt> vn$ aUl)ie Kei)fer 311 cru)elcn tiie nUcin ticn namen Ijabcn, fo fie tiod) mit
Dcr tat am fcrftcn Dauon fcint. (Dticr-abcr toft ms kiinlid) tas bcbftifd) ti)rannifd) rcgi-
mcnt ouffl)cbcn unti abtl)un. ^Uc tugent luie Vlato mcnnt fcint frci), aUcin tiie bcfcn fcint §.'-'C.

2 Ital. ingr. S.9. ^ attractis 2. Sarmatis 7...&. 7>uile. " uova omis. A.

aiitores ^. auct. 7. ..9. '^ inmortalis 3.4. ** incligne A. ^^ qui omis. 5.

1* uti S. 9. Platoni] de legib. V. init. ? Cf. Stobrei Florileg. XI. 20. 24 gcj-djicljte 1. elc.

392 CLXXXIX.HVTT.ADFRIDER.SAX.DVC.CONQVEST.11.SPT.1520. CXC. KI.AC, AN F. V.S.

videtur, libcralis virtus est, soli servitiite digni siint niali. Pr.Tstat in
malis esse (inam haberi optimos? Posset in nos dicerc hoc, si esset hodie,
quod in Eretrienses ohm strennuus imperator Theinistocles, gladium ha-

§.'?7. bere, sed corde non esse prieditos. sic enim vidctur. Quod unice miror,
qujB cogitatio vos teneat principes, quando me equitem videtis tam impa-i
tieiiter ferre indignilatem hanc: muUo enim magis h?ec vobis curae esse
conveniebat. Posses autem lacbrymas efTundere lu si, cum multa egregie
gessissent maiores tui, nullam tibi reliquam adeundcc glorise occasioneni
fecissent. at optimam rehquerunt et fertihssimam ; tu modo invade et oc-

§.28. cupa! Sed non sine csede, non sine sanguine fient quae conamur. Hoc lo
ilh viderint qui caussam nobis persequendi sui dant, qui mihi dignissimi
videntur quos percutiamus ghidio, cum ahos gladio toties percusserint prius
ipsi. Solent vero medici amarissimos plerunque morbos amarioribus eluere

§.?o. medicamentis: sic agatur hic, quando ahter agi nequit. Existimo autein
de turpitudine nostra (quod primum et j^ra^cipue fieri decuitj inculcatum 15
tibi satis iam; de incommodo vero et detrimento quce ab iUa nobis sunt
tyrannide, haud perindc inultis agendum est; quod hoc quale sit, mani-

mtrDig t)cr tiicnftlmrkcit. S^olt "0} bclTcr fciii, licfc fciit Mn fiir Dtc frutiiftc jicbnltcn iucr-
iicn? tOcnn Iier iirofttctig fcltljrtiiptmnn S^ljcmiftorlcs jt.^o lcbt, fo mcd)t cr mtticr ons Ms
fagcn, fo er tn tiorjcitcnn miDcr tiic Q;rct[)rtcnfcr fagctl), ftc Ijcttcn 1)i fdjmcrt, obcr ftc20

5.27. bcttcn kcin l)nt} unnlr miu, tian tinfiir cbcn fDb id) cs nn. iXlxd) iicnminocrt fcr, nnis
jr fiirftcn imlr \}(vn gciicnd\t, mcn jr fc^t mid) rcuttcr liilTc Dnbilliflkctt fo bcfd)iiicrlid) cr-
tragcn vnnti ucibulticn, "tjann cs l)ctt iii)l ba(? unt) mcr cud) gcbiirt cud) tiomit ^ubckommcvn.
Ilun mcd)t (£. (C. (5. wcnncn, fo nici)l einr uorforbcrn uil lobltd)cr imti grolTcr flctctl) unt)
jicfd)id)t flctban, .jr kctn urfad) vnls gclcijcnl)ctt gclalTcn l)ftt aud) rum , crc, xin& gloricn •;•">
31! crlangcn. ^bcr fic bnbcn (£. C. ©. titc oUcr bcft vnti allcr frud)tbarft gclcgcnbcit gc-

5.2S. la(Tcn. (C. OL. <6. grciff nur kcd\ltd) vm kiinlid) liar nod). ^bcr lias iuir fiirbobcn, nnirt
nit on moriit, ntt on bliitucrgiclTcn gcrd)cl)cn, lia fcl)cn Vxc oujf iiic uns ticrurfad)cn ftc
3u ncrfolgcn, Ijic td) fiir gant^ iuirbig ad)tc fic mitt ticm fd)U)crt 3ufd)lagcn, fo tiic onlicrn
fo tiid\ vwo oft bifiicr gcfd)lngcn l)nb.n. ^lfo pflcgcn 31! mcrmalcn bic oUcrbcfftigftc^o
krand\l)ctt mit "Ocn aUcibcfftigftcn ort^ncpcn 30 bfplcn, olfo muf? mon bif niid) thitn,
tiicil cs nit kon nnbcrs ^ugccn. <3lbcr id) balt cs iinfiir, Ims (£. €. (D. tion unfcrcr fd)anli
tml» tmcre, «icld)s 3um crftcn vnti fiirncmlid) l)Ot fid) gcbtirt }Ut\}\\n gnug cingcbillit fci).

§.20. vlbcr tion Iicm fdjaticn imli nadncpl, fo iuir uon Ijcr bcriirtcn tnrannci bnbcn , liiirffcn unr
nit fo tipl on^cige thun, Dorumb Mi oUc mcnfd)cn offcnttid) fcljcn imli ucrftccn uicld)cr35

* m. uon csse A. quam non haberi optimos. 7. ..9. ' Themist.] cf. Plu-
tarch. apophth. p, 185. ed. Reisk. VI. p. 704. ^* impacieiiter /. "^ cure i. '^Pos-
ses autem] AUucTit ad Alexandrum Macedonem de prjeclare a patre Philippo ge
stis querentem, sibi nihil fore reliquum. lacrymas ^. lacrimas 7. ..9. egre-
gia 8. 9. »0 cede A. " causam A.5.9. '* persecutiamus S. 9. Cf. Apocal. XIII-
10. Matth. XXVII. 52. " plaerQq, /. pljeiMHKl, 2. ..5. jilerumque 7. ..9. '•' de] ne /.
■" pflcgcn] Iiic art^t adderidum est.

CLXXXIX.HVTT. ADFRIDER. SAX. DVC.COXQVEST.il. SPT. 1520. CXC. KLAG AX F.V.S. 393

fesle onines intelligant. Viclemus non esse aurum in Germania, nec argen-
tum pene; siquod reliquum vero est, ipsum avarissime ad se trahit novis
cottidie inventis artibus ille sanctissimus Romanistarum senatus; ulii quid
eripuerit vero, tum in pessimos confert usus. Vultis enim scire, Germani, §.30,

5qufe vidi ipse, quid faciat Rom» noslra pecunia? Nonnihil facit: partem
in nepotes suos et cognatos profundit Decimus (hahet autem ita muUos
iile tales, ut proverbio locum dederint 'Leonis Romse cognati et affmes'^,
partem absumunt tot reverendissimi, quos triginta unum pater ille uno
atque eodem creavit die: tot referendarii, tot auditores, prothonotarii , ab-

10 hreviatores , scriptores apostolici, camerarii, officiales et id genus alii prin-
cipis ecclesi;e primates. nam hi post se trahunt maxima adhuc cum im- §.3i.
pensa copiistas, pedellos, cursores, scopatores, muliones, stahularios et
scortorum utriuscpie sexus innumerahilem turham ac lenonum exercitum.
alunt et canes, equos ac simias et cercopithecas et huiusmodi multa animi

i^caussa; domos vero extruunt solido quidam e marmore, et genimas ha-
bent, coenantque laute ac splendide vestiuntur, et genio indulgentes secure
deliciantur: in summa nostr* pecuniff jirffsidio magna ociatur Romae pes-

malTfn cr ift. UHr ffbcn tias tn £ciitfci)cn lanlicn kcnn iiolti, tniti nud) fdiicr kcnn filbcr
tft, iucn abcr cin tucntjj nodi lilicrbltbcn ift , ^os fclbijj 3ciid)t Iicr nllcrl)cili(ift Bomaniftcnn

20unl) Curtifan Hat auffs atlcr gcit^irift 311 im , Ijurd) tdglid) crtid)tun.n nctucr fiintic vnts
liiicke, mt) xvcn er uns ctiims abgcriffcn t)at, fa mcntictt) cr cs tinnn in ticn allcr crgften
mtljbraud). Pan licbcn \£cutfd)cn id) t)ab 311 tiom gcfcljc"- HHts unfcr gclt mad)t? C£s§.30,
ti)iit un^ mod)t cttims. Pcr fco ^cr 3cl)enti gibt tics cin ti)ci)l iibcrfd)ivcnd\tid) fcpncn uct-
tcrn, ct)cmcn tinl) frciinticn , ticr er fo upl l)Ott, io^ln fprid)iiiort iaraur? iuorlicn ift, bcs

25 fcon 311 tiom Dcttern unlJ fd)iueger. (Cin tt)cpl ucr^crn fouil cnutrtiigftcn Carbinct, iicr
finonlilircnlTig tier iiatter otier patcr auff cin epnigcn tng gcmnd)t bat , fouil rcfcrcntinrij,
foutt outiitorcs, prott)onotnricn , obhrcuiotorcs, bcbftifd)c fd)rcibcr, commcrcr, olTicicl, «n^
licr glfid)fn onticrf, tifr obriftcn kird)cn primotcn unli fiirncmftcn, mnnn "oie fflbcn l)nben ?.3i.
nn jncn mit t)bfrfd)iiifndUid)fm grofffm unkoftfn copijftfn, bftifUfn, bottfn, knfd)t , kerer,

30 cfcttrcibcr, ftnlkncd)tf, untJ cin tin^ctlig fdjnr t)urcn, pitben, rufficncr, vnts kuplcr, fo l)altcn
fic oud) t)unlie, pfcrlie, offcn , mcrkot^cn , unti ui)l ticr gtcid)cn wmb tuoltufts iiiilten, fo
boiucn fic l)cufcr uon gant^cm marmclftcijn, unnU l)abcn ctd ftcin, tcbcn foft idoI, tjnti
ktcDticn fid) koftlid), fd^Ummfn , pralTfn, imt) iintrtfn jrfr motuft on nttf forg, kurt^tid),
vnt) tn tifr fumma fin mfrd\tid) mcnigc vnti 011301 bcr atler bof?l)aftigftcn mcnfd)cn gcct

^ quotidie A. 9. Vlii vero q.er.A. ^"autem o/nis. S.9. ' adf. S.9. - par-
tem, partem 7. ..9. locum perperam interpretati sunt. quos XXXI] die 2(3. luuii
a, 1517. quinta creatione. Cf. Ciacconii Yitre et res gestse pontilicum Komm.
tom. III. p. 346. Multum ofFeusionis multisque mordacibus libellis occasionem de-
dit hsec crcatio. ^ Reuerendarii 5. proton. 7. ..9. ^^ copistas A. pede-

los S.9. scrobatores A. Scobatores 1...5. '^ j^^j gt 4 (?) T,„g, n simeas

editi pra-ter S.9. cercopvtliecas 1...5. cercopithecos S.9. *'" Domus editi.

exstr. 7. ..9. '^ cenantq, A. vestiunt A. 3. vestiun^ 4.5. " otiatur 7. ..9.
"" tfiglid) omis. 2. ..4. 2» ^orrer (pro l^etirfr) 4. ^o niffiancr 2.3.

394 CLXXXIX.HVTT. Ar. 1 RIDER.SAX.DVC. CO.VQVEST. ll.SPT.1.520. CXC. KLAG A.N F.V.S.

5-32. sim(»riim liomimim imiltiliido. Niilla ilii rclij^ionis cnra, magnns est con-
tcmptns, qualem vix apnd Turcas cssc arbitror. fraudant, imponnnl, fn-
rantnr, mentinntnr, falsum obsignant, spc lucri omnia dicnnt ac facinnt;
propositum vero habent bi omnes pecuniis nostris insidiari; alii vivunt ut
edant atquc bibant et snmptnosissimc dclicientnr: nostrisqne snmptibnso

5-33. asseqnnntur lioc. Ilas ol) res imin.cnsam, o Fridericbc, auri vim Romain
quotannis liinc mittimus, nec adbuc intelligimns perdi qnod sic elargimur;
imo non pcrdi rem tantnm, sed matcriam tieri adlinc magnorum inlinilc

§•31. malornm. Itaqne si pbilosopbari libct ob idqne pecuniam abiiccre dccre-
liim cst, patcnt tot in propinquo maria, snnt llnvii, iUe apud nos Moga- lo
nus, ultra Rbcniis, tnns istic Albis, atquc alii; demittamus eo, ut perda-
tur ipsa potins (jiiam pcrditionis caussa sit ul)ique mnltis, dum istaiu pa-
scinuis turpiliidincni Roma» supcrflue adeo ut Imc nonnibil inde rcdundct,
diim banc alinius piiblicam mornm pestem, banc ipsi fovcmns vihe conta-

?.35. gionem. Scd non abiiciemns; tantnm transfcrri abo non sinamus. ba-c i5
prima et optima est destrnendce ilHus tyrannidis via , bic modus : ccrte

{..'i^.^u ?toin tiiird) IjUf unfcrs (iclts m\t> fluts miilTig. Pofclbft ift kctn ad)tung vWi> auf-
fcbung "Ois gctlid)cn irjcnfts, jlja cin grolTc Dcrad)tung. Tcr {jlcid)cn id) Kaum glaub aud)
btr) rscn £urd\cn fcpn , fic bctricgcn, fic bcfcrcn, fic ftclcn, fic licgcn, fic fclfd)cn Bic
figcU, fic rcticn, unn^ tl)un allc tiing umb t)cs (jcmins uiillcn. llnti allcr tiic Jofclbft fcint 2(i
fiirncmcn ift, nad) unfcrm riclt unii giit mitt bctrig 3utrad)tcn. ^ic lcbcn aud) tiarumb
tias fic clTcn una trind\cn, iinti aufs allcr koftlid)ft in iiioUuft ftcd\cn, «nti lialTclb crl)cbcn

§.33. fic iurd) unfcrn uncoftcn. Vmb t)i(J# fad)cn unUcn Durd)lciid)tigftcr fiirft unti jincliigftcr
Ijcr, fd)id\cn uu'r uon Ijinncn jcrlidj cin mcrd\lid) grolTc fummcn gctts , ticnnod) ucrftccn
iuir nod) nid)t, tias iuir Ms gclt nit ucrlicrcn unir in tircd\ uicrfcn, "Oi uiir alfo aiis gcbcn, 20
jba tjas nid)t aUcin unfcr gut unii gclt alfo ucrlorn iinirt, fonljcr urfad) uulrt un^clidjcr

§. si.grolTcr iibcl. Pcmnad) gclicbt uns 3U |)l)ilofo|jl)irn, unto tl)un luic im uor^citcn tiic ;)l)ilo-
fojil)i o^cr uicifcn gctbon habcn , vni tuir bcfd^lofTcn babcn 53 gclt uicg 3u ivcrfcn, fo habcn
mir in iicr nct)cl)as mccr unt) tiic fcc, unii fliclTcniic umlTcr, bex) ons icn illcpn , mcitcriicn
Ikyn, unt) iiort (C. €. (D. liic €lbc, unti aniicrc uialTcr mcr, laft uns iias gclt tiofclbft l)icn-30
ci)n lucrfcn, uf Ms cs mcr ucrlorn iucri), tian lias cs aUcntbalbcn ui)l lcutcn urfad) wati
jrcs ucrlufts, lucil luir iiicfc untugcnt 311 Hom tiauon crncrcn unb biiltcn, fo iibcrflilTigklid)
ii3 iia fclbft \)a ctums iibcrflcuft unli fidj crgcuft, lucil mir i)i(Tc gcmcinc pcftilcnt^ ticr
fittcn i)i\[ttn , unnii tiilTc ucrgilTtc umb fid) tuad)fcnlic fud)t iics untugcnltd)cn lcbcns crncrcn

§.:!.•). unii untcrbaltcn. abcr laft cs uns nit uu-giucrf cn , foniicr aUcin nit aniicrfiuol)infiircn unl) 3.j
utcniicn. pis tuiirt iicr crft unii bcft lucg , unii iiic mcifc unii maf? fcin bcnants tprannifd)

1 rellioiouis i. ^ ac] et A. '" delicent 5. •"' adscq. 7...0. inmemam I.J.5.
Friderice.-/. ^ elar^itur ■?. Cf. Menag. adDiof^. L. II. 6. *' rediitet 5. '^ alio] illoyl.
" bcfcrcn 1...3. (= fcf)lua(?cn, ^.''(appcvn) bessern 4. (.s-ine .sejisii.) ^* fumino 2. .?. " plji-
lofopMcrcn 2. ..4. 2« ^ji, ^ci;n, i. iicn i«cn 2. ..4. ^" ttcin 2. ttljcin ■/. "^ luoUufts
2.3. tUohllufts ■/. perperam. ucrlufts = ucriicrbcus, perdilionis, ^^ l)cr] iia|)cr •/.

CLXXXIX.HVTT.ADFKIDER.SAX.DVC.CONQVi:yT. tl.SPT.I5?0. CXC. KI.AG ANF.V.S. 395

cnim suhducto hoc luxuruie foincnto minus se effercnt, tractabiliores pas-
sim erunt. postea duce aliquo Otlione illuin censebimus senatum, urbem^-^".
Romam histraltinuis, ct eiectis mahs comi^hn-ibus paucos quosdam sua iUic
sacra curare iubebimus, regnare non permittemus. ipsi im[)eratori, sicpii-

5 dem esse volet, imperii sedem reddemus; Romanum pontificem, ut .a^qua-
htas episcoporum sit, in ordinem rcdigemus. sacerdotum etiam hic ccn-§-37.
sum minuemus, ipsos ad frugalitatcm perducemus ct pauciores faciemus,
ccntcsimo quo([nc deiccto. De iis vcro qui fratres vocantur, quid statue-
nuis? Qiiid cnim aliud qnam quod cgo censeo, al)olendum onme monacho-

loriim gcnus. quod ignorari noii dcbct, si fiat, quam sit utilc quamquc
fructuosum rci[mblif ;c Christianaj futuruin. Primum enim coactis tot sectis, ^-^^-
tot conciliatis inviccm divcrsitatibus, ablata vivcndi dissimilitudinc intcstina
simultas cessahit, pravse ?emulationis caussa non erit, neque invidiie ma-
teria suppetet; omnes in Christo iiimm crimus; stahit puhlica concordia

15 ac inter nos onmes coniungcmur, ut exterius differamus ab aliis; nemo
tunc mollis ct dclicatus vcl avarus ad saccrdotia, ut nunc, adspirahil;

otjcr uiiifcrtid) rciiimcnt jiirrtcrcir, unb .ul ucrtiiliicn, tann mcn luan jncn iiilTc narunfl unt»
aufcntljatlit ^cs libcrftuf? cnt^aflcn l)at , fo uicriicn fic fici) bcftcr iucniflcr crl)cbcn unti trc-
ftcn, unnti iu jicmcin fltimntfiiicr unti flutiflcr tucrJicn. Paruad) fo uictlcu luir liurd) cin§-36.

20|)aubtman ticu attcn hcpfcr ©ttcu (\mt\) Tim bcbfttid)cn vnX) CarDinct ttat mnftcrn, unti tiic
flautj ftat ttom bcfid)tigcn , iino licr bcfcn fcr upl ucrtribcn unti cntfct^cu , ctttid) iucuifl ucr-
oriincn bcr gcttid)cn ampt ^fi unirtcn , mti fic nit ta(Ten l)crfd)cu unti rcjjicrcn. Pcm hcpfcr
fo cr iuiU, nicltcu luir ticn ftiit unli Iicn l)0lf lics hgfcrtid)cn rcoimcnts luiticr cinrciimcn
tinl) gcbcn, ticn pifd)o|f 311 ttom, tiomit Jiic bifd)6f altc jUcid) fcint , mctlcn uiir l)crab

25 fctjcn unli jjcringcr mad)cn , ticn vfatTcn uicllcu iuir tiic jinf? ucrminocru, uiir uicttcn fic?--^'^-
311 ticr mcfnckcit briujjcn , jr iucnijicr mad)cn , unU aufj l)uut)crt ^.ifafcn cincn aufUcfcu uuD
ncmcn. JV.bcr utas lucUcn mir mit ticn mad)cn , fo tiic briiticr oticr miind)cn jicncut uicrlicn':'
uias auticrs tiau bas id) ad)tc, bas man tiic mund)cn aUc fot abtl^fiu'':' iuctd^s man unfTcu
foU, ti3 fo cs j)cfd)cc, jicmciucr (Cbriftcnhcit fcr uiit^, fcr jnu, uuti fcr fiirtrcj)tid) fcin

30iiiurt. Dann crftlid) iucun fouit. fcctcn, fonit ucrfamlunji jnflc^ogcn , unti in cincn ci)niflcn ^-^^-
l)auffcu 0cbrad)t, fouit onfltcid)cr mcinuufl mitciuauticr ucrciniflt unti ucrfccnt iucrticn , tiic
unfllcid)cit tics lcbcns uffgcl)abcn tuiirt, fo tuiirt ticr bcimtid) unti iiincilid) xuiticruiiU auff-
l)orcn, fo luiirt hcin urfad) ticr ucrhcrtid)cn unti bcfcn flramfd)afft fcin, aud) hcin ucrur-
fttd)unfl unt) ^iinticr tics ncitits fcin, t)an tuir mcrticn aUc iu ticm l)cru (tl^rifto cin cpnig

35tiing fcin, cs uiiirt ftccn unti bcftcuDifl blcibcu flcmciu cintrad)t, unnti luir tucrticn uns
aUc 3ufammcn tl^rut unt) l)attcn, tiomit luir aufuucntiig uon t)cnn nnticru uutcrfd)iticn fciut.
§;o tian luiirt hcin iuci)bifd)cr, btcticr, luftfftd)cnecr, oticr gcit^igcr mic jt^o, uad) gcift-
tid)cn tcl)cn unti pfrunticn ftccn unti trttd)tcn , tiic frummcn unti gclcrtcn, tiic mit ticin

0 in omis. '>. liiiic 2. '-^ cau.sa .7. ,9. " tiuitcrifd) 2. uiiitcriftl) .?. ^'•' gcfd)cd)
2.3. gcfd)ad)' J. -^ l)cimtid)] l)i)mctifd) 2..?. ^^ „crhortid)cn 2. ucrhorlid)cu 3. ^r, fj,,.
trcd)tig 2. aiutrcd)tifl 3. cintrad)tifl -1. " ^uftfud)cr 2. ^uftfiidjcr 3. ^uftficd)cr 4. (! dc-
licatus).

396 CLXXXIX.ItVTT.ADFRIDER.SAX. DVC.CONQVEST.il. SPT. 1520. CXC. KLAG AN K.V.S.

proM (■( (lorli, (iiii vilio qiiideni rx('ni[)lo moliores alios faciant, doclrina
§•39. vero miiltos ('nidiaiit, ipsi accersenlur. Deiiule, quod optanduin in i)iiniis
pst, tot liypocrilie desinenl simplici plebi fucuin facere, i^aiiperuni sudorem
ac sangninem emendicare, omnes exhaurire, se implere, sub falsa reli-
gionis specie fraudarc et decipere. an non vidcs quol magni nebulones, 5
quot callidi veteratores sub monachali cncullo magna nonnunqnam flagitia
patrant, et quod multi nunc insidiosi accipitres columbinam simplicitatem
simulant, multi rapaces lupi agninam pneferunt innocentiam? Qiionim
tamen siqui meliores sunt, sua qiiiT^dam el nova superslitiose sequuntur,
§• if. iinpie ab iis qucC Christns instituil praMaricanlur. Ilis tot G(M"inaniam alte-io
rentibus magisque ac magis oninia dcvoraiitibns ablatjs, simul oa qiia in
nos feruntur Romanistiie, diripiendi licoiitia adoinpta miiltinn hic auri, mul-
tiim erit argenti, verum id, quantumcunquc nobis aut qualecunqiie relin-
quetur, in meliores verti usus poterit, nempe ul alantiir niagiii oxercilus
et imperii propagentur fines, otiain Turc», si videbilnr, debellentur; uti5
multi qui propter ponuriam furantiir nunc ot rapiunt, stipendiis tunc vi-
vant; ut qui aliter ogent, piiblicitus quo inopiam tolerent acci])iant, utquc

er.cmpel xmb oor^iittj bcs Irbcns tiic anUcrii fnnnmcr mad)cn, iint) mit l)cr Kunft unti lccr
§-3'^- »1)1 leut «ntcruicpfcn untr lcrcn, uicrlicn ^ar^u crfortrcrt, «iitj gc^oiicn mcrticn. /olflcnli fo
nicrt>cn, n^clct)6 3um fotlJcrftcn 3uuiiinfd)cn ift, fouii gUif;ncr aufljercn licm cinfcltigcn -''
foldv cin gcplcr iniii fpic(iclfcd)tc 3umad)cn, licn nrmcn jrcn fd)U'cif5 unti blut ab ^ubcttcln,
allc mcnfd)cn auf?3ufd)cpffcn , fid) ^ufiillcn, vnia l)cr falfd)cn {icftalt tics (ictlid)cn liicnfts
3ubctric(icn unti flcfcrm. ^"idjt <B. (i^<i}. nidjt tuic uil grolTer fd)cld\, ruic uil arjiliftigcr
unl) bctriiolid)cr pubcn unljcr l3cr miind^sKappcn ^uiucilcn grolTc bofjl)cit unti libcltat trcibcn';'
unti "0(15 jt3o uicl bctruglid)c i)abid) ticr taubcn cinfalt fiirgcbcn? unti uil raubcnticr uielff^^
fid) fteVicn alfo tucrcn fic unfd)ul6igc lcmblcin? thucr uicld)cn tioct) tncnn ctlid) frummcr
fint, cttid) jr ncm ufffat^ung unii fiintj abcrglaublid) baltcn, unti 113 fo (Cbriftus unfcr
§.40. bcr auffgcfct^t, unti gcbottcn i)at, und)riftlid) libcrtrctcn. Itlcnn tiiffc fouil bcfd)nicrung , fo
tcutfd) ianti ucr^crcn, uno jc lcngcr r.nli mcr ailc tiing ucrfd)iinticn abthon niiirticn , unti ticn
ttomaniftcn unti curtifancn jr frci)l)cit 311 raubcn, fd)inticn, unti fd)abcn gcnommcn unnti, 30
fo uiiirt l)ic uii golt, fo luiirt l)ic uil fiibcr fcin, unnti fouii uns ticlTclbcn blcibcn un'irt,
fo miirt man mcgcn bnfj nnicgcn unb uicnticn , nis ncmiid) grof? l)ccr unti iiricgs foid\ tiauon
3Ul)rtitcn, tjas Itcid) 3U mcrn, nud) fo cs uns gclicbt unti fiir giit nngcfcl)cn luirt, titc
®iird\cn tinmit 311 bckricgcn, aii^ tjns uti tiic jt^o nus nrmut ftclcn unti rnubcn, ^o r>an
fid) tiurd) bcfoitiung mcgcn untcrl)nitcn , oticr tiic funft nrm unti tjiirftig fcint, tiurd) ucr-35
fcbung tics gcmcincn fd)nt3 fid) ^ucrncrcn unti ticr armut 3U criucrcn gcbaitcn. <5\ud) tias
tiic aiicr gciartcftcn tiouon gcbnitcn vWO tiic frcnc unD giitc fd)rifft , icr, untJ kunft gcfiirtjcrt

* arcesseiitur 7...fl. ^ hypocrytse f^ ?^ S.9. pltebi/.2. paupcrcni .^. .'?.

■• ac] et .-/. exliaorii e 5. ' nunc] iam ,/. i^ nsus verti S". 9. ^^ flicid)fi-

ncr2.5. " gf|-fffn] gcfarcn 2. J. gcfnl)rcn •#. ^s ^,,,^ ^,,^^ x>i[ omis. 2. moif 2.
" auffnt^ung 2.3. ^a niugcn 2.3. tnore sueto.

CLXXXIX.IIVTT.ADFRIDER. SAX.DVC.COXQVtST. 1I.SPT.1.V20. CXC. KLAG AK F.V.S. 397

doctissimi alantur homines et literarum studia foveantur: in summa ut vir- §.4).
tiiti pr»mia sint, inlernieque egeslatis haheatur ratio, ignavia exuh.4, fraus
occidat. Hoc videntes Bohemi per omnia nohiscum facient: nam ante,
quod adversus avaros sacerdotes sihi consuhussent, prohihiti erant: facient
5et Gra?ci, qui cum ferre nec vellent nec possent Romanam tyrannidem,
Romanorum pontiticum instinctu pro schismaticis sunt hahiti muho iani
lempore; ac Rutheni erunt noslri, qui cum esse nuper vehent, repulsi a
Sanctissimo sunt, iuhente pendere sihi aureorum quotannis quater centena
miha. etiam Turcse niinus oderiut, nec uUi ethnici calumniandi ut prius§.42.

10 occasjonem hahehunt : hactenus enim eorum qui rehgioni pr»fuerunt , vitce
turpiludo odibile a[)ud ahenos Christianum nomen reddidit. Erit hoc af-§.43.
Ilixisse fluctuantem Petri naviculam , dcstruxisse ecclesiam dei? et iquem-
a*lnio(him sacrilegi claniant Romanistse, foeda vociferatur Epicureorum schola)
incoiisutilem doniini tunicani discerpsisse , au vero accessione tot populorum,

id emendatis puhlice mori])US et contagiosis ahlatis e medio exemplis depurgasse,
provexisse et auxissei' Vides igitur qiiam nolim aholifam charitatem, sed§.44.

unt> gcl'd)iit3t iucrDcn. llnlJ in iicr fumm, ias iiic tiujcnt bctont incrii, mti 113 man ctn§.4i.
aiitfl'cl)cn unti acbtiini) bab niijf iic cingcbornc biiuf^tinnftt lcuti) , 113 ias miilTiiiiiccn Mcr-
tribcn iucrt), vvib J»ic bctricflcrci) abkommc. Ulon t)} Jiic ^cl)cm fcljcn tucriicn, fo uicrlicn

2(1 fic fs in aUrn fad}cn tiiit «ne ijaltcn, ian Darumb "0^ fic Ijicuor jncn fclbft unlicr "oic
gctt^igcn pfaffcn vnti gciftlid)cit fic()olfcn unti jjcratcn l)abcn, fcint fic liaran ucrtjinlicrt
luoriicn. ^'■o lucrticns tiic £lricd)cn aud) mtt uns baltcn, ii)cld)c als fic licr bcpftc tijran-
nifd) ont) u)iitl)crlid) rcgimcnt unt) u)cfcn lucticr luoltcn nod) kuntcn lcplicn, fcint fic auffi)cr
Hcmet cinflcbcn niin lang 3cit fiir fd)ismatitt oocr ^trircnncr iicr d)riftlid)cn fintrad)t i)c-

20 l)altcn uioriicn. ^lfo lucriicn aud) liic ttcuffcn l5ic unfcr unli (Cl)riftcn lucrticn, iucld)c als§.42.
fic in ncdjftucrjiangcn jarcn luoltcn d)riftcn tucrticn, fcint ftc oon im in jrcm fiirncmcn
liurd) licn allcrl)citigftcn abiictirunflcn luorticn , i)cr oon jncn gcforiicrt t)tu , im jarttd) uicr-
mal l)uni)crt taufcnt gutiicn ^ugcbcn. ^lfo tucricn uns aud) i)ic <£iird\cn nit fo fcr t)a|Tcn
unii gram fctn, ^^ud) kci)n ^ci)iicn uni) ungtaubincu luic uor urfad) l)abcn uns iibcl 31I rci)cn,

soiian bis l)cr t)at ias uncrtidj fd)cntlid) tcbcn iicr gcifttid)cn obcrn iicr d)riftcn namcn bci)
licn ungtaubigcn |)ciTig, ucrad)tig, uni) unanfct)cntid) gcmad)t, folt iias fcin iias aiiff unnii§.43.
ab farcnii fd)ifftcn fant pctcrs in iicn ftiiffcn unii ilkr iiuctlcn criircnd\cn, iiic ktrd)cn gottcs
3crftcrcn, unii wiic i)ic kird)iiicbifd)cn tiomaniftcn unii <turtifan fd^rcpcn , i)ic unrcpn fd)iil
unii 3unfft iicr Cpicurcr unii luftbcgirigcn rufft, iicn ungcncptcn rodi iics l)crn 3crri(Tcn, oi)cr

Soabcr i)urd) i)cn ^iigang fouitcr fcld\cr, i)urd) bcfTcrung uni) rcd)tfcrtigung ingcmcin iicr ftttcn
bcs tcbcns uni) mcfcns, uni) iiurd} abtcgung iicr ucrgifftcn bcfcn crcinpct uni) uorpttii, rcinigcn,
crl)cbcn, unii mcrcn? Pcrmcgcn fpt)t (£. £. C?. niic gar iiic mcinung nid)t ift lias i)ic ct)riftltd) §.44.

* literorum 5. litter. 7. 8. ^ oxsul. 7. ..9. ^ ante ""t /...5. autequam 7. ..9.
^ vellent nec omis. 8.9. "> Eliuteni 2. ..5. quum 4. ut 7. ..9. ubiq. " millia A (?)
7. ..9. " Erit lioc e^c.] z. e. h£ec qui volumus, affligimusne &c. "'^ aflflix. 7...9.
^^ 'E.T^icnnEornm A. MonarhonviiU. '^ difcarpfiffe 5. ^'^ e]ei 8.9. '" caritatem 7...9.
et sic infra. «^ |3E|)am 3.4. ^- (15rtcd)cn 4. ^s Cf. «Hlag mt) oormanung 'tDas Scr papft
miti)cnllu(Tcnncu)lid) gcl)aniictt'. '^'t^wiVxn 2 . 3 . '■^'^'m icma.\\\titx\iltn 2. 3. ^^ tsic omii;. J.

398 CLXXXIX. HVTT. AD FIIIDEK. SAX. DVC. COXQVEST. ll.SrT.lo20. CXC. KLAG AN F.V.S.

ilcvkiis iis qii;e ol>sliiiit, locuiii ipsi raccrc; (jiiani nulijii (lcstruclain ccclc-
siain, sed relegatis anticlirislis inipostoribiis liene Cliristianis liis ct vit;e
synceritate conimendatis ad ecclesi;v curain pnebere aditunr' lliKiiie hoc
erit restitui cliaritalem , augeri ecclesiam el dum Cliristiaiue in universuin

§.45. reipublicae consulilur, magno inlerim coinmodo patriam aflicerc. Nam fa-:.
cile inter wquales convenit , et qui vil;e similitudine tenentur, nmtuuin ple-
riimque amorem ultro concipiunt: exinilsis autem ignavis fucis mellilVi;e
advolabunt apes, qure secure ista nobis restituent alvcaria: ibi tum rcd-
dita sibi pietas se tuta consistet, iioteritque durare; nam liaud eriiiit irii-
tamenta malorum divitite, neque ad vit;e dissobitionem vocabit niollis ojiuiii lo

§. 4G. bixuria. Ihec iitinam aut velletis vos qui polestis, aiit jiossem ego (jui
volo. quodsi flcctcre vos ne^iuicro, neque alibi ctiam incendium quo luec
a(birantur excitare, (jiiod priestare tanien solus polero, niliil ii(lmitlam foiii
iiidignuin cquite. nccjiie unqiiam, donec quidem sana milii meiis consta-
l»it, vel tantillum ab iis qua? proposui discedain ; vestri antein quos a virili i;,
foiiitudiiie degcii(M'are videbo, siquidein videlio, iniserebor, maneboque liber,

unb tu-iiliciiid) liiii foll ucitiilgt iucriicn, fanJci' tms nad) l)inlcj]unii iscr binii «jIc Ciuju hin-
icrunij tbun, Darjii nuim uub ftut flcbcu uni» j)ciniui)t lucrti. ■llHc jiur mcin mcinuuii nidu
ift t>3 tiic d)riftltd) Kird) ^crftcrt iucrti, fonticr tias tiic bctriijjlid^cu fcrlidjcn rtntid)riftcn
ucrtribcu uuti ocrirtijl iucrlicu, un^ frumincu rcd)tcn Q)riftcn, uut) Iiic ctucs j)utcu lcbcnc fciut, •}<)
Bic hird)cu ^uucrumltcn , ucrforjicu, uunti i!crfcl)cu cin iujinuj) jjcbcn uicrli? ticmnad) uiiirt
]Bif5 fiirucmcu uid)t5 rtiiticrs fciu, tian titc d)riftlid) licb nnticr aufbriuticu, tiic hird)cu
mcrcu, vnts inljcf! sas man in jicmciu ticr fiantjcn d)rtftcnl)cit Ijilfft, Dcm uattcrlanti mcrdv-

§. 15. lid)c fiirticruug unti uortcil crjcigcu. Pan ixc glcid)cs uicfcns, ftaniits unl> tuillcns fcint,
fciut lcid)tlid) ci)ntrcd)tij) unti friljlid) gcgcucinaniicr , vnni tsk cincs glcidicn lcbcus fcint, .';,
micjTcu uon not iucjicn cinan^cr licb l)rtbcn. 'llicn iuir nun Vic miiffiiicu uulj faulcn prcmfcn
olicr l)umiucln ucriribcn l)abcn , fo lucrticu l>ic l)ouiflbriuj)cnt)c })i)n 3uflicjicuu, iucld)c on
uufcr forjifcltiflkcit iJilTc pi)nftcd\c uiiUcrumb uoU bouigs fcf^cn lucriicn, tian liie rcid)tumbcn
lucrlicn nit fcin rcit^ung vnti ucrurfad)unji 311 untujicnlicn. §"0 luiirt rtud) tiic ubcrfd)iucnd\-

§. ic. lid\cit iicr jiiitcr nid)t 311 rincm befcn lcbcn 3icl)cu. (0 luolt gott t>ac cnttuciicr ir lirtijii :;(i
uiillcn unli ncigung l)cttcn tiic jr cs 3utl)un ucrmiigt, oiicr rtbcr Uas id) lics ucrmcgcns mcrc
licr ticn mut, fi)nn uiiti uiillcn tirtr^u bnt. Vntj fo id) cud) nit lucrt) incgcn bctucgcn unl)
crrcgcn, vnntf nnftcrfiuo nud) nit cin fciur cnuccl\cu , iurd) iucld)s bi|Tct)ing ucrbrnnt lucrticn,
fo mil id) t)od) "bas id) nllcin 3utt)uu ucrmng, uid)ts tbun tns cincm ucftcn uni) uncrfd)rod\-
ncn uon 5^^cl iibcl rtuftcct, uulJ nimiucr mcr lucil id) bci gittcr ucruuuft fcin lucrt), 1)3:!;.
tucuigft uon mcium fiirncmcn nbtrcttcn. ^bcr ciur l)tc id) tucrt) fc|)cn uou bcr mcnlid)cn
ftcrd\c vni ucftc fallcu (fo idjs rtiilicrs fcl)cn lucrli) mid) crbnrmcu uni> cin mitlcilicn mit cud)
tragen, unnti luil frci) blcibcn, "ban id) fcrd^t ticn tolil md)t. (Cs fol aud) uicmcr mcr

' eis 7. 3 sincer. A. 7...0. preLere 1.2. •' adfic. 7. ..9. •''•' inutnuni ni-
ccssario aniCH'em ipsi cocipiunt. 3. jileriuujue A. jilaTumq^ 1.2.4.'). ^* ijina-
via S.9. '■> irritaiu.] Ovid.met.1. 1-10. '' lUie gcmciu Jll. 4. ^'' prcmcn 2. 3. |3remen 4.
" Dife jjpnftetk 2. pi)nftod\ 3. ^' oicr] oij 1. '■"' manlici)cn 2. 3. " j-f|-,f v.

CLXXXIX.HVTT.ADFRIDER.SAX. DVC.CONQVEST.il. SPT.lo20. CXC. KLAG AN F. V.S. 399

qiiia inortem non timeo, neque unquan) de Hutteno audiatur, quod externi
jilicuius regis, quantus quantus erit ille, nedum ignavi jtontificis, imperata
faciat. tantum aberit, ut illam vobiscum adorem inulticijtitem Itestiam, §. n.
cum quia non ferel hoc mea natura neciue me dignum arltitrabor; tum

5 vel maxime quod timebo ne illae eflundantur in me diviiiie iracundiie jtbiala!.
Nunc autem ur])es desero, quia veritatem deserere non jiossum ; bl)errime- §. is.
(jue lateo, quia bbere versari iiiter bomines non bcet, magno cum j)eri-
ciib quod circumstat conlemittu: mori enim possum, servire non possum.
etiam Germaniam videre servientem non possum. sed abquando, reor, §.49.

lofacta ex bis latibubs erujJtione Germanorum fidem implorabo, et ibi forte,
ubi maxima erit bominum conventio, exclamabo 'Ecquis pro pubbca bber-
tate audet cum Hutteno mori?' Ilaec ad te pro aniini commotione magis§.ao.
quam te dignum est, bbere: sed bene de te sperabam, igitur existimavi
ad biterum scril)endum milii liberc. Vale, et te excita. Ex Ebernburgo,

istertia Idus Septembres.

Dom fiuttcn iid)crt iuciUcn, Ijas cr cincm frcmlicn kung tiitc jiror' imli inccl)tiii Ijcr ift, mt)
t)i)l uicniflcr "om untatii]cn luibft liicnftbar vnr> untcrtaniii fci). §>"o gar tucrli id) nic^t 3u- §. n.
fampt eud) bclTclbcn uiU)cubtto luiltj tljicr anbcttcn, nicl)t allcin iarumb lias cs tuilicr mcin
natur ift, unD tij id)5 Dafiir |)alt cs ftce mtr iibcl an, unl) fei) miruncrlid), fonicr aud)

2(1 am mciftcn barumb tias td) mid) ixm^D fc-rdjtcn unl) bcforgcn, es modjten ^oic irinckgcfd^irr
Itcs (i6ttltd)cn 3orn6 tui&cr iMi'd) auf? gcfd^iit tuerlicn. <2^bcr jt^o uerlaf? id) liicfteet, Darumb §. ^s.
tias id) Die luarljeit nit kan uerla|Ten, unti lio jnncn aufs allcr frci)cft tiarumb tias id) nit
kan frci) untcr tien leuten fein,,mit flrolfer ucrad)tunfl tier fcrltd\cit tiie mid) umbrinflt
vnti umbgebcn l)at, Iian id) kan ftcrbcn, aber td) kan nid)t uncrlid) untcnuorftcn unB tiicnft-

2.-)bar fein. Jid) kan aud) nid)t fcl)cn, 113 bie teutfd) nation unerlid) ijieuftbar fci) , abcr id)§. 4(i.
balt, td) tucUc cinft auf? tii|Tcn tuindvlcn l^inoufj brcd)cn unti fallcn, vn\} tier @;cutrd)cn
trciu unli fllauben anriifen, unnti uiUcid)t an Iicm ort Do tiie aUcr grcft ucrfamlunt) licr
leutl) fcin tuiirt, mtt lautcr fti)mm fd)rci)en. Itiin luer liarf mitfampt unti nebcn Dem |.)utten
umb iicmcincr fri)l)cit tuiUcn ftcrbcn'^ Pifj Ijab (£. €. (S. id) mit mcrcr frci)l)cit aus bciuc-§.50.

r.iiouni) lucines jiemiits, ijann gcgcn €. (£. ©. luol biUid) bcfd)een folt, auflc^ciiit , aber id) i)ab
troftlicl)c ijiit l^offnunjT 311 (£. €. ©. gcl)abt, unii iicrl^albcn es Sjafiir }]el)altcn, id) foU 31°!
epnem frci)en frei) unb uncr|"ct)rod\cn fd)rei)ben. C5. C ©. iiel^ab fid) flliickfcligklid), unti
crrcflc fid). (J3cbcn 311 (Cbcrburg , on in lirittcn Jllius Hcs ^cptcmbcrs, Ms ift om iiinftofl
nod) unfcr Uebcn fraiucn (ifburt too. Jim jar nad) lier flcburt unfcrs l)ern. 'Eaufcnt fiinf^

3.-. I)unliert un im ^tucnt^iflftcn. llntertanigcr Iiicncr lllrtd)
uon guttcn.

* externi] Cf. Brunfelsii resp. ad Erasmi spongiam. ^ nc illfe] cf. Apocalyps.
XVI. 1. 8 contemtu 5. ^ Etiam G. v. s. n. possum omis. A. " Ecqui.s] Cf. carmen
Ich Iiabs gewagt mit sinnen. ** motione A. " est omis. A. te de 8.9. '^ fcri-
benbnm 2. ^^ tertio 7. ..9. Septembris. A. m.d. xx. add. S.O. '^ tuilt» omis. 4.
"ftonIi2...-/. ^^mU<:^A)\\Ui2.{\i).3. \M2.3. 2* umbflcbcit] gebcn/. ^s nftermontiig2..?.
^ftcrm.^. ■'" l)crrcn. i.ViO. 2.3. £). 4. -'■' In 2 subscripUu sic c.^t : (C. f. (&. \ l)nlicrtl)c-
niflcr liicncr | Dlrid) uonn 1 gutten. In 3. sic: tlnticrtljenifler iiicner Dlrid) | uon guttcn.

400 CXCI. HVTTENI AD ALBERTVSt CARD. V.V. D. 13. SEPT. 1520. C. ASTIQ. VERS. GEUM.
EX EBERNBVRfJO. C LXXXXI. D. 13. SEPT. ir)2(l.

ALBERTO CARIHXALI ET AUCIIIEPISCOPO
VLRICHVS DE HVTTEN SALVTEM.

§. 1. Obsequium inipriniis paratuni ox nie, et a Christo salutein, reveren-

dissime pater, inlustrissime princeps. Ex aliis eognovi (piitl mandaverit ••
Decimus Leo lil»i, (|iio iniperi(t. tjua vi impellat, ul viiKtum me Homaiii
mittas: nam iu, (piod dcheltas, ut mibi videtur, non monuisli, forte fpiia
obnoxius es Decimo; (piod ut feliciter tibi ccdat, ex animo et amanler

§.2. opto: ille lanieii valde inetuo ne rem vobis episcopis totique eccb.'siastico
ordini mabim. rcni atrocem et bigubrem conciliaturus sit ista sua nun- to
quam prius aiidita insolentia. quod vitlere vos oportiM . et cavere multo

§.3. ante, ne vtMiiat tempus, ut dici necesse sit 'Non putaram'. Ltinam licc-
ret nunc maxime colbxpii tecum. at(pie igitiir male pcreat qui me a tuo
convictu, principis sic erga veram pietatem, sic erga bonos adfecti, abs-

MS. = Codex Basil. antistitii, in cnius dorso est: 'Yarirc antiqnit. eccles. basi- 15
liens. toni. I. Wolfg. Capitonis scripta.' fol. 119. [rugtitii nieo a D. Ed. Jtii/f/lin trnn-
scripta est epistola.J 1...9. = Indic. l)ibl. n. XXXI. 1...0.

§. 1. C Pcm tjoci^tniitjiflftc 5iird)kud)tiiiftc ctrc. ijcrn ^lb:cd)tcn ;r. CarliiniU imo Crt.?

^pfd^ofl: ic. cntbciit id) lllrid) uon £)iittc fcincn untcrtbanjiicnn iuilliiKn iiicnft. 1'onn nn-
Des bapstes Leo- | jn-rn lciittcn liabc jd) Dcrftanticn , uias Vxi Ijcr babft |.\'0 in fcincn mnn- -'d

nis gebot. | ' j ' . i , c- .

iate bcuolhcn, inic jicuuUtiiiklid) unnti hafftia cr tiir ocbciitc, mid) .jm flcfaniic lU ttom .ui
uberantmoUc. JDan Uu baft mid) jm fold}c, ats tiir tiod) mcins bctiunri\cns jicbiirt \)\\n,
nit gcmarnct, iivllci)d)t auf? b' u;fad), lij tiu lic bapft ucrpflid)tt bift. Ilun iuunfd)c id)
(liit} friintlid) auf? griltit mcincs ^^txlils uiT gcmut, Ms Vxx folltd)s },\\ altcm guttcn cr-

(j 2. vuarnng aiie geisi- I fd)ii(Tc, fhd)t obct titx fclbtii bopft mcrlis' nod) eud) bifd)ofcn, unilicmJO
jant^cn ocpftlid)c ftanti, cincs grolTcn ubcls, cpncr grnufamcn un allcr hnvtcftcn bclcn^i-
jjunfl ujfad) fcin , liurd) tif?cs, unti ticr fllci)d)cn nit mcr flcbcnc olicr crkantc uomcmcn.
Dnrcnn ftcht cud) luol 311 fchcn , uniUi lanflcft bcuo; 31! ucrhutcn, uff iias Vm 3ci)t nit

§.3. kommc, lias not fcp 311 fp;cd)cn, | ^d) hcttc mid) tics nitt ucrfchcnn. \llolt (!3ott id) mcd)t
1)130 ctunis mitt liir rcticnn. IbuUj hiiumb miifi jm ni)iumcr uhU flcfd)chcn , ^cr mid) uonn .'10
li*i)ncm bcpmcfcn ab^ciiflt , cincs foUid)c iiirftcns, l>cr tiu alfo flcflcn ticr umrcn flci)ftlid)ci)t,
unl) fliitcn fittcn flcmut bift, licr hiUbcnn id) nitt tuciifi, ob mich ctiuas in Difcm mcinciii

ludicis bil.lioo-rapbici n. XXXI. j^. g.

•* Obsetjuiinn ... princeps. omiserunt editi. ^ demandaverit MS. ' quod ...

videtur uinis. jVS. ^ es Decimo] illi es Jf/S. • felicissimc JUS. foelicitcr 2. '" lu-
gnbvem] crudelem .V.V. '"■" nunq.] m, VS. uunKjuaui 7. 5. '^ ut] ubi .WA^ Nou
putar.] Cf. Cic. de olf. I. 2:}.si. Scuec. do ira II. :}l,l. ad Marc. dc cons. 9,5. dc
tranti. 11,'). Val. Max. VII. 2,2. Plutarcb. apoj.btb. p. 187. B. Stob. HoriL LIV. 51.
etc. '^ bonos] morcs add. JUS.

OXCl. HVTTENI At) ALBERTVM CARD. EP. D. 13. SEPT. 1520. C. ANTIQ. VERS. GERM. 40 l

liahil. Quo liaiul srio an inolestius \n hoc advcrso nieo casu eveneril
ahf|ui(l. sed ohduralio in omnihus his, ah(|uando dissiniulaho eliam. Ex-§.i.
(Iiidor ah aulis, ab urhihus, illa ctiam o dolor; aurca Moguntia , a puhlico
convictu, ah iiominum consortio, hoino nullius improhitatis reus, de nullo

sscelere, iiullo malo, iiuUo facinore convictus; adsertor veritatis, qui ad
optima capesscnda moiiitor fui: et indicfa caussa excludor; tandem ad sup-
plicium quoque Romam deposcor. Quis est vel guttam hahens in se Ger-§.r..
mani sanguinis, quem luiec indignitas nou moveat , hsec atrocitas non irriteff
llle interim (|uasi uno pulsu iniecturus omnia hrachium steculare implorat.

ui 0 amentiam prope singularem, o vsesaniam diu memorabilem, nisi qui lioc
faciunt, sanclissimi sint. Tuam conscientiam appello , Alherte: potest quic- §.g.
(juam agere se indignum magis Clirislianus episcopus, qui toties iam re-
mmciavit sfeculo, quam si desperato hrachio domiiii, id est dei fino, verho
dei, illud invocet sjeculare, id est regnum inundi, quod dei non est, imo

15 a dei regno ita seiuiictiim est, ut consortium non patiatur'^ (pio de pervj.7.
Esaiam prophetam dicitiir, 'Vie, (pii desccnduut in .\cgyptiim, auxilium

«nfiU , mcr bctriilu-, "bm l!} id) non tiir aluui'd)ci)ibcii incrtic. Das mil id) fiuiipt anticr iiici)-
ncr UMl)cruicrtigh.ci)t bci) mir ucrbcDlTcn , nnnt) fo uil id) mag mcincn fd^tncrtjcn bcrgcn.
Jld) iDcrlJc tui:tirunticn aitf? ticn b^^fcn, aiifj ticn ftatcn , 311 uonin auff iicr 1 vuie vubiiicher § i_

oogul&cncn ftat Jllcnt^, auf; gcmcDncm gcb^aud), uonn gcincDnfd^atft uniiU I f"iget.
bcDXDcfcn mcnfd)lid)cs gcfd)U-d)t5 , wic mot man mcl) kcDncr unfrumkcit gcfd)ulliigct , kco-
ncr ubcltl)at , kcDucs laftcrs dc ubcrunigt hatt. lunb tius id) bcD Ocr flctlid)cn iunr|)CDt
gcl)altcn. llnnti 311 allcm jiutcn ucrmanunii iicgfbc l)ab, ungd^cn, unucrantiuon, mtxt
got ccr \mt} rcd)t, imtser ju"it fittcn unnt gciDonl)ci)t. fbcr tias mcrlic id) flcn 1 'erban",^,^"

2-. tlom, ia fclbft umb nicin unfd)ulti cincn fd)malici)cn totu 311 lci)ticn gcfo:ticrt. gat pmnnt §.0.
cincn tropfcn tciitfd)cs bliits in jm , uil laft fid) iifc unbiUikcDt nit cruicDd)cn, ^i- | •=£!)
fcs tDrannifd) iio:ncmcn , tiifc iirolTc iiu'itcrci) nit 311 3o:n unU rad) bcmcgc'^' lDci)tcr ruft
cr ticr bapft tic iiicltlid)cn arm oticr gciimlt ubcr mid) on , nls ob cr in cpncm | ""■^^^y^i,"/''-
fd)laii alic uu-: (U'iU"n mir b:aud)cn iucU, oti' mcijc. <D luic cin ungcbc:tcr | Auszschrevung.

riofrcucl, uiic cin grofi unfinnikcit , mcr t)\^} 311 ncnncn , lucn cs nit liic aUcr i)CDlti)ftcn bc-
tribcn. 3d) crmanc bid) licincs gciuilTcns, mir^ufagc, mcd^t aud; ci d):ift- j seiner^^pson g"-^" ^''

ucrgclTcn, lian |"o cr an ic arm gottcs, ^13 ift tic fun gottcs, \>m uio:t iiottcs ucr^cpgt,
uns an rujft Uc lucltlidjc nrin, 113 ift ^13 rcid) U' iuclt , ^13 nit iiottcs rci)d) ift, fonlicr
alfo tucpt uon licm, tins iiic 3Uicn jinr nit mcj)c ubcrcin komc':' l'on ric aud) ticr |l;opi)ct §.7.
Cfaias fagt. ll'c ticn tiic abftcDilc jn Ciipptc l)ilf fudicnti bcD ticn pfciticn, uniUi j Esai«.

1 Quod S. 9. lioc meo adv. jV.S. - aliq. dolorem dissimulando. MS. ^ aurea]
amic.i MS. * couictu 4. hominum] humano MS. '•> malo facinore MS. ^-^ ad
omnia opt. capescenda jV5. " fui seduhis, .VS. causa »hir/. MS. et 9. ^•■'' supph
(pioque] vincula etiam ;»AV. » moveret i. ^.5. 7...9. iuritet ;»/^. ^ uno ictu pro-
iecturus simul omnia MS. secularc MS. ^" o ands. MS. vesaniain 7. ..9. *^ episc.
Christ. .V.-V. 12 13 i.eii„ntiavit 7...9. '^ ^gculo ;T/^. v. dei, virtuti dei ^/^. " ili.
secul. inv. MS. iiumo 7. ..9. '^ Quod de 5. '^ Ya'] Isai. XXXI. 1. -^ "0} rod) V a

HVTTENl OpP. VOL. I. 20

402 CXCI. nVTTEM AD ALBEnTVM CARD. KP. 1). 13. SEPT. 1.V20. C. AXTIQ. VERS. OKUM.

,iii equis .sperantes, et habcntes fiduciam in quadiigis, (|iiia mulUc sunt;
,et snpcr equililjus, quia iiraivaliili niuns; et non sunt conlisi snper saiictnm
§.«. ,Isracl, et donunnm non re(|ni.sierunt'. Milii contra satis est in bracliio
doinini sperare, ut cum eodcm propheta dicam 'Ecce dominns deus
,auxiliator meus, quis est qni condemnet me?' uam 'liuea comedet cos'^
qui a modestia illa Christiana, qnam Paulus notani esse vnlt omuibus, taiii
longe absunt, 'qni non in s|)iritu ambnlant, sed desydcria carnis pciii-
,cinnt', ut dici eis possit, •(Idididilis supcr baculiim arujulineum confracluiii
,istum, snper Aegyptnm, cui si innisus fucrit homo, iiilrabit iu mauuiii
§.9. ,eius et perforabit eam'. His cgo, princcps Albcrte , vcruni diccns iuiiiiiciis lo
smn factus; neqne enim aiiter displicere potnissem: sed displiceam, dniii
'auxilium meum sit a domino, (pii fecit cadum et terram', cnius viam ve-

§. 10. ritatis clcgi: nam vcritas ipse esl et omnia mandata eius verilas. Quodsi
iiarrant mihi fabnlalioncs episcopi Romani, nullo Jiono zelo, sed Incri slii-
dio concinnatas, asperuabor, abiiciam, detcstabor; ne^pie cnim sunt uti.)
lex dei. qure utinam sic esset cordi episcopo Leoni, ut scmper cogitat

§. ii.nove Germaniam compilare; nos qui iugnm pontincium nostro iiire
detrectamus, primiun excommunicationibus, postea gladiis etiam et v(!neno

cin McrtraiiuuMi Ijahcn u)f ticn |'trci)tumiicn , umb tias jr uil fci)u, uiT wff tcn rcnfigcn
3cii(i, un lias licr fcr ftardv ift, vnt) habcn fid) nit uicllcn ucrtrcftcn tics tjcDligcn 3fracl, 20
§.s. "'j"1"f,,,y''' I nod) flot oc l}crrc anfiid^cn. J.3iruiuli ad^tc id) uicniii uf tics bapftcs uicltlid)e
arm, fonticr iicrla|Tc mid) uf ticn arm jiottcs, uf tias id) mit Iicm |.l:opl)ftcn fp;cd)cn iniiiic.
lliin umr ^icr l)crr flott ift lucin hclfcr, iucr uiil mtd) ucrtiammcn'':' Pan lias Klcpbcr lu^jin-
Itn iutc aud) tcr p:opi)ctt fafit , uiirtJt frcfcn uiib ucrjcrcn , titc atfo uici)t uon €l)riftcnli-
Pauius. I A)a fttlid)ctt (stc uns fanct Paulus gcijcn i)iicrinan cr3ci)i]cn i)ci)fit) fid) abtrcn-2:.
ncn mt) iuci)c|)cn, iiic nit nad) ticm flci)ft lcbcn, fonUcr bcflir "ocs flci)fd)cs uolb;ingcn, alfo
^TOrmrch^^Jnachi" I ^"® ""'■''■' "'"^ 3"^' i"'-'" fi^fli'"" mcd)tc, uiic Iicr |1;opl)>.'t f).ind)t. llcpt umr
ir Ijabt ciid) ucrlafcn uff ciiuptcn , uff cinc fd)umd)c ro: ftcchcn, ticr 3crb;od)cn ift, unti tiic

§.<.t. fid) Jjaran lci)ucn uuti ftciucrcn , luciticn irc l)ciiti iiurd) ftccl)cn. Vniitj fcinli mir tiifc lciit, umb
ias id) jn liic iiiarl)ci)t flcfailt fcintit uiorticn. 3n Kci)ncn aiiticrc iucii l)cttc id) jn miffallcn aii
nmy^^ia^'""^' \ '»^'5^"- ^^ 'd) j» ^iau fd)on uit cicfMc, fo t)ickc id) abcr flot 3(1 tl)incn,
tcr i)imcl un cr6e jKfcl)affcn l)at , tics l)ilff id) 3U flcumrtc l)ab. iiT fci)nc iucji ti' umrbcit

§.10. bab id) cnuclt. lln ob mir tiic tlcmifd)e bifd)of irc tirtiid)t uii fabcln , Iiic fic nit in V
licb flottcs, foniBcr auf? flcpfj trcs ijciuinftcs ficftifft l)abc, fai)e lucrticn , luil id) liic ucr-
fd)mal)ciT, ucriuerffcn, un uiilicrfp;cd)cn. J)an fic fcin nit als lias jicfat^ flottcs. 'bas fcl-.r.
bij) folt ocin bapft fconi alfo im finn licgcn, als cr on untcrlafj uff nciiiuc iuci)f? tciitfd)-

§. 11. Dapst Leo. | lanli 311 plciilicrn bcndu, uii tiic fid) gcflcn ticm bapftlid)cn iod) cntfct^cn , crft-

■* Ecce] Isai. L. U. '" cuteiuuet 5. tiuea] cf. Itiai. 1. c. *> clirftiiiuii .>.

Pauliis] cf. Ep. ad Gal. V. 1(3. ^ in ot?iis. JUS. de.sid. 7. ..9. *> ecce coufiditis MS.
Ecce confidis Isai. XXXVI. 0. bacul.] bracliiuni MS. auudiueum 3. sed erratum in
fine lihri corr. ^ istuiu] istiul -VA". i» cuui 1.3. ..5. vU. 2. ego] ergo 3. " diim]
modo MS. '2 Psalm CXX.'2. fecis 5. ca'lum {/. cuius ctc.] Psalm. CXVIII. 30. 80.
*3 ipsa S.'J. '* celo .?. ^. cclo 5. ''"■ ep. LeouiJ Dccimo MS. seupcr cog^itat,
nove 9. '' Potiticuui J. uostro iure o?«iA-. jI/»S'. '" decretamus 5. ^^ Bcrimnmcn a.

CXCI. HVTT.AD AI.nERT. CARD.KP. CXCII. HVTT. AI) ROTEXHAN KP. D. 13. SEPT. 1520. 403

persequitur, postreino vinctos Roniam aljdiici iulict: neque enini luic v.-e-
sanite prolaljeretur, umle aut abslralii euni statini oportet ant niisceri pas-
sim omnia. H.ec breviter. ut (empiis tnlit. Tihi omnem felicitatem pre-§. i;
cor, lioc in primis, ne mali exempli contagio ad te un(|nam pervenial.
.lAtcJue igitnr protegat te Christus servalor et conllrmet. Ex Klicrnltiirgo
Idib. Septemb. Anno M.D.XX.

Commendo tibi doctissimos viros Capitoneui et Erasmiim sua alioqiii
virlule salis commendatos.

'l\\<e reverendissiiufe celsitndinis
ui ab obsequio Ulriclms de Hutlen

Or. et Poe. L.
[^lnsrriptio:'] Reuerendifs. in Cbrirto patri Inlustrifs.
lMim'i[)i ac doinino Dn. Alberto Car-
dinali , Acliepo , Primati , [uincipi E-
M lectori, Archicancellario, Marchioni

RraiKhiiturgn, domino fuo ac principi cle-
mentilTimo. S. d.

lid) mit ffi)iu liail, tmniad) iiiit inofffn uniJ iiifft x)crfijl£|ct , ptjo am lctftc gcfangcn gcn
tioin fojiicrct, als ian kam cr nit nff iiicfc to:l)ci)t, uonn ^cr man jn balti aluucofcn mii(?,
o„ olicr abcr cs mirt allcs in Scr flci)ftlid)cit 3(1 fd)ci)tcrn gcl)cn. pifcs l)ob id) liir fo uil J)ie§.i;
3cpt moci)t lcDtie, off 53 kiirt^cft 3U iicrftcl)cn gcbcn uioUcn. Vnnti munfd)c Hir | ""„["^',.,7'^
l)ic mit oUcs gliid^ unti fclikci)t, 311 uo: an tias liid) iiic rciiriikcit bcfu-r bci)fpil nit bcriirc,
50 i)o; bc^iitc ijid) 5' faligmad^cr (Cl);iftiis. (Dcbc 311 (Cbcrburii.

EX EEERXBVRGO. GLXXXX.II.

SERASTIAM) DE ROTENHAN EQVITI AVR. S.

Hoc pertonante in me Decimi Leonis tonitru interim qnid lu facis"^§.i
qua spe, qna fulurornm coniectura agis? et ista ipiando audis audis antem

CLXXXXII. Inaic. bibliogT. 1. c. E = Extat etiam h«c ep. aput Eyriug- ^'ita Seb.
(le IJotenhan. lente. 1730. 4". (ex 7. repetita).

30 EBERXRIRCK. 1.1. SEPT. 1520.

C f)m §cbartian unn tlotfnl^an, rtttcr :c. cntbciit
f Iridj uciin i)uttcn fcincn frciiiitlid)cu grul^.
lUas ift i)ct3t licin gcfd)afft, Jiicwicil tics bapfts fconis toncr alfo iibcr mid) crboUctt?§. i
^n mas l)offnug, oV 3iuicrfid)t biftu? Parffftu aud) ctiiy antmoMcn, mcii" riu (als on

Indic. bibliow. n. XXXI. 51. a.

' po.str.] tantlem MS. ^-^ vesanise 7. ..9. ^ prolapsns esset IUS. oporteret 9.
' foelieitatem 2. * imprimis JUS. umquam 7. '' Chr. serv.] deus lUS. o Idib-
Septebr. 1520. MS. '^ Inde a Comniendo seqq. omis. edi/i. '' Recentiur maniis ad.
scripsit: Uld. Huttenus Capitonem docti.ssimum vocat.

^^' Kothenhan 1. ^' pvius audis omisit 9. 3.3 ,^„ frboUcrt?

26*

4()4 CXCII. nVTT. AD SEB. DE nOTENHAX F.P. D. 13. SEPT. 1520. C. ANT. VEKS. r.ET^M.

oottidie) qiiffi in nie absenteni (licuntur ab ectlesiasticis patribns, qnid inn-
tire audes, quid libere loqui? nonne in te Francus animns resi(bt, avila

§. 2. bbertas? Non credo ita odisse Germaniam snperos, ut non plurimi se milii
adiungant, quo efliciamus hoc, qnod nisi propediem fit, actum de liber-
tale nostra est, actum de Christiana veritate: illa concnlcatnr onim hoc5
imposito ingo; hpec aboletnr pudendis indnctis ab ilhs impostoribus nugis.

§.3. (jnamquam si destituar, soh,'r me conscientia et posterilalis spe. neqnc
enim ita extingni hoc incendinm potest, ut non ah(pian(hi in maximani

§.^. illorum perniciem atrociler sit exarsurum. Penpiire istic (juid agatnr di-
hgentissime, et apud nobihtatem (jnando fieri oportunissime potest, de nie lo
qnod in rem hanc sit, loquere; ahquando piM' epistolas monc (piid habeas;
apud inimicos vero meos ingentem menm et fracti persimih'm metum si-

§.5. mula: sic fiet enim ut me contenniant isti. Onestus sum Caroh) principi
de iniuria et atrocitate Romani episcopi, vinctum me Romam alxhici ail
se petentis. querA)r et principibus populoque Germaniio, iioii (pio inilii 13
timeam, sed ut rei novitate (solum enim nunquani prhis experli sunt hoc
Romanistfle) multorum aninios ad vindicandam communem libertatem accen-

§.0. dam. Implorat ille brachium siecnlare; ego domini oontra virtutem com-
posita oratione invocabo. Onis liornin finis erit? tu coniice; nos aliquid

3uifDffl tafllid) 3c|'d)id}t) tiic iicirtlidjcn l^cnMt iii mci)nc iiluiuTu iui6' mid) rcticV fa|'tu niid) 20

jo.iTin frjinckisch 1 ^{( ^eitcn ciu frcp voon fitrc? fo(i\'Ui nit aud) cin frand\ifd) iicmut , un |)al-
teft no^ bci) unfcr altc frci)l)cit'^ 3d) ijofc i)c nit lias (jott fo Ijart libcr tciitfti) nation cr-
3urnt fci), 113 ntt nod) uil flcfuniic iucricn, tic fid) in liifcr fad) 3u mir fdjlagcn , uff l>3
iuir cs tnuiu b:injjc, "oo l)in cs komcn miiffj. olicr abcr luo ias nit iicfd)id)t, Sic d)Mft-
ltd)c uiarl)cit "bxc tiurd) 'isic UtgcnhajTtiflcn bctriiglicl^cn tlvipft, mit |'cl)anl)tlid)fn liiflcn ucr- 25
blciiDt ift, abtilflct, uiiti unfcrc frci)l)cit, ticr "aic fclbiiic ti)riinifcl)cn iVipft , cin jod) uff-

^••^- und'h"oiTuun'' | ^'^^'^^^ habcu, untcrflct rctt mcrlicn. (Db id) ^ian fd)on uo i)cli'man ucrlalTc
uiiir^i, fol mid) tiod) mcin tuit gcun|Tc inT 3ukiinlTtii)cr 3cit bofuiTi) treftcn. Pan id) nit
3mci)fcl, fi)c uu-rlicn liifu-s uon uns angc^iinlJt fciir, ni)cmcr alfo iiar crlcfd)cn, tias cs nit

§.!. ctumn 311 ircr flroffu-iv ucrlicrbnurfs iuiricr crb:cncn uicrtif. ^o bitt id), 5)u mclft an Jiciii 3"
o:tt liid) allcrlci) bcfraflcn, unnl) fo offt ias fui) brtbcn mag, bcp allcn uoin alicl inci)ncr
fad)cn nut^lid) | jjclicndvcn, unto mir 311 3ci)tcn fd);ibcn. Jd) maij aud) lciiticn, ^ias iu bci)
mcincn fci)nticn ciii fo:d)t, unli crfd);od\fnl)cit uo mir aufigcbcft. uff lias fpc mid) licfto:

§. •''. mcr ucrad)tc. 3d) bab ticm kiiniii Carolo, iibcr ucriualtiiiunii, uiT unbillid) uo:ncmc Jics
licmifd^cn bifd)offs ticr mid) iicfaniifn iifi)n llom fo;ti't, iickhuit. ^^ud) fin anl)'f kiagfd):ifft .35
an allf fiirftfn un ftanli iifiufoncr tfiitfd)fr nation lalTfU auruifjic. nit l)as id) mid) fc:d)tc,
font)' i)ff tias id) allcr flcmiit, 3U uiitifib:iiiiiuii iifmfDUfr frfDhfit bfuu-iif, tiurd) nfiilicit
l)fr fad)fn. Dan allfin tiifu-s iio:nfmc habfii tiif tiomaniftfu uo:mals nit nu-r untfrftanJic.

§.G. DerBapst. | Tcr |}apft riifft an "Oi lucltlicl)^ arm , Mv tifiicn luil id) anriiffcn tiif mad)t flottfs,
in etncr oration, bic id) Dfti" rd):ib. Was cnbts tucrlicn liifu' biiii) habfn''^ Pas jjib id)40

1 quotidie S.9. ^ uoune] NuiK^d J. residet aniinus A'. * exst. T...'J. '■> pcr-
nitiem i. arsurum 5. '" opp. 2...4.7...9. '^ adduci 5. i*. ^'^ rjuo omnes. ••• nuni-
quam 7. '" orationej sive uon scrii^ta sive uon servata nobis.

CXCII.HVTT.au KUTKNH. CXCIII. CXCIV. HVTT. OMN. IN GERM. LIBB. CLAGSCHR. 405

audebiinus iuleriin, nequc unquam segniter ncgocium hoc agemus. Ulinam
sit in Carolo diguus ipso aninuis, et hxc vindicet ipsc. Hoc sunune in
votis est. Vale. ex El)eruburgo Idilj. Septeml).

bir }u riUfn. Jllitlcr ^cit iiiill id) ctums untcrftcljcit. Pati niiiicr iutl id) nnd^lalTitg olicr
' tra.n tn DifKr fad) flcfiinacn tucrlicn. (!?ott gcli, tj} Carolus cincn miu bnb, tnic jin ^u ii-
(;cr 3cit tpol nonn nctcn inar. t)ff Iras cr liificn binncn rnd) li:ad)tc. pifics bcflcr id) nm
fiirnctnftcn. Biff? gcfuntt. patum 311 (£bcrnlnird\ nm jiij. tng iics ^cptcmbns.

Vide post sequentes Hutteni litteras.

10 EX EBKRXBVRGO. OTj X X X XTTT. D. 3S. SEPT. [a. 1520.]

OMXIBVS OMXIS ORDINIS AC STATVS IX GERMANIA

PRLXCIPIBVS NOBILITATI ET PLEBEIS
VLRICHVS DE HVTTEN EQVES

ORATOR ET POETA LAYREATVS SALYTEM.

13 Cum veritaiis ainore, simul et patricC studio ea scriptis prodidissem §.i.

nuper, quie reticere et impium. satis putavi et officii esse haud quatpiam

CLXXXXm. Indic. bibliogr. n. XXXI. 1...9.

EBERNBVRG. CLXXXXIIII. 2S. SEPT. I.V>0.

(Cin £lai)fd):tft lics iiodjbcriimtcit nuti (Ccruucftc

20 [jmn l)lrtd)it m ^jiittni

flckronctcn Poctcu uii C):atiu- nn nllc ftcu^ Pciitfd^cr natton,

llJic tiufo2iultd)ci- uicifc rii iint^ flcfdjnnub, nncvfitd)t oticr crfo:ticrt ciutpcs rcd)tc5.

(Cr mit ctgucm ti)rnnird)c iicroalt, no ^cm tUimauiftc,

nu lctb, ccr, nu^ o,ni , bcfd)uicrt uu bcnotitjct rocrtic .-.

25 (Cin grolTcs titujik ift ^ic uinrhcit, intti ftard» iibcr allc. iij. (Dftue. iiij.

JVflcn inili Dcticn tciitfd^cr llntiou , fiirftcn , l)crH-u. (Dticllciitcu : purgcrn , int flcmcincn, §.

ums ftnntis olicr iucfcns tiic fcint , (Cmbciit id) lUrid) uou l)uttcn poct unti C*:ato: : mcinc tm-

ticrti)cniitc fd)ultiiiic iniltij) unnl) friiutlid) iiicnft 31UIOJ. *^! Ona^igcn fliinftiiicn licbcn l)cr:cu

uno frciinii, ^ls id) i)crfd)incr 3ci)t, nuf? licb unt» ^iiuciguuii Jicr (Cl):irtelid)c tunrl^cit, nud)

30 rootmcinung unfcrs uattcrtanis tciitfd)cr tlntion , ftticf)c t)ing , Dic 311 ucrlinltc iiuticr (Cj^nftlid),

CLXXXXIIII. Indic. bibliogr.n. XXXI. li. b, cc. (?'.

1 umquam 7. negot. 3. ^ votis] vobis E. m. d. xx. add. S. 9.

" et] ac T...0. ph^beis 1. jiljebeis 2. pl^bcis 3. ..5. " Vlricus 2. " Cum]
Quum ubiq. qu. 7. ..9.

406 CXCIII. CXCIV. HVTT. OMNIB.IN GEKMANIA L1BERIS.2S. SEPT. I5?0. CLAGSCHK.Jf.

niei arbitralus suui, de iuuiodica Romani poutificis poteutia, de perverso
nrbis Ronue statn, de luxn et avaritia sacerdotum, de Symoniaca h<eresi,
de Cnrtisanorum improbitate, nniversim de iis qui, cnm spiritnales vocari
poslnlent, uec vivuut ex spiritn, el carnis negotia tractaul omninm avi-
dissime, ac volnptatibus dediti suut perdite, de novis semper pontificnm i
sauctiouibus ac violeutia cottidie bullarum pkis quam tyrannica, et id geuns
aba, quibus multipHciter ac prope iufniite Christianaj veritati derogalur,
haec natio gravissime opprimitur; essentque adeo omnia manifesta ut ne-
gari non possent, adeo iuiqna ut nec excusationem acciperent, et defen-
siouem exchiderent ; ego vero cum in Hteras referrem , non tantum non lo
conscius essem ahcuius mihi dehcti, ut poenam metnerem, sed beue me-
riti etiam, ut pr*mium sperare anderem, ut qui ea monerem qnse ex
Christi instituto cnm essent, me quidem digna videbantnr et rehgioni cou-
seulauea, pubhco vero etiam necessaria: nam id plaue couabar efQcere, ul
ahquando resipiscaut isti, quo ne nimium iustas perseqnendi sui caussas po- u
pulo Christiano pr;eberent: — cum h;ec, iuqnam, couarer, atque hoc auimo,
hac spe, hac fide conarer, eam statim sensi houiiuum commotionem, qu;e
esse solet quoties novis studetur rebus aut ah(]ua immiuet pubhco eversio,

nod) tnctncr jKPiir flfrtcijt fd)n)ftlid) anflcjciiit , uii iJiud) licn tnid\ (iiirHifaofTcn Ijatc, Hamlid)
i)on im iibcrmalTigcn i)n3imlid)c, lics pttpfts flciimlt , uon lic ucrhcrtc ftanl) 6cr Statt20
Uom, xio molliirtiocm unojtielid)e iibcrflur?, unl) i)ncrfatlid)e flcitj icr gciftlid)? , non Jcr
^■imoncifd)c kctjcrci), viT x)nfromhcit "ocr (Curtifnncn in (icmcin dou bcncn, bic u)icu)ol
(Dciftlid) jicncnnct fcin u)6llcn , "ood) jinr nit bcm jjcift, fonticr flcifd)lid)cin mcfcn nnd) lcbcn,
unnt» mit nllcr bcjjir nnd) iroUuft ^ics lcibs trnd)tc, nud) uon Coftitution vn^b gcfdt^c licr
i3dpft, l)ic fic pc mcr vn mcr fiirncme, Von t)f ti)rannifd)cn jjcumlt Iicr J3ullcn, fo tdglid) -j
bic uml)cr rcjiicrt, imi l)criilcid)cn nn^cr I)ingc, tiurd) nicld)c 1)ic Criftcnlid)c lunrbcit, uil-
fnltiiiklid)cn, unt) jilcid) unnuffbc^Jlid) nbjic^ojic, tciitfd) iat) nufs fdjct^lictjft uiT fd)mcclid)l't
bcfd)U)crt uii unticrtrud\t luirt, unt) liic tiinj) fo kldvlid) uoj nujie umrcn, Ms fic nicmnnt
tuilicrf)i:ccl)c , fo jinr unbillid), 1)} fic kcincs lucjis cntfdiul^iijict , nod) ucrtctiiniit tucrlic mcd)tf,
nud) nls id) Dic burd) jicfci)Mtft offcnbnrct, nit nllcin mid) kcnncr iibcltl)nt fd)ult)iji tviiftc, :'0
tinrumb id) ftrnff 311 ocumrtc bcttc, fonD' nud) Ijcr mnffcn ucriicnct crknntc, | tmrtiurd) jd)
billid) bclonunj) 3U uojl)offcn flcl)npt nls ticr uojmaniTji jidb folli)d)cr i)i)nji, tiic Crtftcu-
li)d)cr lcr jicmcf), mir nit mint)fr jicpiiHid) , tmn t)cin jilnubc bcnftcntiiji, unti j|cmfi)ne nut^
nottiirfftiji, inii \)c 113 mcpn uo;ncmf jiciucft, xuic jd) liurd) jiiutijif frmnnunji, uo;fd)nfffn
mcd)t, iio mit bif fflbijifn j)fi)!'tlid)f l)od) 3um Ifftcn, fid) 31! bffffrunji crincrtcn, uff li3'''
fDc jicmeintm Criftlid)fm uoldi, ^u jrrr ucmoljiunji nitt ^fi ui)fl urfad) jidbfu, unnii jd)
nbcr nufi crbnrcm jicmut, Inutcrcm jifU)i|Tcn , Criftcnlid^cm jilnubcn uno jiuttcr l)offnuuii
iiifcs nnjufnnjicn, i)ab jd) nls bnlti cpn follid) bciucjiunii ft3li)d)fr iucnfd)cn luiiicr mid) bc-
funlicn, als i)fttt jd) mid) nfiiiutrunr), otcr umbktrunfl tDncs jifinfDntn ^tnnlif) unttr-

* immod. 7. ..9. ^ Simon. 7...f). ■' perdidite 7. •■' (jnotid. nhiq. 9. '« littcras
uhiq. tt 7. S. •< afficere 1. i'' ipsi S. 9. causas uhiq. 9. ■■' lcfttn] l3fftfn 3. faUo
pro let^tcn

CXCIII. CXCIV. HVTT. OMNIB. IN GEKMANIA LIHEKIS.28. SEPT. 1520. CLAGSCHR. JC. 407

gravem scilicct iiifcusidiicm, horribilcs minas, tcrrorcs admodiim vehe-
menteis, prsescns pericuhnn. nam cx amicis anathematis fuhncn mm-5.?.
ciahanl aliqui in me distringi, (]uidam carceres aut apcrtc ca^dcm; non-
nulli liorum niliil, sed destinatam clam neccm mihi, eamque aiehant sive

5 immissa ex improviso sica sivc propinato veneno patratum iri : certe abo-
Htioncm mci existimahant dccrctam omncs. quidam se etiam scire palam
latebantur qufe prodcre non auderent. Quinctiam ex urhe Roma ccrtiorS.''.
factus sum, quihns curantihus tam gravia in me consulantur. cumquc dc-
scendissem in Brabantiam paulo post et dies aUquot in aula invictissimi

10 regis ac domini nostri Caroli vcrsarcr, monitus statim a necessariis ibi
meissum, si me servatum vellem, ut discederem slatim: ihi enim potissi-
mum dispositam mihi fraudem, ibi collocatas insidias, nec fieri posse ut
cfrugcrem, nisi mox fugerem. Ea acc(^pta fama primum innocentia fretuss.i.
contempsi; vcrum uhi hsec non unus ct alter, sed complurcs iam simul

isdcferre c(pperunt, cur monitionem accipcre nolhmi, caussa visa non est;
cur inde mc confcstim proripcrem, necesse visum. Non dico quis insi-§.5.
diatus mihi sit, (lcrmani, nec omnino quod vere insidiatus aliquissit; sed
ah amicis monitum dico iam imminere mco capiti perniciem, iam non
longe a mea internitione abesse mc. Dicehant vero, cum scire maxime§.n.

^ofrtngcn lian inan mtr intt cmrifioKlidjcr ^rafdjafft grauramlid^c trauiucn, mit fcr l)cffttocm
fd)rcd\cn, tmti flcjicniinlrtiiicr farl)c bciicgnct ift, als fclt man mpd) mit liapfttid)cm iiann§. 2.
lUTtl^ammcn, oticr in flcfcnjinuf? lcgcn, otcv abcr cfcntlid)cn nml) bringcn. ^d) bi)n (5^ud)
flcuiarnct, ticr kcincs 311 fcjd^tcn, fonticr man flcticndv mid) Ijcimlid) mit mofcn oticr gift
311 crmojtic. Vnti tft flcmcinltd) allcr ad)tung flcuicfcn , Jld) mcitic, cs gcfd)cl)c olci)d) jn

25 ii)cld)cr flcftalt ts mcll abflctiljjct , vm'o Don Jciitcn {ictl)an, Cs l)abcn aud) ctUd)c fpd) l)c:cn
laffcn, ^r) milTcn mcr tian fi)c ofcnbarc octic?fcn. ^o bin td) iion Wom ttuf?l)cr uojftcn- §. :'.
iigct nnnt bcrid)t, iurd) uics ftiftunj» iniu cmfijics anbaltcn, follid)c ral>tfd)laiic ubcr mid) ■
gcfd)cl)cn. llnnii als Jld) iiad) tcm jn Srabant flc^oflcn, tei fdbft ctlidjc tafl am l)of>-' ^ff?
fl:of!mad)tiflftc i)nf?crs allcr onatitiiflftcn l)cr:cn kiinifl Carolus, mcpncr flcfd)aft i^aibcn

30 Do,M)ar:ctc, |ft mir uon fluttcn friinlicn, Diiti bckantcn,.fo jd) ticf? oacs l)ab, l)cftijjc
iimrnunfl gcfd)c:l)cn, mid) ImlU, mcU id) mcyn lcbcn bcbaltcn, »0 tianncn 3U mad)cn. Pan
3U DOJbcrft ann ticm on iucrtic mir uf ias flcfd)uiinticft nad) flctrad)tct, alfo 53 id) nit
onticrf? nann mit ci)lcniicr flud)t cntflci)cn mcflc. C ^[5 mir lias xic:komincn, ijCib td) §• ••
crftlid), jn bctrad)tunfl vvo anfcl)cn mci)ncr tinfd)ultit, iiic fad)cn ki)d)t flcad)t. ^ls mtr

3"' abcr balti l>a;nad) fold)c Iiinfl ntt cincr oticr 3U)cn, fonticr mcr tinnti xiil 311 crkcnncn flcbcn,
l)ab jd) mid) bctiad)t, liic fad) nitt lcnflcr 31! t)crad)t cn , unti ci)tcntcs uon iianncn ucrnid\t.
C Jid) fttfl nitt, wcr mi)r Ucr tna|Tcn nod) flcftalt oticr flctrad)t l)ab, olicr ti3 cs in iicrS^^-
uiarl)ci)t alfo flcfd)cl)cn. §;ont' fufl id) , fluttc friinlit babcn mid) flcumrnct, mir mcrtic nad)
mcpncm lcbcn flctrad)t , tinti ict^u fci) jd) nitt tucpt uon mcincm cn». Do jd) nun als bcr §.6.

••2 veheraentes 7...9. ^-^ nmitinh. et sic u/nq.a T... 9. ^ Brobantiam 2. paullo e^
sicin sqq.7...9. aliq.dies 5". .9. '"' ceper. i.e/c. i'-' iuternecione 7...5'. ''* jcmad)t o.

108 rXCIII.CXCIV. HVTT.OMNIB.IN GERMANIA LIBERIS.2«. SEPT. I 20. fLAOSCHR. u.

vollcni, uiidc iiiilii pci-iculuin csset aut uiide insidia', eos qui pontiticis Ro-
inani apud (lerinanos agunt negotia, conari hoc, et a Curlisanis, quotquot

<5.:. hi aut (piicpii siint, cavendum mihi esse. Scd non falsos esse qui tunc
monehant, documento fuerunt (pi;c insecuta siiiil: nam et redeunli mihi
adverso Kheno (pii ah urhe Uoma venientes, ut muUi tunc, forte occur- s
lenml , palain dixerunt Rom;e omnes hoc dicere, implacahihter irasci milii
()ontilicem, eum persequutionem decrcvisse iam contra me, quantum tieri
possit atrocem; et Mogimciam uhi redii, factus ohviam amicorum coiiciir-
sus est gratulantium , quod sihi redditus cssem; quorum aliqui admoduin

§.s. mirahantur quod viverem: dicebant enim et fama erat passim eas esse in- lo
sidias milii, quas difficillimum sit cvadere; quare etiain diu iam salutem
meam desperarint, ipsum ine pro conclamato pene hahiierint. Superva-

§.0. cuiim cst nunc exponere, quid praeterea intellexerim ibi. Veriim ut Franco-
furdium inde perveni, ecce ah amicis epistohe ac nuiicii, quidain etiaiii
l»r;i}sentes ipsi docent. iam literis contendere a qiiihiisdam in r.ermania is
principihus episcopiim Ronianum, nonmillis suo iure eliam imperare, iit
vinctum me Romam mittant ; idipie e summis imi quem hoc inaxime posse
arhitretur, ohnixe adco, ut nisi facial , atrocia omnia diminetur, se(jue non

§.io. amicum iam ultra d(^minciet, sed incIement(Mn fore pr;cdic;it. llti tum (pii

xmuii(Tfntr flci)|Tiflklid) {(ffragt, non iufm jd) obfii anfifjfpflfte farbf 3U Ofuiarte, ift mir20
flflaiit, jd) Ijnb mid) uo: ifnfn, fo lifs Impftfs flffd)aftfn bif oulTfn pflcjifn, unti finfm

§.:. Dftifn Curtilanfn, fr fci; uifr fr luctlf, 311 butrn C Tas nbcr gftiacbtf uiavnunii, nitt on
(irimtlid) uiilTfn iicr \\\A)en (jffd)fl)f, l)"t f'c*) l'"^^ tiarnnd) bfunifn. pnnn als jd) tifn llbcin
uiibfr nuff gf^ogfn , ffpnb mir ftlid)f uon ttom hommfnt) bfgfgntt, tii)f offfntlid) gffagt,
fs ffp 3u tlom bfp alifn 113 gcfcbrfi), ffo bfr papft ffi) unufrfiiinlid) «bfr mid) fr^cMift, 2r.
bab auct) bfftalt , mid) uff uns alicr bartfft*linnt) gcfdiiuinticft 311 ucruolgcn. Vnti tio jd)
gcn mfnf3 kommfn liabcn mid) guttc frfiinb un giiiiijfr luit f;olod\fn fntpfnngc , fid) mfi)ncr
^iikunfft uaft gcfrciibt un ftiid)c fid) nit uicnig, bas jd) nod) lcbtc uonuunticrt. pnnn fi)

§.s. angc3ci)gft, jft aud) Das gcnici)nf gfriid)t gfuifft, man ftfllf mtr tjfr malTcn nacl), iias id)
ticm bai) nit mol cntgccn uicrtic. Tcr bnlbcn fi) aitd) ci)n | ^citlang an mftnfm Ifbcn Ufr- .to

?. ''. 3agt gfiufft , f6:d)tfb cs lucr fd)on umb mid) gcfd)cl)e. COn not tft uff btfMnol 311 uor-
3chu , ums td) bofctbft tucDtcr crfarfn , Co td) uiibcr gcn <frand\furt kommfu , ffinti mir
b.Mcfc uiiti bottc uon gutf friintif 3iigffd)id\t , aud) ftlid)f fclbs 311 mir gcreifft, an^eigcli,
luif Dft^o iicr Bnpft mit biicfcn unti botfd)afftc, uon etlid)f tciitfd)cn fiirften fo^Dere,
ftlid)fn aud) 31! bcncn cr trfr pftid)t nad), fugc hnb, gfbottcn , mid) jm gffnngf grn tlom ::.".
, 311 iibfrnnttuurtfn, unti 31! uo:an , i^nb ct fotlid)s mit finfin uon ticn groften , iicn er
mcinte, fot bas am baftcn 311 tbuii i)(i^^i , gant^ crnfttid) ucrfd)afft, mit angel)end\tcr
traiuung, luo Ms ntt vo jm gefd)ad), jn fiirtcr mcr, nit uo; einen freiinli 311 bdltc, fonti'
§ 1(1. feinc \)u[i) vo jm 3U xucnlic. ^"o batti nii l"ottid)c mcr aufigcbioct^en , ift ein groffer fd);cd\cn

'■ per.secut 5.7...0. qiiantam 5. i^. ^ 'Mo^\m\. 5.7...0. " iam fliu ^. 5. ''^ psene
7. ..9. •■■'•'^ Fraucofordium 2. '^ nuutii 7...0. '' iiui] archiepiscopo Moguntiuo.
'" (liiiiiiKiui- ,y. ''J iam omis. S.O. deuuut. 7. ..9. predicat i. 5. dredicat ^.

CXCIII. CXCIV. HVTT. OMMB. I.N «EKMANI.\ LIBERIS. 28. SEPT. Io.'0. CI.AGSCHR. K. 400

aniici fucrant, territi coinplnrcs sunt ac aninio pcrculsi; neque ila longc
posl qui inibecillcs erant nec aniinis valehant satis, abstinerc cn-perunl.
xNani vixdum agnituni erat vera nionuissc hos, cmii alia continuo fania,
alius tcrior accedit, eadem apud Carolum regem conari quendam itonti-

sficis oratorem, eique ab illo demandatum, ut ubiubi incidat, comprehen-
sum me adgrediatur; quare eliam, ut ubique hoc sibi per Germaniam liceat,
authoritatem Caroli*deposcat sibi, et quod in ultimis fieri solet, Ijrachium s;e-
culare imploret. His tot tanto cum terrore obiectis subito cum videam planc§.".
fieri iam quse cogitari prius cum audiissem, non credideram, et ea hactcnus

10 sim molitus qure cum publico bono et patri» commodo summam honestatem,
optiinam fidem ac veram in se religioncm complectantur, et qua? accusare non
liceat, probare etiam necesse sit, tamen ob imminentis clain ac vi periculi
magnitudinem neque enim publice quicquam metuo, aut iure metuo) locus mihi
amplius in principum aulis non sit, et in ainicorum, ut ante, negotiis versari

'5ultra non liceat: in summa, quia ubique Curtisani sunt, habentque venenum
et sicas, et ut gratificentm* pontifici, ausuri omnia creduntur) publico inter-
dictum mihi penitus cognoscam, idque nullo nieo errore, nedum culpa, sed
istorum (qui cum sfc vivanl, verum in se dici non patiuntur) vi ac vio-
lentia, — cum aperte videam huiusmodi, inquam, nec aliter declinare

20 in t)it, fo mtr uoj tiiit gunft vn licb uerumn^t, flcfallcn, vnti l)nbcn fid) ctlict)c uo tstn
hlcinmutiflc vnts crfdjnickcncn , als batti mcin cntfdilagc unti flcciijTcrt. (Cs ift abcr pctjo
flcmclte flcrud)t nod) kaum crkant flcuicft, b^t man mir nod) tncitcr nuf? niticrlanlit, 311
iui|Tcn flctl)on, Hlic cincr lics papfts flcfd)td\tcn, uctjo bci) Homifdjcr &.. i\\. m^ bcucld)
mid) aUcntbnlbe im reid) an3iigrciffcn , flciimlt 3U bckomcn, fid) flrolTcs flcif? bcarbci)tc, unti

2oalfo b}ad)ium fccularc, tias ift ticn iucltlid)c flcumlt, nad) 3U eruolflcn. pifcn unti lici- ?.ii.
flletd)en crfd);cd\ltct)cn ucrmanunflcn unJi flcfd)id)tcn nnd), fcitmal td) ofcnlid) ficJ), tims id)
t)03l)'ctt nit fllaubt bcttc, uon jn flrtiad)t xucrticn foUc, Xjttio niin 3U iicr t^at kommen,
vnts uncuiol id) btf>l)cr ticr malTcn flcbanticlt, lias tnctn fiirncmc 3U flcmctncm nut^, tuol-
fnrt tics uattcrlantis, aud) 311 aUcr erbcrkcit, rcd)tcm glnu|bcn uiT t)cr umrc flctftltd)cit, nit

soiDcntfl flctiienet bnbcnn mcd)te, tiarumb tias aud)-nit allctn nicmaniis gc^pm 311 fd)cltc,
fontjcr non ncte, tiurd) «Iicrmnn fo ticr umrbcit pflege iucUe, be^cugt unli gclobt luertic
muffe. Vnts id) iiod) uiit grclTc iuiUc tiic farl)c, fo mit geumlt ui*i betmlid) tiitticr mtd) gerid)t
(tian id) mtd) offcnlid), utl tsuxd) rcd)t nod) tct^o ntt 3ufc;d)te l)nb olicr iucis) nun biiifiir
in fiirftlid)c hL-fe, nit ftnt [)ab nod) mcinen l)cr;c vnts frciintie liicncn, vnls (tiic fum

Sotiaruon 31! rctic) tias td) mid) (auf? fd)cuug tset Curtifane, icre an nUc o:tcn «il feinti,
tiic aud) gifft unii eifcn l)nbe, unb on ^tucifcl in nUc tucg tic bnpft liicncn lucrtie) aUcs
offcnlid)e gcb:aud)s cntfd)lagc miif?, vnts Hns fclbig tiod) ntt nufi ucrfd)ulliung eintgcs
irtumbs, td) gcfd)uicig ticr milTct!)at (onts' nuft gcumlt Ucro, tiic in trc mifUcbc ntt lcitic
mcgen, tite tunl)r!)ci)t uo jncn nufuicgcbc tiicrtic, fo luil ticr fctbige lciitc gcumlt uiT mad)t

* cepenint i...3. *■■' pont. or.] Aleandrum. ^ inrlicat 5. ' auctor. 7. ..9.
ubiq. ' horrore 8.9. » priusquam 7...9. ^^ siccas i. 2. '^ cum] eum 5.

4 10 CXCIII. CXriV. HVTT. OMXIB.IN GERMANIA LIBERIS.2<;. SEPT. I.3-'I1. c:lac;s(hr.jc.

§.i--liceat, rodaiii iiialoniin [(otciitiie aiilis, cedaiii roiuiliis, cedain pulilico: sed
ita cedain, ut interini tanien neqne a veritatis adsertione, ad qiiain refcrenda
omnia snnt , neqiie a vendicatione lihertalis patria^, pro qua niortem etiam

§. i:'. formi<lare non debeo, discessurus unquam sim. Qua in re ciim occupari
lotis virihus multo ante- proposuerim, ncque tamen, cum pie hortarer, 53
ut placide quse obstant verterentur, profecerim, eo necessitalis cogor
tandem, ut non iam quserendi sint qui adserendaj veritatis et patrise liber-
tatis vindicand» authores mecum fiant, sed qui vitam ac saliitem meam

§iiconservent, invocandi. Ouare iUe ego qui circumspiciebam paulo ante,
ut essent qui laboranti inter tot oppressores Christianai verilati opem lo
ferrent, eique detergerent inductum iam olim magno cum dedecore re-
hgionis nostra? fucum, ac istud excnterent iugum quod pro suavi a
Christo imposito alt antichristis tyraimis indnctum est acerbissimum, et
foeda e medio sublata servitnte qua tol iam s»cuiis opj^rimimur a Roma-
nis pontificibus, priscam repararent Hbertatem, quam benefice suis Chri- 15'
stus dedit, isti nimis incivihter ademerunl, crudeliter lacerarunt, penc
etiam funditus deleverunt: — ille, inquam , ego cui haec et hiiiusmodi paulo
ante cordi fuerunt, idem nunc, ut vivam atque hfec diutius agere possim,
cogor tot clausus insidiis, tot agitatus persecntionihns, omnium consiha,

cntn'i)d)e, aiif? ticn hcfcn, lUif? ncmcine ncrfrtinlitniic , nnf' "bcn ftcttcn, ut? offfntlid)e 20
§■1-. uirtiiiiclcn. ^bcr Iicr lUrtlTcn uiill id) uipd^cn , lirts id) t)od) mitlcr 3ci)t nit uo licjciifliij» licr
iiinrl)cit (3u iiifld)cr nllc t)inc\ gc^oge ivettjc foUcn) nod) nud) uon befd)irmui) frciljcit tics
§••:•. utttcrlnirts (ticfjhnlbe id) nud) tien toti nit fc:d)ten fol) jmcr nbtrctc. pns id) Hnnn ^utfin
1102 Inniic mit nllc ucrmcgc unDcrftnn^c , l)nb fs nbcr mit fn'intlid)cn xicrmnnunflc tjobicn
nit b^inge m6i)cn, ^13 ^ie liinn, fo octlid^cr iunrtjfit unti frtpbcit iics unttcrlrtDs cntgciie -'5
fcin, fid) in licr gutlidjcit vnt> friolid) luclte anlicre, fotilj' uicrbc ^ulctft liol)icn iicnttigct,
lins td) nit nllcin , nnd) lcutc muf? iiend\e, tt\t mir jjtc «i(irl)cit hnntbnbe, uii frci)hcit lies
uatfrliitis uo:fcd)te hflffc" , fono' nud) rtiiruffcn, 1}\c mid) bep mcine lcib um> tcben bel)nlten.
§.lt. gicrumb iicr id) uo! mit gnnt^cm flcif? betrnd)tet habc, mif id) lciit | bcuicgte, tii)c ^er
Criftcnlid)fn «mrl)fi)t (tiit untfr fo uil uo:trud\frn not lfi)t)t) 3U |)ilff hamfn, uiiti tifr^o
fflbtflcnn iie miffnrbc, ^o mttt fic Innjif 3fi)t \}ax nit on mtrd\lid)f fd)mad) unnb nad)tfi;l
unfu-rs ((laubcns iic:plciitit iicuicft, nb un'ifd)etcn, vnti bas jod), fo etmn uon £l)rifto un-
f;crcm bcrrcn fnnfft uiiti lcDtilid) nuffgelciit, ict^o uon licn nn0C3ei)gten jiottes u)iticruicrti,ncn,
mit iirolTcr bittcrUcDt bcfd)U)crlid) vnt) x)nt:aiilid) flcmncht ift, nbmcjfcn un nuffd)liifle , Jicn
fd)nci)cn vnXt fd)antilid)cn bc^uinnflk, t)0 mit tcutfd)c llntion uil jnr i)ht iujd) tiic Scipfte^s
betrrtngt unti untcr trudit flcuicft hinlcntcn < vnl) u)itic:brvid)tcn bic frcDbiiDt, luelhe flot
fdbs bcn feincn gnnt^ miltid\lid) tinr flcflcben , nbcr flct]rtd)te bapft, gnnt^ Dnfreiintlid) un
frcuclid) bcnomen, unflcftitmlid) 3crb:od)c, uiiD nnhct flant^ nuf! flctilget biibcn, licr fdbig
id) ,5^umbflcbe mit nnd)trrtd)tunflcn , flctricben t)urd) i)cniolfliinfl, ii)cri)f flf^miinflfn, uff 113

1 ccdcm m. 4.3. ^ vindic. 7. ..9. * (li|ccssuriis J. ^ paiillo 7...9. ttbiq.

I' nostre 1. nostra 7.9. '< oppriniur 2...5. *' illi J. '* agrec 2. ^" clausis
8. 9. omnia cons. S. 9.

CXCIII.CXCIV. HVTT. OMMB.IX GKRMANIA LIBERIS.?S. SEPT. 1520. CLAGSCHR. Jt. 41 1

oniiiiiini opem atque operam im[)lnr.'n'('. Scd (juo confngiam? nnde anxi-§-i^-
linm petam? Vos appello, vos olilestor, principes ac viri Germani: hene
merilos eiici, innocentes plecti sinetis? Ah ne facite, ne hanc in vos ac-
cipite notam, nt, cum in extraneos semper hospitalis ante Germania fnerit,

5vos in domesticum fuisse non henigui videamini. atqne hoc cavete, ne si
vos me destitueritis, necesse sit externa implorare anxilia, peregrinam ef-
flagitare opem. Non iure oppuguor, sed vi et factioue adversariornm op-?^''-
primor; non appellat me ius aut sequitas, sed compellit lihidinosus inimi-
corum furor. Ubi est virtus Germanorum? uhi illa oiunilnis nationilnis

lOcoguita, omnihus populis decantata fortitudo nostra? Defendite omnes unum, ^■^'-
qni omuihns unus lahoravi: cerle euim lahor fuit ille meus fnitque cona-
tus; at vero eventns moderari, ex dei id voluntate est, non hominis voto ;
mihi qnidem perinde periculimi est acsi qnod vestra caussa pie volni, feh-
citer essem asseqnntus. et iam enim essem iu gratia Romani pontiticis

loego, nisi voluissem in patrite commodnm et puhHcam utilitatem vertere

qnicquid tot lahorihus, tam dura ac diflicili peregrinatione, tot per acer-

' hissimos casus, in lanta fortuna^ adversilate qu;?sitnm mihi et comparatum

est; tot vigiles, o Germani, noctes, tot dinrua uocturuaque passim iliuera,

tot exlianstos laliores, tot perpessas acerlutates, tam despicahilem tolera-

tct) bcnm Irbcn blcpbc, vnti follid)cr Dinii lciiiicr pflciicn mctu', 3licrma um biltf, rat,

ZOiiniii) bcnftanl) m 31! fd)rci)cn. Itlo flihc td) abcr l)in? (i^iicr nms ijilff bittc td)? (Dna-^-'"'-

lii.3cn i)cr:cn vnnts fliittcn frciintit gcmcinc tciitfd)c llation , cud) fud) jd) ann. Ciid) bittc

id), tfolt jr lalfcn auft trcpbc tiic mol ucrtiicnctcn? tliolt jr ladcn Iiic unfd)ultigcn mit

dciralt pcpniflcn. Das fci) iucpt uon ciid). tlit lalfct xion cud) fagcn , bas ir {jcgcn ci)ncm

l)ci)mifd)cn xinb lani»f! iicriimntcn nit iiuttiii iniD barmhcrt^iii ricfunlicn, fo Iiod) aUucg t)ic

25 tciitfd)cn , gciicn frcmbOcn vn auf? lcnticrn, fid) frcp unl) milt cr3cDiit hrtl'fii? ^"fDt nnd)

t)ar uoj, bas nit ivo jr mid) iicrli)c|Tcnt , |d) bc^tiuTgcn iucrtic aufUcn&ifd^c hilff 3« fiid)cn,

«n frcmbticn bcnftantr an 311 riifcn. 3d) tucrti mtt kcincm rcdifcn oniicfod)tcn , fonScr^-"'-

tiurd) gciimlt, imnD mcnigc | mcpncr luiticr mcrtigcn ubcrfallcn. 3d) uutD nit rcd)tlid) oDcr

biUid)cr tucif? crfud)t fonDcr mit mut iuiUigcm grimm mcDncr fcinlic bctrangt. tUo ift

30 rrt)lid)ci;t «n tugcnt tsev tciitfd)e? Wo ift irc ftcrd\ iinnu manhcit, tiar uon aUc ITatton

. ttUc «cldvcr fingcn niT fagcn? 3r iucrticn tcutfcbcn, bcfd)irmct aUc cDncn, Mn cpncr i)at ^- ''•

uor ud) aUc gcarbcptct. tiiT ict^o tiiar id) inn 'Hc^--. ttc)nifd)cn bifd)offs iicnr.ticn DiiD gunft,

i)cttc id) nit iucUcn Dnfjcrin Dattcrlanti }n gut, an gcmcincn nut3 iucnDcn , aUcs Das id) mitt

fo gjolfcr arbcDt, |n mcDncm hitrtcn vnts fdjivarc iimnticrcn, Durd) fo uicl bittcrc gcgcnfcU,

35Dnt) niit)'iDcrtid\cDt tics gliid\cs gcfud}t, vnli cnnojbcn hab, liar tunb id) fo nil nad)t gc-

u)ad)t, fo uil tdglid)cr DiT ndd)tlid)cr rcpf? mcDt tnT brcit gcthan , fo uicl mitgc gchapt, fo

«il not erlittcn, cpn fd)mdlid) unnD t)crdd)tlid) ormut gctragcn, uicl ^arc im Ctcnt) umb

2 apollo i. " me o?nis. 7. ..9. ^" facione 5. ^' laboravi: & ia essem. Certe
1, et similiter omnes, «et? z«<e/- Errata in 3. recte: expuuge, & iam essem. enim]
,,expunge, enim" Errata 3. ** at] ad S.9. " assecutus 2. adsecutus 7...i/.
'^ tot tot 5. 25 gcu)ad)t] gciDttUt habere videtur 1. ^^ /ttiihc 3.

412 C'XCIII. fXriV. HVTr. OMNIR. INGEKMAXIA LIHERl.S. 2=1. SEPT. I')2(l. CLAG.SCHR. IC.

§. 18. lam paiip('r(.il<Mn, lol ;mii(»ntin cxilinni, (]no(l in llore ;t'talis p(M-lnli. Al
suasit lioc vorilatis stnditnn, snasit p;itri;t' ainttr. Qno niinns lianc sinile
officii inipcnsani perirt; milii: frnctnm laboris fcrre liceat, vcl idcirco, nl

§. ifl. ]>encficinm agnovisse videamini. Nondnm accusator fnit, nondinn teslis,
non vocor ad iudicium, non crimen imputatnr; tantnm ad pwnam raitior, s
ad supplicium deposcor: sinitis indcmnatnm, indicta caussa occidi? et cum
gladios Germania ct laqueos liabeat, qnibus sontes pnnianlur, Rom» sinilis

§.20. occidi? Si accusabor, e vobis unus iudicet ille communis princcps Caro-
lus; si convincar, bic occidi detur. I\on fugio iudicium: in niedio ve-
strum confidenter versor: tantum vim fieri ue permittite, saltem ob id, lo
ne, si innocens i)cream istorum viobnitia, aliquando in mortuiun fingant

§.21. crimen: lianc ne sinite generi meo labem adspergi, si me utcunquc tra-
ctari parum refert; boc pro me effo^ti aHate parentes orant, boc attouiti
rei iusnetudinc adob*scentes fratres depiTcantur; boc tota vos cognatio,
innnmcrabilis amicornm grex, tot doctissimi bomines, tot generosi proce- is

§. 18. gfjogcn, nnti 1)ixs fclbij) altcs in "Dcv bcftcn 3ci)t , xmti incDucn bliicnlien Siucn. ilttd) ijabcn
nbcr l)itlt)cl)cr iimrbcpt, vn licb incincs natcrlian^s 311 incn gc^ogcn. Pcftcr jc mcr folt jr
inid) flctbrtncr ^inft flcniclTcn lnlTcn. Vnt) bitc, jr tncUct tnid) friid)t tnct)ncr arbcpt cn-
pfal)cn lalTcn, aUct)n tianimb , uf lins ir gcfcl^cn tticrti mcm flfi)(? uit:» t}U\\'t crhaittit bd-

§. in. bcnn. §«0 ift ic crbarmlid) 311 l)crcn, 1)3 id), iuic r.iol mid) nod) .ni)mants bci\lagt, ni)-20
tnants ubcr^ciiflct l)at, vo: kcincn rid)tcr flcfoJlicrt bin, unnti mir ni)c hcinc mijTctat niiff
iiclciit ift, aUcin 311 pcinlid)cr ('tniff flc^ogcn, vnt) nncrfo;licrt cinigcs rcd)tcns 311 icm tot
t)ci)ci)("d)cn incrUc unli iuit citd) ni)mcr fiuicn, mid) unitcjl^crt , on antiuort, unti foiiticr
iirtcpl crtctcn laffcn, id) ocfdjtucpg, Jias, mic uiol tiod) in tcittfdie Innticn gcrid)t diT rcd)t
ift, liic ubcltat, als iiic jd) oV | cin iiniicr bctribc l;ctc, 31! ftraffcn, un id) kcin rcd)t nic ^.i
gcfloflcn bin, iibcr Ms nUcs 311 fpott uiT iicrad)titnfl liifcr llation, bct) cincr frcmblic cbcr-

§. 2(1. Kcit i)icn gcrid)t iucrtic folt. Ijicritmb nod), tuic aUmciic uo: mcin bcgcr nnitli bitt nn ciid),
tllo t)cmant incincs fd):cibcs oljcr tl)uns bcfd)iiicrtic tritii , uiT inid) ticfiialbcn Klagcs nit cr-
laffcn mcd)tc, ir iuolt ucrfdjaffcn mid) uon iicm fclbigc uo; mcincm natitrlid)£, cinigcn vnij
iinfcr aUcr |)crjcn \i. f\. |1U. iiojgcnotnmcn, uiT nit nlfo mit flciiinlt «nti on rcd)t ucr- 30
i\urt3t mcrlic, ^ftuoj nn utn ics miUc, Ms nit mcine fcinu, ob fie mid), t)0 gott no; fci),
ircm miUc tinti fiirncmc nnd),- iiinbjad)tcn , iibclti)at ob' laftcr nad) mcpnc toli uff mid)

§.21. crtid)tc. VnD ob ir mcinctl)nlbe n\d)t} ti)un oticr InlTcn, fo tnclt tiod) mcincs j)cfd)lcd)tc5,
oticr frciintfd)afft l)irinn i)crfd)onc, tias nit ticn fclbiiicn tiifc mad\ct diT bcflcdvung lucrtic
angcl)ixngc. Pas bitte cud) 3ugleid) mit mir: unticrti^anigctid) flci)eti mcin arnic attcn :!o
fattcr unD iltittter, meinc iungcn bctritbtcn pn'tt>cr, aUcs mcin gcfd)tcd)t unl) friintfdiafft,
ciu groffc fd)ar Uer ji)enc, iie ntir eere vnti gfits giinne, »il gclcrtcr iciit, uil ctilcr ttittcr
Diiti l\ncd)t. ^o ermnnc id) cttd) iufitcr, i)nb id) i)c liurd) tncine fd);ifft, gcmcincr tciitfdjc

' exsit. 7. ..9. pcrculi 1. periculi 5. ^ inipudatur 5. "' puniautur 5. ^ c
omis. 1.7. ..9. '" ne] noii S.9. *• aliqiuado 3. fing^an. crimeu. 3. '* ujcunq^ 3.
" Pefto inci)r 3. '^ uf omi.s. 3. «^ jjigj ^^ ^ ^|, 3 2c gcftoi,c„ 3, 2a ^,0^] uon 3.
'^ frciiutfd)afft i.

CXCIIl.CXCIV. HVTT.OltXIB.IN OEUMAXIA LliiERIS. 28. SEPT. 152(1. CLAftSCnR.Jf. 4l3

res orant et obtestaiitiir. Si gloriae vestrae consiihii, Germani, vos ne fa- s^..'.'.
niam negligite nieam; si laudis vestra' operator fui, vobis eriimna mea
cura' sit; si vestrum honorem amphticavi, vos meam incohmiitatem ne
(leserite. Egone hinc divellar infehx , ali hac terra quft me natnm excepil.

5hoc (lelo quod aluit, his hominibus qiiorum tam snavis consuetudo esf;
hos ego focos, has aras deseram? neqiie in exilinm ibo, ut misere vivam,
sed ad immane supphcium, ut turpissime peream, abri|>iar? Este auxilio, §..'3.
populares, ferte opem, ne vincula sinite indiii inilii qui reiiellerc a vobis
ea conatus suml corroboratam quidem multa vetustate licentiam iii meam

"'tamen perniciem exire ne patiaminil Officii pr;eimum a vobis re|)eto, etiam§.24.
beneficii debitum: propulsate externam vim a populari, ab eo (jui de vobis
])ene meritus est, qui si noxius est, iu vobis puniri sustinet: non hbet
accusare, occidere licet? cumcjue magn* mihi honestatis consciiis sim, de
mdla un(juam turpitudine reus fuerim, petor veneno, petor gladio, et Ro-

i^ mam protrahor, iie quorum haec menfes cogitant, eorum ocuh volnptate
se sua fraudent. «Quis vestrum adeo diirus, adeo est adamantinus, ut ei§.2r>.

lliiticiu lob iicrd)alTt, ir uiclt ciid) tiod) lUid) inciii gi'n'id)t licuolhe hilTcn rcin. fjali id) dcs^. '^2.
unfcrs uattcrlanJs pn-if? jjciuiird^ct , ir iucUcnt ciid) iod) libcr mcin nnfcd)tc crtiormc. f)i\b
id) i)f ciiuicre ccr gciucitcrt , fo lucUct tiod) Dctj mcin t)cil nit ucrlalTcn. ^•olt td) uon cud)

2(1 abgctrcnnct unti gcrilTcn lucr^c? uo tiifcr cr^cn, Dic uiid) in mcincr gcburt cmpfangcn,
^ufj Ijcm lufft, J)cr mid) crncrct, uon tiifcn lciitcn, iicrcn id) lo gar frciintlid) gcmonct
l)ab? mcin wattcrlid) | luonung ucrlalfcn? liic l)cimifd)£ l)criiftatt uirt nltnr, unnti nit licr
gcftolt, 5as id) ins cUcn& gcl)c, tio fclbft ormfcliglilid) 3u lcbcn, fonticr 311 cincr grau'-
famrn mortcr, fd)antlid) altio 311 ftcrbc, nbgcnommcn un ucrrudit lucrtic, gclft nUc from-

2.-) mcn tciitfd)cn. (Crhnltct icn bctrnngtc unti gcnctigtc, unii lafu nit binticn mid) , licr riic§.23.
i3a})ftlid)c bnniic hnb uon cud) jichcu xucUcn. (Db fd)on mcincr fciniic un^imlid^cr gcunilt,
uou ctuio uil jahrcn \)ev in cincn grolTcn mifjb-aud) ift kommcn, lias lalTct mir iod) nit
nn mcinc lcbc fd)ntic. 3d) crmnnc cud) mcincs tiicnftcs. i' uilcid)t cincs loncs lucrt, mcincr §.24.
«joltat uni iiic id) uiil)'gcltug ^uucrhoffcn. cntfd)iit3t mid) (n', luo ftrdflid) txkat mar,

SobiUid) unb' cud) foU gcftroft mcrlic) gcgc cim ufUcnliiiic mad)t, ols lonlis lciit ols Dic
umb icrcn luiUc id) ctiuas gcthou l)ab , luiiicr cincu ungcbiirlidjcn , unfo:mlid)cn mutmiUcn
unnli geumltfomm. Pnnn mir d^ biUidjcr folt gcbiircn, hilff vwa rcttung umb ciid)3iicr-
lucrbcn , Uann mcincn uiilicriucrtige mid) 311 ertctcu flc^ime UUc biUid) mag liann gcadjt
uieriie, irns, luic luol id) nie keincs lofters, Keincr fd)anii oiier iibclthat gcfd)ultiigct , vn

35 id) kein uncer oiicr loftcr (on rum 311 rcljcu) uon mir uicifj, tiiTnod) mir (nls id) gcumr-
uct) mit gifft nnd) gcftnlt , mit umffcn unii gcuiccr ^ugcfct^t luirt! unD fojiicre mid) gcn
Hom, uff iios iicrcn [jertyc mit grnmfd)nfft gcgcn mir crhit^igct, irc auge eiue luft fd)nffe
mcge. Jlft Dcmnnt nlfo unbnrmhcrt^ig , nlfo mit iicmnt ucr^crtct, ii3 jn iiifcs mcin trubfnl §.25.

2 aerumna 7. ..9. * inftelix 2. '" his amis. S.9. liomiuibns 4. *= fiuite 5.
^^ qni omis. 8.9. *^ Cim(i; 1...3. Quumque 7. Quamque 8.9. ^" adaman-
tiuns 4. 17 pe omis. 3. ^^ ijnrnad) 3.

414 CXClII.rXCn'. HVTT.OMNin.IN OKUMANIA LIHKRIS.2S. SEPT. 1520. CLAOSCHR. }(.

noii lacliryinas cxpiiinat lucc iniscria"^ Tii Cliriste, qui oninia intncris,
viiulices ad lianc, calamilateni ociiios diii^cl \l vos, o (ierinani, (lcfcndile
vcstnini civcin, defendite innoccnlc.ni. iiiiivcisi ([iiidcni pro iino, sed coni-

§..'(;. niiiiii lamcn onininm canssa dimicantcs! Aii obscnre prBevidetis iani qiiilms
ex ineo snpplicio qnale pneindiciinn sit fnliirnmf Alqne igitnr nc lonijins.^
serpere exemplinn praMavctc! mca calamilas vestrnm periciilnm csl, nienm
exitinm vestra captivitas: aperite oculos, Germani, el cognoscite nhi ver-

§.27. seinini et qno dedncti sitis! Non accusor quod male vixerim, scd (|ii(h1
lieiie senserim, oh id vero plector; non citor rens (piod aliquem heserini,
sed (piod hesos multos vindicare voluerim, snpplicio deposcor. nemo iii lo
Hultcno ciil[)al (jiiod aliciii viiii fecerit, sed (iiiod vim veritati factam oplima

§.2s. lidc propnlsare conatus sil. Ergo non criinen meum est quod novuiii ali-
(|ii(i(l liic incendiiiin cxcilavcrim , sed liene merituin quod vetus lioc l{o-
inana- avarilia', niinc (lcmum (|uaiido in pulilicam perniciem longissimc
latissimequc divagatur, restingnerc suin adgressus: milla turpitudo oliii- 15
cilur, sed siiinma lionestas imjiulalur; neino niilii iionus invidet, lantum
odcruiit mali: Vestram fidem. (lcrmani. vcslrain integritatem! jtroliihele
iniuria vincere eos qni iure ccrlare noluerunl, nec alt illis fcilc <\\un\
ojqiriinar, (jiii ne vos opiirimcrcnt, ij)se nic iiilerjiosui. nicam vilam in

nit 311 uifiiic bciuciit, (t ttUiiudninfr {]m , b' lUlc ^iinji |'id)ft, mblit tcinc rcd^tucrtiiic 2(i
ttugcn, iilicr tiifcu ittincr iucnlif. Vwo n tciit|d}c molt mid), cuicrn l(iI)(4in(T, un tic un-
fd)ulbt(ic uci:fcd)tcn I tttlc uinb cins iuillc kricoctic, fcitmol rtud) tiifc fnd) ud) ttll in flcmcin

§.20. ttntrift, T}(in ift uit in flfitc fd)cin, ums nttd)urtcil nufj mcincr iicrb(iun() uolflc mooc,
l)icrutn iicrl)Utct, tij tiifcs bcifijil nit mcitcr bcp ud) inuuirt^cLc. Jlr bnbt nb mcincr ucr-
licrbtui fnrl)c }ii (icumrtcn, iiii ttufj mcincm tol» uoUict ciucr ncfcnriiniif). '£l)Ut ttuff ciiiucrc 2:.

§.27. ttUflcn, untr crkcnct, iuo ir fci)t, unti uiol)icn ir (jcfitrt tucrticn. iWan fd^ulDiflt mid) nit,
Ijtts id) iibcl flclcbt, funicr tiunci\ct mid), iunb tms id) uiolflcmcinct, 311 ftrnfcn. jd) uicrti
nit ttls |)cttc id) cincn incnfd)cn flctct^ct uoiflcnoniiuc , fonti' tim I13 id) uil ucrtct^tcn 3iii)itff
Kommcn, ttn liic mttrtcr unb bcn toti flc^oflcn. llicmnnt ctnflt iibcr |.)Uttcn, Ims cr jcnuit
luit flciutttt bcgcflnct fci), fonlicr kunuu .jm 31! fd)ttticn, tms cr iicr ucrflumltlid)ftcn umrljcit :ii)

§.2s. 3fil)itff Kommcn. fo littrff mnn mir nit iic fd)uHi gcbcn , D(\5 id) cin niiiucs fciur i)ttb ttn-
3inticn uicUcn, funUcr ift umr, un mnfl mir fiir cin uioltl)nt flcrcd)nct lucrUc, Dns id) iicn
lucit um fid) b^cucnticn flnmmcn tics fconifd)c flcnt^cs, ticr fid) i)c lcngcr i)c mcr Dct^t 31!
flcmcincr ucrticrbufl nufib;citct, l)nb 311 tcfdjcn unticrftnnlii:. |llir luirt Kcin mifM^ttirttunfl
3iiflcmcffcn, fonli' miif» licr crbcrkcit cntflcltcn, kcin frummcr ift mir nbfliinftig , foniicrn.-.
l)tt|Tcn mid) liic bcfcn. © trttiu, fltttub, un rfOtidicit nUcr Sciitfd^cn, ucrl)cnflct nit tms
mit gcumtt iibcr uiinlicn , tnic mit rcd)t nit bnbcn tuoUcn fcd)tc. fttlTcnt mid) tiic nit unlicr-
trud\cn, ticnc id), uff tms fie cud) nUc nit uiHicrtrud\tcn , micl) cntgcgcn gcfct^t , unli in

' lac-liriniiis 2. lacrimas 7. lacryinas S. .V. - viiuUces, ad 2. '' vestrum ...
(lefcndite omis. 7...'.). i^ pernitiem 2. '■' siiii 7...'.). ^" Ucrgumttiflftfn 3. ^i.sa (,„.
jun&cn 3. "' flcmeincr] mcincr 3. lffd)cn] bffcl)c 1. ^'' © «^rfu 3.

CXCIII. CXCIV. nVTT. OMXin. IN CiEUMASIA LIBERIS. 2>. SEPT. i:)2(). CLAGSCIIR. IC. 4 1 5

discrimen conieci! Sed quid liaec ego coinmemoro? date lioc mihi, (|nod§.-'9.
negatum adhuc nemini est , ut siquis accuset, dicere caussam mihi meam
hceat: vetus hoc est et inlinie insitum Germanorum consuetudini, inch-nma-
tuni indicta caussa occidere nemiiiem, etiam ex mflmis, ne(|ue aiilcr pu-

snire; omnil)us iuthcium datur, de omnibus sententia fertur: ue lioc mihi
rregate quod postremse conditionis hominibus datur, quod despedissimus
quisque obtinet. Certe profecto si dicenda caussa sit, vicero; si vi ac§.30.
violentia decertandum, in vobis ut phn-imum situm est, quahs futurus sim:
nam si vos defendilis, salva res est; sin deseritis, pericuhnn quidem iu-

KK^rit, ego tamen conscientia fretus non desperabo: e(|uidem in domino§.3i.
speravi, et eripiet nie, ne quaudo rapiat Decimus Leo animam njeam, dum
non est qui redimat, neque qui salvum faciat: iam enim 'circumdederunt
,mc canes nuilti, et concihum mahgnantium obsedit me'; 'susceperunt me
,sicnt leo paratus ad priedam', sed 'avertet deus mala inimicis meis, et in

]5,veritate sua disperdet illos', quoniam ipse liberabit me de laqueo venan-
tium Cnrtisanorum et a verbo Leonis Decimi aspero: furit is quidein et§.32.
stimulo cupiditatis suai pr«ceps fertur, sed ita longe abest, ut ab eo tutus
esse possim. rehquum a Curtisauis periculum est, Germani: hi iustant,

farlid)cit ergrbc l)ab. Vnt) tms id) ciid) uicotcr nid)t6 crinanc, \o lnlTct mid) tiod), tias i)o:§.?9.

20 l^cDHcm nic Dcrragt, uinli ciid) cruicrbcnii, lias id), ob luid) pciuant bcfat), 311 i)crl)c; du
ontiDurt kcDuiuc 1 mqic (!:s i|'t cin altc ricu)ol)cit, Diili ticff iti iicr tciitfd)cn i)cb;aud) cr-
u)ad)fcn, Dubcfd)ultiij)tc, Dnucrantwurt, vnt> on D3tcil, kcincn mcnfd)cn aud) uon icn
minftcn ^fi ^ctcn, o^icr aud) Dff nnlicrc iDcif? 3u ftrafcn, cincm -pciicn iDirt flcrid)t gcfcircn,
Dna «rtcil crkcnnt. Itit lucgcrct mir, iias man cincm fcmbirtcn Dcryunt, tias allcn anuc

25 kncd)tcn uiiljcrfarcn mag. C>n ^iucifcl, mag id) uo; cincm gcbiirlid^c rid)tcr 311 antiuurt §.30.
kommcn, icf) mcrli iibcnuinlic. S>ol id) obcr mit jjciDalt DUb mad)t kricgcn, fo bin id) uil
bclfcr nit, iaii ir mid) l)abc iDOtt, iDiciDol id) licr (iDO ciiiDcr l)ilff iiciDif?) ou fo:d)t biu,
iDcr^ 'bm nod)t nit, ob id) fd)on uon cud) ucrlolfcn, in fori)c gcfct^t , oufi ucrtruiDcn
lucincs jjcuiijfcns, uoj^oiicn, liaii id) i)offc 3U gott, Dnti cr mirt mid) crlcfcn. uff lias ntt§.3i.

3oal5 cin grimmigcr lco mcin fccl Dcr3ud\e luo nit i)cmot fcin luiirlie Ucr mid) rcttct. ^Hid)
babcn Dmbiicbcn uil l)unlic, m\i Ucr rott bcfi iiiiUtgcr lciif, l)i\t mid) bclcciert. §;ic iDortcn
Dff mcine fcel, al? cin tco bcreit 311 licm roub. ^^bcr QOt luirt obmcticn olles iibct 311
mcincn fcinJncn , unl> in fcincr gcttid)cn luarbcit, iDtrt cr fic ^erftrciuen. Ponn cr mirt
mid) crlcfcn auf? Dcn ftridien iier iogenJicn Curtifoncn, unU uon ticm fd)arffcn tDo:t , lics

35 bopftes fconis. Pcr fctbti) tuiet i)et30 iiber mici), unD "ouxA) b;cnentic onrcit^ung fcincr§.32.
bcgir, luirt cr ungcftiimmiiiktid) gcflcn mir iiel)ct3t unti gctribc. ^ft aber fo uicpt uo l)in,
tins id) DiUcid)t fcinct i)albc in fid)erl)eit iuar. gicrumb mtr bifcr 3cit aUcin uor iic Cur-
tifonc, DutJ ontiern Ucs 13apftcs oubcngcr, im tciitfd)en lonli, farl)c ^iiftot. iic fetbigc
(ols id) giit uiiltcn bnb) nit nod) to|fcn, fonticr auf? fd^mcrt^en ircr liurd) mid) angcfod)tc

40 un ucrl)inli'tcn pjoctid\c, fu|d)e fic uieg, mid) 311 ucruolgc. lUieuiot niin on 3u)cifet irem

i3-'i cf. Psalm. XXI.U. " repiat S.J>. 12 circumded.] Psahn. XXI. 17. " g^^.
sceper.j Psalm. XVI. 12. '^ avertet ... illos] cf. Psalm. LIII. 7. '^••g venantium 2.

416 CXCin.CXCIV. HVTT.OM.VIB.IN r.ERMANIA I.IBER1S.28. SEPT. 1520. CLAGSCtlR. }(!.

Iii urgeiit; quibus etsi iratus csf deus, tauieu obsistore vos (lecet, uaiii
§.33. suorum mauu impios puiiit deiis. prius misere divexaruul haiic iialioiiein ;
iiiiiic iterniciem moliuntur, eis pr»sertiin (|U()s mysteriuin siinin prodere
vident. Quod feretis, GernTani, neque vos Imic riireiiliinn lihidiiii oppo-
iietis"? Atque ut plane inteliigatis a (piibus insidiiT' milii tiaut, iii sunl <|ui-
bus autboribus quibiis(pie minislris ea finnt (piie ego iiisi reprebembsseiil.
§.34. iani salvus essem, si laudassem. eliam beatiis. bi iit coinpib*tur nove cnl-
lidie palria bific, adinmeiito siiut, consilium (hint, o|)ein adverluiit. im|)ii
(Inrlisani. delestabib's Synioniaci. qni istani miscent abominabilein pniilicc
piiixim. (pia (lliristo iijudilnr, veiitati fiicus lil; (lermaniie non tanlnm
<pian(h» in peciinias eius et possessioues impelns islinc tit, detrimenlnm
adfertur. sed popub etiaiu inores pessimis imbiclis iii) urbe Roma exempbs
§.3-. depravautur: ab ipsis euim snnt istiusmodi iii;ih»nnn caussif-, qiii cuiii
tanto suo commodo ministri siut R(miani ponlilicis, Ikic hicinnt possi; iilum
a quo longissime alioquin aberat; horum operji lil , iil rcgnet snperstitio.
vera exulet pietas; bi animarunt Komanos pontilices in tantnm, nt coii-
slitutionibus ad hicri sui intuitnm latis evaugehcam abolere magna ex parle

lu-|'cu kbi md) , gott fdbs libcr fic crjcnct ift , fo mil tiod) inid) gcluircn , ("ic incinitballicn
anrcD iinti rad) nit 311 crlalTcn. Dann tiurd) tiic l)cnticl)cr fcincn ftraft jiott tiie ubcltbatcr.

§.3.t. llo:mals babcn fic tcutfd) llatio crbcrinlid) nmbiictribc. Dct^o ticndvcn fic, alle liic trc2(i
l)ciinltd)cit offcnbarct bnbc, 3U ticrlicrbcn. 'Uloltcn lias titc tcutfd)c lciUen: S>olt nit trein
fo l)od)fcrtii)e mutttiiUcn e.ntfleijc flcliad^t iueriicn : llnl) ^as tr rcd)t ncrftanlit bnbe luer mid)
xieruolflc, mti mtr na(i)ftellc: Ms feinlJ l)te u;fad)er fttfftcr unt) l)itnl)ler aller tier l)infl,
l)ie, ii)(j Don mir in meincn bud)crn vni gcfd):ilften nit gcftrafft un gefd)olten lucren,
incd)t id) fonscr anfed)ten unli entflcltniif? bleibcn , J)ete id) fie abcr gclobt, mcr id) fdui <:,

§.34. ocmad)t. pife Kcrcn allcn ftcif? an , iicbcn bilf frt^ti fiirfd)ub unn^i fiirticrniif? Mr 311, iias
tciitfd) lantit i)e mcr unb mcr, uon iscn Itomaniftcn bcraubct vnti {|cfd)unl)e mvtc. ^d)
mcine Iiic untrciDcn (Curtifancn, liic ucrfUid)tc S;i)moncifd)cn kct^cr, iiic ein uerbafnc,
fd)antitlid)c, laftcriae piactidv in gcbraud) l)abc bnxd)t , iarauf; gott gcfd)mi\d)t un oerfpottet,
tiic uiarl)cit ucrblcntit, teiitfd) tlation nit allein iiurd) abncmunii un bcraubung ircs gcllics 311
uii 3citlid)cr fluter befd)at)iflt , fono' aud) iiurd) bcf? crempcl unl) beifpil , fo fie uo ttom

§.3.5. l)crauf? b.Mngcn, an flcmeincn fittc uerUert mi flcergcrt mirt. paiT fcitmal fic als iicncr,
aufu"id)tcr, vnti fd)affncr tics Bapfts jm 311 l)c unbitlid)cn iibcrfd)iucnd\lid)cn gciualt, "Oat ^u
cr on ir fiirfd)ub nic kommcn luar, ucrl)olffcn, l)abc fic allcn bc^fcn );)(nWe vnts luefcn
u:fad) flcbcn. Durd) iifcr fleif? rcflicrt iicr abcrfllaub uiT blcibt bie uio;e flottcs ccr. auf?ge- 3j
fd)lo|rcn I Purd) tiifc fcint) iiic bapft t)ol)icn bcbert^igct uio:&c ias fie "oxt marbittTtig euangc-
lifd)en gefd):ifft, "acs incrtcils ucrtrudu, un ctlid)c flcfct^ allcin 3U irc flcuiin iniD cine nut3

" anctor. ubiq. T...0. ^ Simon. '...9. Iftain 1. ^° Gennania' 2. >' isthinc S.
'2 indnctis omix. 8.9. '"^ ipsinsinodi S.9. "■' vero 5. exsnlet '...9. '* nad)]
ead) 1. -2 get)ad)t] Malim fletratt)t ^4 ^^rcn 3. 2'' aber] cben 3. ^i ^cjtlid^cr] ^eit-
lid)en 3. ^2 pQ„„] pf,^„ j, 35 j,iCf ^j i,jf|-(.„ 3 37 x,frtrucKt = imtcvbviictt

CXCIII. CXCIV. IIVTT.OMNIB.IN GEUMANIA LIBEUIS. 2S. SKPT. 1420. CLAGSCHR. JC. 417

doctrinam adgressi sint; hi illam aiunt Romanam voraginem, illum pascnnt
insatiabilcm istic gurgulionem, qui patriinonia liic nostra devorans lianc
illinc revomit morum perniciem. atque hi elleccrunt, ut hunc illi nationis.so.
huic laqueum indueriiit, quem vereor ne hand solvatis nisi destructis his,

5ne hand nisi aholeantur hi , enodetis; hi sunt quasi quidam in palriie ma-
lunrnati illices; hi Ilomauce mensiB aucupes, qui quod Roma vorct, ca-
piunt; et capiunt tam nimis multum quam non satiatiu- illa vorando. Ape-§.37.
rite oculos, Germani, et videte qui vos hic dispolient, (pii apud exteros
infament, omnisque vohis malae fortun;e, onmis depravati .status authores

losint. atque ecce vohis sceleratos indulgentiarum mercatores, sacrilegos
gratiarum, dispensationum, ahsolutionum ct omnis generis hullarum insti-
tores, ([ui sacrarum reruni mercatum in ccclesia dei instituerunt, cum pro-
phanarum ille emptores et venditores templo ohm eiecerit; qui istas archi- §.ns.
tectant fraudes, illas concinnant dolos, unde haec est servitus, hrec nationis

lohuius captivitas; qui mc impeditum reddiderunt, in has tur])as, hanc in-
quietudinem coniecerunt; qui hoc mihi discrimen, hoc periculum concilia-
runt, haud aliam ob caussam, (piam quia suas artes prodidi, crimina de-
lexi, rapinis obstiti, grassaturse impedimentum altuli, quoniamque per me
quadam ex parte effectum est, ut nonnihil ipsorum decesserit hicro, verae

20 lic("d)Mbcn Ijabrii. pifc at^cn Iien Hcmifd)c flcltfdjluiibt , im^ fpcifcn Ijcn inurfattlidjcn
flcitjiDojm, iicr l}ic unfcrc luitcrlidjc giitcr ncrfdjHntit , vWH vo tio>tl;cr uuticnnrt uon jm
fpci)ct 3crftcnini) giitcr ftttc. pifc i)(i[\c cs tioljin b;adjt, Ms vns iiie i^apft cinc ftridi§. 3(1.
angclcijt, ticn luir (fic iucrlicn tian aufjijcrciitct) nimcr auffknuplfcn mcgcn. pifcs fcinli
iiic bcfcn anrcitjcv, 311 fd)abcn bcs DattcrhiiJS flcboJc. Uifj fcijrt iics Bcmtfd)e ttfd)C6 iueili

25 leitt, iiie fiir uri jtir Iier fclbigc frefTerei 3t1 jagc. Vn nit minii' tajic fte ^itutl, iiari aud\
Hom folci)er iiinfl uncrfatlid) ift. g'"""i"l' tt)itnii auf eiDere auQc ir teutfd)e , unti fcd)t§.,iT.
iuer cuci) l)ie beraub, vn in fremiicn lanlJc 311 nad)rcii bnnflc, uon iucm ir oin meinftcn
fd)Oiic, nrtd)tl)cil, unii etiiers ftctnts criicrniif? l)abt. llempt iimr Hcr fd)ald\l)ofti()e aplaf?-
kremcr iicr fd)clilid)c kouflciit, Iiic eiid) gratic, iiifpcfotto, obfoUition, tntli oUerlci) buUe

30 3iim inard\t biiniicn, Jlic treibe kaufmonfd)at3 , mit {ieiftlid)cn uri bciliiicn tiingc, in iier
kird)e flottcs, lioroufi cr etma trtb «no fcl)luii, iiic iiod) nftr fd^UL^iie unii iueltlid^e itior
koufte unli iicrkoufte. pif? feinii iiie kunftrcid)cn «lerdvmcifter oUcr bcfcr fiinii, iiie liftige §."•!*.
tiri flerd)ctiien ftiftcr oUes bctrugs, uon iicnen bffkuinpt uertrudvunij uri 0cfcnd\niifj iiifcs
loniis. ^-old^c bnbc mtd) in uerl)tniierniifs bjad)t, unritiuiii, unii leiiiig flcmod)t, in forl)e

3j unii not flcfct^t, umb kcincr oniicren ujfod) uriUe, iiori iios id) ire kunft ouf^gcbe, tre
fd)onli entblclTct, ircr roubcri) 3i°i flcfle fieiueft: ircr unborml^ert^iflc fd)tniiercp uerl)inlicrnii|j
flctbon. I Vn uiUcid)t iiurd) micl) nit luenifl ircm flcuriri entjoflc, iiem red)te luorc Cl):iften

2 iufatiabileiu 3. ^ liis] suis 7...'J. ^ parrise 3: ^ infatuent 3. omnibus-
que S.9. "-'^ institutores 1.7...0. 12.13 pi-yfan. 7. ..9. ^^ emptores etc.] Evano;.
sec. Mattli.XXI. 12. sec. Marc. XI. 15. sec. Luc. XIX. 45. *^ parrc 4. " liann]
iienn 3. 27 ^nt\\un 3. 32 biifen 3. ^s ^ Q„iis. 3.

IlVTTENI OpP. VOL. I. 27

41 S CXCIII. CXCIV. UVTT. OMXII!. IX OEKIIANIA I.IBERIS.28. .SEPT. 1.^20. CLAGSCIIR. JC.

j..'ii). piolali multiim accossoril. Scmpcr tumiilliim fugi, seditionis aullior ossc
nolui; atque ut intclligatis quam non fuerit meum con.silimn pnlilicam isli
statui eversionem moliri, Laline scripsi, quasi secreto admonens; noque
viilgum lial)ore statim conscium volui, aiit popnlares mox contingere anros,

§. 11». (piainvis cur hoc facorom, plns satis caussa; haborem. Nunc qnia sanitatiss
capaces esse pie admoniti non videntur, scd fraternse adhuc corroptioni
oxitium obvertunt , nihil vel sic gravius consulam ; tanlum vim fieri qnoror
mihi, et inhniam fieri queror, vestramque, Germani, opem Invoco, vestrum

5.4i.auxilium imploro; non quidem, ut hos perdatis, sed ut me servctis. ne-
que enim adhuc author esse volo , Hcet tot modis lacessitus, ut, qnia male lo
focorunt, puniantiir; tantum ne posthac faciant, caveri poto. IIoc si non

? 42. orom ogo otiam, ipsa utiipie caussa impetrarc dehnit. Qna^ siqiiando ila
cordihus veslris incessorit. ut oculis iam ohversatur, noqne milii (piorondi

§."^0. glaubcu ctuius ^uinigcn. ^lUucd ijab id) iifiiir ncrmittc, un nit mcUc lics flcmcincn wold^s
cntbcntnn i):|'i)d) jicbcu, vnt> Ms ir incrd\ct, ias mciu mcinung nic flciDcft, nmlikcrunfl 15
t)C5 (ififtlicl^f finnts 3u crmcdic, fo ijab ict) bifjljcr, nms Iics fclbiiicn mifUcbc Duti nngcbcr
antrifft, in latiu flcfd^nbc , ols jn Ijcimlid) irc flcb2cd)c aujciflcJj. Pau iDiciuol id) lins
iut\)m flutc fug: un mcr lian flniuifamc lufad) flcijabt, fo idoU id) iBod) Iiifctiiufl licm flc-

5.40. mcinc Ijauffcn nod) nit offcnbarc. piciDcil id) abcr i)ct}o ficl) , Uas fic tiurd) l\cinc gfitiflc
wcrmanunfl fid) bclicrcn idcUc, fonticr Qdii bnilicrUd)cr flctriiiDcr Dcrmanunfl, inc;licri) Diili 20
aufuilfliTg iDcnlic , fo uiill id) liannod) aud) alfo, uid)t3 argcrs acQi incn fiirucmcu, fouli'
iDic id) aud) i)ct3 Don jn, uinb tias fic m'x flciDatt unnti iinrcd)t tiiiiu rlaflc, cmcr gnabc
BUti flunft l)ilff bcui.rbc, Diib bciftanli anrfiffcu, nit lias ir fic DcrDcrbct, fonlicr lias id)

§. 4i.l>urd) ciid) vo: jncn mcg cntijaltc xDcrlic. ■ Pau uiiciDol fie mir fo manigfcltifl, unl» offt
u:fad) flcgcbc, XDill id) Ijod) aud) nod) nit, Ms fic uin irc mi(rctl)at gcftrafft mcrlicn, fonlicr 2j
ijcs jucn flciDcrct , foUid)s ijicnfiir flcflcn mir otia jcmonts fiir^uncmcn ralitcn duIi iDcif?cn.
iDcld)s Iicr biUid)cit 311 ad)tc, lias ob id) fd)on nit umb cud) bcflcrtc, folt cs Iiic fad)c aufj

§.42. ir fclbs uou cud) crlauflc. liiiti ^uicifcl nit, Iias iDo ir liic fclbig alfo 3ul)crt3cn ucmmct,
als fic cud) fd)cinbarUd) uo; augcn ift, mir ijcruad) cud) um Ijilff 011311 fud)cn , uid)t uon
nctcu fcin lucrlicu. Dcs id) mid) aud) auff l)il"! mal incincr pct^flciioptcn bittc unnli bc- 3o
flicrlic, unnlJ Iicr focbcn biUid)cit nod) 311 ciiuicrcn trciiiucn gcnolicu uunti giinftcn | als unob-
iDciiIitUd)cu onl)cnflcrn 6cr (!5uaflcUfd)c tuarl^cpt, licbliobcr gctlid^cr flcrcd)tiiu'it , bcfd)irmcr
bcf! DOtcrlontif! flcmcincr frcii)cit, uuli uomolflcr oUcs unrcd)ts, fri)anlicn unli laftcr, ucrfid)
uu flctjcftc. llnli luil bas olfo U02 ciid) bcfd)ci)c, ot^cit untcrtijaniflktid) un frcinttid), mit
aUcm mci)ncm uo^mcflc luilicr 31! uc2tl)icncn, luiUig un gcftijTcn fci)u. <Dcbcn uutcr mcp-35

' pieiati /. ^ Cf. Elierlini a Giinzlnirg Pcr VIII. bunlitsgnof? infra ad fin.

a. 1521. exhil)ciul. ^3 j^ti statni] i.stic statim 7... 9. * .statim habcre S 9. '•> cass^J.
" obscrvatur J.7...0. c]reiU 1. riiKjrenili .?. ""' llngcbuljr .?. " jn] ii)r 3.

" oud)] fud) 3. 2' y^i-] 1,01, j. 2., jjcgj j,„jj o jjcuicrct] gctci)rct 3. «'J fd)cin-
borlid)] = fidjlticl) ^" Pcs] Pos 3. •3 uo:uotfi|flcr /. =4 u,m^ ^^fi otfo uon 3.
'■' Ucrmogcu 3.

CXCIV. HVTT. OAINIB.IN GERM. LlREniS. CXCV. FRANCI AD riRCKII. EP. 17.SEPT.r)20. 419

amplius caussa eriL, ncquc vohis opem ferendi neressitas inipoiiefur. Valelc
et videte. Quarto calen. Octob.

DIRVMPAMVS VIXCVLA
EORVM
5 ET PROIICIAMVS A NOBIS

IVGVM IPSORVM.

ncm aiiiicboMicn 3nfiiifl nfT Sunct i^lici;acl5 tics crt3 cnacls olu-nt 3m jo: nad) Crift gc-
burt. iWccccc vn rr |

Sfcittnal ict) aud) ncrrtantic hali, inic ^as ctlid)c inir 3U nad)tcil, mcinc ln'id)cr imt)

l0 9cfd):ifft, bci) iicn nniicrftctiiiicn iibcl aufUcgc. nnti anticrs, ^ian tic an jn fclbs ncrftanticn
tvcrlic mqicn, iicrtciitfd)c , l3omit id) mid) "ban bcp Dc^Bcrtnan allcs xicrliatl)t6 crlcliijic, vn
aud) gcmcincm inan, luic billid) oticr unbillid) id) gcbanticlt, unti ob id) ^cm papft oticr
fcincn tiomaniftc i)c o:faci) flcbcn i)ab, mtd) obc angc^cifltcr iucif) ^iuicruotncn, crkcntlic|)
fci), fo l)abc id) mir fiirgcnomcn, ^llc mcinc |3iid)cr, iic id) bifii)cr iu latin ricfd)nbcn,

]5unl> tirucKcn l)ab lalTcn, t)arinnc tian (als id) niin crft fici)) ticm i3apft fclncs gcfallcs nit
tion tnir gclcbt, in tcutfd)c fp:ad), fo bcft id) jmcr mag, tinu fid) lias fd)tdvcn tuitl, 3U
tranf;fcricr£ tinlJ aufilcijcn. pann id) c^anti kiin abfd)cii) tragc, fonbcr bcger uon ^crt^cn
Uas plicrman tiiilTcn i)ab, iiicld)cs tiic bnnit fci), tiarumb tnan mir tant^c ^ugcmiit. ^o
3uicifcl id) nit, iuo tiic fclbigc mcinc gcfd):ift tns tciitfd) Komme (als t)an ob gott tuiU,

20 balti flcfd)ci)c fol) man tucrtj crfinicn, iias id) anticrs nit, ban crbarlid), ccrlid), vnl> als
cim frummc uom ^ticl nit unjicbiirlid) gcfd)nbcn. pas l)ab td) mctncr nottiurft nad)
3iuto: an^ciiicu untJ ucrKiinDc tiu4lcn. IHrid) tio guttcn , qwi fupM. ■.'

CLXXXXV. 17- SEPT. 1520.

CLARISSIMO VIRO
BILIBALDO PIRCHEIMEEO
XVREXBERGEXSI SEXATORI

ANDREAS FRANCVS CAMICZIAXVS S. D.

Mir.ilieris, Rililjalde, oiiis ;id le veiiiro opisLohnii, (iiiiis iic* f;niia (luidoiii
aiiLoliac porvouiL , . . • ^ujior ulu, ul lil, s;iliilaluiii Slro-

CLXXXXV. L = piiae eptftolc: Sc=|riri S;tromcrt 5lucrbad)ij: ; ejcflorij [ Coppi Calui
mctiicoMl: quc ftatil | rcipublicac Cl^Mftianac l)Oc fc=|culo ticgcneriltis attifliTt. | ,5\tjiccta cft
^ntircc franci Camic3i=;ani Cpiftola ao pird)ctmcru: | fubiunttts ctiam in finc | libelli
in fci"» cpt<grammati6. [ LipriJXJ apud ilelcliioril Lottheru, Anno &c. m. p.xx. (10
foliii in 40./ 2 = Pircklicimeri Opp. (Ind. bibl. n. 59.) p. 329. sq. 3 = Discur-
sus epist. (Ind. bibl. n. 60.) p. 40.. .42.

2 M. D. XX. add. i. 'J. '• "11- DiRVMP. &c.] Psalm. II. 3. " |3cfti)lu^ tftr. supvascriptim
est in versione Gcrvianica /., de qua vide Indic. bibliograph. p. 59*. <3l. tt , quw pra-ier
orthograpldam quam dicu7d, omnino cum hoc epilogo convenit, nisi quod subscriptio lHrid)...
fupra. omissa est. " ejlctiiflfn 3. 1« beft] bofi 3. 20 ftls omis. 4. « ein ^rummcr 4.

2-' PIRGKHEIMERO 2. EIRCKHEYMERO 3. ^6 nVREMBERGENSI 3. ^7 Camicliia-

nus 3. {Andreas Franck, von Camenz in der Lausitz, prof. et a. 1522. rector Lips.)
2*» n. (]. f. 2. 3. foma 2.

27*

420 CXCV. A. Fli.VXCI AD PIRCKH. EI>. CXCVI. LVTH. AD SPALAT. EP. D. 3. OCT. lo2(l.

inerum inodicuin venissem, et ille in oraculis turliie v;iletuclinarionun promondis
occupatior mei rationem non admotlum liaberet, inieci manum literis lliillenicis
el aliorum GermaniaB nobilitalis procerum ad eum, iiuibus legendis oblectarem
me, donec molestum consultorum agmen profligasset (nam tantuin usurpavi mibi
apud illum pro iuie amicitiai) , tum inter fasciculos duas repperi epistolas bene i
longas, sed bene Cljristianas, sed doctas, etiam interim lcctu iiiciindas, iinam
eius ipsius Stromeri ; alterain Gregorii Coppi, eiusdem moneta* amici. avidiis

uliaiique legi Unice gaiidco Iluttenum nobis ex

Braliantia reducom atque salvum; familiaritas intor nos nuper per litoras admo-
diini est. qiiod si scripseris homini, rogo te per onines gratias, nostri me- lo
nioria oius de nie opinionem augeas: sic enim liet, ut facilius me totiini iii aiiii-
citiam rocipiat: nam cgo illius amore iam miilto prius captus adeo suui, ul
eliaiii toto pcctore cupiain praisens videre vas illud lictile, in quo tantus lanli
aiiiiiii tliesaiirus lateat, etiamsi optima eius pars in edilis libris apparoat, et
Stnimcr, iit est faciindissimus , nuper anxie milii quferenti illustri quodam sor- 15
iiioiie totiim llutlenum delineaverit. Ilerum vale. Lipsiai Anno dominico M.D. XX.
Septembris XVll.

WITTEMBERG.E. CXjXXXXvI. -^- OCT. 1 .V.'0.

[MARTIJNVS LVTIIERVS]

ERVDITISSIMO ET INTEGJIO VIRO 20

MAGISTRO GEORGIO SPALATINO
A SACRIS PUIN.CIPALIBVS
SVO IN DOMINO MAIORI.

IHESVS.

Salutem. Mullas ox te literas accopi, mi Spalatine. mirorque nondiim ad>:,

te pervenisse eas, quibus rospondi liiis ex I5iitslot datis

Nova apud nos nulla, nisi belliim Prussiniim. Episcopus 3Io-

guntinus libollos Hiittoni el qiii contra papaiii oditi piiblice maiidat inbibori, pro-
vocatiirus malum iii caput suiiin. Ilutloiius ingouli spiritu accingitiir iu Roiiia-
num pontificem armis ot ingenio rem loutaiis. Adriauus noster nescio qiia furia 30
raptus iii iiie graviter insanit, forte occasioncm qu;erens discedendi. niliil lio-
miiii foci; concionos meas inseclatur, paratus me docorc evangelium, qiii 31oison
suuin non intelligit. varie interprelamur eius vesaniam; sed sine, lompus luec
revelabit. Vale in Domino. Vigilia Fraucisci. Anno M.D.XX.

Martinus Lutlierus | August. 3J

CLXXXXVI. 1 = Luthcri Epp. (lud. bibl. n. 57,1.) I. fol. 284. 2 =: ibid. S",-!.
I. p. 491. sq. n. cclx. ((iermanicc in Luthern Schriften v. Walch. XV. Anh. xl.)

2 litteris 3. ' eius umis. 2.3. * utramq; ,?. ex] cx 3. ^ litteras 2. Earum
niliil supcrest. ^* editis] eius2. 5. *^ querenti etfrf. *® deliniaverit edd. " Sep-
tembris 27. 2.

26 Buttstet 2. 2' Cf. supra p. .304. § 7 et n. CLXXXIII. sqq. ^o Matthreus
Adrianns Lovanlensis Ilebrfeus, natione Hispanus. Cf. Luth. ad Spal. epp. 2 d. 7.
Nov. 15 iO. et Melanchth. ad lo. Hess. d. 7. Apr. 1520. Foppens Bibl. Belg-. p. 805.

CXCVII. ERASMI AD ALBEKT. MOG. EP. CXCVIII. HEDION. AD ZVIXGL. EP. ». I.V OCT. 42 1

CLxxxxvn.

ERASMVS ROTERODAMVS

ALBERTO CARDIXALI MOG^^^XTIXO 8. D.

Geslientem advolare isthuc in luos coiuplexus hactenus aliquot negociola

5 detinucrunt ; verum si postliac co^hnn dabitur commodius, adero brevi Coloni<e.

Epislohim quam tuie celsiludini de Luthero scripseram, editam doleo. ego certe

bono animo scripseram, sed non in hoc scripseram, ut ederetur; neque cuiquam

a nie fuit excmplaris copia. inchiseram eam literis ad Iluttenum obsignatis, ad-

monens ut si videretur expcdire, redderet in temporc ; sin minus, premeret aut

10 aboleret. Quo magis admiror quo consilio factum sit , ut et ederetur per typo-

graphos, nec tibi redderetur: si hic casus fuit, fuil infehcissimus; sin perfidia,

plus quam Punica fuit. Utinam hic loannes Faber ordinis Dominicani tuaj celsi-

ludiui tam esset commendatus, quam merentur homiuis eximite dotes, ingenium

promptum et expeditum, iudiciura excussum, eruditio solida et abstrusa, lingua

15 felicissima, mores candidi facilesque. Video tyrannidem quorundam nimium suc-

cedere; nec aliiid niilii succurrit , quain prccari, ut res tota cedat in gloriam

Christi, ulcunque cedet nobis. Beiie vale, uieum decus. Lovanii poslridie iNonas

Oclobris Anno M.D.XX.

CLXXXXVII. 1...4 =: Indic. bibliogr. n. 53,2...5. 1) p. 464. 2) p. 442. 3) p. G44.
20 XIII. 42. 4) fol. 584. n. dxxxvi. 5 = Erasmi Epp. selectiores. Basil. 1719. 8".

p. 347. sq.

MOGVXTIJ;. CLXXXXVIII. 15. OCT. I.V20.

IIEDIO ZVLXGLIO.

Tamctsi longe a te absuin, cbarissime Zuingli ,• volo tamcn pricsens esse
S5 inodo pricsentibus literis. Mogunliam ine vocavit Capito, ubi siim a sacris con-
cionilms, donec redierit a coronationc regis , et fortassis deinde quoque, si visum
fuerit Ghrislo: nam Capilo renunciaturus est oflicio, factus a consiliis domini
Mogunlini. qiiam prosit in ea coudilione, vix credis: Lutherus in hoc districtu
duduin essel combustus, Lutherani aTtoGwc^Ycoyoi , uisi is aliter persuasisset
Supriucipi. Miram traga?diam receusuit nobis beri Duschius, qui a Colonia advenil:
Reuchlinus condeinnatus est Roinaj in gratiam monachorum; Iriumphanl super-
bissime schedulis affixis nullibi non Colonite in porlis, in ecclesiis etc. neiiue
temperant a convitiis. condemnationis summam lingua vernacula adieceruiil. in

OLXXXXVm. Zuinglii Opp. (,Ind. bibl. n. 81.) VII. 1. p. 147. sg.

* iiegotiola 3. ..5. ^ Epistolain] d. d. 1. Xov. a. 1519., supra p. 315. excer-

f)tam. (Quasi lernani malorum huius cp. editionem centiens accusat Erasmus.")
jeditam 1.2. '^ a;deretur 1.2. " Lovanio 8. Octobris, Aimo 1520. 3.

26 a cor. rcg.] '23. Oct.' ^9 clnoa.] excommunicati ^' „Ab Hogstrateuo e
Koma verosimiliter emissus falsus ruuior".

422 C.VCVIII. IIEDION. AD ZVISGL.EP. CXCIX. HVTT. AD B. AMKlUi. ET. D. 20. OCT. Ii2l>.

fjua traducuiit cpiscopum Spircnspin et quosdam alios magnatcs. Id fit pr.Tscnlc
cpiscopo: nain iam ajrit Coloniie. nunne apcrlissima contuniclia"^ Dc Lullicro
liullain niisit papa , vere Lullam, ut aiulio. an-jfdos ccpli, li. Pctruni, I'auliiiii.
nnincm crcatiiram prorsus excitat in Lutlierum el aiilucrenlcs; 'truciilcntur, coni-
liuranlur', cl liuiusmodi. quodsi talis cst buUa, tpialcm illc'noljis dcpinxit, pa- 5
rum halict apostolici pectoris, niliil lcnitatis (lliristiana'. U liljcram (lerniaiiiani,
nbi noslra libertas? nec lingua libcra est. Latital nuttcnus, cui a Romancn-
sibiis paratum fuit vcnenum ; subornati, qui capercnt vinctum Romam diiccntes
aiit triicidarent. ncc tainen diu latcbil, quin monachi scntient, quibus lia>c pro-
vincia fiiit commissa: sunl cniin fiiriie pontificis. Princcps Saxoni;e mag-na libe- 10
ralitatc utilur in doctos; aiunt neminem iUo inlegriorem et mafris principem.
Liitlierus eriimpet de vitiis personalibus et ad fuliiras nundinas habebimiis munta
lonitriia. Tu nibii cessa, adesto bonis viris, adcsto pietati Christiana- apiid tuos,
ulii piiirimum polcs. Monachi nihil non tentant. velim Christus tandcm adspi-
ccrct rcs afniclas, quod inipetrandum scdulis precibiis ct gemitilius, ut iiic, in-l5
cnarrabilibus. Vaie in domino. Cum rciiiero Basiieam, copiosius: nam non dalur
vel rclcgere. Mogunliaj. 15. Oct. 1520. 'O Go^.

STECKEI-BERa.

CLXXXXVIIIL

HVTTENVS BOMFACIO AMORBACHIO SALVTEM.

Dubilas ad mc scribcnduin an sit, quasi vero ad quenquani aliuin aut .'o
priiis sit, aut Sccpius sit. Quanqiiain si lioc proposiUim tihi est, ut qui-
biisdam mc onercs immodicis laiidihus, facilc patior pcrpctuo silerc te.
Scito cniui nihil iu ainicis gravius ferrc Huttcnum. Itaqiic et si carere
tiia amicilia iion [lossum, fcrrc istain lamcn iii lc pompam ncquco, <piod
ut iugraliim ahs tc inilii accidit, ita iucunduin fiiit quod utco rrjg xaQdiagro
sacramcntai-ium tc niihi ofTcrs, qucin idcirco cl accipio lihciitcr, ct coin-
jilcctar tcnacissimc. Uiiod scrihis cottidie in manihus hahcrc tc opuscnla
mca, ncscio an vercndum hoc sit, ul mclinra posthahcas. Nullum pro nic
discrimcn rccusas. At ipsum illud forlasse opus non cst, discrimcn ut
adcas, <pianquani si fucrit, spcrahilc csl iii lc prnfiigium, Iioc pcto ut nc30
amare dcsinas, et Scei)issiine familiaritcr pcr litcras ut coUoqiiaris. De
Eckio rccte facis quod ineptmn halalroncm odisti. Mcrctur lioc cnim, ct
ut contcmptissime ridcatur a honis onmihus. Optime vale cx Stcckclhcrg
vij Calcn. INouehris.

Pcr amanucnscm. 35

CLXXXXVIIII. A = M8. ad n. rLxiiii. adnot. 2 = E;;hneh (Ind. l.ibl. n. 85.)
p. d-M). f^q. n. XI.

'^ de vitiis person.]? Locus cornqitu.s: fort. l. dc convitiis papalibus •* ille]
Paul. cp. ad Kom. VIII. -20.

*" (pieni(|uam 2. " (^f^gj 2. "^^ dito x. k.] ejcrorde , c.r animo. "-^' complcctor 2.
'" (inaiiKpiam 2. post fucrit addidi , ^'^ balatorcm 2. ^3 Steckelberga 2.

CC. HVTTENI AD ERASMVM KOTEUOD. EP. D. i:t. NOV. 1 5'.'0. 423

EBERNBVRGI. CC. 13. NOV. IV20.

EIIASMO ROTKIIODAMO VLIUCIIVS IIVTTENVS S. D.

Miilc iiiilii cedal (Hii(l([iiid lioc csl (juod taiito ciim pcriciilo inccpi, §.i.
lioc lcniporis, nisi nie sollicituin mayis liabet tua saliis, quam mca for-
6tmia, Erasme optime. ita(]uc cum quo spcctet res, planc videas, miror
quid ibi agas, ulii et magna cst, ut us(piam alil)i, nostrariun partium in-
fcnsio ct Dcciini mandata grassantur nunc, ul audio, atrocitcr. Ouin etiam §. ?.
exustis Lutheri Jibris securc te consistere existimas, quasi non illius da-
mnatio tu» causffi sit prteiudicium, aut tibi parsuros putanduni sit ipii

ii'Lullicrum damiiaverunt. fuge, lieus lu, liige, ac tc nobis serva! Milii
periculi satis multiim (piidem est, etiain infinituin, sed tantuindem animi
periculis indurati et fortuna quie ferat; liia alia caiisa cst. fuge, optime
Erasme, fuge dum licet, nc siquid adversi (quod abominor) cadat, iam
tum non sit hoc ipsum integrum, et neccsse sit dicere hoc, quod sapiens

i5nemo dixit, 'Non putaram'. lam palam clamant isti omnium horum auto-§.s.
rem esse te, atquc ab Iioc fonte profluxisse quidquid est quod male nunc
habct Leonem, te pra-ivisse nobis, tc erudiisse, te primiim incitasse liber-
tatis studio hominum mentes, te essc illum a quo pendeamus alii. Quod§.4.
etsi hiiiusmodi non cst, quia tameii nosli quocum gcncrc homiiium res

2unobis cst, nulhtm dclics coiici()crc tantam spcni, ut te his locis crcdas.
Odiosic sunt hac iii causa hterai, quaiito magis (pii has intulit, qiii cni-
ditione Germaniam iinplcvit. Age autcin Dcrthusiensis ibi ad Dcciinum§.5.

CC. 1 = ^Hitviotii'd)C5 ?(rd)io fiiv Scutfdjfanb. SicOcutev 33anb. [i.>. ,3. 3- ^Jii-^fcv.]
9)Jannr). 11. &cipj. 1787. 8". p. 25...32. C^ag Ovtginat bcfinbct fid) in bcm @vaf(id)cn
l'ci)ifd)cn 3h-d)iv> jn lilieScaftcU, beffen gc(el)vten 3(iiffel)ev, bcm x>evbientcn @vaf(id)cn
.^ofvat(), -^cvvn ^(ein, bic gefaftioie DJfittl^eilnng bcv Stbfc^vift jn vevbanfcu ift, i^ou
bcnt aiid) bic bcnt Icvt bcwi^cfiti^tcn Diotcn t)cvvit()ven. aiHc bas ©d)veibcu bovt()in gc:
laugt tft, bav^on ftubct fid) feinc fid)CVC ©pnv', [procul dubio ex chartis Sicking-anis
expugnato Nanstallo s. Landstuhl dispersis] iim fo gcunffcv tft, ba^ foIc^e§
bcut Gra^mnf- uid)t jn §anbcu gcfomutcn. 3[i)ahvfd)cinlid) na()m bcv 2?ote, bcv bcn
GraSmus anffud)eu folitc, feincn SBcg iibcv D.liaiu', iinb fam mit bcm 53vicf nid)t )oci=
tcr". DJcofcv 1. c. p. 23.) — Utinam satis accurate descriittum exempUun huius
epistolfe liaberemus. Ut solitus fuit, errores ab aliis admissos non solum rc-
cepit omnes, sed non nnllos etiam suos adiecit 2 — Hutt. Miinch. IV. p. 49...53.

® ibi] in Brabantia. Moserus adnot. Moguntise aut Colonise. quod 2. e.r-scripsit.
' passuros 1.2. '^ Non put.] cf. supra p.400. v. 12. " habet. Leonem te 1. habet
Leonemte2. ^•hseS. ^'^Derthus.] ,,Absque dubioGuillielmi EnckefortSilvaducen-
sis, Episcopi Dertusensis, [10. Sept.] Anno 1523. ab Hadriano Papa Cardinalis nomi-
natl". Moser. Inde Muncldiis fecit: 'Ohne Zweifel Wilhelm v. Enkenfort, welchen
Pabst Hadrian im Jahr 1532. zum Bischof ernannte.' temulenter. Ante cardina-
latum cum aliis XXX d. 20. lun. a. 1517. acceptum ipse Hadrianus VI. Dertuscnsis
(7'oWo.w^) episcopus fuerat, et hunc h. 1. vult Huttenus. Cf. Ciaccouii Vit. pontiff.
III. p. 387. 441. sq.

421 ('('• nVTTf;N'I AD r.KASMVM r.OTEi;OD. EP. P. 13. xov. i.'):o.

c[>istoUL', coii\i[iis ciim illo oxpostnhinlis, qiiod tc m Gorinoiiia fcrat ha-
riim roruni nia^istrum, cuius momenti cst? IMane fugiendum tibi cxistimo,
si non magni facias tuum casum, tamcii iit ne lanlo pneside spolientur

§.0. studia, tanto patre orbse sint lilcrie. Si dubilarcs adhuc, nihil fidum satis
esse nobis vd ab Ah-andro doccri oportcrct, qucm quis piUassct pecunias
sacerdotah advcrsum nos coiuhuM posse? et tanicn non op[)ugnat acrius

§.". hoc tempore ahus. Tu autcm h'iiiter ct sulddaiidicndo tot iam aimos tra-
ctato pontifice, ctiam laudalo, (|uid mcruisti aliud ([uam ut iufensc odcrit
ct pcrdilum vclit:' id ([uod niagis ctiam faccre volct, quando iam vidcltit

§.". contra suum furorcm arma cx[i*cdiri. ([iiod iam antc facluni esset, nisiio
Francisci consilium fuissct rcgcni fcntarc prius, spe conccpta fore ut hoc
i[)sc rcx agat aut ccrtc agentibus nobis coimiveat; nccpie non factum ar-
liitror-, nisi oimiia invertct scelcralus ille ScUavus corona C;csari obhita,

§.0. ciiius pricmium [)Oscimur Luthcrus et cgo. Eigo igitur cripc isthinc te;
nam inihi armis agcnduin cst, quod tibi uc olisit, pnedico antc iam. lo
Ouodsi non probas institutum tu incum, caiisam taiiicn cur ha^c jiaro.
improbarc iion potes, nt hbcra sit Gcrmania; nam tunc vigebunt cliam

§. in. htcric d boiior crit slndiis. Difficile hoc libi est pr;eslare, inqnis. dif!!-
cilhmuni, scd (.inicii coiiari [ndclirum cst, qiiidquid evciiiat eliam: iiaiii
evcntis rcrum [lugnarc non cst incum; quod fortiina niomcntum luibcat, ?o

§. ii.ibi aiiinio ct virtute conalior. Quodsi cui occurram occasioni, quis im[)e-
dict o[itatuin liis consihis cxilmii coiitingcrc? sin contra eveniet, lameu
niilhim cst tam priidciis ponlilicis (•(iiisihum, quod extinguere hoc a nobis
cxcitaluni scincl iiiccndium hccat: profecto cnim ardclmnt isla, quanlum-
cuni([ue rcluclanlibus i[isis , ctiam si nos opprimant: iam ahos cnim [laricl 25

§. 1'-'. vchcmcnliorcs cliam hiicrtatis adsertorcs cinis iste noster: al([ue co niagis
ago li;cc, quod futurum hoc scio; conaborque omnia et undecumque hcc-
l)it, ;insam nobis arripiam, nihil non tcntabo; a quo iiull» minae, niilla
([u;c abducant pericula salis sunt. Senicl infixum in libertale animam dirimi
non patiar. an possem [lati, cui tam inhonesta proposila sit servitus, nisiso
rcbcllcm? cgonc mollibus scrviam saccrdolulis, delicalulis istis cynedis
[)arcaiii, impudicos adorem ponlihces, hominum nullius bon;c frugis im-
[icr;ila laciam, ciim lolics sunimis inipcratoribus ncgasse hoc maiorcs mcos
sciam, iicc c.i sit qiuie tanlam iiidignalioiicm fcrat, mea natura? prius

§. ir,. oiiinia pcrdidcro. Qiiod ut ne dubiles quo agitem animo, iam pcrsiiasiso
i[)sc milii falalc lioc cssc Iluttcno pro palria j)criclitanle, quod conslanlcr
adco [iroposui, ut clariorcm nuUam, quam qu« pro communi hbcrlale

?.ii.olicatur, mortcm cssc cxislimcm. Agite igilur, oplimi cives, adesle popii-

^ Alcanflro] Alexandro ^. 2. " Franc.] dc Sickin,£j(>n. rcgem] Gcrmanicnm,
Carolnm V. electum imp. Romanorum. " 8claiius Corolla 1. 2. Alcanrlcr natione
l.strus fuit. ^^ scio] scis 1. 2.

CC. HVTTEXI AD EKAf?MVM ROTEROD. EP. D. 13. XOV. 1520. 425

lares, propellantiir iniprobi a Germania domini, solvatur turpis servitus.
pudendum abiiciatiir iugum! Germanos esse nos meminerimus, neque hic
quisquam sit, quem delectet vivere, si non possit libere. Aliquid, non?. i".
onniia prfecidet, si, quod isti sperant, intercedet regis edlctum ; neque

somnia ille refugia clauserit, omnia subduxerit auxilia. Quem ego tamen
credo abductum nunc pessimo consilio, non diu facturum etiam hoc: ali-
quando enini ad se redibit, neque semper Romanensium palponum consi-
liis subvertendum se pra^beliit, cum quia tot exemplis commoneri eum fa-
cile est 'nihil essc ibi fiduin', tnm vero quia tempus adesse videtur, quo

lohcec abpleatur tyrannis. Quod etsi a me fieri non possit, tamen initia§.i6.
sumere poterit; ubi qui sunt isti qui ad quietem hortantur? quasi vero
forti viro, qualis esse laboro, quiescere sit despicabilem servire servitutem,
hoc pr»sertim tempore quo ad summum conscendit luec iudignitas, quo
isti nihil non licere sibi voluut, quo sacra profanaque omnia impie, ut

isnunquam prins, miscentur, quo mentiri et fraudare regiuni est et ponti-
fiiiuni, diripere et furari etiam sacrum. Hiuc tii laude conatus es revo-§. it.
care hos; benigue id quidem, sed vincente ipsorum deinentia niliil eblau-
ditus es. lam nou est igitur tempus, ut desperata sanilate, cuius in tau-
lum capaces isti non sunt, abnciamus putrida cadavera, exuramus et ab-

20oleamus? quod si vi et armis conemur efficere, ut his obsseviamus furiis,
eritne qui fortitudiui nostr» temeritatis appellatione obructabit? Fuerit. at
nos hanc gloriam existimabimus; neque sequemur tamen gloriam, sed
liberlatis studio periculis ultro nos obiiciemus : neque enim servire poteri-
nuis, (piibus etiam servientes ui Germania videre alios grave est: et for-

25 tasse invilis hominibus suie hbertatis authores erimus. QucC idcirco pIuri-§. is.
bus ad te scripsi, ut ulji quaj hic parentur scires, cognoscere tibi liceret
quam non sis tutus illic, ubi maxime obsistitur remergenti tandem liber-
tati et tenacissime hyeret servitus. Quare cousilium est meum, ne tanti
facias illud islic ociolum, ut in summo periculo conquiescere in animnm

soindncas. ^lultum te capiunt Basilienses tui; qu» mora est, qum eo con-§.i9.
cedas quainprimum, prtesertim uusquam liberiores cum sint homiues, su-
apte alioqui uatura, nunc Lulheri etiam scriptis et meo quodam poemate
Germanice scripto mire inflammati? In summa isthinc te eripe et mani-
festum discrimen prudenter declina. Hoc te ego hortor, quem ut id fa-5.20.

35 ciam , cum ipsi persuadere tijii non possent , communes amici pie admo-
dum exorarunt. Da aliqnid omnium votis, si non parcis tuce saluti: no-
vum hoc tuum in commune benefactum erit. cede noslris precibus, qui

' AliquHl non omnia prsecindct 1. 2. '"> ille] illa 2. Qiiem] Cfesarem.

*■' aliq. enim etc.] Commode hsec referri possunt ad commentarium, quem ut inde
instrueretur Coesar, Huttenus tum composuit, Anzeig wie alliregen sick die Bdpst
gegen die Kaiser gehalten. ® commoveri 1. 2. *" obrseviamus 1. 2. 21 fortitu-
dine 2. *■' autores 2. " otiolum 2. '^ poemate] Clag vnd vurmawmg etc.

426 CC. HVTT. AD ERASM. EP. D. 13. NOV. 1520. CCI. LVTDERI AD SPALATIX. EP.

istorum terrorem contemnis; concede aniicorum desideriis, si istoruni vim
non fugis. >'on lanti fuerit Erasmo Lovaniiun, ut illius ergo sui fructu
universam fraudare velit Germaniain: niinis inagni constiterit unius urliis
§.2i.amor, si lianc publico pr«feras desiderio. Memineris venenum csse clam,
et sicas esse mcmineris, si manifesta iion limes. lloc (|ui te amant eflla- 5
gilant, cjuorum tandem studiis concede et te nobis in communc serva ac
§.-?. optime vale. Ex Ebernburgo per amanuensem. Idib. Novembris Aimo
MDXX. (in;e in pneriim meum contulisti, in ipsum me collata arbitrare.
Hetldam vicem. Ipsum non remitlam liiiic; iienue eiiiin carere possum
lido minislro. lo

Inscriiilio: Desydek. Era.smo HOTEKODAMO,

Tlicologo Cbrislianiss. amico adorabili .salul.
Mosuntiie, Colonia3 aut ubi ubi est.

BILENBERGJE.

CCI. 15. NOV. 1520.

[MARTLNVS LVTIIERVS] 15

PIO ET EKVDITO VIRO

D. GEORGIO SPALATINO

A SACRIS PRINCIPALIBVS SAXONICI HEROIS

SVO IN DOMINO CHARISSIMO.

IHESVS. 20

Saluteni. Bullani quam misisti, accepi , nii Spalalino, oxpectaniusque rc-
diliini veslrum f(j'liconi qiiotidic, cum multis novitalihus et una vetiislnte, (pi;e
csl aiiLim (;;u-(»liii;un niilliiis spoi osso. riaiuloo Hulloniim pnnliiso, iihpio iiliii;iin
M;u-iniiiii ;iiil Alo;iii(liiiin inlorcopissol. KxciMiiiiiiiiiioalio liiill;ilio;i noltis iioii liiiio-
tiir, (pianqu;ini opiscopos islos duos aiidiamus procossuros, quos riirsus ol ogo jo
pulolire excipiani et insignihus .suis oriiabo. Dux tJeorgius furonlissiiniis apiid
so p;iiiluin oocrcitiis esse dicitur externo. Pliilippus noster Melanclillion rospon-
dot, sub nominc Favcnlini Uidymi, Tlionue Rluidino, id esl Einsero person;ilo

V';ile in Domino. Eilenborgte, 3LI).XX. Terlia feri;i posl Mailini.

M;irtiniis Liillior. 3o

CCT. I = Lutlicri Epp. (Ind. bibL ii. ,o7,l.) II. fol. 7. 2 = ibi(L 57,4. I. p. 5'i.'^. .sq.
.11. ccLxix. (Gernianicc in Littliers Schrifini v. Walch. XXI. 721. n. 211.)

■^ ,,Q,nfe minc .sequuntur, ab Hutteno propria manu scripta sunt". Moser.
'" mafristro 2. '• Inscriptionem omis. 2.

'■^ GEORGio srALATixo. 1. ^" lesus 2. ^'^ fcliccm 2.

CCII. nVTTENI AD MAnTIXVJI BVCERVM EP. D. 3o. NOV. 1520, 427

EBERXBYRGI. CCII. 25. NOV. 1520.

MARTINO BVCERO Vr.R. HVTT. S.\LVT.

Qiiod neque adhuc scripsi ail te nociue niisi (luicciiiani, in causa est§.i-
quod non habui cui recte connnitterem, nam haud dum Colonia rediit

ftpiier Uhrarius. Arsit Coloniie quoque Lutherus. Ergo ihit in ignem san-
ctaqne veriloqui morietur Musa Lutheri. Sunt qui menteni adolescentisi^.
principis invertant suis maleficis prjestigiis, quos Franciscus arhilratur non
diu valituros: nam inter Carolum et Leonem non arctam fore amiciliam
omnes arhitrantur: adversum([iie niliil potuit impetrare; (piiu etiam Fran-

locisco ipsi, qui nunc pollet apud regem, ipse rex pollicitus est non pas-
surum se inauditum me incognita causa vel iudicari vel opprimi. Quod§.3.
quale sit futurum videhimus. proximo conventu qiii Vormatiam indicitur,
experiemur qualis (juisque et quam tuealur sententiam: nam tunc emer-
gent quos Franciscus arhitratur csse complures qui nos vinccre velint, ah-

15 qnos (pii et ipsi parati sint piignare. Ferdinandiis dicilur Austrite rex et§. 4.
uxorein ducet Ungaram puellam regii generis. Ipse Carolus proximo vere
revertetur in Hispanias. De Gallo et Helvetiis mirum est silentium. Ma-§.5.
ximo cum dolore plurimoruin omnis generis et ordinis hominum arseriint
Coloniic Lulheriana , tantum sacriticulis quihusdam arrisit negotium. Audio

2oita pertinaciter faverc Luthero ex nohilihns quosdam, ut Franciscus exi-
stiinet ad seditionem eximie periculosam processuram rem esse, si Colonise
adhuc fuisset Friderichus Saxo: nam paulo ante ahierat. ExpectamusS.e.
Moguntiie quid fial, nam et ihi tentahunt advei*sarii. Lutherum audivi
Iiodie nescio quid emisisse, quo Leonem X. cxcommunicet et anatheina

25faciat. Capnion appellavit, quem Franciscus tueliitur modis omnihus. §.7.
Hogostratum ovantein legimus. Biilla expedit se et excrevit mihi inopi-
nanti in longum. Si non misisti Vormatiam lihros colligalos, mitte pro-§.s.
pere. ihit ad te, quamprimum reversus fuerit, puer hiljliopola, et forte
aUos adferet itidem compingendos, uhi cura ut nitidiuscule adparentur.

soLihros da ad Tilonium; sed utinam iam dederis, nam mitto iiunc qiii, si

CCII. 1 = Rohricli (IncL bibl. n. 85.) p. G'20...022. n.ii. ex firchio cccl. Argentorat.

'' Rectius quam Sickingus Lutherus in pr.-ec. epist. auguratus est. ^ impe-
trare]? impetrari *" regem] Carolum Y. *' inc. c.] sine c^usse cognitione, i.
e. iu iutlicio non aiiflitum indefensi.imque. '^' dicitur]'/ dicetur ^* emisisse]

libellus 'Adversus execrabilem Antichristi bullain', ineuuteNov. , Germanice 221=
bcr bie 23u[lcu bcl (Subtdjvift^ exeimte eod. mense publicatus est. ^c Hogostr. ov.]
Huius dialogi, qui Huttenicorum simillimus Burckhardo visus est, sed cuius
auctor nescitur , plura eodem fere tempore publicata sunt exempla. Cf. infra ad
n. ccxxii. Bulla] Leonis X. contra Lutherum , ab Hutteno adnotata. excreuit]
exacuit i. ^" Tilonium]? Fortasse Thcobaldum Fettich medicum vult, de quo in

428 CC'II. HVTT. AD RVCEn. EP. P.?o.XOV. CCIII. EI VSD. AD EVSD. EP. D. ?S. NOV. I .VIO.

§.9. ,'ulsint, liuc pervehondos curct. De le scripsi Capitoni, qui de suffraga-
ncatu rcspontlit niilii, quod non placet. Ccrtnm est venluruni ad conven-
tuni potentissimnni quempiam pcmtificis legatum; ah co videhinnis qnid
possit impetrari, et poterit crcdo qnantum satis cril , uhi cxpciieris meam
opci-am, (pialis ])ro te sit. Intcrim valc et fclicilcr valc. Scis unde ct:
quis scriliam. Ml. Kal. Deccmbr.

Insa^ipdo: Martino Buccro, Prcsbytcro Thcologo

amico innoccntissimo Sal. 25. ISov. 1520.

CCIII.

EnERNBVRGI. V^l^ill. 2S. NOV. 1520.

VLRICnVS HVTTENVS MARTINO BVCERO SALVTEM. '"

§. 1. Monitus hcri siun a quodam tui paritcr ac mci slndiosissimo, ut no

paliar lantam (idcm liabere te vigili Vormaticnsi: nain csse homincm Ihixa
hdc, lUMpic amare, ut tu reris, nostra stndia, iamquc magis ac magis
proptcr Liithcriim et me irasci literis animumque halicre omnibus nostri
ordiiiis homiiiibus infcnsum. Huins rci posscm signa ostendere tibi, sii^
corain liccict; ilaipie vide ne tibi malum pariat bonilas tua, et si te sal-

§.-'. viim css(! vis, ne conmiitte secreta posthac illi tua. Scripsi ^lalcnio, ul
libros ad te mittat, Origenem, Amlirosium, Anastasium et Cyrilhmi, (pios
ubi acceperis, elcgantcr cnra illigandos. Rcli^juos libros mitte ad Tilo-
ninm pcr prinium qiicmquc vcclorcm. Cottidi(! expccto puerum mciini, 20

§.3, (pii ubi vciicril , millcliir islhuc aut 8i)iram. Luthcrus arsit Mogunli;e, sed
niillo, crcdo, siio sciisii. hoc pr;cslare possunt incendiarii isti, iir;clcrca

§.4. niliil. De tc itcriim. scripsi Capitoni, ncque ccssabo ncgoliiim Imim ;igcrc.
Alcandcr hospilio ;icci|iiliir a Vigili Wormati;c: sic monuit Tilonius. Kli;im
Francisco locutus simi dc lc; (piodsi qme vis urgchil, scribc ad mc cclcr- '-'•i
rimc, iil rchigiiim prospicianms tibi. Vale ex Ebcrnbiirgo iiij Kal. Dcccmlir.

§.5. Milto aiircos tibi trcs, et cum haec scripsisscm , venit in mciilcm pn-

criiin amanucnscm meum mitterc Vormali;un ct Spiiam. Tu vidc ut cuin
mcis e Vormatia ipse curet bas tibi rcddcii(I;ts; lu iiilcrim (nam niiuc fa-

CCIII. 1 = no/irich l.c. p.022.sq. n. iii. (itoin ex Argeiitor.Mtonsis ecel. Jircliio.)

Epp. O. V. II. 0. in cannine litliniicali Sclilniiraftii et in cp. Lanipi (lictum est; snd
potius 'teloninm' scripserim , nt de qnodam officiali, portoriorum cxaclore Vor-
macicnsi sermo sit. ^ potentiss. 1. ■ * 25. Nov. 1520. ia i, addita sunt , quasi
ab ipso Hntteno post inscr. scripta essent.

'^* vig. Vorm.] "cpiscopo Vorm. Reinhardo de Kicbnr". Rdhrich. '■'■*» Tilo-
nius] cf. not. ad prseced. ep.

CCIII. HVTTEXI AD MARTIXVM HVCERVM EP. 1). 28. SEPT. \i,20. 429

cile poles propter rcgis comnieatnni euntibus ultro citroque veclorihusj
cures libros qui conipacti sunt, ocissiine Vormatiam, quos revcrlens ille
Spira possit , cum ista omnia inveniat, ciirare huc mihi, necpie sit mora.
Habebas nescio quot Conqueslionum Lalinarum exemplaria, qu;e dicel)as5.G.

onolle ad se accipere hililiopolas vestros; at nunc propter tanke peregrini-
talis advenlum credo diligenter adcurante te magna pars divendi poteril.
reliquum quod posse distrahi desperas, cuni hbris Vormatiam mitte. age
aulem, si non hahebis veclorem statim Vormatiam euntem, Spiram vero
hahebis, mittas Spiram hbros ad Maternum, qui de puero meo scit ubi

losit. St'(l is ultra unum diem Spirae non morabitur: nisi igitur mox potes
mittere, potius vide ul Vormatiam transportentur, quod commodius lieret.
Opoilunitatem specta in his omnibus. Mitte simul inchisum tuis hteris indi- §.:.
cem rerum nostrarum, id est qure et quot exemplaria acceperis, ut divendi-
deris, quam commutationem feceris , quanti quemque hbrum emeris, ut sciam

V, quid tihi debeatur. Si divendidisses interim ahquid hbrorum , ut superes-
set pecunia, id retinebis, quod usui sit colhgandis rehquis hbris qui e Spira
niittmiiir. Vale et negotium nostrum diligenter cura. ex Eljernburgo.
Inscriptio: ^lartino Bucero hteris instructissi-
mo amico imiocenti ac hono.

20 28. Nov. 1 520.

* Conquestionum] cf. supra n. CLXXXVIII. sqq. ^^ 28. Xov. 1520. quasi in-
scriptfonis partem adiecit 1.

RiJhrieliius refert lectores ad epistolam Beati Rhenani ad Bonifacium Amer-
bachiura Avenione tunc degeutem , Basileae postridie Trium reguin [7. lan. 1521]
scriptam, in Ijibliotheca antistitii Basiliensis servatam, hanc :

,,Aleander Moguntise Lutheri libellos exussit. Prioii die nihil fuit actum:
nam cum carnifex in suggestu stans qusesiisset, num legitime damnatus esset is
cuius isti libri forent exurendi, respondit universa populi niultitudo, nondum
damnatum esse. Ad hanc vocem carnifex desiliit, praefatus se nihil a [?e] medio
toUere nisi secundum leges riteque damnatum. Res tota versa fuit in risum et
convicia, quibus sic proscissus est Aleander, ut optarit istam se provinciara nun-
quam suscepisse: parum abfuit quin lapidihus obrueretur; vocabant eum ludseum,
proditorem, nebulonem et quid non? Postero die cum omnia querelis impleret
iniuriamque diceret Romano pontifici factam, cuius edicta contemnerentur, effe-
cit suis minis apud cardinalem Moguntinum et canonicos, ut aliquot libelli in
foro per vespillonem seu cadaverarium (nam camifex hoc facere detrectabat) in-
cenderentur. Editura est in illum carmen amarulentum, quod sedibus in quibus
divertit, multisque locis affixum noctu ferunt".

430 COIV. FKOWIN V. nVTT. AN VLRICU. CC\'. IIVTT. PR.EK. AD BVLI.AM I.EOXIS X.

STEOKKI.HERO.

CCIIIL

[^roiDtn von ^uttcii an fctncn pnilicr Hlrid).]

/r. liebcr gcrre nnb. Bni^cr , Q:inr ['d^icibcn luir i)ctl;an, Ijob Jd) allcs 3nl)alts vur-
nonimcn unii als ^r anjiiit, tias ^r mir ^n nujn anliocntjcr not fad)cn nit iuift 311
l)illfcn, ift nit flut uf mcjncr fntcn, imti iucr iiil bclTcr iiciucfcn, nian i)ct tncjns ratics 5
crftlid) iicfolflt, ^an mir ni)c licb luas tnid) in iiic biintnif? als Jlr iuift }u flcbcn, iic-
iucil cud) abcr t)u faci) allcn fo iuol gcnil, i)ab id) tias fpil angcfangcn, got mcif;, mj id)
cs ausfiirc, Dan id) i}ab mir nit ficriuij laft ujf jjclalicn, "bod) iucr td) nit lu-rbunlicn,
molt id) fs mit Crcn iuol auf?furcn; abcr flcfd)ccn ping fcin nit m lucnbcn. So lucifi
id) fud) uon nicincr fad) funHcriid) nid)s 3U fd)rcibcn, tian id) fclbs nit iucif? mj fj ftijctt, 10
bin abcr iuillcs Jln kurt^, §:o fd)irft es nicpncr flctcflcnijcit nad) ftatt i^aben iuil, tnict)
fflbs bj fud) 3u fiiiicn nnti tiic unft antirc fad) i)alb mit cud) rc^i unnti i^anlJlunti l)abcn
vni Jn inittcr 3cit ftis i^abcn, uij ir mir i)ffd)ribfn, lias i)ab id) ud) offs I\urt3t ^n ant-
uiort nit btrflfn mottcn, Dcn cuci) ats mfjn lifbfn bru^fr mit bruiifrtid)cr trciu 3U bcflcfl-
ncn bin id) flcftof?cn , unti ift mir umcr anligcnbt nit licb, iamit bcfct id) vA) flot 3u flc- 15
fonl)tl)cit mit uil flutcr nad)t , lics fllid)cn torcn^ mcjn pruticr aud). Pat. uf poncrftafl
nad) l\atl)arincn Jlm XX. Jlar. /rocbcn non buttcn.

Pcm l)od)fictartcn nnti (Crnucftcn lUrid) uom gi'tti''i 3i' ftcdvctbcrfl mcjn fr. ticbcr

pru^cr 3U (Cijflncr l)antt.

CCIIII. 'i)(ii§ bcm rvicjinal im 9(v^io bcv fuvfiivftf. DJci^icviinij bev ipvolnnj Diicbcv^ 20
Iicffcu 3u i^afieC in: @. Sanbau, S^ic I}cffifcf)en JlUttcvbitViicn uub ilivc 2?cfit5ev. 3v ininb.
Gaffel 1836. 8», ©. 345. f. („®aB lllvid) aiirf) aitf fciuc 33viibcv macf)tic) cijjluivftc,
„biefc abcv nic()t feincu ■Shitl) fiatteu, 1^0,1 [?J bev uacl)fte(H'iibc 3?i-ief feine§ SBvubevS
„5vonnn i^ont 29. i)ioi\ 1520, bcu Ulvic^ ju b'bevn(nivi5 evl)ielt, uh'' iitau ilMi nad) bevcn

(i-vot.>evuuc5 faub.'' ©. 345. cit.) ib

[ebernbvrgi.] CCV. [exevnte NOV. S.INEVNTE DEC. 1520.

VLRICIIVS DE HVTTEN EQVES

GERMANIS OMNIBVS SALVTEM.

Ecce vobis Leonis Decinii Biillam, viii Germani, qna remergentem
ille veritatem C-hristianam remoi-ari conatnr, qnam respiranli longa tanilem 30
compressionc liherlati mistra?, ne vires recipiat ac planc reviviscat, ohiicil
et opponit. Cui nos talia molienti non ohsisliinns, ant puldico consilio,
ne longins pervatlat neve ali(piid pro Iiominis irrequieli ciipiililale et au-

CCV. 1...3 = Indic. bibliogr. n. XXXII. 1...3. 4 = Burckh. et 5 = Wagenseil.
ibid. post n, 5. cit. G = Hutt. Munch. IV. p.5.6.

'=■ flcfto^cn] ? flffti^fn
23 Decimil X. J...6.

CCV. IIVTT. PR.EF. AD BVLI.AM LEOXIS X. CCVI. AD EANDEM EPILOGVS. 431

(lacia efficiat, multo ante caveinus? Qureso vos per inunortalem Cluistum, §.?.
quando opportunum magis temi)us fuit, quando melior occasio dedit se
aliquid Germano dignum uomine gereudi? Omuia videtis eo tendere, ut
spcs sit, quanta nunquam prius, extiuctum iri hanc tyranuidem, isti morho

smedicinam adfuturam. Quod audete taudem ac pefficitc! Non Lutherus§.3.
agitur hoc iu negotio, sed ad omnes pertinet, quicquid e.st; uec in unum
quempiam hic stringitur gladius, sed publice oppugnamur: nolunt recla-
mari suae tyrannidi, suas fraudes detegi nolunt, suosque aperiri fucos, suo
furori obsistl, suae grassatune impedimentum fieri. Hoc ipsum est quodi^.

loindignautur quodque fremunt usque adeo, ut se miuime decore agant il)i.
Onod manifeste videntes vos, quid tandem agetis? quod consihum inibitis?
Me quidem si auihetis, Germanos esse vos memineritis. Ouie una commo-
nitio satis esse debet, ut ha;c vindicetis. Ego nunc vestro et coinmuui§.5.
nomiue perichtor, sed hbenter: primum enim facti conscius mihi sum

lopulcherrimi; deinde uon spero iam, sed pro certo habeo etiam, omnes
vos eadem ahquando ausuros mecum. Ilfec vero BuUa ut pul)licaretur nunc, §-6.
aulhor fui ob id . ul cum legeretis, facile ab una disceretis onines. Valete.

[EnERXBVRGI.] CCVI [eXEVNTE NOV. VEL IXEVXTE DEC.]

' A. 1520.

20 [HVTTENVS AD P. M. LEONEM X.]

Iljec super BuUa tiia babnimus, Pontifex Leo, quam pra^slahat BoniBes.i.
coutiueri apud sani tiim Petriim ut perpetuo lateret, quam tanto cum pu-
dore {si te modo pudet dedecorisi foras et in lucem emitti. Quare ne non
semper aliquid recte moneamus te, precium operse est isti tuse iicentise

25modum statuere et petulantes huius generis Bullas frienare, ne plus jequo
se effundaut. Paulus iuliet etiam a specie mali abstinere te; tanto mjnus§.2.
debes apertum te offendiculum praebere populo. Christiano, cui iam persua-
sum ipsi quoque est, in Germania preesertim, ex pontificalibus constitutio-
nibus, ut numi vulgo sunt, tanto quamque deteriorem esse, quanto sit re-

socentior. Noli vero commutare veritatem dei in mendacium, et humanas§.:i.
vestras constitiitiones, ab avaritia et ambitione depromptas, divinis prfeferre
mandatis et dei verbo. Illud inprimis desiste amore lucri divin» scripturtC §. 4.
sensum iniquis detorquerc modis et ab se alienum reddere ac fascinare

CCVI. 1...G = ut ad prceced. n. CCV. adnot. est. [G) p. 45. sq.]

* pcr vos G. * tempus ma^^is 5. 6. ^ numquam 4. exstinctum 4. ..6.

8 ncgocio 3. quidquid 3. '' quum 4. ..6. legeritis 5.^. M.D.XX. add. 5.6.

" pretium 4. ..6. ^■> frenare 3....G ^^ Paullus 5. Paul. I. ep. ad Thess. V.22.
" debet, 5. 6. ^i auaricia 3.

432 CCVI. IIVTTEXI EPILOGVS Ab BVI.LAM LEONlSi X. EXEVXTE A. 1.')20.

fi(l('liiiin inciites, ne verUati ol^ediant. Nam qnid conaris tain inauireslis
tiiis llayiliis Itoni speriem induccre, cuni possiin, si in concerlationem me
j»erdu.\eris, unum iii (lerinania episcopum oslendere omnilnis, a (|uo vi' ac

§.5. fraude extorsisti f|ualer sexagies mille aiireos'^ Est lioc loiidere ovesf aiit
speUinca latronum fa€la est domus domini? Taiidem cupiditatilnis luis oh-t,
siste, atqiie istam tenq)cra rapacitatem tuam, confidens in verlds inendacii
ac dicens cottidie 'Templum domiiii, templum domini' et 'Pax, pax", cuin
non sit pax. Nam nt hominum gcnus fallas, Jiis fraudibus non jjotes illum

§.G. latere cordiiiin scrulatorem, qualis sis. Memineris vero 'flageHi inundantis,
uhi transiliil, ne veiiiat super te et pseiidecchvsiam istam tuam totain(|iieio

§.7. semel conculcet iiessiinornm Roina} hominum coihiviem. Quid eniin Wonro^
hahes pneter iiifiiiituni illuin musicornm tuoruin et adsentatoriim gregem,
nisi nieros fures, nieros impostorcs, fraudatorcs, priedones aut aliter inalos
homincs; qui qnasi aucnpes ponuiit laqueos et [ledicas ad capiendum cot-

§.s. lidie hinc aliquid? Parcius preeterea lacesse veritatis adsertores, nemalunii5
ullro lihi concilies! lam hoc eiiim clamant ciiin propheta passim iiiulti.
'Quia corruit in plateis veritas, et lequitas non potuit ingredi; et facla est

§.9. 'veritas in ohlivionem, et qui recessit a malo, prad^c patuit'. Quare meuin
est consilium, ne unquam in mentem veniat tihi, ulterius persequi Lutlie-
rum cum iis una quos ille commovit. plures sunt enim quam ut vcl tihi2o
§.10. vel ulli episcopo liceat tantum animarum, si possitis etiam , perdere. Vides
iam ante mussitatum csse passiin contra te, quod tam leviter ct nuila de
caussa istud tuum fulmen iaculeris. quod non consyderas, si iii contcm-
§. ii.ptum ali(iuando venerit, quantum ofTendiculi vulgo pariturum sit. Igitiir
maiisiicsce et caritatis non fict* illius, sed Christiaiue et syncer;e ofliciiim^o
fac; exhihe te formam nohis ;ul imilandum, ac ilhul cura, non ut ex-
plearis tu, sed ut iios pascamur. Quod uhi decreveris, tum scientia post-
jiac pasce nos et doctrina, iion hullis: iam pertiesum est harum enim.
§.12. Indiilgentias vero tuas nauseamus, ut iieque niliil. Pontificia? dotcs siint
sapieiitia, puritas, castitas et reriim onuiium contemplus: has ainplectere. ;!0
sic enim fiet, ut colat tc Germania, cum ainarc videril, iiou oppugnet,
ubi terrerc persenserit. decet autem benevolcntia vincere te omnes, vi
cogere neminem. II;ec lihere, sed vcre, ut et res sunt et tenipora ferunt.
\ale, cx tierniiiiiia.

DIRVMPAMVS VINCVLA EORVM 35
ET PROIICIAMVS
A NOBIS IVGVM IPSORVM.

< conori,s 3. - flao-iciis 3. quuin cl sir infra 4...f). '"'•" Icrcm. YII. 4. VI. 14. VIII.
11. 7 quotidic 6. '■> .scruatorcm i. tiag-. in.] Cf. Isai. propli, XXVIII. 15. 18.
12 oTccgem J. .^'-'^ quotidic 6. ^^ Partius 3. lacesso 1. "■' proplieta] Isal.l. c. LIX.
14. 15. »8 prcdie 3. '^ umquam 4. 5. " causa 3. 6. consideras 3...6. "o diarita-
tis 3. sincera; 3. ..6. 26 pertesum i...3. «^ niliil 1. =^ M.D.XX. mld. 5.6.

CCVII. CROTl RVBTAXI Ab MARTIXVM I.VTHF.RVM KP. D. 5. DEf. 1520. 433

ERFVRDIA. CCVII. 5. DEC. I.V^O.

EPISTOLA
CROTI RVBIAXI nOCTISSIMI AC PIENTISSIMI VIRI
AD DOCTORE.M MAKTIXVM LATHERVM.

5 .SALVTEM PLVllIMAM DICIT.

>"on conceilitur lcmpiis imilla scril^ondi, neque lihi olium lefjeiidi epistohis §.i.
long;is, pntsertim olios.is. Satis niihi sil , fauiiliaritor salnlare Marlinnm no-
slrum, quem corruptis liis temporibus Evangelistam declit co'leslis clemeutia,
quamquam sanctuli palres atque iheologi fasli ila persequunlur odiol ul exci-

lodioneni doclrin;e dominic.e volenter admitterent, modo te auferre poterint. Si §."^
illa nierces Christi militihus persolvitur in his terrenis lluctihus, merito venera-
nmr sanctos oh veritatem defensam, ludihria ac verhera expertos, sectos, serra-
tos, occidione gladii mortuos. Constaus fama est, quam niinime terreare tv-
rannornm minis, qu.im sis inlrepidus mortis coutemptor, quam optes ultro pro

15 Cliristo snliire inille pericula : aniinnm quidem prohamus, et spiritum domini
agnoscimns, sed veremur, ne isla tua sancta alacritate periculum iniindo pariatnr.
>'on enim Martino suhlato mox alius siinili scriptuiie felicilate prodihit; festina§. 3.
lenle, uhi radices sanct;e doctrin;e i;icli fncrint allius, uli nunc est secundus
successus, tuni dices 'Cupio dissolvi, el esse cuni Christo'. Inlcrim dicenlem te

?ii 'Si deus pro nohis, quis conlra nos?' non aliter quidem audire volumus qiiam
qnod ipse quoque de vita tua curam suscipias. Qu.im multi pereunt in helio§. i.
niinia aiiimi alacrilate, uhi alios servat propria custodia! sic eleuim nos tuetur
divinus favor, ut sua providentia uostram curam velit excit;iri; ;dacres quidem
viilt, al non improvidos, fortes non audaces: qui sui ipsius curam negligit, is

-■ ■ iiiilii deuni \idetiir tentare. Impiu-tunus, credo , videor tihi essc monitor, verum
lihenter admilto liaiic culpam, in i[ua inultos socios haheo, quoni;im multum
periculi tihi instare passim cxistim.irit ex ohvia illa tui aniini promptitudine,
quam inulti incuriam interpretantur. Audivi ego his ;uirihns rohustum centau-§.5.
rum, Canonicus erat, puhlice profile.ntem, non difficile negotium sihi forc, mmlo

JOvelit, Lutherum furari, et furatum iu manus maximi pontilicis tradere. Ciiruiii-
spice, Argus sis. >'escis, quani inultos dites, aurum pliires accipiunt, non pancis
Episcoporum Cardiualiumque cuiii ingentihus pra-miis proposita sunt vocahula.
Tnrha iiiniiiiierahilis est invidia exagitata. Si Coloniense.s inci in lihris tuis Evan-§.6.
gelinin Clirisli, imino verius Cliristum ciiin Ev;uigeJio puhlicis comiciis exiirere

35 non suut veriti, tent.ire quid non audehnnt in pcrniciem tuam? exposita est
niagna pecunia pro lihris exiislis: qiiid nltro? non in auctorem? iu liunc locum
grave est odiuiii ccelestium syderum, quorum innuxu insaniunt pcrjietuam insa-

CCVII. „ricfe C5vi[tc( ift erft ju SitteniOei\ii A. 1521 in sedihus CarLstadii ^crau-5 fenimeu,
weldKii 3lbbiucf J. C. O. [CfeariuC'] in ■Jtvuftabt befitt, nebft anbevu ravcu collectaneis,
fo ^uv Hist. Croti cjefKncu, ml<i}C abev norf> nidit v^blliij fau ju Stanbc getnacfit wtx--
bcn, iveil 3eit unb iPcvfeciev fcWct. .^"'^cffcu abev tvivb fotdjc bicmit comnnmicivet,
wcil oiele baviu entfialteuc Singularia bem curieusen Sefev bieneu fbiincn".

^•ovtijefct^te Saminfuucj 23ou 3Uteu unb Dieuen Ibectocjif^eu
Sac^cu. gpv 8». 1723. @. 704...709.

" aufferre '^ iacti] .sic " Cf. Paul. ep. ad Phil. 1. 23. ^" Paul. ep. ad Eom. VIII. 3 1 .

HVTTENI OpP. VOL. I. ' 28

434 CCVII. CKOTI UVBIANI AD MAKTIXVM LVTIIEUVM EP. D. 5. DEC. Io20.

ni;iiii siiliiccli liominos. llenovalur iiiiiii nicnioiia velus de tragwdia rcvereiuli

§.7. Kapnionis, criius annuo spacio spcctalor fui. Et lingua cl calamus (lcficiol, si

velini rcccnscre theologoruin insaniam, quorum afToctus inveni mulicrciilarum

pcrlurl)ationil)Us afj^itatiores. 0 si cuin suo artificio prodirent ol)SCuri viri, quo

pro merito suo illustrarentur dcnuo tenebricosi palros, qui aliler nec volunt5

nec possunt illustrari quam siia lucc , lioc ost, quam ca])iunt a suo ccelo. Sed

§. s. prodibunt .spcro. Non tantum pcccarunt Lovanicnsos, quoniam quicquid illorum

insanife est in lioc iudicio, id a Colonicnsibus ac ali Iloclislralo inilium ccepil:

ille non quiescet donec misera anima in perdito corpore luctabitur. Lovanien-

§.9. sium error in multis veniam videtur halicrc. (iOlonienses Ae industria pcccant, lo

([iioruin sccleralus Anx nuper periisset gladio Iluthcni non procul a Lovanio, ni

indifj^nani ' sihi putasset Iloclistraticam mortcni f^enerosi animi iuvenis : dimisit

Irciiidum sanguiiio(iuc carcntem. Sod niinis inaximis in lo et Kapnionem ccssct

§. 10. pcrlurharo: sod iioscit lincni furor. Mullas postea tochnas slruxil sceleratns,
quas longuni forct narraro: tcnipus indicahil, uhi vindicta sunipta fiicrit a se- 15
dilioso patre. Sedit mecum Vuldae V dies, paucos post dies uhi cuni Ilochslrato
fucrat congressus. Vellem scires artes sanctissimorum patrum, tum in Ilalia,
lum in Gormania, (pioniam et in hanc Roma migravit: Scrihere non licet: tan-

§.ii.tuni cst, insidia' iiiagna' siint uhique. Lusiinus qucedain de Brachio domini contra
jJrachiuui socularo, quod invocant qui nil impium non invocant. Sed quo lahor 20
(lui hrovis osso voliii":' iii conlrarium vitium rapior: da veniam, 3Iarline, pontifox
sanctissimo, amor in to meus fccit me loquaccm, ol partem temporis ahslulit.
(Juod voliii cum doctissinio Philijipo commiinicaro, illc ino provocavit valdc docta
epislola ad rcscrihendum , quanquam tardc roddita. Nam dum ine qiia-rit niia

§. 12. cuiii tiia iii Ilalia, post semestre .spalium inc invenit erranlcm in Gcrmania. Fuit >:,
onim milii is annus inconstantissiinus, tum in Italia, tnin in Gcrmania; iihi
in])rimis voliii (luioscere, inprimis crat poregrinandum, quod his diehus accidit,
(]uaii(loqiii(loin ciim nuper essem in ilincre ad Ruhianos raeos, suhstiti hic Er-
furdicB apud vcteros amicos. Biduum non ahiit, ihi nil talc opinanti pra'fecturain
scholastici ordinis demandarunt. Recusavi, scd rcciisans oh ignominiam coacliis :io
siini suhirc: igitur contra officium providi patris familias, jiropriis neglectis
alicna ciiro, in ropuhlica stiidiosorum, (]uani E(!cius tuus conatur perliirhare.

§. 13. Sod Philippum salutahis reverentcr nostro noininc voniamque nohis ah illo im-
])Olrahis, si hrcvitor, aut nulla scrihemiis. rxorom diixit, fortunot Dcus saiictis-
siiiiain socictatoin, ut videat heatiis patcr liliorum suoruin in circuitu incnsie siia;. 35

§. 14. Ciim Miitiaiio iam annos aliquot contendo, contemptore coniugii et pr;ocone vit;e
saciificuloriim, ogo contra, coniugium pr;efero. itaqiie qui meum consiliiim .sc-
([uiinlur, iixorcs sihi collocant. Ila])lissinic Erfur(li;o jn pervigiliis Nicolai, 3I.D.XX.

'^ cf. lociiiu cx Hochstr.ato ov.antc p.aullo infra p. 4-11. exhibitum. '■' mdlim
carentem, sed m. m. , ni te ''■' Lusiinns quredam] cf. seq. Hutteni epistolam § 12.
^^ Rubianos meos] i. e. Dornheiraenses. *^-''' pr^efect. schol. ord.] rectoratum uni-
vci-sitatis hodic vocaut. ^•' ut videat K.] Cf. rsalm. CXXVII.H.

CCVIII. HVTTEXI AD MARTIXVM LVTHEnvM EP. D. 0. DEC. 1520. 435

EX EBERXBVRGO. CCVIII. 9. DEC. 1520.

VERBI DIVIXI PR^CONI INVICTISSIMO

MARTINO LVTHERO

FRATRI ET AMICO DILECTISSIMO

5 VLRICHVS HVTTENVS SAL.

Misertiis prorccto fueris, si videas conflictationes liic meas: ita est§. i.
Iiihrica liomiuuni titles. Dmn nova auxilia coulralio, desciscunt ^ctera.
Multa quisque metuit. multa causatur. impriinis terret hoiniues suixTstiiio,
qiia iiiditum auiinis esl adversari Romauo poiitifici, etiamsi iuiqiiissiiniis

1(1 et sceleratissimus si sit, facinus esse iuexpiabUe. Connitor tamen, neque§.2.
uiKpiani cedo adversis. Omnium solus constantissime nos tuetur Franciscns,
qiiem tamen nnper vacillare pene coegerant qui monstrosa qurepiam illi
quse tu scripsisses, sed uunquam, arbitror, scripsisti, persuaserant. Quod
ulti comperi, statim officii arbitratus sum esse mei id conari, ne tantum

i5nol)is preesidii occuparetur ab adversariis. Eff"eci- hoc legendo tna,- cpiae
ille paucissima admodum aute vix degustaverat. Primo slatim nt docilem, 5. 3.
quantuni mea fieri potuit facnltate, reddidi, cwpit arridere iUi negolhmi;
|)auIo post nt vidit quo tu cx fundamento qiiam molem extruseris, 'H^c
audet' ait 'quispiam convellere, aut si audet, poterit?' raulalim magis ac

2omagis incendi animum , adeo ut iam ita deditum nobis habeam, ut nullani
sinat prjeterire coMiam, quiii aliquid tuum aiit meum audiat. Est auteuH.i.
acerrimi homo iiidicii, et quo tu siue literis doctiorem videris nemiuem.
tuni quee facuudia, ut quodque accipit etferendi et amphficandil MeUorem
hac in re asserlorem et aptiorem invenire non poteramus. Atque igitur

25sunt qui invertere illum nobis coneutur magna adsidue opera, sed non
pervahturos certo scio: ita perspectam habeo homiuis fidem. Quiiietiam §.5.
cum ab amicis quiliusdam et necessariis teutaretur paiicos ante dies, ut
tanto in dubio positam causam desereret, pertinacissime restitit, causam
se minime dubiam tueri adfirmans: nam Christi esse et veritatis. pneterea

30 reipublicae Germanfe competere, ut nostra accipiantur monita, etiam iit de-
fensetnr fides. Xolo tamen latere te, Luthere, authorem fuisse euin, quoj.n.

CCVIII. 1 = lo. Frid. Hekelii Manipnlu.s primus epistolarum singularium &c.
Dresda? 1598. [alia exemplaria habent Plauite Variscorum. 1595.] 8". p. 105... 109.

2 = Apographum Hekeliani exempli in MS. Guelferb. Burckli. foll. 355.. .358.

3 = Burckh. II. p. 1-27.. .133. 4 = Wagenseil n. liii. p. 284.. .287. 5 = Hutt.

Miinch. III. p. 617...620.

^ videas] fueris 4. 5. (sine sensu). ' descistunt 4. ^ caussatur 3. Inpri-
mis 3. ..5. '0 siomis 3. ..5. " umquam 3.4. '^ pgene 3...5. ^^ numquam 3.4.
per.suaserunt. ^.5. " cepit /. 2. >« paullo 2...-/. exstruxeris .?...5. " Paul-
latim 2...5. '^'- YvWgvxh 3.4. 2^ adsertorem 5...5. ^' oTpere 1.2. assidue 2...5.
magno opere 2....5. «« praevalituros •/. 5. certe -/. 5. " quum ?/%«e J...5. ^^ i^o-
sitam ow/s. 4.5. cau.ssam 2. .J.iw. -^ aftirmans 2.^. 3' auctorem 3.4. autorem 5.

28*

43G CCVIII. HVTTKXI AD MAUTI.VVM LVTHERVM EP. 1>. 9. DEC. loJO.

110 ;ili(jiii(l iii liiinc iis(|iie tliein maim fecoiiin, .sed eo consilio , nt qiianto
diiiUiis c(nilinoani me. tanto favoris ])liis accedat causie, lanto(jiie inagis
iiisolescant adversarii, imtantes victnm et mole oppressum mea. Seqiiulns

§. 7. sum monilorem amicnm. Interim et apud Ca^sarem egit causam meani,
<pii illi promisit nou passurum se oppriiui me, iieque indicta causa damua- s
liirum. lam hoc agitur, nt expectemus proximo concilio qiiid slalnaliir.
existimaut omues de nobis tractatum iri uiaguis etiam concerlationiiiiis.

§.8. Quod videhimus quale futurum sif. Tn le contirma e,t constanti auimo
veritati adluere. In Cresare tamen spei admodum est parum: liabet eiiim
sacerdotum circa se magnos greges, atque illorum quibusdaiu est obnoxius lo
eliam ; qui onmes aetate ipsius abutuntiir ad consilia nunquam ipsi profu-

§.?). tiira. At Francisci opera solida est: (pian(piain el Cu'sarem existimal ille
lioc piiiicipum conventii iutellecturiim laiidem, quid tribuenduin sit inlidis
ponlilicibiis. El futiirum noimulli arbitraiitur niagnte inler ntruuKpie iii-
fensiouis hoc tempore iiiitium, iibi siiiiui oflicium Franciscus faciet. Potest 15

?. 10. apnd C;esarem valdc mnltiim; sed opporlune aggredi parat. Ouibus de
rebus satis. Mitto Bullam Decimi, a me, (pi;mluin brevissiino per Chri-
slum teinpore el diebns admodiim paiicis lieri i»oluit, sugillalam ali(piot

§.ii.locis. .Viiiul et lc scripsisse, quod non magis vidi quam alia qua; nar-
rantur circnmferri. Ouod miror, ad me cur non miltas slalim tiia, cumso

§.12. possis luibere (pii ;i(l Franciscum perferaut mullinn facile. Scribilur et
dialogus lUilhi mihi, festivitate arbilror noii inurbaua ; (piem editus ut hi-
erit, ;iccipi('S st;iliin; simul seciibirc Idiicliium tracto. Exclamavi et iii
tiioriiin liliroriim incendium versibiis L;iliiiis et Germauicis; utroscjue initto.
ileiii poeina Gerinauicum, propter quod nuUani satis iiffiuam arhitrauturi)
sacrifici. (pia plectar; ila feriint onmes hoiieslatis limites egressum me:
quod Christus iudicet qiiid reipnhlicre snse profuliirum sit, qua via his
m;dis medcri oporteat. illi (piidem diu iain damnatiim promniciaverunt,

5.1.'?. sed sjx-ro ahsolvi a deo (pios ipsi d;iuiii;iveriut. Arserunt tiia iaiii ter.
Qiiid liinr^ igitur a nostris parlihus discednnt homines'^ imo verinn scribo so
lihi, Enlliere, niagis iucensa mullitiido est, inagis(pie innammala. Tauliiin
illis prohiit iiiiaiii atque alteram cartulam exuslam ciirare. qiiiueliam p;i-
rnm alifuisse Mogimti;e ut lapidihus ohrueretiir Aleander, amici scribunt.
Qiia de re quandam statui ederc satis prolixam epistolam, in qua reui

2 caussse 3.4. et sic ithiq. per ss ^ Secutus 3.. .5. " exspectemus 3. ..5.

'" niao-nas 4.5. " numquam 5. 4. '^ quamquam J....5. *'"' adgredi 3. ..5. '^ Cf.
Ind. bibliogr. n. XXXII. ^2 festinate 4.5.\ 23 sreculare 3. ..5. Tractatus de sse-
culari bracliio nullus superest, neque alia ciusdem notitia. cf. prnec. Croti epist.
§ 11. et p. 404. § 6. 2^ poema Gerra.] Clag vnd Vormanuncj &c. Exclamavi] Cf.
Ind. bibliogr. n. XXXIIIAetB. 28 pi.onuntiav. ^...5. 3o Immo J...5. ^z ci,artulam
3. ..5. 3» lapidib. obr. Al.] Similiter Hedio. cf. ep. d. 21. Dec. 1520. datam, p. 438.
3* quamdam 3...5. epistolam] Non extat.

CCVII. IIVTT.AD LVTHEK.EP. D.O.DEC. CCIX. LVTIIERI AD IIVIT. EP. D. 10. DKC. :.-.20. 437

totam siun complexus, ul in illo 'inccndio successerit ois. Tuimi nomen§. u.
apud omnes liic venerabilc est. Quid agatur istic, facies opertc pretium
si copiosissime huc perscribas, et quid in quoque spei sit, quid liberc
quisque audeat. Spalatino scripseram, principis aninuun ut exploraret, §.i5.
amihique quantum hceret, ea de re perscribcrel: scire enim cupio quid
in ipso prtesidii sit: non tibi enim uni hoc habere cognitum utile vidctur,
sed iis etiam qui manum opponere et arina huic negotio volent. quod
insta et ipse, oro te: nescis enim quantum liiturum sit in rem nostram,
si vel auxiho ipse armatis esse veht vel connivere ad puh-hrum facinus,
lolioc est ut nobis hceat intra suam ditionem qua-rere diverticula, siquando
res poscat. Ipsum hoc ubi resciero , statui ahquando invisere vos : nam §. le.
diutius videor continere me non posse, quin ut videam te, quem sic ob
virtutem amo, advolem. Haec celeriter: nam diJigentem esse non hcuil,
cum properarem. Franciscus amicissime sahitat te, iubetque esse sahum
i^ et sanum, etiam animo auctum. Et tu ex me vale, frater carissime atque
optime. Ex Ebernliurgo Y. Idus Decembr. Sahita Philippum , Si>ahUinum,
Facchum et omnes nostros.

PSct. Quia suspicatiis sum scrijita mea curaturum te demio istic

edi, mitto exemplaria emendatiora, undc describantur per notarium.
•^o Rescribe ocyssime et copiose. Capnion huc veniet propediem. Ita

facturum rescripsit Francisco. Pricdicatores trepidant. Videbimus

rei eventum.

10. DEC. 15:0?

Vifte iiifra d. 10. Decembris a. 1521.

25 WITTEXEERGiE.

CCVim. 15.BEC.t520.

[MARTINVS LVTHERVS]

PIO ET ERVDITO VIRO
DOMIXO GEORGIO .SPALATIXO

A SACRIS PRIXCIPALIBVS
SVO IN DOMINO CilARISSIMO.

IHESVS.

Salutcm. En Ihilloni libruiu ad mo por Crolum, ut virlos , niissiim, mi
Spalaline. Principi curabis siium roddi oxompjar; ego menm tonoo. Dciis bono,

CC^aill. 1 = Lutlieri epp. (Ind. bil)I. n. 57,1.) I. fol. 294^. 295^ 2 = ibid. 57,4.
I. p. 533. n.ccLXXvi. (Germanice in Luthers Schriften v. Walch. XXI. 734.f. n.218.)

^ uni] jiofiin pro iam quod omnes habent. ntilc videtur] j)0sui pro videor quod
edd. habent. •'• atque] ac 4.5. >» PSct.] PSa. .3. ...5. '» edi] edidi 4.5.! ^o ocis-
sime 5.

'' lesus. 2. ^* librum] Conque.stionuin procul dubio.

438 CCIX. LVTH. AD SrAL. EP. CCX. HEDION. AD ZVIXfiL. ET. CCXI. rETRI FRAXC.

qiiis iiiiis Iiaruni iiovilalum? Papatuni liactcnus invictiini incipio talom haliorc
qui coinolli otiani possit ullra oniniuiii spcni, aul ultinia dios instat. Credo

atl te iani (liiduni porvenisse oxenipla lileraruni qiuo rcpoliisti

Anno M.D.XX. octava concoptionis.

Marlinus Lutlicrus Aueusl. ^

[mogvnti^.]

21. DEC. 1.520.

ccx.

CASrAR iiEnio

VLDKICO ZVINGLIO

AMICO INTEGERUIMO S. D.

Xacliis siiiii (■oncidiialuraiii ^ioiiiiiiliiiaiii, iil vocaiil; succossi Capiloni ; placol 10

Cdiidilid, (pi.c iKiiicslissiiiia osl; ovaiigoliuin aiidiiiiil a\idissiiiic

Liiliiciiiiii iiic coiuljussiiiius ox docroln pdiililicis, scd ridicule , cl siiiit

qiii doioraiil ikui luisso Lulhoruiii, sed Sihiiiiii Aciicaiii; quidani Ecciuiii aiit
Silvostruiu riiisse asseverant. Ouicunqiie fuoiil, lacla osl luec conluinolia Mar-
lino. Paruiii ahriiissct quiu Aloaiidcr fiiissol iiiiocliis incrd;c. Dccrcluiu fuil in 15
consilio priiicipuni, ut Martinus vonircl Worinaciain, redditurus rationciu .scri-
ptoruin. Dii honi, (piain ohstanl logali Roniani ! uolunt ut aiidiatur honio lijc-
reticus; niinantur imilta, sod friistra, iit dpiuor, conaliunlur. Audiomus hrcvi,

■ quo res vcrgat 1020. TIioiikc aposloli.

Caspar Iledio luiis. 20

CCX. Zuiiislii Opp. (Ind. bibL ii. 81.) p. 157. n. 51.

HAGANOI/E.

CCXI. 25. DEC. 1.520.

DOCTISSIMO LT ELOQVEyTlSSlMO

VLRICHO AB HVTTEN

EOriTl GERM.tSO 2

PETRVS FRANCISCI POETA S. P.

§. 1. Novanim rcruni aulitmnus advenil, Hullcnc eloquenlisslmc : fclicilcr

/lohis provcniunl imjios/orcs. Nupcr paucis assibus quinquc vitlimus vcitum-

CCXI. 1 = Pcfcnfio £l;iiftiano|rum | lic (Crucc. io cft, [ futl)cninoirum. [ fum pin nd-
monilione F. Thonun Miirnar, luthcromaftigis, \ oritinis Minornm, qiio
fibi tempercl u coniiicijs 8f flitUiii-.] imjjugnationihus Martini Lutheri. \ Mut-
thwi Gnidij Augufteii. j :(c | EpiftoUe item aliqiiot. \ Ad eruditos Germa-
niw. \ Ad Marlinum Lutherum. \ Ad ftrcnitifsimum Gcrm. Vlrichum Hut-
teiiu. \ Ad popidum Germaniw. \ Hequitur bibliopolaj signum eiusmodi :
4". s. 1. et a. Epistolii legitur foL C iij. Bis oadcm transcripta extat
in M.S. Burckb. Guclferb. foL L..G. et imprcssa 2 = Burckbard. III.
p. 301. ..303.

I

CCXI. PETRI FRANCISCI AD HVTT. EI>. D. 2.5. DEC. l,V-'0. CCXII. EX HOCHSTR. OVANTE. 439

dari apud urhem Lutheranorum: cx quihus (res licilalus esi Simon amicus
noster, patricius Augustensis; cceieri a foro siMucti. Aller Hieronymus §.-2.
erat Aleander, ludanis haptizatm, tnetallisque deputalus esl. Murnaro^.".
ciicullione quum non egeret admodum Simon, mihi tribus oholis vendidit,
oqnem tibi nunc mitto, ei si cupis, etiatn dono. Idoneus tnihi videtur, e quo
optimum possis depingere (luadrnplatorem scripturns quippiam in Curiisanos.
sidrinde si quid acturus es in Cordigeros discalceatos , nemo tihi hos prodel
facilius, quihuscum cetiat odio p>lus quatn Vatiniano; alioqui einsdem hcc-
reseos, nisi quod ttiolliorihus induitur viviique licentius, inierdiu ttionachus

^^nntgus, noctu Milesius stt^etiuissitnus. Et ut propius hunc tihi acupingam,§.i.
is est qui in Lutherum volumina edidit haclenus, qui otnnes in se comttiovit
eruditos, ottinihus hellum indixit, paralus etiatn in hanc horatn suhverterc
universam retn literariatn. Quid igitur tihi ttiitleretn gralius quatn taletn
iitipostoretn , tcdem ac tardutn hostem? Facito itliutluhet, ahutere pro lixa,^.h.

i'optv stercorario. utiutn oro, tatti viletn tie existitties sycophatitatn esse,
quin hunc non posteris reserves speclandutn: nihil enitn eutn in hwc tnala
perduxit, quam notninis ittimortalilas , quam ul adsequcreiur , ei se dedil
periculo. Eratn hunc dedolaturus velul Eccium illutn, ni mihi non fuisseh.<i.
otiutn: lihi id ttiuneris delegaho, tuus est. Vale, ex Haganoia. vuj. Ca-

iolend. lanuar. Anno M.D.XX.

EXEVNTE A. lo.O.

CCXII.

[E DIALOGO HOCHSTRATO OVANTEJ

HOCHSTRATVS. Veriim cx tantu huslc pra-sidia nohis

sunl. nam [Eccias] inslruclus j^lurimis lilcris ponlificum ad synagogas uni-

CCXli. 1 = r^pk) HOCHSTKAJTVS OVANS. DIALOGVS | FESTIVISSIMVS . | INTERLOCVTO-

RES. I Hochftratus, qiii & Eroftratus dicitur. | Fratfer Luijoldus, huic in itinere
comes. I Eduardus Leus, ex homine conimutatus | nuper in canem. ) Lege, & cum
ouantibus Irntaberis. | {16 folia 4". s. l. et a. Pust dialogum lefjuntur 27 disticha, gui-
hus inscriplui/i est in leonem x. si q-P^ | monis svcces|sokem mo|mvs. | et in aversa
ultimi folii, cuius rccta pagina vacua est , dodecastichon inscriptum inteklocvtokes
AD I lec?torem I). Minus mendosum est /loc exetnplum quam

2 =: hochstra|tvs etc. ut 1. nisi quod typorum formce dijferunt et Canem. {iuni
canem.) habet. {14 folia iii ^". s. l. ct a.) Carmina exempli 1. et ipsius dicdogi quasi
epUogits qui in 1. seqidtiir verba 'I pra;, fequar'. non leguntur, sed ha-c epiftola:
novakvm kbrvm stvdiosis, f Velamus Alanus s. d.

Noua qujc nunc funt, ut omniu intereft ea maxime nota effe, lubcs | expo-

2 ceteri 2. ' bapti(;atus 1. " quidpiam 2. '" Milesius] i. e. luxuriosus,
dissohitis moribus. '^ litterariam 2. ^'^ Pirckhcinieri libclhira Eccii dedolati
indicat.

4-40 CCXII. PARS DULO(a CVI INSCnirTVM EST HOCHSTRATVS OVANS. 1520.

rcrsikilum, ad rcgc?n, ad principcs Gcrmania;, his dichus advcnit, haud
dubium, ut est impotcntis irw , Luthcro per Bullatn et excommunicationem
conctilcula insultabil contumcliose , vclcris illius opinionis reliquias profligabit,
omma librorum Luthcrianorum e.rcmplaria igne abolcbit. lvpoldvs. Io, erit
in rem impressorum, nova iterum excudenl, quibus hinc promptiores inve-^
nient emptores , cum ferme cupiamus quce vetita sunt pernoscere. lefs. Clau-
dendie igitur videntur officincc excusorice , ne in 7iostram pennciem codices
pleni iudicio imdtiplicentiir , quibus debemus renalam eruditionem, a qua
nobis tanta incommoda. llocnsTR. Non otnnino claudcndoi, yram Dormisc- •
curcv , Mammotrccti, Capreoli et huius generis Christiani autores parum\<^
multi sunt, numcrum indies augc?idum curabimus. Quamobrem nunc opc-
ram dant Rhomancnses, ut nos autaritutc ctiatn Cwsarea prceficiant iudices
libris ubique excudendis, ita nt sinc noslro su/fragio nihil prcelis admittatur.
hoc ingenio forte suppritnemus , immu cxtingucmus literas et posteritalem
similem nobis rcddemus , siquidcm ad aulorum ualuram lectores propemodum \r^
dcmulantur. lej'S. Vcreor ne equites Gcrmatii in suis ctrcibus , quas habcnt
munilissimas , faciant excudi tum bo?ias literas , tum nostrce tyra?i?iidis cri-
tnitiationes; ettiptorcm , si id ficret, saltem occultutn nihil desidcrabunt , et
tnaiori lutn odio gravabitnur, qui sic vidcmur no.slra vilia magis ut latcant
quatn ut corrigantur laborassc. lloriiSTR. Idctn cgo formido, nihilo tamewio
sccius pcrtcntandum cst, quoniatn huius consilii si noti autor , certc (bix
crit nobiscutn Hicrotiymus ille Aleandcr , qui midtis , ut scis , videtur in
utraque lincjua noti otnnino pessime doclus , sihi aulctn utii longc omniutn
doctissimus, adeo ut ititcr academicos Rotnw quotics indulgctur gcnio , lotics

nain. Yenit his diebiis Hieronynius Aleacler, uir fua opinione | longe maximus,
non IVilum propter linguas, quas cximie callet. Si | quiclem hebra>a illi uenia-
cula cft, grajca a puero illi coaluit, latine | aute didicit, diutina proferCione, fcd
ctia admirahilis fibi uidetnr ob | antiquitate generis, Nam ludpeus natus eft, qune
gens immodice glo|riatnr dc Aljraham, uetuftiffimo fe orig-inem ducere. An
autc baptijfatus fit, infcitur. Certu eft eum non effe pharifeu , quia no credit
rc|furrectione mortuoruiu, (|umua uiuit perinde atq^ cuin corpore fit | totus femcl
]i('rituriis, adf^o iiullum a fe prauum affcctum abftinet, | ufqj ad infaniam iracun-
(lus cl't, (fuauis o(;cafionc furens, impoten-|tis arrogantiie , auaritiai inexplebi-
lis, neplianda^ libidinis & iunno-|dicfe fummu glorise mancipiu, quancpia mollior
cft qua qui poffit | elaborato ftylo parare gloriam, & peior, qua qui ucl conctur
in ar-|gumento honcfto. Atilli, ne nefcias, ceffit fixdiciffime fimulata de-lfcctio,
adChriftiauos. Nactus em hic cft anfam af]aptatam illuftra|diMofi fui & obfcurandi
Chrifti gloriam, qujB hoc feculo cepit rc-|florefcere, flaccefceute fuperftitioe & pefti-
feris hominu traditiuncu|lis. Itaq; inftructus literis poutificiis nuper uenit pcrdi-
turus, quantu | poteft, optima qu?eq;. Id uos candidi lectores fcire uolui. Valetc.|
Hajc affixa fuerunt Coloniio, Dominica ]ioft
omnium fanctorum, m. d. xx.

Hoc exemplum secutiis est

3 = Miinchius Epp. obsc. viror. Lips. lS-27. 8^ ]>. 325... 350. qiii, iit soJitns fiiit,
e.v (iliis tieglegenter trunscribendo vcl de ipsiiis tiltetli edilione falsa protiilit.

Hidlcnitm huius dialuiji tion auctorcui esse scd adiuvisse scriptorcm iilrm illc Spon-
gi(i' ErdsmiciL' locits probat qiiem Miinchius, itt Hutlenicutn facerQt diulocjuni. protiilit :
,,Haec ... sibi couscius est qui scripsit dialogum fHermannus Biischius?] ct qui illi
fuit in consilio fi. e. Huttenus]."'

CCXII. PARS DIALOGI CVI IXSCRIPTVM HOCHSTRATVS OVAXS. ].i2<>. 441

solus per integra sccpenumero convivia loquatur, non sohtm Lalinc , sed,
quod paucorum est , jnulta Homerica suhinde modulatur voce sonora, gesti-
culanti vultu sibique impotenter blandienti, quamquam ad propositum drgu-
mentum raro quce profert quadrent. huic est ab omnibus consentiendum,
ohxtic ego quor^ue lampada trado , non tamcn a curricuto nisi mo7-tuus disces-
surus, hunc orabo, post ^me in arenam ingressus mea gesta confirmet.
Subsidio mittam proximis diebus Ortuinum Gracithtm , prceconem theologo-
rum. theologum ipsum, cui nvnc fantum otii non est iit adsit, tiam ei ac-
cumbcndum sine intcrvallo tenercc u.vorcuhe, ferenti denuo uterum mox

10 parfuritioni maturum. Adhcerebit individuus sodalis Eccius noster, quem
quiclam Lip^iensis sophisfa ?iominavit ob animi robur Keccium , qui ab ttrhe
reversus modo in Misnia suos iriumphos ehuccinat, cuius modesfia, for-
tissime Lee , quajitum momenti attuleril ad prohibenda?n *veritatem nemo ne-
scit. Qitid vultum dueisY LEva. Quod modestiam Eceii toties crepas , qui

i^con/identia, ctudacia, temeritate Leum et Erostratum si non superat, certe
foeliciter ccquat; impudentiam Eccii dicendum puto. liocusm. J^on repugno,
sed eadem est modestia , siquidem in schoUs est snmma modestia nulhtm ie-
ncre mndum, c[ua dofe abundet Eccius secundum Erostratitm, idciue bene-
ficio clece Pervicacicv , cptce relicto fraire suo Mctrte nostro se agmini com-

'i^miscuit, prcccipue mihi et pugnacissimo Eceio, cuius benefcio ille evasit dis-
putafione Pannonica, Itcdica et Saxonica superior. lvpold. Supericn',
ciis, qui fitit Italice ludibrio, Pannonibus fastidifus, e graclu depuisus Sa-
xonibusY nociiSTR. Hebefes hctbes ata-es , qtii me Jiihihhtm inteUigis. ete-
nim revera superior fuit Ecciits contetttione , chimore , impudentia; adeo illi

25 cttque mihi rincendi spem exacitit Pervicctcia nosfra , qua fervichts ctUud atque
cdiud eertamen continuo deposcit. Et quamvis mea gJoria victo Capnionc
scttis florectt, iamen eum me posfea in expugnctndo Hutteno profiteor , ut
non ita mihi tnultum sit ex huius vicforice htude repetenchim. lvpold. Quid,
obsecro, commeruit? iiocnSTR. Vt in eum j^essima e.remphi edantur. lv

so POLD. Quam ob rem? hochstr. Quceris? In ponti/icem et, cquod mctgis
doleo, in me scripsit odiosissime, nihil verifus ufriusque mctiestcttem multis
cimbos eriminibus pcdam orbi reos agit; defendit ab Hermanno comite Nue-
nario Erostrcttum ictmiam itnminentem. Et pridem egresso Lovanium factus
obviam , equo insidens, comifatus duobus minisfris sic me terruit, ut parum

ib abesset quin coneiderem metit. 'Erosfrafe' inquit ore et vitltu truci et voee
uspera 'minc poenam htes , nunc periisti , flctgHium.'' admofa interim manu
cjlctdio c^uo accincfus erat , ceu iamiam percussurus: me vero exanimato et
nescio quid parante deprecari et fortc fugam mecUtante , neque enim spem
vidi sahitis, sitbdit iterum 'Persiste , furcifer, non reddam ego qttod com-

io meritus es: metis enim ensis twn debet imbui tctm vili sanguinc; sed scias
tnultorum gladios iamictm itifetitos in iugidum tuum. periisti, certtim est.'
et his clictis diseessif , me tnulta exctisante et orctntc. Imjntnc factum esse
tanfum facinus feram? Xequaquatn. tticdo vifa carere c^uam vivere inulfus.
qttin ei mox dicam scribam collectis ccntum articulis ex illitts dialogis , et

4o recusatifetn se ctd diem sisterc cliris devovebo ctutoritate Christi, et cotifodiam
telo excomtnutiicafiotus. lvpold. Profecfo , ut tiunc sunt tnores. istis tclis

" uxorc.] Pfefferkornise. •' momenti] raonumcii 2. ^i Pann. It. Sax.] Vin-
doboaensi , Bononiensi, Lipsiensi. ^^ Hermano /. ^^ aspersa 2. « peristi 2.

442 CCXIII. EX ABYDE.VI COKALLI ORATIOXE AD CAROL. AVG. PRO HVTT. JC.XONNVLLA.

non vulneranlur , sed irrilanlur ct vires tripUccs recipiunt advcrsarii illis
ipsis petiti

CCXIII. [A. 1520?]

ORATIO

AD CAROLrM MAXIMVM AP'GVS*rP\\I o

ET GERMa:SL¥. PRIXCIPES

PRO

VLRICHO HVTTEXO EQVITE GERMAXO

ET MARTISO LVTHERO

PATRl.E ET CIJRISTIAy.E LIBERTATIS ADSERTORIBVS jq

AVTHORE

S. ABYDENO, CORALLO , GERM.

Scitis ac itcm c.vpcrti cstis , principcs inviclissimi , quam vilissimam ac
Inngc miscrrimam scrvilutcm pcrpcssi simus, annis iam multis , sub tyrannis
quilntsdam, co crudclioribus , quod sub piclatis prcetcxlu et Christi caduc(cu,\h
qucm prwfcrebant , meros Busiridcs referrcnt ct lupos rapacissimos , Romu-
nensibus inquam, quos hodie vocant, qui libertatem tiostram, quam ille nobis
donavit summus ac piissimus legisdator nostcr Christus , mcndaciis et impo-

sturis quibusdatn conati sunt subvertere Quum itaqiie eo prolabe-

renlur res noslrce, ut neque spes esset idtra potiundce Hbertatis, et 7-a- 20
piendi ncque tnodus esset neque finis, providentia quadam et dei opt. max.
dispcnsatiotie hcec cetas duos prudentissittios et eloqucntissitnos viros nobis
produjcit , Martinum Luther, prceter insignctn eruditioncm tnirce piietatis , et
alterutn Vlrichutn ab Hutten , equitcm Gcrtnanutn , militarcm hotnitietn, sed
qui inter militatidutn ctiam optimas litcras tion ncglcxerit , ut nescias cuivi
strennuius militavcrit, BcUoncv ati Uteris. His indignum simulque itUvlcrabilc
visum est, qui diutius scrviamus , cl iugum iUud Pharaonicutn nisi sunl cib-
rutnpere. Pritnutn quidctn scrijHis ttiinoribus cletnentiuscule , cdter proposi-
tionibus, cdter lcpidissimis cUcdogis lusit. in iis tmdta copiose et erucUte ex
scriptutns divinis cUsseruerunt de pietate Christiana, de tnodestia, de syti-zo
ceritate , de frugcditcUe , veritate , iusticia, fide , scicntia, castitale, ct noh
paucos in suam traxcrunt sentetUiatn , donec iatn otntics resipucrint; ncmo-

CCXIII. Oratio ] ad Carolum maxinmiu, Auguftum, j & Germani^ I'rincipc,s, jiro

Vl;|richo Hutteno, equite Gerlmano, & Martiiio | Luthero, | Patriae, & Chriftian§

libertatis | adfertoribus | • | Authore 8. Abydcno, | Corallo , | Germ. j '/ | (M fott.

in 4". ■■;. /. el a.')

•^ De hoc TpivScovvfiia Abydeno, Corallo, cuius etiam in Hutteni laudem
compositi 'dialogi | feptem, feftiue candidi. | Momus. | Carolus. |' etc. in 8". .1. I. et
a. in ipsa eorum inscriptione esse feruntur, quorum eundem Huttenum auctorem
fuisse multi temere suspicati sunt, nondum constat. lure consultum, non theo-
logum neque artistam eum, sed certe Hutteuum non fuisse mihi videre videor.
Abydenorum sycophantia ex veterum proverbiis, pellitorumque Corallorum, My-
siae inferioris populi, inpolita asperitas vel ex Ovidio nota sunt. ^" bellone erf.

CCXIII. ES ABYDEXI CORALLI ORATIOXE AD CAROL. AVG. PRO HVTT. JC- NONXVLLA. 443

que est qiti non vcl Lutheri sit vcl ffulfeni, id est qui non in illis Christi

spiritum Chri^lique doctrinam ugnoveril Sed quum non pos-

sent perferre homines delieatissimi , tum ma.vimus pontifex Bomanus illc
ausus est notinihil temere agere in optimos viros, consiliumque iniit , ut occi-
^derct, ratus, ut si semel tollantur illi, statim universum extinclum sit in-
cendium. Pro se tame7i ?iihil egil, quod notiora sint illius facinora, quain
ut defendi imssint vel iestibus vTtOTVTtcoGEcog egeant .... Tota lis est dc
vindiciis secundum libertatem et quod illos liberius moiuierint. nec negare
possunt se 7'eos csse ii qui nobis in hoc negocio obsistunt. Quod cum ita

^o sit , quid monere non dcbuerunt Martinum et Huttenum, quod illos non pu-

duit faceref Videtc igitur , invictissimi principes, quam indi-

gnum sit male mercri de bcne lueritis, qui 7ie nos ijcriretnus, sponte se de-
derunl discrittmii, et anathcma optarunt esse 2)ro fratribus qui sunt iti
Christo: magis vero honorandi su7it , no7i quod hcec velitit ipsi, sed quia

^'^dignu/n est pro pictate, pro patria, pro vobis p7-i7icipibus pug^umtibus vicetn
rcddere 77iag7iifice7iti(e , quo ad illorutn virtutes egregias posthac ceteri quo-

que audea7it et 7naiora conentur adgredi ffac-

tenus ralio7ie7ti reddidi, quatnobre/n se opposuerint Romano potitifici ffut-
tetius et Marti7ius, tiecdutti dixi quod rtistitucratn , et quod res ipsa effla-

"^^gitat, videlicet quatn iniuste co7ietur perdere innoce/ites. Ide/n ille toties
repetitus Christianorutn Epicurus, jtrceposterus Cato, atnbos venatus est ad
mortc/n, 7iec ratione/n habet hottio pertinacissittius , quatn 7nale ine7'eatur de
opti7nis viris. Esto illi hulcus tetigerit Huttenus , quis aute/n 7ion aliquando
i7npegit in verbo? Si prorsus scelus est corrigere prcelatos, ille tieque proe-

2^ 77io7iitus est , nec cora/n testibus correptus. Quo igitur iure ita i/nprcemedi-
tate trahe7idus iti mortem? Si fur, si homicida, si ve/ieficus esset, utique
nihil fuisset te/nere agendu7n : subinde tempus da^xdim csset, quo purgaret
sese: qucmto marjis nihil agendum frivole in eum qui tot habeat testes m-
noce7iti(e, qui a tatti itiultis setnper probatus cxtitit, a tot doctis, tot nobi-

^^libus, tot principibus, tam longo tctnpore ct cx tam claro stemttiade cogna-
tus. Quis qxueso libere posthac jjrwdicabit evangeliutn, si tam grave erit
audire verutti? .... Fuisset prittio 7no7iendus; deindc si pertinacior fqua-
lem tamen illc se tiegat exfitisse) , palam m ius voca7idus; postre/no apud
suum iudicem. latn neque m palam C07ivC7itus est, neque apud iudices de-

y^Iegatos, vos i/iquam duces Christiatiissimos ; sed idem aclor et iudex , calu-
tnniator et lictor: i/timo su77imus ac maxi/nus ecclesia; pastor (ut ipse m-
quit) propriam ovem crudelissi77ie expetivit in tiece/n, qxui/n utique , si 7X07X
mercenarius esset , servare debxierat, non perdere, ct linum fxmiigare non
extinguere, sed reacccndere. quasi vobis enses tionsint, si supplicio dignus

^dsit, nisi ille sacerdotio ixmgeret etiam Iat7'oci7iixmi. Vestra hcec i7iiu7-ia est,
qxios talcs existitnat qui cequum tiesciatis proferre ixidicixttn. Venetio itnpe-
tiit ho77ii7xe7n clam suffecto monacho eixis factioxiis qxti a pecuniarxitn con-
tactxi tcmperant quidctn, verxmi a spurcitia et xnttlieribxis 7i07i tetnperant.
Quis unquam hoc quceso audivit a pordifice? si tam grave cri/nen est ve7ie-

^'^ficium, 7ieqxie dissitnulatur in ho77iine privato, qxtatito magis in episcopo non
est con7xive7idum? Si ncbtdo, si stjcophanta hoc egisset , trucidaretur : -quo-

' VTiox.] iuformationis. vTtotVTtoaiog e.st iti ed. 1. *' Chr. E^pic.] In marg.:

Epitheton Pontificis. ^* Si prorsus &c.] et ^^ quasij Similia ipse Huttenus Ca-
rolo irap. et Gennanis in conquestionibus scripserat. Similiter iu sequentibus.

444 CCXIII. EX OKAT. AD CAROL. AVG.KT CCXIV. CON.sT.

EVBVLI DE VIRT. CLAV.EXCC.

mndo ergo non millc tnorlihus vcnit ohtioxius qiii cum in c.vcmplum posilus
sil prohifalis, prcelcr rnpinam , crimcn pcr se turpissimum, admiltit ctiam
vcneficium, ct quod gravius cst, incautc ct inauspicato? Quid igitur aliud
fecit quam occidit? cum in iis non tatn voluntas spcctalur quam factum.
0 rcligioncm, o sceculum , o Pontificem! Qui tot perdidicit grammcdicos, toto
rlietores, tot etiam thcologorum ahdita jienctravd, qui nihil non cst rimatus
in scripturis, in optimis authorihus, in historiis , qui tam hituje lateque per-
ctgravit studiorum acadanias, agite quceso, o screnissimi principes, fusne
cst illum tam miscre ititcrire? ficec incrces erit tot actorum lahorum? hunc
vinctum tradetis Siharitis eviratissimis? hoc lircemium crit militis Herculani, 10
tam vohis officiosi, tam emcriti de patria, de otnnihus homitiihus? Si tcdia
deccrnetis prcetnia patrice lihcrtcais vindicihus , quid cum furihus agctis el
sicariis? Si hoc j^erttiittitis, icitn quoque et vohis imttiinchunt mcda similia,
siquidetn timetidutn erit, tie si settiel ohtitiuerint (ut contigit ferttie) tnagis
nos serviles faciant qitam olim Cares vel Messenios. Becernutit hoc leges is
ipsce, ut in ttialis caussis propetisiores sitit iuclices ad ahsolvetidum quam

ad datnncindum De veritate Jiic in iudicium vocatur, quatti ul

defetidatis, volns ah Jltissimo data est potestus Vetno ad Murti-

num, de quo tiihU tiunc hcdtent cdiud, quatn quod toties Romatn acccrsitus

conlcmpscrit vctiire Ignorcdis quid doctissittio et eidetn prohis-'io

sitno viro loantii Betichlin tiuperrittie fec£t^it? Hutic cutn ahsolututn , liherum,
victorem, triwtiphatoretti decrevisset adversus puhliciim hoc orhis mcdutn,
Hochstrcdutn , tiuper tattien ttiodica detnultus pccutiiola rursutn vcliit reum
condcttmavit et litem setnel extinctam refricavit. et certe nulla erat caussa
Captiionis, neque acerhe qtiicquatn egit in potitificetn. Quid si illutn habetx't-25
qui drmcluit sihi tnessetn indulgentiarutn , extirpavit tiundinas sacerdotiorwn?

Nutic, nt aliquando diccudi finem faciam, tiihU aliud oro,

0 principes, quam nt ntriusque partis caussatn attcnlius cotisyderetis : si
persuadere vobis possunt Romatiislce et Curtisatn cdiqua lege scriplurarwn
approhari rapitias , fraudes , versutias , ccdliditates , circumventioties , potti-io
pam, luxum, tyrannidctn ct siqua sutit huiustnodi, quihus iamdudutn accu-
sati simt, nihil moratnur c^uin illi vicerint; sin autem hoc 'non jtolct^int,
710S utique vicittins. ticque cdiatn vitidictam optamus , quatn ut de ccetcro
otnties Curtisani, tnendacia itidulgentiarutn deleatitur de Germatiia. Sic iciti-
detn fiet, ul neque artnis, tieque ferro sit opus illos extitiguere, sed ilaih
abacti citius famc atque itiedia disperibunt de terra. Hoc si feceritis, rem
cleo optiitio tnaxitnp facietis gratissitnatn , et nos a tam dutnssitno iugo libcros
reddetis, quo liberius serviamus Christo , ctti hotior, virtus ct gloria in sa;-
cula cetertia. Dixi.

CCXIIII. [1.S20.?] 40

PIIS CIIRISTIAMS.

Convcnit tiunc, Lector canclide , c/uo iis obviatn eattius , qui tiituntur op-
priinere Evangelicam veritatetn , ut Atitichristis , tiihil interim prohantes ex

CCXIIII. oRATio con|stantii evbvli MO-|ucntini, dc nirtnte Clauiii, & BuUa
condemna|tionis Lconis Dccimi , Coutra IM.-irtiniiin | Lntlieriim, Ad iuuictifs. &

CCXIV.EX ORATIOXE CONST. EVnVLI MOVENT EXCC. CCXV. EPIORAMMATA KOXN. 445

solida syncceraque srriplura, (nnnia vi, ac sinc ulla aulDrilale lam slolide,
til nihil sHiUius, iam inconsiderale tit nil im^^rudenlius , tam crasse ut nihil
inculiius ,' asserentes, ac affirmayites. His iyilur inquum uccurrendum est
Antilutheranis , qno tandem oppressi sileant ac mayis muii quam pisces de-

blitescant. nam nihil aliud ah his quam Jnera convitia, dicta improba, facta
stulta, audimus. Ex quibus jjrcecipuus omnium est Leo ille ruyiens , qui
mifiis, fulmineque suo nos deterrere vult , jjosteaqua^n ne fiv quidem potest
Eiuingelica ac simplici scripitura afferre. In hunc iyitur Lenonem , seu
Leonem, spicula acuite vestra, omnes docii , ac sana'. mentis viri, quo victo

\oac prostrato, eo facilius furiosum hunc et insamim Theoloyistam Murnar
(qui upiior est puellulis colludere , quam sc?iptura sacra quicquam appro-
bare) queamus prosternere, ac sedare cum suis sequacibus. Clamant ita-
que ac scribuni, prcedicatit docti fere onmes , hortantur nos , ut tandem con-
sulamus nobisipsis viri Germani, nimirum hoc ipsorum erat , ad vos spectai,

\but periculutn facialis aliquando in his Murnaris, Ecciis , Hochstratis, et
(diis his monstjns similibus, c/ui inter nos hic habitant , sic iandem respon-
debunt facta vestra eorum verbis aut scriptis, ne fruslra videatur tandiu
royitasse, invocasse , desiderasse , Germanos, Huiienus nobilissimus ac con-
summaiissimus Theoloyus Martinus Lutherus, Pro quo Luthero nobis cceliius

wmisso, yratiam habeamus Servatori noslro Tesu Ch/isto. Omnes itj Chrislo
cum Luthero. fisis.

ccxv.

lo. Frid. Christius de morib. scriptis et imagiiiib. Ulrici Hutteni. Hal. 1727.

A^. p. II. sq. §§ XI. XII. hoec tluo epigrammata, ipsius Hutteni ac Martini Lutheri

imaginibus adscripta, quorum prius etiam in MS. Burckhard. Guelferb. p. 66.

25 transcriptiim est, Hutteno adiudicari voluit, ,,quia sine dubio .stilum atque acri-

moniam Hutteni" sapiunt. Quod mihi aliter videtur.

Hlvtd) uoii ^)uttc» jc.

iHid) ucnnt tn:n guttm ncticrmann.

3u fci)impff, 311 crnft id) fcd)tcn Kan,
30 ^-djuicvt, fcticv l)iUt tn iilcid)cr mad)t,

Jllcin iimut nots hulti l)alt l)Olicv aci)t.
CDn cini(i anfcbn |d)vcili id) tvci)

Dcv £l)urti|'ancn bubcrci;,
lUie fi)c Ccutfd) lanit bcvaubcn flantj,
35 Puvd) jv vfriinti tufd^cn luili finantj.

pcs mid) iicvfolcit Iicv |3apft on rcd)t,
• linl) tbut gctnalt miv cticlKncd)t.
Pas klag id) flott, vWb Cavlc fllid).

Itl) l)abs flctuoflt, tiom fid) fiir iid).

fereniffi-jmum Romanorum Imperato|rem, & Hifpaniarii Re|gem Carolum, ac |
Principes Ger]mania;. | Cognofce domine uiam iuftorum, & 1 impiorum uiam de-
ftrue. I (12 fuU. in 4». y. /. et a.)

446 CCXV. EPIGRAMMATA IN HVTTEN. ET LVTHER. CCXVI. EX LIB. EIN SPRICHW.

IDoftor illarttniis ^utl)cr
"■ ^iifluftiiifr 3U lUittcnbcrflk.

1520.
Jlcr futljcr Ijcpf? id), tias ift mor.

Pann mcin lccr lautcr ift viXa klor,
/lcufu aufi Ucn mortcn €l)rifti f(l)lcd)t,

Sant Vauls, unti anlicr jiottcs kncd)t.
^aln mcnfd) nud) mag ucrliammcn nid)t,

Cr fat)r tiann an mir als cin iuid)t.
Pic Jtiird) id) pflantj auf jrcn juicifl,

<3n kaincm iuco liic iuorbait fd)U)cig,
^Crcff palift, pifd)cjf, pralatcn an,

§0 blcibt Iiod) (Dots mort cuiifl fton.
^u flut "bct flmcincn Cl)riftcnl)ait,

Pas rcti id) bct) mcincr fclifikaif.

Pari inre alia multa atque lia^c etiain iniag-iniim cpigrammata (qua! Sfepins,
e. gr. in annalibus 'g-ovtcjefetUe ©ammfuuij VOH 3(ltcn uiib t)ieuen Ibecl. Sctdien.
£eip3. 1733. 8**.' p. 355. repetita leguntnr) Hutteno adscriberes:

CIIKISTL-iN.V. LJBERTATIS PROPVGNALORIBVS

M. LVrHEliO.
Ninnina coplestem nobis peperere LuUterum,

Nijsfra diu maius sa^cla videre nUiil.

Quem si Ponti/icitm crudelis deprimit error,

Non feret iratos impia terra Deos.

VLR. AB IIVTTEN.
Si qitee fides Superis, potitur si limine Divitm

luppiter: aut spes est si qua relicta piis,
Ilac dextra oppressis reparabitur aurea quondam

Libertas. Nescis? Alea iacta diu est .'

CCXVI.

CONSILTVM IXIOVORVM.

lUoUt unns ^cr f\cx)(cv fci)n flunft flcbcn.

^u sifputicrcn nmb Ms lcbcn.
^llit licm iTutcr ticm kct^cr jUo|i

Ulottcn mir jm baltit iicn cin ftof».
J)as mir in flcin tiom moltcn brinjicn.

Pas cr icm papft }u ijifA) miift fingcn.

CCXVI. (Cin fprid)U)o:t. | lUas ein illiinc^ flclicnd\t | Pas tiarff cr tl)un. | raviibcr \kU

Spriritus quideni |)romptus | Caro auteni iiifirma | .v. /. et a. 4". f38 fnU. qiioriim

j)Oslremum vacuum est.)

OCXVI. EX LIB. EIN' SPRTCnw.K. CCXVII. HVTTEN AN SICKING. VORR. D. GBSPR. 447

Pcr l)iittc «icr niid) tialjtit flcrcdjt.
8 ^'0 luiirlicii uU iina iuiacr fd)lcdjt.

Per papft vnm ^cnfcr ftanti nns lici).

©ci)ftlid) vnnti iucltlid) fiirftcn frcp.
tUtc iuol nit all, tiod)6 incl)crcr tci)l.

/iircnt nur oU ani narrcn fcpl.
Pic (Conifancn all ^n moU.

tllcUcnt licm futtcr aiid) nit iuoU.
Par 3u fophiftcn aud) juriftcn.

llnnti aU anlicr magcr (Chnftcn.
Pcn futcrs fad) nit iiant^ iicfclt.

Pic iucrlicnt nns aU juticfclt.
Prumb ob fdjon karft^ns niit ^cr haiu.

■lllurtit fd)H-icn kutj katj, flud) murmatu.
Pcr futcr kompt olicr lics tilci)d)cn.

^'0 folt iiod) kcinr uoin anlicrn uicid)cn.
|3if? lutr tiic biidjcr nUc fant.

itlit fnmpt tjcm futcr l)rtiit ucrbMtnt.
Par }u ticn f)uttcn fcincn gfcUcn.

^•p:cd)t ^mcn, aU sic foUidjs tucUcn.

EBERNBVRG. CCXv II. 31. DEC. 1520.

1.

25 fojrfli tJlrJd)5 titm i)uttcn

[}u ijm
€>cffu\d) biid)ltii.]

Pcm rtUn, l)od)bcrumptcn, ftnrd\mutigcn, im crnucftcn /rnntjcn tion Sidvingcn,?.
fux). ma. rat, tl)icncr un biuibtman, mcincm bcfonlicrn «crtrnnitcn un trcftlid)cn gutcn
sofrciinl», tntbciit id) Plricl) uon guttcn mcinm freiintlitJ)cn gru^ tmu autUiflcn liicnft.

^i" ilZ"u. I ®" "•fiitJ) 'r* Dns fpnd)iiiort (|n nctcn crkcnnt man Um frciinn) nit in ge-
bniud) kommcn. pnnn iuoUid) ijarf nncmnnt faflcn, i} cr mit tincm frciinli xicriunrct
fcp, cr l)ab linnu icn in fcincn nottiirfftiiicn nnligcnticn fnd)cn, ^icr ma|Tcn, Iins er jn
ttiuicntiifl unli nufnucnliiij kcnnc, xicrfiid)t unli flcpnlft. lUic luol nun licr flliiAfclifl 3u- ^^.
35oct)tcn, licm nt;c uon nctcn umrU, cincn frciinD tiif?cr flcftnlt 31:1 p:obicrcn, mcflcn liod)

CCXVII. 1 = Indic. Ijibliogr. n. XXVII. 1. 2 = Burckhard. II. p. 150... 158. qui non
exacte scripturam priini exempli sequitur, ut nec 3 = Wagenseil. (Ind. bibl.
n, 71.) p. 295.. .298. et in libro U. v. Hutten nach seinem Leben etc. p. 284.. .288.
4 = Hutt. Miinch. V. p. 157. ..100., ubi pro more suo editor tum formas tum sen-
sum verborum corrupit.

^^ cruncftcu 1. -^ rot omis.

4.

448 C(,"XV1T. 1. HYTTEX AX SICKINGEN. VOim. D. GESPR.IiCHP. 31. DEC. i:)20.

aud) fid) Jic ticr Qmtyin gots lu-rumen , fo in ircn nctcn bcftcn^igc unnti hiutl^iUtcntic frciint)
frfunlicn babfn. llnlicr u)clcl)cn id) inict) iann nit mcnifl, flott nn licm flliick 3(1 lutianAcn

§. 3. i)nb. Pann als id) ntf 113 au|Tcrlict)ft an lcib, ccrcn un flut , uon mcincn fci)l)cniicn flcnc-
tiflct, fo unflcftumiflklid), t)i id) kaum frciinti nn juruffcn jCDt gcl)abt , bift tiu mir, nit
(als offt flcfd)id)t) mit treftlid)cn moncn , fonlicr i)il|ftraflcnticr tbat bcflcgnct. ^a mag 5
id) (als lias fpnd)iuort ift) faflcn , uon htmcl hfrab jiigcfallcn. l)i)crumb ift mol l)ic frciint-
''"^"zeuen.""'^" | ftl)"!^' . ^ff" ^'^' fi^) 3" 8"'^" vwi flliid\bnfftigcn 3ci)tcn bciucifcn (uiicmol tiie -
mcr tin luftigc flcfclfd)a|rt , Mnn nio:e freiintl'd)afft flcncnnt iucrlicn mufl) tiannod)t nitt^ii

^•■'- ^"nu!"''" I «i-rmcrfcn. iXbcr id) bab nnticr Ucn 3uu-i)cn cbcn licn xinticr|'d)ci)l3t , Iicn liic art^t
unucr ^icn fpeifscn , icren ctjlict^e allcin fu|? uirt fd)mad\t)afftig , ct3lirl)c aud) Dar^u gcfuntit n»
unti benlfam fcint. §>o tft es mir Uar^ii kommen, I13 td) ntt luftifls flerd)inad\s, fonticr
'^^be"sL»d'i''.''" I bfHir'^"'ff art^nci), ntt frclid)5 bci)uicfcns, fonlicr gcuiartiger b'l|f bclicjfft,
bab alstiann XsiA) (id) ad)tc auf? fletttid)ctn 3ufdiid\cn nn ncrfcbung) fun&cn , scr nit gcad)-
tft, isias cin ncticr uon mcincr f(i<i)en rcbc , lonlicr uiic liie an ir fclbs gcftalt, bcbcrt^iflet.

§.5. gaft tiid) nit Durd) fd)H'd\en mcincr uiilicriucrtigcn uon iio:fv\d)tung tier iinfd)ultit ab^yebcn 15
^^"he»""'"" I l"!^"-"" . lciii^iT auf? licbe licr umrbcit unij crbarmnuf? incincr ucrgeuialtigung
fiir uno fiir iiber mir gcbalten. Vh 1)o mir auf» flrc^c tier far tiie ftatt iieird^loffcn flc-
''genXserechtigkeit"" I ""■■''*. ^»ls bolU ^cinc bauficr {Vic id) auf? iicr xinli anHcrcn mfadicn
uiillcn, gerbcrflcn lier flcrcd)tifikcit ncnnen mafl) ouffflctban , unli alfo bic angcfocbten unli
ucriagte tuarbcit, tn iiic fd)of» beincr bilff cntpfangen, un in ticn armcn ticincr befd)irmung 20

§.6. flant3 kcd\lid) gcbattcn. Darauf? tiann gcuolgt, ii3 id) in mcincm fiirfat^, licn aud) im
'^uuifchen."" I '^^^^^ ""^ rctilid) ncnneft, nit iucnig gcftcrd\t , altc gclcrtcn unli kunftticbcn-
tjcn ®fiitfd)fr nation (^cn riann aud) nit uicnigcr tiann mir fctbs nn tiif?cr fad)cn gclegcn),
ficl) tn frciitifn uni frotod\en crbabcn, unli gtcid) ats nad) cinem trubcn uicttcr, uon lier

§. 7. Curtisanen. | freiijicnrcid)cn fonncn cniuidvct iuojticn. pargcgen Tiic bof»baftiflen (Curtifancn, 25
unt) tlomaniftcn, liic mid) uertalTcn flcmcpnt, unTi tier bntbcn nabet cincn triumpb uon mir
flcfiirt bfttcnn, tio fi)c flcfcbcn, 113 td) mid) (iin fprid)U):ot ift) an cin ucftc uncrfd)iittf
CS= I uiairt flctanct bab, ircn ftolt^ unl> iibcrtnut gcgfn tnir, ct^ums niiicrflctalTcn , fid)
uaft jngctbon , unnti ktfinfs lauts iuojiifn. <i?iir fold)t Iicint uioltbat, iitr flcnugfatncn
"ba'r"^'e.m1u'i' | ^""'^ ^'^1^1, l)«l' ^^ 'lit manflct an gemut uit luitlcn, fonbcr am fltiidi uii 30

§.s. ucrmcflcn flcb:td)cn. IDiirt inir aber i)c cin belTcrc 3cpt. trld)cinen, unt) fid) antierung t)es
gliiAcs (ols txinn mcin frcnc boffnung 311 gott) bcgcben , lutt td) Iiir nltcm tncincm ucr-
mcgcn nad), iwrmalTcn uiilicr tbtcncn, bas iiu r)c ufts lucnigcft tnid) kcincn ftcif?, t)\t
tiandibarkcit 311 cr^LMgcn, gcfpart babtn , fpiirtn fott, uns mitltr 3ft)t, mit titm , lios mir
kcin frcucl nod) gctualt, kcin trot^ nod) iibcrmad)t , kcin ariniit nod) tUtnti bencmcn mnfl, 35
^ "%" r'i.'i!igem '^''" I ^'^s ift, mit krcffttn mcincr fi)nncn , unti ucrmcgtn tjcr utrftvintnuf?.

' fid) in ticr 4. ^ Dcnn -i. am -J. fcnnticn .'i. fcinOcn 4. ^ ungeftiimm-
lid) 4. '■ uoin 4. f)ci)crumb 2. ' gurcn /. bciucifct 4. - gcnonnt 4. ■&annod) 3.4.
'" tiencn /...•/. " lias mit tuftigs '. ii) omis.r/if/in 4. 'Hlorfcbung-/. '■' uerfiid)tung2.J.
Vcrfcd^tung /. "' Crtiarm., mtintr 5. ^. '' iibtr inid) ■/. (Dcfobr ■/. ftact ^. ^ttilitc ^.
•'J angcfod)tcnc .?. nngcfad)te 4. «1 tien S^d^oof? 4. *' in »mis. 4. mtintn 4.
^^■•^ iRunftticbcnlic •/. ^' cinc /. cincn 2. ^'' nobct ow/.v. 4. uon mir = iitcr inic^ de
me 2- jj„ ^.j,j ^ 33 i,^ py ^ 3-. f-rtutt] (Drtutl 4.\ nod) licbcrinutb 4.\ ar-
mur /. bcncmmcn 4.

CCXVII. 1. IIYTTEX AX SICKINGEN. VORR. D. GESrR.T.CnB. .'51. DEC. l.l^O. 449

trciulid) xm fUiluiiklid) thicncn, rtiid) tiir vct^o, luic cttiinin llciflitiiig ticn ^iucpcn luol-
iicrtl)icntcn jiiiiglingcn, ^Uiicfrtiit l)rtbcn,

lHo ct3uuiG mcin flcfd)Mfft vcrmrtg,

Dcin lob mu|T? ftcrbcn kcincn tnfl.
sUlicutol, ob tiu tiid) fdjon jjccicn mir Iicr mrtdcn (lutc obbcriirt) nit flcbnl- \ Fr.n,tzen lugent. §. <
tcn, bcttcft iu l)rtnnod)t on iirts, mit ticincn rtttcrtid)cn ccrtid)cn octl}rttcn, ucrtl)icnt (nls
irf) «n nllc, iicrcn xicrmcjicn tft , (jcflcniticrtiiic oiicr ucriirtniicnc "bmQ, ^urd) bcijctf iicr gc-
fd);ift, in crkrtntniif? ^iikiinftiiicr 5ci)t b.MUiicn) ticincn nrtincn ufi tiund\ctcm iicriicff), in
Tins lDcd)t ticr cmiiicn j)ctiad)tnuf? fctjctcn. Pnnn on fd)mci)d)ctcn unti ticbko- | Franizen lui,. §.
infu-n.ui rcticn, bift tiu iicr 311 iiif?cr 3ci)t , "Oo i)ciicrmrtn bciirtiid)t £cutrd)cr ^lict l)cttc ct^iiutg
rtn ftrcnflkcit iicr iicmutcn rtbiKnommcn, iiid) iicr mrtffu-n cr^niit , unnii bcuitfun l)rtft, irts
mnn fcl)cn mni), Cciitfd) btut nod; ntt iicrfi)iicn, nod) Dns nticttd) iicuutdjs 2;ciitfd)cr | «=£5
tUiicnt, flrtnt3 nufigciuurt^ctt fcin. Hnnii ift 31I iuunfd)cn, unti 311 bittcn, | *","wiDsc*hen?°
lirts (jott xinfcrcm biuibt, kcDfur Cnrlcn, ticincr tuflcntbnfftiijcn i)ncrfd):od\cncn miitfrtinkcit,
i5crkrtntnu|4 jngcbc, Hrtintt cr Did) tjcincr flcfd)id\lid)cit nrtd), in l)ol)cn trcfflid)cn fcincn l)aiiir-
lcn, iJrts ticmifd) llctd), oticr rtud) nrtnt^c £l);iftcnl)cit bctrcfcnti, fo mit rrtt , uii iicr tl)rtt
b;rtU(l)c. Jlcnn rtts Iirtnn uiiirbc friid)t iictncr tuflcnt 311 lucitcrcm nut^ kommcn. /lir- §■
turtr cincn foltd)cn miu, fott mnn ntt riuucn Inflcn, nod) inuicntiiii bc^prks | Frantzen mut.
ktcincr fnd)cn, {)cb:nud)t lucrticn tnlTcn. <SV.bcr ict) bnl' mxx nit fiirijcnommcn, tn l)i(?cr
2o«o;rcii Iicin tob 3ubcfd):cibcn, fonticr ctn mnl mctncm l)crt3cn, ijns iicftcd\t uoU flutcr (ic-
iiand\cn Mtt frciinttidicr ijiitiuiltiijkctt , iiic id) gciicn Dcincn unuiiiicri)ctttid)cn nn mir bc-
onnflcncn tuottl^ntcn, Uic iiod) iu nod) tniitid) i)c mcr on mcr tibcrl}rtufcft , trafl , cincn
luftflcbcn, fd)cnd\iiir3iiiiifKm nciucn jrtr, iic nnd)fotflcniic mcinc bi'id)tin, tiic id) in ncd)ft §.
t)crfd)incncn trtflcn, in iicr flcrcd)tiflkcitt (iiiic uo; flcnrtnnt) b"bcrflcn, ci)lcntits, unti on
2r> flrcffcrcn ftci|; ucrtciitfd)! bnb. llniiii luiinfcl) tiir iirtinit , nitt nts luir offt | ^\7en winsche"""
unfcrcnn frciiniicn pflcgcn , cin frctid^c fnnfftc rii, foniicr flroffu-, crnftlid)c, ijnpfcrc unii
arbcitfnmc flcfdiafft, tmrinn tiu uilcn mcnl'd)cn 3U fliit, ticin ftott^cs bcliiifd) flcmiit b:rtu-
d)cn DiT fibcn mcflcft. Prti^ui luot iiir flott flliick, hcnt uii luotfnrn ucrlci)licn. (i(?cbcn 3U
(Cbcrnburflk, nf iicn Ijcptigcn ncuu-n jnro lUicnt , im jnr nnd) ChMfti [uburt -.liLiKH^^liG.
: 0 unti cinuiiii3iucint3iflftcn.

1 Dirgitius J. ^ Aen. IX. -114. .sq.

siquid mea canuina posslint,

Nulla dies umquain niemori vos cximet sevo.
6iicnnod)t 2.3. ucnnod) -/. ■■' flcfdjrift , unti crk.- 2. 5. ^ brinflcn) ims tuir ii. n- 2.3.
3 fct3C. 4.1 '^''^ lani a. 1512. prodicrat Ilutteni heroicuin 'Quotl ab illa anliqui
tus Germanorum clarituflinc nou dc<?eneraverint nostratcs' quod postea cmeiidatum
auctor edidit. Cf. Ind. l.ildioor. n. VI. XX. 1. €. '^ btttcn /. " tuflcirthnftcn 4.

'^' i)tiiHictn 2.3. '« flrtnt3cr 2.3. ^" bcfcrcibcn 2. flcltrcri\t -/.'. ''■'' cin tuft 2. .?.
2^ i)crfd)icncncn 3. 4. ^o „io y^-^t oft /rcuntic 4.\ ''-' (ebcrnbutfl 4. ^" ^iucnt^iflftcn 3.

HVTTENI OpP. VOL. I.

29

450

CCXVII. ■-'. HVTTF.N AX DKN LKSER DES GESPRiECHBL-CHLEINS. 1520.

Bapst.

jBu bcm Ul^cr tii|^cr nadjfnlgcn^cn bucljliu
tJlrid) noH ^)uttcu.

C pic iiinrhnt i|'t uon ncniem gborn,

llnb bntt licr btruflk fcin fdicin ucrlo^n,
Pcij fiiii (!?ott i)ct(cr loli unJ) ccr,
4 linD iidjt nit fiirtcr lujicn mccr.

Jlrt frtii id), lllrtrljcit ums X)crtrud\t,

ift iuiiicr nun l)vu-fiir gcrud\t.
Pcs folt inrtu billid) iicni)c(fcn lon
8 pic irtr^u l)abcn nrbcit iUl)on.

Pnnn uiicn cs 311 nutj crfd)ciifit,

ruiciuol cs mrtnd)cn rtud) ucrlijcufu.
Pic frtulcn ^ifrtfcn lobcuts nit.
r> Prtrumb id) i)ct)cu fromincn bitt,

t)rts cr flcmcpncn nut^ bctcuch,

vWD kcr fid) uit rtu lofn' fd)U)cnd\.
(£s ift "Dod) \)c cin prtpft ntt flott,
10 bnun nud) jm ift flciuiffj t>cr tot)t.

^d) frommc £ciitfd)cn Ijnlt cin rrtt,
irts nun fo u)ci)t flcflrtUflcn bat
t(n(fs nit flccl) ixntjct l)int)crfid).

20 iKit trciucn bnbs flcfo:t)crt id),
uiitj bflcr t(cs nnt)cr3 kcincn flcni)ff»,

Prtun Hio mir flcfd)al) 'bcs l)nlb ucrt)Ji)cff>,
tns mnn luit l)il)f mid) nit ucrlnf(?.

21 §0 tuilt id) nud) flclobcn, ins
uon mnrbcit id) xuil ni)cmcr Irtu,

t)n5 fol mir bittcn nb kciu nirtu.
JVud) fd)aft jiiftillcn mid) kcin lucr,
2S kcin bnnn, kcin rtd)t, mic uaft vWo fccr

mrtu mid) t)nrmit 3ufd);crhcn iuci)nt,

Wiciuol mciu frommc miUtcr u)ci)ut
i)0 id) t)ic fnd) l)ctt flfnnflcn rtu.
32 (Dott lucll fi)c trcftcn, cij inufu naii,

uut) folt cs b;cd)cn nitd) uo;m cntr.

lUils (!3ott, fo mrtfls nit mcrticii fliucnl»,
iirtriimb luil b;aud)cn fiifi unU l)cnt).

<r3=- Jld) l)rtb5 gciurtflt.
lUrtd) uon i)uttcn.

I. 2. 4. nt ad cpist. proxime superiorcm adnotatum est.
flcborn, 2. ^ Pcl? fci) ^. '' l)crfiir 2.4. "' flcfoiticrt 4. 23 „i£i^i 2. -^^ ucft 2.

frtft 4.

COXVII. :?. UVTTKNS BESCHHSZRED DES GESPK^CHBrcHLEINS.

451

3.

Ijcr: f lrid)5 imm <t)uttcii bcfd^lurr? ic^.

Jid) Ijab ciidjs gfoiU, ir Ijabts gcl)on,

iuir feinl) gcuicfcn laufl bctojt,
bit3 i)3 uns liod) brttt flott bctiad)t,

untJ uiiticrumb 311 fpnncn b:ad)t.
^d) uiciff? nit mic id) Kumm ins fpil,

^llcin id) cins ucricl)cn mil,
mt) fdjuicrcn bci) licr lctftcn not,

als umrlid) miuT? mir Ijclfcu <Dotl,
ti3 tuid) kcin lon nod) uut3 bcmciit,

tio id) mid) crft 3iim Ijmtid lcjjt.
Vntj biur aud) nod) lics hcincn {lupcff?.

^Ucin mir fd)ald\l)cit tl)Ut ucrt):i)cfr!,
tiarmit tjic mclt bctrojjcn tuiirt,

unt) mand)cr jamcrlid) ucrfiirt.
^o tudr cs aud) on fd)at)cn mir,

ob iifjcr, obcr t)cr rcyir.
(i>b fd) i)cr papft cin l)cr; l)cr wclt,

untJ jm lias flott l)ab ^iiflcftctt.
(Db allcs, Ijas cin i)ct)cr lciijit,

mit Kcincr luarcn fd):ifft bc^ciijjt,
fiir 1U02 mcg iucrl)cn j]fcl)cu m.

^Uciu id) aUcs b^b i)ctl)an
i)cm uattcrlanb 31! nut^ unt) jiut.

Pic iuarl)cit mid) bcuicjicn tl)Ut.
t)0 kan id) ui)cmmcr lafTcn uon,

£)ab id) txs ni)e cntpfauiicn lon,
jii mcr 3u fd)at)cn Kommcn biun.

Pann farl) vnti not ift mcin jiciuinn.
Ilas ftcct nunmcr in (Dottcs buu^t,

Jcm aUc bcrt^cn fcinii bckanJt.
Vnnl) id) mcin fad) nit bcrjUMt kan.

lUic uiol t)ic lucifl"? aud) i)ct)crman,
alfo, Iias npmants uiiticrfpMd)t,

cr l)abs 'omn fd)aniitlid) uo: crl)id)t.
jVIs imn id) luciff? cinn pfaffcu frcd),

kan id), id)s lucrSs nod) au jm rcd).
l)att l)ci)iulid) l)intcr mcincm rud\,

uff mid) j)cfaj)t uiL befcr ftud\.

•=fc£

1 = Ind. bibl. 11. XXVII. 1. 2 = Hutt. Muncli. V. i).363...3G5.
Ucrjal)en 2. falso. ^^ ^^^^ 2. ^'^ Nou novi quis petatur: Petrus Meyer?

29*

452 CTXVII. :?. IIVTTF.N.'? I!F,Sfnr,USZUED nr.S OKSrR.ECHBLCIILEINS. 1520.

p;an lciigt cr nla citl Curtifun.

40 \'o uiil id) jn flcfd)oltcn Ijnn.
Pod) bin icj) l)o1fcn nud) ticr 3ci)t

(tirtnn iifit, vnts bcf?, flot nimpt tmb flct)t)
tina crs ifluff? iuiiicr frc(Tcn cin,

41 unti fprcd)cns nls {iclojcn fcin.
3d) ttiolt iuid) l)cjcn flcrn ticn ninn,

ticr mid) ti^jft frolid) fcl)cn nn,
unti fd)cltcn fo nufj liiUid)cit.
^^warie"'"' ^^ fjDcrruiuli id) iunrt unti bin bcicitt,

311 l)6;cn ijcticn, iuns cr ]\\q.

tiniuit tiic iimrl)cit koinm nn tni).
Pnnn fcU id) nnticrn fnflcn mnr,
52 unt) moflcn fclbs nit l)ncn finr

ticr !ilcid)cn nud), fo tuar id) uicrti,
lins mid) nit lcngcr truji tiic crii.
w"du'it'il"?(>n. ?••■' uirtrl)cit muffj l)crfiir, 311 jiut

Mi ticm urtttcrtrttiD, irts ift mcin miit.

liicin nttticr ujfnd) ift nod) flrunti,

linimb id) l)ab rtufiictl^nn ticn munti;
utiti mid) flcfat^t in artnuts not,
00 pas iuci)ff5 uon tnir ticr ctui(i (|ott.

HuUnns l,e- p^^ ^^^y^ ,„^. l^,,j j,j^. „,„r|,cit fad),

Irtf? flcl)cn rtufj fcin jictlirl) rad),
tirt mit ticr bcfj nit triumpbir,
04 llno tirts aud) uicrb ucrfloltcn mir,

ob id) uillct)d)t on fuji, unii iiUm^if,

l)ctt iifangcn an cin fold)cn fd)itnpf.
ticr nt)ctnant flrc|[crn fd)aticn b:inj)t
C8 tirtnn mir, nls nod) tiic fad) iiclinjit,

tiol)in mid) iiott, unti iimrbcit Unnflt.

83= M) brtbs (icumot.

^W. irutl)cr.

(Ilil,l.-lir„ in -iiizn 1-i-iii.

\l1rtrl)cit tiic rct) id),

krtuf ics nci)ti nn mid).
(Dott j)cb mir ticn lon,

l)rtb id)5 frttfd) flctl)on.

L;)eta Lilioita.s.

Vlr. uon guttcn.

Vmb umrl)cit id) fid)t,
nicmant mid) abnd)t,

Cs bjcd), oticr flnnfl,
flots flcift mid) bc^tunnfl.

■'' lucrtl) 2.

kruf 2.

A D D E N D A.

ERFVKDIJE. XXI*.

r,. lAN. 1515.

[EOBANVS] HESSVS CAPMOM SALVTEM.

Vitli (■(iiiiiloiu t't anlea .scicbani, Rcncliline doctissime, (nctjuc euini suni tanij. i.

u negligens glori;e} qnantnm isti personali imposlores, vel si mavis jtalliata meiulica-
Juria tilii sluiliis(|ne tuis molesti luerint, neqne ob id querebar meis ad te datis li-
tcris in bunc usquc dicm niiiil le respondisse; sed quod cupiebam omnino vcl nni-
tu;e scriptionis vicissitudine nolus libi fieri vel ({uoquo modo gloriiP tu;e, quam
pararc te videbam tam ])uIcIiro quam iuslo certamine, calculum quoquc metun. si

lotibi molcstum non vidotur, addere et veliit presso pollice subscribcre. post(piam §.2.
vcro ita satisfccisti mco dcsyderio, ul non solum altcruni eorum, quod magni-
faciebam, sed utriinque simul assecntus videar, gratiam ago liumanilati tme
niulto ma.viinam, (juam etiamnnui me libi del)ere et antea quidem cogno.scebam,
cnm viderem tam fortiter te, t;(mque auimose contra verae sapientiaa et com-

I j muuium studiorum crudclissimos bosles non solum deccrt;ire, sed et decernere,
rcmque agere onmibiis post nos seculis memorandam, qui solus contra tantam
adversariorum uudtitudincm sis ansus in aciem progredi, qui ct progressus iam
semel ;itque ilorum viceris. Ostendi tuas literas quibusdam bic bonis viris (pii§.3.
iion minus liue biudis sunt sludiosi quam advers;c f;ictiouis iuimici, et eliam,

20 <piod ;ulco mirum libi non debel videri, ipsorum quidani llieologiam profilentium,
scd non adeo penitns contemn^Jidam sicut istorum qui le malo iudicio coudem-
nare volnerunt: suut enim et bic qnoqnc boni ct mali: ipsi autem illi quos
tu non lionos sed inter peiores minus malos appellas, pipuitere videntur quod
Coloniensibus asinis et circunforaneis nugiveudis, ipsi decepti potius quam in-

25slructi, suffragium addidcre. Sed ipsi viderint: tu vinces; nos triumpbabimus: §. 4.
id enim futurnm nobis polliceris. sed et tu Iriumpluibis : Latin;e civitatis scna-
tus iani tibi Triuiupbum dccrevit. Oiiid vero Gallorum rex? cogitne exercitum?
tampuun bon;e litcr;e siut annnruiii impelus effugilura;. non sic, impii, non
sic, sed potius

30

Cedanl ariii;i loi;;ii, concedat laurea lingu;

XXI*. Illustriuiii vivornm epp. ad loann. Eeuclilin. 'Ind. bibliogT. u. 51.)
p. yii^— ym''.

2 Hfec epistula ponenda erat post n. XXI. p. 34. * certamiue] coutra Pe-
peiicornum ac Colonienses. *^ presso p.] ,,PoIlices, cum faveamus, premere
etiam proverbio iubemur." Plin. H. X. XXYIII. 2. sect. 5. " et etiam ... ips. quid.
prof.] i. e. et quonim nou uulli tlieologiam ipsi profitentur. " Triumpli.] Hsec
eqnidem ad Triumphum Capnionis , ab cousortio Mutiani Eobanique et amicorum
Erfordiensium actum rettulerim. Cf. supra u. xvii...xviiii. Gallorum] h. e. non

Francogallorum verus rex, sed sacerdotum prjedicatorum princeps, Hochstra-
tus. ^o Cedant] Cic. de off. I. 22,77.

454 AI»I»i;XI>A. X\I*. EOBAXI HE.SSI AD HKVcm.l.WM KV. I>. •;. lAX. 1.M5.

§. .". Oiiid .iiilciii si (idliis iliTUiii loviiceiit iii lliili.ini, iit |icril;iiil uiiiniMii lilriii-
rijiiii sii|i('llrclilriii cl i|psi riiiii siii.s liliiiis cl iiiiciiiis iiicrc;ilnriis suii s;i|icr(>
\i(|c;iiiliii'' iiiis iiri;;iii;i iiiistr;i susjicndiiiius sc(lciilcsi|uc sii|ici' nuiuiiKi r>;ili\ liinis
llcliiiiiiis, iluiii rcciii(l;iliiiimr Sion ; jMjslijuain vcro convorlcril (loininus c^iplivi-
t;ilciii Siiiii, riiisiis consoLibiinur cl venienlcs itorUiliiiiius in;iiiiimlos cl signa 5

§.(■'. iios(r;i ciiiii cxiilljilionc. Ouorsum vcro li;oc? Vl scilicel ipsis |H>culi;iri |iiicmiile
eorum vanissiinos coiialus deridcreui. Quid vero emasciilalis (Jallis ciiiii viris
forlihus? niiiii nisi ul tcmcrc forlassc scmcl alquc itcriim iiisultcnl , l;iiidein

§.". vero succumbaut et crislati esse desinant. Cum Ikcc scrilicrcm, humanissime
Reuclilin, ita suni ad mctaphoram delectatus, nt stalim addcrcm lu

Scniivir insultct Gallus, licet armigcr illum
Arripit et superi fert lovis antc pcdes.
Iiijiilcr omnipotens, Gallum prostcrne volcnlem

lii lua sacrilego scandere regii;i pcde.
.\t lii si duhilas Cyhelen violare sacratam, '">

l'ii) (iallis Druidas in tua templa rcfcr.
iSoii lamcii lii niagiiic matris sacerdotes Galli siint lamjiiam cxcctis leslihiis ad
religionem coacti, sed sua sponle personam indiili siih pietalis priclextu latent,
ut ipsi in voluptatihus et delitiis liahitantes iniscram et facile istis astutiis crc-
dentcm jdcheciilam decijiiant et velut creditas sihi ovcs ijtsi furcs ct lujti rajta- ^o

§.?. ccs, immo insatiahilcs degluhanl. ILec autem de malis non solum illis (jiii lc,
sed et oiniiihns qui veritatem conniventihus oculis aspiciiinl, dicta siiit. IJonis
henc sil; iiialis aulem dcus nialefaciat et deleat memoriam eorum de tcii;i vi-
vcnlium: digiii enim sunt qui ab optimis quihiisqiie odio hahcanlur isti iioii
soliiin oiiinis sajtientia; perseculores sod et divin;c rcligionis jtr;cvaricalorcs: dcus'io
hoiic, ol tainon non modo noii hiorolici sod h;oioticoriiin liujuisitoros videliccl
lioc facilliino iiKjuiniiit (jiiod ijtsis soinjior ost iii jtroinjilu: (juis onim iion li;e-
icliciis siicrosancti concilii slaliilis rcfragolur? Vcrhiim intcllii-is. vcriiiii ogo (|iiaii-
liiiii iii iiio cst egrcgie illis jialrocinabor, et il;i utsoiiiiii c;iiis;iiii ;ij4;iiii , ut iiii-

§.!'. iii(irl;iics roddajn. Sod iiunc mihi tompcro citli;ii;iinqiic iit iiilics siisiioiulo ot -i»
.Miisis iiKitoriaiii colligu, (jii;!' taiiictsi iiindiidiiiii iiiilii osl collcctissinui , ;i(l(lol
t;iiiioii noiiniliil isl;iriini rcruiii cxiliis. Coofii iiii]ior i;iiiil)0s quo.sdam satis fcr-
ventes in islos Coloniciises diabologos, ila enim tu ajtjicUas , ot cogam niulto
§. 10. jilures ct omnis gencris, tibique Iraiismittam liinc cuiii lcnqtiis erit: inagnum
oiiini animiim niilii f;icil qiiod neqiie solus noqiio altor futurus siiiii: spero eiiim-5
ol Ilutloiiiiiii ct nuschiuin ot Croliim et Spalatiuiim ot luos conlerranoos Phi-
loiniisiim ct Mclanchthonom et praHcrca inullos mcciim fuliiros liuius victori;t'
biiccinatores. et ego quosdam hic llerfurtliinenses cxcilabo, (jui inecuin istuc
lauquam crabroncs convolantes ista tcrriculamonta ct monslrosissiina monslra
il;i oxagiloiil , iit requios illis niilla prorsus iicc lcn;i ticc iinii icliiii|ii;iliii'. lo
§. II. Tum (i;ill(ts , Francos, Persas et si quid ampliiis iisiii;iiii csl iii;iiiiniiii noiiiinuiii,
licet invocent: Agito igitiir, o vos

' Goto.s] sir 1. - lit. et iinc.] signa et notje qiiibiis tum librorum censores
lia>reses, sed ecclesiasticcas, investigantes utebantnr, h. 1. indicantur. ^ organa
rtc.] Cf. Psalm. CXXXYT. 1. 2. ■• convert.] Cf. 1'salm. CXXV. ^ Gallis] Ite-

ruin amltiguo ludit iiouiine, quod castratos Magnse matris, Cybcles sacerdotes ct
gallinacenm gallinre marem designat, c quo capo fit. '* Dryudas /. Druidas
i. o. veterum Gallorum sacerdotes. ^" Cf. loann. X. 10. sqq. Act. apost. XX. 29.
■-'^ dcl. mem.] Cf. c. gr. Psalm. LXM11.29. CVIIl. 15. '^ Herf.] i. e. Erfurdienses.

ADDENDA. XXI''. £oi!Axi hessi ad ulvciii.ixvm ki'. d. a. ian. 1515. 455

Toulones , enieiisi L;ilialia rcgna |ioclii',

Vestruni decus virililer dofentlite:
Impia niolitiir cerlaniina Capnioniastix,
Tam nobilem ferens iniqiic j,'loriain ;
5 Ileu quiltus ille odiis, heu ((uanta exaisluat ira

Vir Jjarliarus, vir oinnium slultissiiiiiis,
Quod tibi cum doctis, bardo sif,'nate ciiciillu,

Hostrate, nate pessimis augiiriis!
At vos Capnionem, vales, defendite vestrum:
10 Vobis comtediani ille primus obtulit.

Ego autcm quod reliquum est, mi Reucliline, puto me tibi perniagnam debere§. 12.
gratiam, et certe non fallor quod geiiti mcie lam anliquum et quasi cx (Ibao
attuleris pr;econium, et Regeni me alludente voce gentilicia saliitas. Rex igitur
sum ego, sed admodum paivo contenlus regno: quanto tu asseris, id esset vel
10 Imperatori nimium. Laudes aulem tiias tantiim abest iit spernam, ul eas vel
meruisse me vel saltem videri meruisse iii lacilo sinu gaiideniu. ipia^ iijii jiri-
mum legi, statim sic exclamavi

'Nunc ego non possum displicuisse mihi.'
ludicio tuo non fallor, hoc est niihi tanquani Delphicum oraculiini. Tii , hiima- 5. i".
20 nissime Capnion, tibi velira persuadeas me et csse luum et nibil esse cui magis
applaudem in Germania quam tuie pene divinae gloriii». Constantiuum tuum Spa-
latinus mihi monstravit: dii boni, satis mirari non polui: optimum principem
bono principi ostendisti. Oro te dala occasione semper aliquid ad me scribas:
sic enim me vel Endymionis somnium dormientem excitabis, et tibi reddes in
25dies magis obnoxium. Ego his dieltiis uxorem duxi, homo iuvenis, qui hoc§. u.
die quo h;ec ad te scrilio, id est oclavo Idus lanuarias, vigcsimum octavum
annuin «tatis impleo: quod faustuvu fwlix forlunatumque sit! Dominus custodiat 5. la.
introitum ex exitum liiura et tecuui sit in omnihus operibus luis; sit tibi do-
minus turris fortitudinis a facie inimicorum tuorum! sic enini et Christiane tibi
30 et simpliciter absqiie fiieo precor. Valc. ex Ilerpborlbia. Aiino M.D.XV.

" Eegem] ,,...Capnio in qnadam ad ipsiim [Eobamim] epistola, alludens ad
Hessi nomen laa^va [iaarjva] eum appellaverat et versum [00.] addiixerat Callima-
chi de love, quem bic negat Hessena deorum sorte esse factnm, sed virtute et prae-
stantia sua. Ex eo in sodalitiis cum Eex Hessus vocitaretur, Iioc ioco postea uteba-
tur, ut se Regem et alios Regni Proceres faceref. Camerar. narr. de EoJj. Hesso.
2' Constantinus Magnus Romanorum iraperator lo. Reuchlin Phorcensi interprete.
Tubing. ap. An-^helm. Bad,1513. 4". Fridericho Saxonum duci et electori dedicatus
est. -* 'Evdvfiicovog vnvov y.a&svdsig. Zenob. III. 76. Diogenian. IV. 40. Endy-
mioni a love datunv est ut pcrpetuum somnum mortalitatis seniique expei:s dor-
miret. -^ ux. duxi] Catharinam Spater Erfurtensem. Cf. Euricii Cordi epithala-
mium in nuptiis Helii Eobani Hessi et Tiynoe .Spateranse. Erfurt. 1515., quod in
exempla operum poeticorum Cordi receptum non est. ^*' Si Hes.sus de .sua setate
non ipse fallitur, nec falsus est numerus in fine epistulae positus , quod utrumque
nemo dixerit, natalis poetse non annus 1488., in quem Camerarii errorem receutio-
res plerosque fere omnes incidere videmus , sed 1487. fuit, ut itaque Hessus Hutte-
num quindecim mensibus et dimidio aetate superarit. ^^ Dominus] Psabn. CXX. 8.
2' jecum sit] cf. e. gr. Deuteron. XIV. 29. XV. 18. et passim. ^9 tunis fort.] Psalm.
LX. 4. -^ Horph.] Sic tum grsecissabant multi, pro Erfordia.

450 AI)ni:\I)A. XCl*. kevchlini

AD ACHII-I.. I»E GRASSIS. El»

LXXXXI*.

TVTGARDI.K. Ij^A.A.A.1 . 1. NOV. 151'?

[lOAXXES REVCHLIN]

REVERENDISSIMO ET EXCELLEXTISSI.MO DOMINO

ACHILLI DE CRASSI.S
EVCLESIJE CATUOLIOiE DKiNISSIMO CAKDIXALI b

DOMIXO SVO QVAM OBSERVANDISSI.MO
RO.M^C.

S. l). P. Uine cl cxcoII(Milis.siiiic M. C.irdiniilis Acliillc.

^■'- li"ii [irisca rcdcnnl oinnia, iaiii Tn>iam»rnin rcnascilnr (cllns, iinniaiiissiino-

rimi l.aiharcnnin ic-io adsncla lapcrc viris lininanitalc ac clcganlia doclrina' i"
|»i;nlilis coiiiii-ciii lioiii iniiniiiis Jaiiiaiii, rc^no nnilinc iiiorlis, rcgio dctraclo-
riiiii cl (•aliiiiiiiialniiiiii llicolo-islaiiiiii , qiii liand iinilto aiilc co'|»crniil iii Ticr-
inaiiia (inosquc iiiriscdnsiilUssiiiios ct .lioncslissiiiiKs lioiiiincs dci oiu siki ac Ih»-
iiorc (Icpra-dari, iil ipii inaxinie lcguin lioslcs ct vidcii \cliiil cl liai.cn, c.nii-
ipic niiaiii data opcra jtotissiinuui vcxarc iiiris racultalciu cnpiant, (piaiMpiaiii '^
cl aliis (pioipic tcrsis ac politioruni artiuin optiinis litcris duce Astliarollia l.cl-

§•'-'. Inin indixcriiit. Quapro|itcr opus cril planc aiiiinosis Aiacihiis, ulipic itcrnin
ad Tidiain inagniis iiiitlaliir Achillcs, iioii Larissa-us -illc, noii Plitliiolcs, noii
niiiis aliipiis dc Tlicssaloruni gcntc, .scd dc Crassoniin splcndida nolnlitalc, ipii
laiilain ;ic l;iiii loiigc lalc^iuc grassantcui plusipie dcccni scnicslrilnis diiraiilcii|20
piigiMiii ()( ii!;iris s|)cruli ralioiie, non crudclitate, lihra, iioii laiicca, iuslicia,

§.:!. noii lavon' diriiiiat ;it(pic dccernal; iic sit taiii facilc istis l.;iili;iris iii ipicmlilicl
c(»iiccssa lil»idiii;indi polcstas, 'ne potcntiorcs viri liiiiniliorcs iiiiiiriis ;iriici;iiil,

iic\c dcrciisorcs cor c;iliiiiiiii(.sis criiiiiiiilnis iiiscclciiliir iiiMocciilcs", iil ;iil

lioiii;iii;i lc\ l'l|.i;iiio r(ig;il;i, iiiidc iioii ;il»s(pic (li\iiio ipioil;iiii iiiiiiiiiic laiiiiin-'^
cssc ( rcdidcriiii, (piod iicgociiini lioc dc lilnis Im(|;coiiiiii crciM;iiidis , dc ipK»
l;iiil,i cl l;iiii diii pi'olcl;il;i coiilciilio csl , lii;c P.uia' ,i,- ;iiiip|issiiii;c doiuiiMilioiii
;ili opliiiK» iihiximo Lconc X" P;ilniiii I';ilrc , ;il(pic ;iv(» ii(»sln». id csl Papa pni-
'dciilissinio, iiiipcr ut accei»i , c(»iiiiMiltcii(liiiii vcncrit, iic foiic iii iii:iiiiiiii alio-

«•'■(pii lcvis alicniiis oha-rati ac uumiiiarii iudicis casnnim fiicril. Scd licii , diii 30
iiiiiiiiiiii dcfiiisli. siipcrilliislris Acliillc; ah hoc ciiiiii l»;irl»;ir(.niiii cxcrcilu oiiinia

LXXXXI*. 1 = IJibliotli. reg. BeroL MS. LAT. Fol.239. ful. 30. s^]. 2 =G. Fried-

lasnder, BeitrUge zur Reformationsgescliichte. Sammluun;' iingcdruckter Briefc

des Keuehliu, Bcza und Bullinger. Bciiiu 1837. 8". p. 73...7G.

" suoque 2. * Achilles de Grassis, Bononiensis, episcopus Bononiensis,
presl)yter cardinalis tituli S. Sixti, Antouii de Grassis episcopi Tiburtini iicpos,
a lulio II. episcopus, auditor rotae et referendarius, a. deinde 1.511. eardiiialis
factus, sajpius legatiouibus ad reges Caesaremtpie functus, obiit m. Nov. a. l.">23.
Cf. Ciacconii Vitt. Pontiff. III. p. 296. sq. "J imanissim. 2. " prcditis /.

""' Asthar.] Idoli Sidoniorum satis ex bibliis noti sed etiam Hoclistrati non infre-
qnens tum appellatio dcrisoria. bellam 2. ^" plusquam 2. decem] ad annos
bclli Tioiani adludit. ^i ingtitia 2. ^^ 'ne ... iinioccnte.s', ad religionem pr?e-
sidis provinci;t3 pertinct. Ul])ian. L. (3. § 2. Dig. de ofticio prresidis I. 18. ^^ imde
... contcntio est] /Jis litteris ad marg. adnotatum e.s7 NB. in 1. inclinatis exprcssit.2.
'^" Patrii patriae sed supra inductuin patrire positum cst patre 1. Fuluil corrcctor
j)atre patrise ^" obacratij vult pecuuia coiTupti ^' Barboiy 1-

ADDENDA. XCI*. revchlini ad .vchii.i-. 1'K ckassis ep. r>. I. nov. IjIS. 457

hiic iisqiic (I;miiii;i pci' iiiiiiri;iiii (l;il;i suiil (iii;i'ciiii(|ii(? (I;iii iMiliiciiiiit. ii;iiii |ir;i'-
.staiili.ssiuii (itii(|iic discrtis iiiilmti studiis cl lcjTiiin caiioiiiiiiKiuc prudciilia c\-
ultcraiiler ornali iacent confossi liorum advcrsariorum iminohilalc ac caliimniosa
iii;ilc(li(ciilia. Ouarc po.ssum ct eijo lilii iuri.sconsultorum ac rclhoriim pro-
5 piiyiMtoii doclissimo id diccrc (piod dixcrunt Ncstor primiim, dcindc Patroclus
Achilli Hoiiicrico sic '0 Acliille, Pclco nale, pcrtiuam opportiiiiissime Achivorum
'sic iiidigucris, talis cnim dolor angit Acliivos, illi (iiiidciii omncs , (luolquot
'pridciii craiit optimi, in navihus iaccnt pcrcussi vuhicr^itiipic. saiiciatiis cst
'Tydides fortis Diomcdes, vulneralus est Ulysscs, dignissimus Iiaslifer ct Aga-

10 'mcmnou , percussiis est ct Eurypylus in femore tclo, huiic aiilem alium ego
'luiper traxi e pra^lio sagilta in nervo sauciuni, post(|uam Achillcs vir honus
'Danaos non curat ncc miscratur'. Haud ahsinuliter audi me, inclylc (lardiiialis 5-''-
Achillc, vcl Ncstorem qui senio conficior, vcl Palroclum qui Achilii sum amicus
ct laudum luarum futurus praeco. Si tii hoc aiitc triennio datus esscs isti ri.v«

isiudex, intcrca profecto nmlta quidem facinora facta fuisscnt iufccla, niulta! famosa?
imai;incs noii fuisscnt contra me picta^ ac pro rostris sufnxic, iiiull;c iniuriosai
cantilcuai non fuissent composita;, inultic niultorum inimicici;c iioii fuissciit con-
citalfc. Nunc iacent harbarissimorum Phrygum frcmenlium famicidariim ct ho-
noris raplorum Calumniensium iniuriis, ignomiuia, contiimcliis ct mcndatioruin

2oinanium sagitla, gladio, lancea, iaculo pcrnmlti nohiles ct clari doctorcs, alii
qiiidem mortui , alii autem percussi, fracti, vulncrati , saucii: Divus Pctrus Ra-^-^-
vcnnas cousultissimus iuris hoc hominum monstro Aschthrata (sic et Chahlaicc
diaholus nominaliir I. Pif. VII.) iiilcriit pra mairore , alii moleste torqucnliir
iiotis; Schasli;uiiis Drantius Argeutinensis , Conradus Peulinger Augustcnsis, l$i-

2d lihaldus Piik;iimcius Nerohcrgcnsis , Nohilis Ulrichus Uiittenus, gencrosiis llcr-
manniis Coiiics Niicuarius ct rcliqui pariter omnes isloruin ihcologistaruiii cl
fratcrculorum dominicalium cum siiis complicihus notissimac tcnicril;ilis Iu(lihri;i
cxperti laccniti, Lipidali, secti , tentati, angiistiati, afflicli, quihiis diguus noii
cst mundus. ct ego tandem Capnion, vcruacula Germauoium lingua Rcuchlin ?•'•

l6cognomiu;ilus , tanquam rci piihlicic litcraria' protomartyr pro lihris et mmiihiis
lihrorum ainatorihus delihor, qiiique culpa vaco, falsa inculpatione pro.scindor,
qucm hoslcs isti cicteris liumiliorem fortius atque prius aggressi sunl, ut me
supcrato, quod tot facliosis vidchatur perfacilc, deinceps puram illam el Ro-
m;iiiani liiigu;im, (piani hi harhari sicvissime odio hahent, et cullores cius non

35 tanliim sup|)rimcrc, vcrumeti;iiu cxtingucrc valercnt. Oiiarc inslituliis est ah§.*.
illis iii mc omniuiu primum acrilcr invclicndi modus, dciiidc inquisitio faniosa
ct hoirihilis jiiilca nulli iiirisconsulto vcl lcgum pcrilo imposita, nimirum contra
(liviiia cl liuiii;iii;i iiir;i, (iiiod tu;c Rmfe Cclsiliidini clarc p;itchil, si dcfeiisiiuicm

1-2 preft. 1. ^ rhetonim /. ^ Hoiuer. II. XI. 655...G4. XVI. 21...27. » Ty-
tides 1. *' prcDelio 2. " preco 1. istje 2. '^ facta, f. inf. 1. r=omissa es-
sent '* ac emend. 1. pro nec " inimicitise 2. ** Phr^^g.] praedicatorum

i^ calumn.] ludit verbis Colonia et calumnia ^i Petr. Rav. a prfedjcatoribu.s, im-
primis Hochstrato Colonia expulsus a. 1507. vLxit adhuc a. 1511., quaiido mor-
tuiis sit uoii constat, uisi quod a. 1518. inortmim fuisse vel ex hoc ipso loco cou-
stat; sed de Eeuchliui verbis 'prai mserore' dubitaverim. ^^ Aschth.] Hochstrato.
caldaice i. " j geg.VII. 3.4. moerore 2. " impofta ^. ^s pcfcnfio ^oatt-
nts ticudjlin | phoucensis ll. doctokis | contka calvmniato|res svos coloJnien-
SEs I (In ftnc:) Tubinga; apud Thomam Ansheliuum | Badenfem. Auno. M.D.XIII. |

458 ADDENDA. XCI*. revchl. ad ach.de guassis. CV*. revchl. ad qvestexb. ep.

moani coiilra calumnialores raoos Colonicnses cdilain cl acla ijisa lc-^cris, (|ii;e
si voles (latiiri lihi sint prociiralores mci. cst enim controversiae totius con-
stitufio legittima ex scripto et sentencia, uhi voiuiilatis niCce una cum scriplo
exposil.ic ac coiinprcss;ii' sinuiltaneam dcchiralionem admittere nolunt adversarii,
qu;ilem in schohs ipsi sihiipsis mutuo permitlunt. et inlervaUa ctiam de moreo
if^nioscunt, de (pio Tullius 'Calumniatoris' in(|uil 'onicium esse verha ct literas
S.fi. se(pii, nof^hgere vtdmilateiii'. Ego auleni, ne sim loiigior quam oportcl, totam
lliada meain ciim liomero finiam cl provohitus ad gcnua tu;i, gcnerose Achilles,
pcto iit coniiuisso tihi sccplro h;inc litem mc vivcntc dirimas , ([ualcnus et ocio
litci;iri(j ct paci rcstituar. Ego pnecipiti ct occidu;i scucctulc hoiiio, (loclorum 10
omiiiiim lheologi;e, quos hactcnus consuhii, priclcr haiic piralaruiii classcm ar-
hilratu et sentencia iunocentissimus,

^AXl! ctidHO ^eovq. ^A-fi\ev. uvxov x ikit^aovy

OiKTSiQcov TToXtou Xc '/MQi] noXiov T£ yivsiov ^

Mvipd^evog 6ov JiarQog- iyca (3' ileeivoxsQog txsq 15

"Exh]v d' oi' ov nco xig iniyd^oviog §QOxog ciklog.
§. 10. Oiiod ni;igis prope icin (pi;iin diserte te perniillcnte interpretor sic:

Al veiicrare dcos, ut me misercris, Achillc,

Compatiens cano capiti, can* quoque harh;e,

Sisque tui mcmor ipse patris. miserahilior ine 2o

Non fuit Jiac alilus lerra vir talia passiis.
H;ec Priamus qiioudam Achilli et eadem hiec nunc Capnion Achilli. Valc Re-
liciter. Stutgardia; iu Suevia. Kl. Novemhr. Anno M.D. XVIII.

lu. Reuchlin PhorceiT. LL. Doctor.

^tvtgardi.f..

cv^

[lOAXXES REVCIILLN]

lACOBO AVRELIO QVESTEXBERGO

DECRETORVM DOCTORI SCRIB^ APOSTOLICO ET POXTIFICI A- SECRETIS

DOMINO SVO QVAM OBSERVANDISSIMO

ROM.T-:. ■

9.1. S. P. D. Si iiissciis, Oucslcnhcrgc, lihi per Stygem iuraho nie liuius lihelli,

(jiiciii ad lc iiiiiic iiiillo, aulhorem igmuarc, ac licet ineptirc vidcatur, tamcn

CV*. 1 =MS. foL3G. et 2 — Friedliender ad n. lxxxxi*. supra p. 45(). citt. p. 8(3.

4». e( iterum M.D.XIIII. | 4». Repetiit H. v. (L IJardt in Hist. lit. rcformat. 1717. foL
II. p. 53.. .05. 1 meam jwstea adscr. 1. acta] ^cttt JlulJtcionim intcr | F. lacobum
Hochftraten Inquifitolrem Colonienfium & lohan nem Keuchlin. LL. Doc. | ex Ee-
giftro publico, | autentico & figil|Lato. | (<tc. Infine:) Ilag-onoa' in judilxis Thoma-
Anflielmi Anno | M.D.xviii. Menfe Februario |11 4». liepetiit v. d. Hardt I. c. p.
94. ..130. * sunt tibi corr. tibi sint 1. ^ legitima 2. sententia 2. ^ cunipressaj
corr. coimpr. J. '•' sibipsis 2. ^ ign.] fnerut cognofc. in 1. TulL] Cic. pro Ca?c.
23,65. „.. scriptum sequi calumniatoris esse, boni iudicis voluntatem scriptoris
auctoritatemque defendere." » otio 2. " eonfuli 1. '^ sententia 2. *' Iliad.
XXIV. 503. 510. 504. 505. Fr. « ouTTcoris 1. i^* utj at 2. ^i altius 1. 2. ^^ Suecia 2.
" Questembergo 2. De eo vid. p.461.sq. ^i libelli] Triumphi Reuchlini.

ADDEXDA. CV*. REVCHL. AD qvestesb. ep. CXXIII'^. oerbel. ad revcrl.ep. 459

liHud aiiiiKiiiiiiii iiir|)|iis |ioela Gxisliiiiainiiis esl [no iii).sli-i- sa*ciili iiKjriiiiis cl
stilo. Trans Riiemun in Sneviani niissns ad nos esl, absquc piclura illa Triumphi,
qim sciograpiiice ab iiiilio locanda dicebatur, (juam si fuero adeplns, ad le
dabo. Caeterum non le lam crebro poslerius de causa mea molestare conslitui, §.?.

5 quando cceperunt noslrales propc multi de nostro Leone desperare, snspicantes
eum noii talem csse qualein omncs literatur;p politions amatores qnondam fore
putabaiil. Oiiid igilur":' iioii ero ifiavrov riacooovusvog: si me deiiciant optiiiiates,
servent iiiiiiuales : cvidenlia veri pugnabit pro me tuin vivo lum raortuo. I)ivus§.3.
Maxa?inilianus electus Imperator nuper mortem obiit. is si rebus in oiunibus

lu fuit lentus et cunclabundus, eligetur fortasse qui futurus sit acrior el agilior,
posl inortem intelligit qiiod rectus est, non rexit. Vale. Prid. Id. Febriiarias.
Anno M D XIX. loannes Reuclilin Phorcen. LL. Doct.

ARCtE.NTORATI. CXXIII*. M. MAIO 1519.

VIRO DOCTISSIMO
'5 lOANNI CAPNIOXI

NICOLAX^ GERBELLIVS

S. IX CHKISTO lESV.

Quem vero uon pudeat scelerati huius seculi, mi doctissime Capnion? §.i.
quem ferre non pigeat mores aetatis huius plus quara ferreae, qua, cum semen-

20 tem facere voluissent omnes honie literai astris etiam ipsis fceliciter aspiranti-
bus, reperta? sunt ftedissimae Harpyiae qufe florem commodum emergentium
frugum pestilentissimo attactu adurere sunt commolitae? Conereditum erat per- §.-.>.
quam uberi solo mundissimum seraen : at illud paulatim superioium incnria
agricolarum spinis atquc seutibus peraculis pungcntibusque usquequaque inhor-

2oruit; missi suut coloni candidiores, a vepribus liberaturi seraen, quo possct
emergere cumnlatius copiosiusque: bella quidem et horrida bella exorla: mo-
lesta namque poslerorum colonorum diligentia pigris illis negligentissimisque
cultorilms, alqiie dum desidiain suani velut aras et focos tutantur, cristas
erignnt, omnia everrunt armainentaria, nihil nou exquirunt, ne patroni parura

30 acres vecordiae suai videantur. contra cordatiores isti solius seminis caussam§.3.
ageutes anirao versanl pervigili qua tandem via- in ccelum queant educere tot
iam seculis involutum depressumque perniciosissimis spinis diviuie sapienli»
purissimum germen. illi congregatis undique copiis reclamant, refragantur, in-

C.XXIII'^. inustrium viror. epp. adRencIilin. (Indic. bibliogr. u.51.^ p. C ii'' C iii^.

Cf. indic. bibliogr. n. xvi. 1. ^ sciogr.] sic 1.2. pro sciagr. " prope] an probe?
' fu. r.] ipse nie pimiens, crucians. * electus] EL. /. EI.2. niiper] d. V2. lau.
" quod] qiii 2. Cf 1.

" Velim lianc epistulam, quamvis parabolis , coiuparationibus aliisque figu-
ris et locis ex aliis scriptoribus adlatis paullo lougiorem, p. 269. inter n. cxxiii.
et cxxiiii. omissam non esse. ^" astris] Nec attinet nec possum equidem astro-
logicam lianc superstitionem explicare. ^* Harp.] cf. Vergil. Aen. III. 210. sqq.
22. '3 pei-^ quam 1. ^' uauq) 1. ^' focos /.

460 A1>1>E\L»A. CXXm*. GERnELLII AD REVCHLIXVM EP. 1>. M. MAI. loHl.

s.iiiiiiiil in suninia; iiiilliini l;i]ii(leiii nnii iiiummiI, nc sallcni t'.\ afrn) coniliiclilio
vcliit ignavi cl incrlcs culoni eiicianliir, crcbro inlcrini illiul traj,Mciiiii occincnlcs

(lovoi yc<Q £v (f)QOi'ov(.i£v, 01 (5' akXoi '/.cr/.cog.
cuius rei lidciii ul faciant iis quoriim sunl incrccnarii, nulla non iiora super-
liissiinc inculcaiit quos triiiulos, quod loliuin, (juas zyzanias c.\ alioruin ciicianl :.
ai^ris: dij^Mii sanc conduplicata mcrccde, (luod, (11111 niliil agaiil faciaiit^jiic,

§■ I. oinnia sc faccrc iiislar Acsopici cantoris frloriari studiicrunt ; lioniincs niiiiiruin
siiavissimi, qui in alienis ajrris leviculam ctiani filiccm consjiiciunt, in suis niliil
imiiiiindiim, niliil sordidum, niliii quod carpcrc (jucas, inveniri possc crcdcnlcs;
iliii sua iiiter sc vilia vcluli Pylades et Ilorcstcs coniiinclissiine tcj^nint ucculunt- io
(|iic ; quod si quis aliiis cxtra ipsorum septa posilus ulcera verrucasquc corum
vel siininia acie teli^fcril, proli deuiu lidcm, qiiani os illud imjmdcnlissimuin
in arciim distorquenl, (juam rugis susjiendunl uasuin , iu oinnia convitia parati,
occisiiri etiam ol> iiniini aiit alleruni verljum, si quis timidior eoriiin ohsc^pia-
liir tyrannidi; iiiliil condonantes conservis suis , cuin oiniii miiiiiliccntia liciii- 1 j

§•"''• pnissimi jiatrisfaniilias ijisi sint locujiletati. lluiusmodi tu jincliiim, doclissime
ini (lajinion, aiiiiis iam jinqiciiiodiiin jdiiriliiis niagiio simillimiis Ilcrculi susti-
iiiiisti; liuiiisiiiodi fcrciil liimiiUus qMol^jiiot |iiclati cl vcne sapicntia" cunsultuin
vcliiil. (luanijiiam illi niliil jiiiim, niliil sajiidiiin ojiiiicntiir qiiod ah ipsorum
discrejiet doctrina vcl inslituto^ instituto autcin liiiiiisinodi, ut infensi oiniiihus 2u
uiniies caliimnicnlur; cxjicctanlcs a cuniminii umniiim palrefamilias cummuiicm
mcrccdcm, miscricurdiam , ipsi in alium neminem ininus miscricurdcs (piaiii ciiiii
qiii ad culturam agri doniinici nucles ducat insonmcs; acres el lyncei, uhi iiiliil
vel minimum cst periculi. iiiimo saqiiiis ingens utilitas, at uhi suhlalissima vocc

§■''• clamanduni esset, magis mutos rcperias qiiam jiisccs, quam scaraheos. Ita in-jj
\crso ordinc jiru iiialis afnigiintiir honi, jiro lionis curonaulur omniiim scclc-
stissiiiii, (|iiaii(luiiiii(icm , iit Livius ait , solcl jiars dctcrior vinccrc mcliorcm.
Scd, mi candidissinic (!ajinion, querclas noslras in aliud lempus dillcremn^: lii,
magnanimo jiersimiiis Ilerculi, Ilydram illain jiro animi lui magnitudine con-
tunde, liahituriis inter inimmeros, Thcseiis, stiidiosissimos tui defcnsores, llullc- ;!o
niim illum viiimi slrcnuiiiii ct iii oheundis hiiiusmodi periciilis aniino incoucusso
indcfcssoqiie, liiiii dciiiipic ali ipsis (iraliis formatiim liomiiicm Pliilipjium Me-
laiiclitlioncin, (juos nomine meo miilta saliilc iinpcrlias vciicmcnler discujiio.
Vive fcelix. Aiino M. D. XIX. Mense Maio.

^ tragiciim]? iiescio cuitis poeta\ Cf. Era.snii Adagia \SoIus .supil' et 'nirc
potior\ ed. Francof. 1670. fol. p. 1S7. ^ soli nos cuini bene sapinius, cetcri au-
tem male. "^ Aesopicus] v.i^UQCpSoq cc(iov6og fv Ktyioviafiivia oiv.cp ovv^xf^S ciScav
civrrjxovarjg avxm rrjg (pcav^g, caors avrov vo(ii'Gat bvcpcavov slvai GcpoSga, y.ai drj
STtaQ&ilg tnl xovxcp syvco 8tiv y.al lig &iarQOv siasX&eiv dcpiy.o^isvog 8l ini ayirj-
vriv y.ai nccvv y.aKcag u8cov Xi&oig ^a?.X6{isvog i^rjXcx&rj. '" l'yladis Orcstis(pie anii-
citiam norunt etiam qui Euripidem 11011 legeruut. "> jirelium I. '' siiiiilimus /.
2' comuuii. "Liv.] XXI. 4. conciunius sic „ut pleruin(|ue iit, maior pars meliorciii
vicit." Gerbellius commodius ablegasset lcctoreni ad llomer. II. I. 570. insi tc< x>^-
QSiova viv.a.

ADDEXDA. CLXV*. kkvcih.i.ni ad qvkstenekugivm kp. d. II.mai. 1",2o. 461

ANGLOPOLI. CLXV*. II.MAI. I.V->0

[lOANNES REVCIILIX
DOMINO lACOBO QVESTENBERG]

S. P. D. Veniet, vcniel, d iiuiir .idcst lioc tompus ot illc dios (|uo salteinS.'

fi post novoni annos vel unns ;ul iiio daro possis lilorulas. cundonavi prudontiuj
lu,e lani diulurniun silontiuni tuum ot milii difficile ferendam. imino iiitolora-
biloiii illaiu slili lui lacilurnilalom. sed novi dulcoui natiiram mei nuoslonherfri
ot laiii volusli facioni: oinnia prospicis, ante, rotro, nec vis nialo onendore
qiiempiam; nunc vero lihere valos ot Capnionius esse et I.ncoljila. Francisciis §.'

loeniin ille nolMlissimus ot polentissimus dc Sikingen, communis ainicus et meus
et adversarioruni, adiuvanlilms Dalljurgiis et cioteris viris inilitarilius iiirisque
doclorilms nuiltis, quihiis nogare nihil qaoain, hanc inter nos focore concor-
diam, ul Fralros Pr.-pdicatores dc provincia (Jermani;e deheant apud .sedein apo-
sttdic;im impelrare suis expensis, quod sanctissimus dominus noster hahita ra-

15 lionc honoris inei advocet causam nostram et ciim integrilale faniai nie.^e sine
illorum (ul opto) infamia imponat perpetuum silentium nohis et adhau-cntihus
noslris, cuin inhihitionc quihiislihct inquisitorihus tani ordinariis quara conimis-
sariis, ne liceat de eadeni caiisa iteruin vel inquirore vel litigare, et in even-
tum contrarii quod respondere non tenear. nal ra XoiTta in meliori forma

20quam tu nosti. Oua in ro to f;icio certiorein et iiiro tihi por siimm;im veri- §.
latoin quod inaximam fralrum c^dcm et dira holla inois assidiiis procihus et
inlercessione averti ac prohihui, solum propter dcuiii, illorum ini.serlus, ut dejiis
moi miserealur. lam igitur te ainicum pra-sta in rc qu;« nulli noceat et omniltiis
)irosil, ol ])ro tii;i longa'v;i scripturarum apostolicarum peritia vide ne quid

25 insoralur iii Ihovi papali (puid innocontis mei honorem sive fainam quovis co-

CLXV*. 1 = M8. ful. 40. et 2= Friedlfender ad u. LXXXXI*. .supr.i p. m. citt.
p. 88. .sq.

^ De lacobo Avurelio Questenbergio , Fribergensi Saxone , htec impriniis ex
Friedlffinderi libro laudato (p. 7. sq.) enotamus. Questenbergius Lip&iac gramma-
ticis philosophicisque studiis peracjis Eomaj cardinali Marco de s. Marco impri-
mis Latine scribendi arte sese commendavit, qui iuvencm Argyropnlo Gra?ce eru-
diendum tradidit. sed prius quam huius scholas Thucydideas cum Reuchlino,
cum is iterum Eomas moraretur, a. 1498., frequentaret, inter utriimque amicitiam
coniunctam fuisse, de qua re Friedl. parum ipse sibi constat, aperte docet cpi-
stola quam 'Komai ex ajdibus rev. dn. Cardinalis S. MarciCalend. August.M.cccc.xc'.
scripsit Reuchlino 'lacobus Aiirelius de Questemberg, Decretorum Doctor, k.
Breuium apostolicorum Scriba'. (Illustr. viror. epp. ad Reuchl. Hagenose 1519. 4".
p. k'>.) Ep. d. 15. Dec. a. 1504. scriptam Reuchlinus inscripsit ,,Cubiculario S™'
Domini Papse et a Secretis Domino suo colendissimo". fFriedl. 1. c. p. 10. sqq.)
Fortunis snis ad iuvandos litteratos litterasque et antiquitates q. v. iuvestigandas
liibliothecamque augendam liberaliter utebatur. lu patriam revertendi deside-
rium, cui amici quoque, Aesticampianus, Nicolaus Husmannus, alii suminopere
favebant, pontifex, ne tantse utilitatis homine ipse careret, ut, expleret vir la-
boriosus, licentiam denegavit. ferunt a. 1527. expugnata Roma interiisse. "* et

ante ille omis. 2. * Qugestenb. 2. « Capniouis 2. lacobita] i. e. lacobi Hoch-
strati amicus, ut Epp. O. V. I. 8. ^" comuuis 1. '" m. t. l.]. et reliqua.

402 ADDENDA. CLXV*. revchltni ad qvestenbergivm kp. d.

loie possit comiiiaciilarc. iiolui oiiim capiliila pacis acceplare, nisi omnia Roiu;»'
fiercnt luo el reverendissimi domiiii Cardinalis nostri Aegidii de Viterbio diulii
el consilio, in qiios confido, et meam fidcm iii veslram fidclilalem colloco.
Valc. Aiif^Mojioli apiid Boios propter pestem. V. Ilt. Maias. An. ^l.ll.XX.

lo. Reuclilin 1'lioiccns. LL. (luc.

2 Viterbo 2. Aegidius Viterljicnsis ordincni fratrum Ercniitaruni s. Aujjustini
a puero ingre.ssus eiusdem generalis factus sub lulio PP. II. intcr XXXI eardi-
nales fuit quos d. 1. lul. a. 1517. Leo X. creavit. doctissimus ct litteratissimus
Capnionis fautor f sexagesimo a^t. a. Pom.-p d. 12. Nov. a. lo^Vi. Cf. Ciaccun. Yitt.
Pontiff. III. p. 395. sqq.

nalo-
Cap
Poni

/

\

CQ

UDiversity of Toronto

, CO

Library

s 1
3; 1

DO NOT /f

\

REMOVE /

THE 1 .
CARD l

f FROM \

•Hi :c

?H! a

^ THIS \

•4

i POCKET X

CDi

4:>i
-Pl

u

^ Acme Library Card Pocket

<

r- LOWE-MARTIN CO. LlMITED

1 i

S

-J

mmy^m